Bitwa pod Walmojzą

Miała miejsce 17 stycznia 1626 roku podczas wojny polsko-szwedzkiej 1621-1626 w miejscowości zwanej Walmojza(Wallhof)na terenie obecnej Łotwy.Wobec nieporozumień między litewskimi hetmanami armia litewska była podzielona.Król Szwecji Gustaw Adolf postanowił to wykorzystać i uderzyć na większe z litewskich ugrupowań,czyli stojące pod Walmojzą(połowa drogi między Kokenhausen a Bauska)siły hetmana wielkiego litewskiego Lwa Sapiehy.Dowodził nimi syn hetmana Jan Stanisław Sapieha marszałek wielki litewski.Gustaw Adolf 13 stycznia 1626 roku ruszył z Berzony i idąc przez Kokenhausen dotarł w okolice Walmojzy.Już w nocy z 16 stycznia na 17 stycznia awangarda armii szwedzkiej zbliżyła się do litewskiego obozu i widząc panujące w nim zamieszanie natychmiast zaatakowała.Wojska litewskie zdążyły jednak uporządkować swe szyki i rozwinąć się na okolicznych wydmach frontem długości 1 kilometra.Przybyła pod Walmojzę armia Gustawa Adolfa liczyła 4900 żołnierzy,w tym 2100 jazdy i 6 dział.Litwini mieli 2000 żołnierzy,głównie jazdy i 3 działa.Znajdujący się zbyt daleko hetman polny nie miał szans,by zdążyć z pomocą.Wódz szwedzki w pierwszym rzucie umieścił niemal całą piechotę i znaczną część jazdy.Reszta jazdy szwedzkiej stanęła w drugim rzucie.Na skraj obu swych skrzydeł Gustaw Adolf wysłał po 200 muszkieterów,by ci obeszli lasem pozycje wojsk litewskich.Sapieha spodziewał się ataku frontalnego.Ponadto Litwini ostrzeliwani ogniem piechoty i artylerii szwedzkiej nie zauważyli obchodzących ich skrzydła muszkieterów,którzy wyszli na ich tyły i rozpoczęli niespodziewany ogień ze skrzydeł,który wywołał popłoch wśród litewskich żołnierzy.W tej sytuacji Sapieha nakazał odwrót na Walmojzę,zatrzymując swych żołnierzy kilometr przed miasteczkiem.Tu Litwini ponownie uszykowali się do bitwy.Szwedom udało się powtórzyć manewr oskrzydlający z muszkieterami w roli głównej.Atak muszkieterów ze skrzydeł połączony z frontalnym natarciem wywołał panikę w wojskach litewskich.Uciekła cała jazda zostawiając w obozie działa i osamotnioną piechotę,która była bardzo nieliczna i nie miała żadnych szans w walce.Swoje pierwsze w dziejach zwycięstwo z armią Rzeczypospolitej Szwedzi zawdzięczali długoletnim reformom wojskowym(organizacja piechoty wzorowanej na najlepszej w owych czasach piechocie holenderskiej oraz zmiana taktyki jazdy,która zarzuciła karakol i tak jak polska i litewska jazda stosowała szarżę)a także geniuszowi wojennemu swego króla Gustawa Adolfa,który wielką sławę zdobyć miał dopiero podczas wojny trzydziestoletniej.W bitwie pokonani Litwini stracili 500-1000 żołnierzy,a ich wódz zapadł na chorobę psychiczną.