wtorek, 10 marca 2015

Zbiór praw sądowych

Kodeks Zamoyskiego projekt prawa ziemskiego z 1776 roku,opublikowany i przedstawiony do zatwierdzenia przez sejm w 1778 r.a odrzucony przez sejm w 1780 r.Pełna nazwa Zbiór praw sądowych na mocy konstytucji roku 1776 przez J.W.Andrzeja Zamoyskiego eks kanclerza koronnego ułożony...
Losy projektu
Polska szlachta sprzeciwiała się pomysłom kodyfikacji prawa widząc w nich przejaw autorytarnych zapędów władców.Zamysł uporządkowania prawa nabrał realnych kształtów podczas obrad na sejmu skonfederowanego 1776 roku,gdy na wniosek króla powołano komisję o szerokich kompetencjach.Powierzono jej kodyfikację całego polskiego prawa sądowego(ziemskiego)obowiązującego w całej Rzeczypospolitej w Koronie i na Litwie.Na jej czele stanął były kanclerz wielki koronny Andrzej Zamoyski,w skład komisji wchodził także Józef Wybicki.Komisja miała oprzeć swą pracę na ideałach kodyfikacji oświecenia.W swych pracach nie trzymała się kurczowo dotychczasowego ustawodawstwa,wprowadzając wiele innowacji.Po dwóch latach studiów(w 1778 r.)komisja ogłosiła drukiem i zaprezentowała sejmowi wynik swych prac.Kodeks ułożony był według systematyki justyniańskiej(osoby rzeczy skargi,personae res actiones).Kodeks był wyrazem kompromisu pomiędzy szlachtą i mieszczaństwem,poważnie ograniczał także jurysdykcję Stolicy Apostolskiej na ziemiach polskich.Obejmował przepisy z działów prawa cywilnego,karnego procesowego regulował także stosunki społeczno-gospodarcze.Nuncjusz apostolski Jan Andrzej Archetti,działając w porozumieniu z ambasadorem rosyjskim Ottonem Magnusem von Stackelbergiem doprowadził w 1780 r.do przekupienia posłów i odrzucenia projektu kodyfikacji prawa.Przedstawiciel Watykanu wypełnił instrukcje,przysłane mu przez sekretarza stanu Lazzaro Opizio Pallaviciniego,który jednak zalecał ostrożność:aby porozumienie i łączenie się nasze z państwem heretyckim nie wyszło tam niepotrzebnie na jaw z naszą szkodą,jakkolwiek takimi środkami posługuje się nieraz Opatrzność,aby pomieszać szyki ludzkiej polityki dla dobra Kościoła i jego głowy.Silny sprzeciw wyrazili również reprezentanci Litwy,którzy obawiali się utraty odrębności Wielkiego Księstwa Litewskiego w zakresie prawa sądowego.Negacja miała charakter manifestacyjny;nie przeprowadzono merytorycznej dyskusji nad propozycjami oraz zastrzeżono,że Zbiór praw nie może być ponownie przedłożony Sejmowi pod obrady;tenże Zbiór Praw(…)na zawsze uchylamy i na żadnym Sejmie aby nie był wskrzeszany,mieć chcemy.Projekt był wykorzystywany przy analizie polskiego prawa i późniejszej próbie jego kodyfikacji.Zbiór praw sądowych jest jednym z projektów prawa polskiego opracowanych w czasach I Rzeczypospolitej,które nie weszły w życie.Prawo nie zostało zreformowane ze względu na opór szlachty.
Regulacje
Zbiór zawierał przepisy reformujące stosunki społeczne i polityczne.
Przewidywał ograniczenie poddaństwa osobistego chłopów i sądownictwa patrymonialnego:
  • uwalniał z poddaństwa niektóre kategorie chłopów.
  • wprowadzał stosunki kontraktowe między chłopami a dworem.
  • poddawał regulacje dotyczące ludności chłopskiej pod kontrolę i ochronę państwa.Np.
    • skargi na umowy o grunt z właścicielem rozstrzygać miał sąd grodzki
Był to wyraz idei interwencjonizmu i reglamentacji w relacjach pan chłop.
Najwięcej innowacji przewidziano w dziedzinie prawa cywilnego np.
  • ustanawiał jednolite zasady obrotu gospodarczego
  • wprowadzał wolność kształtowania stosunku prawnego
  • zmierzał do określenia równości stanów
  • opieka;w swych postanowieniach wzorował się na regulacjach Korektury pruskiej,opieka straciła charakter prywatny i rodzinny została przekształcona w sprawę społeczną podlegającą kontroli państwa
  • kuratela;rozszerzał kuratelę nad kobietami i marnotrawcami(co stanowi przykład regulacji zachowawczej)
  • w dziedzinie prawa zobowiązań przewidywał nowe rodzaje umów lepiej odpowiadające ówczesnej rzeczywistości lub w sposób pełniejszy regulował już istniejące:
    • umowa o przewóz
    • umowa komisu
    • umowa spółki aukcyjnej
W prawie karnym przeprowadził jego unifikację(eliminował luki prawa stanowionego)zachowały się w dużej mierze stare normy,feudalne instytucje i pojęcia,
Zbiór przewidywał m.in.
  • kwalifikowane kary śmierci
  • za uzasadnienie kary przyjmował prewencję generalną
  • zaostrzał represje karną
Kodeks przewidywał również postępowe regulacje np.poszerzenie zasady publicznoprawnej,wykluczenie dawności przy zabójstwie.
Przepisy były w znacznej mierze przejęte z postulatów doktryny humanitarnej;
  • likwidował przejawy arbitralności wymiaru kary
  • przewidywał zasady
    • nullum crimen sine lege
    • nulla poena sine lege
  • dążył do subiektywizacji oraz indywidualizacji odpowiedzialności karnej
  • rozszerzał stosowanie kary pozbawienia wolności
  • chciał znieść odpowiedzialność odszkodowawczą za czyny popełnione w obronie koniecznej
W przepisach dotyczących prawa procesowego przewidywał
  • wyodrębnienie osobnych procedur:
    • cywilnej
    • karnej
      • zawierającej postulaty humanitarystów;przewidywano gwarancje swobód jednostki w procesie,zasada domniemania niewinności
      • Jednocześnie;zwiększono rolę insygnatora(czynnik publiczny w procesie),wzbogacono postępowanie o elementy procesu inkwizycyjnego
Proces karny regulowany w Zbiorze praw miał charakter procesu mieszanego(inkwizycyjno-skargowy)
Zbiór praw zawierał także normy z zakresu prawa kościelnego:
  • ograniczenie zależności polskiego Kościoła od papiestwa
  • rozszerzał administracyjne i edukacyjne obowiązki duchowieństwa

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz