Feliks Bentkowski

Feliks Jan Bentkowski pseud. i krypt.F.B.Niebylski,X.J.(ur.27 maja 1781 w Lubartowie,zm.28 sierpnia 1852 w Warszawie)historyk literatury,bibliograf,językoznawca i archiwista.
Życiorys
Syn oficjalisty Józefa Sanguszki i Marianny z Nowickich.Pierwsze nauki pobierał w szkołach pijarskich i pojezuickich w Warszawie.W roku 1797 objął posadę nauczyciela domowego u Ignacego Tiede,skierniewickiego plenipotenta arcybiskupa I.Krasickiego.Wykształcenie średnie uzupełnił w Instytucie Pedagogicznym w Sulechowie nad Odrą(Züllichau),gdzie jednocześnie uczył języka polskiego w niższych klasach.W latach 1802-1803,jako stypendysta rządu pruskiego,studiował w Niemczech na Uniwersytecie w Halle,był też tam lektorem języka i literatury polskiej.Wrócił do kraju i w roku 1803 został powołany na profesora języków starożytnych i niemieckiego w Liceum Warszawskim.Od września roku 1807 wykładał tamże język i literaturę polską.15 września roku 1809 został mianowany profesorem literatury polskiej i powszechnej oraz objął stanowisko kierownika nauczania języka polskiego,stylu i literatury(kierownictwo to częściowo,w zakresie nauczania języka i stylu przekazał w roku 1811 W.A.Szweykowskiemu).Od roku 1809 wykładał dodatkowo historię Polski i historię powszechną,a w roku 1810 został kierownikiem nauczania historii i geografii.W roku 1811 Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych zleciło mu przygotowanie podręcznika literatury dla klasy VI szkół wojewódzkich.W latach 1811-1817 sprawował funkcję kierownika biblioteki licealnej.W tym samym czasie pełnił obowiązki nauczyciela w domu Tomasza Ostrowskiego.W roku 1812 ożenił się z Emilią Zeydler.Jego córka Klementyna wyszła za mąż za Kazimierza Stronczyńskiego.W roku 1816 Feliks Bentkowski,jako pierwszy został uhonorowany godnością Doktora honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz uzyskał doktorat filozofii(za Historię literatury polskiej...)W tym samym czasie został członkiem-korespondentem Towarzystwa Naukowego Krakowskiego oraz sprawował piecze nad płockim Towarzystwem Naukowym.Od 7 października roku 1817 do roku 1832 był profesorem historii powszechnej na Królewskim Uniwersytecie Warszawskim,od 1821 r.trzykrotnie był dziekanem Wydziału Nauk i Sztuk Pięknych.Przy Uniwersytecie założył Gabinet Numizmatyczny,którego był dyrektorem.Od roku 1823 był także nauczycielem syna,wielkiego księcia Konstantego.W 1825 r.Bentkowski zaprojektował Pomnik Unii Lubelskiej w Lublinie.Wolnomularz(V stopnia),członek lóż masońskich:Wielki Wschód Polski,Rycerze Gwiazdy i Bracia Zjednoczeni na Wschodzie Warszawy.Po przejściu na emeryturę od roku 1833,pełnił funkcję honorowego sędziego pokoju,a od roku 1838 do śmierci,kierował Archiwum Głównym Królestwa Polskiego.Zmarł 28 sierpnia roku 1852 w Warszawie.W 1819 roku został kawalerem Orderu Świętego Stanisława IV. klasy.
Twórczość
Autor pierwszej historii literatury polskiej.W latach 1811-1817 pomagał Samuelowi Lindemu przy redakcji Słownika języka polskiego oraz był współpracownikiem(głównie jako recenzent)czasopisma Hallische Allgemeine Literatur-Zeitung.W roku 1813 został powołany na członka warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk,brał udział w pracach nad polską ortografią.W roku 1814 wydał„Historię literatury polskiej wystawionej w spisie dzieł drukiem ogłoszonych”(t.1-2,1814 r.)W dziele tym dokonał podsumowania wiedzy o polskiej literaturze.Sklasyfikował według gatunków literackich dzieła,jak i analizował i oceniał twórczość najwybitniejszych autorów.Praca ta odegrała dużą rolę,stając się przyczynkiem do dalszych poszukiwań i badań nad literaturą polską.W latach 1815-1821 redagował miesięcznik naukowo-literacki Pamiętnik Warszawski.Od roku 1842 był członkiem redakcji i współpracownikiem Biblioteki Warszawskiej
Ważniejsze dzieła

• O najdawniejszych książkach drukowanych w Polszcze,a w szczególności o tych,które Jan Haller w Krakowie wydał,Warszawa 1812 r.
• Historia literatury polskiej wystawiona w spisie dzieł drukiem ogłoszonych, t.1-2,Warszawa-Wilno 1814 r.fragmenty t.1 przedr.H.Markiewicz Teoria badań literackich w Polsce.Wypisy,t.1(Kraków 1960 r.)red.pierwsza tomu 1 pt.„O literaturze polskiej”powst.około roku 1810;rękopis:Biblioteka Czartoryskich,sygn.3265;rozdział 3 tomu 2 pt.„Nauka prawodawstwa i prawnictwa polskiego”napisał J.W.Bandtkie(uzupełnienia podają:A.T.Chłędowski:Spis dzieł polskich opuszczonych lub źle oznaczonych w Bentkowskiego„Historii literatury polskiej...”,Pamiętnik Lwowski 1818 r. i odb.Lwów 1818 r.J.G.Styczyński:Do historii literatury polskiej mały dodatek,Dziennik Wileński 1818-1819,1821-1822)
• Wstęp do historii powszechnej,Warszawa 1821 r.
• Rys nauk historycznych dla słuchaczów akademickich,wyd.1821 r.(informację podaje Polski Słownik Biograficzny)
• „O znakach przecinkowych w piśmie,czyli znakach pisarskich”,Rozprawy i wnioski o ortografii polskiej przez Deputację od Król.Tow.Warsz.Przyj.Nauk wyznaczoną,Warszawa 1830 r. i odb.
• Spis medalów polskich lub z dziejami krainy polskiej stycznych,w Gabinecie Król.Aleks.Uniwersytetu w Warszawie znajdujących się,tudzież ze zbiorów i pism rozmaitych lub podań zebrany i porządkiem lat ułożony,Warszawa 1830 r.
• O orderach,wyd.1834 r.(informację podaje Polski Słownik Biograficzny)
• O nagrodach i znakach honorowych w Polszcze od najdawniejszych czasów do 1835 r.Wiadomości historyczne z polecenia Komisji Rządowej Spr.Wewn.Duch. i Ośw.Publ.zebrane...z dołączeniem rysunków(32 tablic kolorowanych),rękopis:Biblioteka PAN Kraków,sygn.1414(por.podobną publikację O orderach)
• Spis ksiąg obejmujących czynności i pisma dawnej Metryki Koronnej,a w części i Metryki Litewskiej,tudzież wszelkich akt do dawnej Polski ściągających się,od r.1800 stopniowo przyłączonych itd.z dodaniem przybytków...od r.1838-40 pozaciąganych uzupełniony,Warszawa 1840 r.(2 edycje)
• Spis akt dawnych w głównym Archiwum Królestwa Polskiego w Warszawie znajdujących się,dodatkiem przybytków...uzupełniony,Warszawa 1840 r.
• artykuły znajdujące się w czasopismach i księgach zbiorowych:Allgemeine Encyklopädie d.Wissenschafte unf Künste(Lipsk),Allgemeine Literatur-Zeitung(Halle,1806-1820),Biblioteka Warszawska(członek redakcji od roku 1842,pisywał art.w latach 1845-1849),Dziennik Warszawski(1825 r.)Gazeta Korespondenta Warszawskiego i Zagranicznego(tu:„Odpowiedź na uwagi nad pismem o Historii literatury polskiej”,w nr 10 Gazety Korespondenta Warszawskiego umieszczone,rok 1814,nr 13),Gazeta Poranna(około 1834 r.)Kurier Warszawski(1823 r.)Nowy Pamiętnik Warszawski(1805 r.)Pamiętnik Warszawski(1810 r.)Pamiętnik Warszawski(redaktor w latach 1815-1821;tu m.in.„O księgarstwie w Polszcze”,1818 r.przedr.w art.„Początki księgarstwa powszechnego”,Przegląd Księgarski 1928 r.nr 26;Spis rzeczy zawartych w XXI tomach Pamiętnika Warszawskiego,1821 r.t.21),Patriota(1830 r.)Pädagogische Bibliothek(Gotha,przed rokiem 1825),Piśmiennictwo Kraj.(około roku 1840),Posiedzenie Publ.Król.Uniw.Warsz.(tu:„Co jest oświata i jaki naród oświeconym nazwać można”,1818 r.„Żywot i prace uczone ks.W.Skrzetuskiego”,1827 r.)Rocznik Tow.Warsz.Przyj.Nauk(tu:„Wiadomość o życiu i pismach W.Surowieckiego,t.21,1827 r.)
• ponadto z rękopisu niektóre materiały Bentkowskiego ogł.T.Sterzyński„Materiały do dziejów księgarstwa w Polsce”,Przegląd Księgarski 1930 r.nr:8-11,14,16-17.

Przekłady

• J.F.Lullin de Chateauvieux:Rękopism nadesłany z Wyspy Św.Heleny niewiadomym sposobem.Przełożony na polskie z francuskiego egzemplarza wydanego w Londynie u P.Murray 1817 r.Dodane jest zdanie o tymże piśmie,Warszawa 1817 r.(przekł.przypisywano również K.Brodzińskiemu i K.Stronczyńskiemu)
• F.P.G.Guizot:Dzieje cywilizacji europejskiej od upadku cesarstwa rzymskiego zachodniego do rewolucji francuskiej,Warszawa 1842 r.

Prace edytorskie

• F.Gedike:Wypisy dla poczynających się uczyć języka łacińskiego do użycia Polaków przystosowane,Warszawa 1806 r.wyd.następne:pt.Wypisy z rozmaitych pisarzy dla poczynających się uczyć języka łacińskiego,wyd.2 poprawne,Warszawa 1809 r.
• S.B.Linde:Słownik języka polskiego,t.1-6,Warszawa 1807-1814(Bentkowski współpracował przy redagowaniu,poprawiał tekst i prowadził korektę tomu 1)
• J.P.Woronicz:Sybilla.Poema historyczne we 4 pieśniach z ryciną z wizerunkiem świątyni Sybilli,Lwów(Warszawa)1818 r.(na karcie tytułowej ps.wydawcy:Niebylski)
• Encyklopedia obrazowa systematyczna,z 226 tablic,wizerunków i ich objaśnienia złożona,do wszelkiego dzieła encyklopedycznego za objaśnienia służąca.Według wydania Herdera we Fryburgu pt.„Systematische Ritter-Galerie zur Allgem.Deutschen Real-Encyclopedie oder Conversations-Lexikon”,Warszawa 1835 r.wyd.następne:Warszawa 1837 r.Warszawa 1838 r.(Bentkowski stał na czele redakcji)

Listy

• Do S.B.Lindego z roku 1809,rękopis:Biblioteka Narodowa,sygn.2674
• Do Jana Śniadeckiego z 26 lutego 1814,ogł.M.Baliński Pamiętniki o Janie Śniadeckim,t.2,Wilno 1865 r.s.396-398
• Do Jana Śniadeckiego z lat:1814,1826,rękopis:Biblioteka Jagiellońska,sygn.3131
• Do S.K.Potockiego,rękopisy z lat 1814-1820,Archiwum Główne Akt Dawnych(Archiwum Wilanowskie,sygn.271)
• Do A.J.Czartoryskiego z Warszawy z 19 maja 1815 wraz z adresem do cara Aleksandra I,rękopis:Biblioteka Czartoryskich,sygn.5476
• Do J.Lelewela 10 listów z lat 1815-1825,rękopis:Biblioteka Jagiellońska,sygn.4435
• Do Komisji Wyznań i Oświecenia z roku 1817,ogł.T.Wierzbowski Materiały do dziejów piśmiennictwa polskiego,t.2,Warszawa 1904 r.
• Do A.Osińskiego 2 listy z roku 1819,ogł.S.Vrtel-Wierczyński,Pamiętniki Literackie,rocznik 10(1911 r.)s.85-86
• Do A.K.Czartoryskiego,rękopis:Biblioteka Czartoryskich,sygn.Ew.589(Arch.Domowe nr 21)pt.Korespondencja A.K.Czartoryskiego,t.1:A-G
• Do W.Ostrowskiego z 19 lutego 1834,ogł.W.Hahn,Pamiętniki Literackie,rocznik 14(1916 r.)
• Do J. i A.Zawadzkich z lat 1837-1840,ogł.T.Turkowski Materiały do dziejów literatury i oświaty na Litwie i Rusi,t.2,Wilno 1937 r.s.249-250,258-260,264-267,273
• Do A.J.Czartoryskiego,rękopis:Biblioteka Uniwersytetu Warszawskiego,sygn.2795(Pol.F.XVIII,8)
• Korespondencja z różnymi osobami,m.in.listy od:J.S.Bandtkiego,K.Brodzińskiego,F.Wężyka;rękopis:Biblioteka Narodowa,sygn.7512
• Od K.Brodzińskiego 5 listów z lat:1818,1821,1824 i 1827;od J.S.Bandtkiego fragm.listu z 11 czerwca 1820;od F.Wężyka z 7 stycznia 1821;ogł.J.Korpała Materiały dotyczące życia i twórczości K.Brodzińskiego;w zbiorze„Miscellanea z lat 1800-1850”,Wrocław 1963 r.Archiwum Literatury,t.7;z rękopisów Biblioteki Narodowej,sygn.7512 i Archiwum Główne Akt Dawnych(Archiwum Towarzystwa Przyjaciół Nauk,sygn.27)
• Od J.U.Niemcewicza z roku 1829,ogł.A.Kraushar Tow.Warsz.Przyj.Nauk,t.7,Kraków 1906 r.
• Program historii powszechnej,ogł.T.Wierzbowski Materiały do dziejów piśmiennictwa polskiego,t.2,Warszawa 1904 r.ogł.J.Bieliński Królewski Uniwersytet Warszawski,t.2,Warszawa 1912 r.
• Autobiografia,ogł.J.Bieliński Królewski Uniwersytet Warszawski,t.2,Warszawa 1912 r.