poniedziałek, 29 lipca 2013

Radom

Miasto na prawach powiatu w centralno-wschodniej Polsce,w województwie mazowieckim,położone nad rzeką Mleczną.Największy ośrodek miejski w widłach Wisły i Pilicy.Czternaste co do wielkości miasto w Polsce.Siedziba powiatu radomskiego i kurii diecezji radomskiej.Był miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego.Według danych z 30 czerwca 2012 roku miasto miało 220062 mieszkańców.Radom jest siedzibą wielu instytucji o regionalnym znaczeniu.Mieści się tu wojewódzki urząd skarbowy,wydział zamiejscowy wojewódzkiego sądu administracyjnego,sąd okręgowy wraz z prokuraturą okręgową,delegatura urzędu wojewódzkiego i urzędu marszałkowskiego.Ponadto ma tu siedzibę Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych i delegatura Instytutu Pamięci Narodowej.Miasto jest również organizatorem międzynarodowych pokazów lotniczych Radom Air Show.Międzynarodowy Festiwal Gombrowiczowski i Radomski Festiwal Jazzowy są dziś kulturową wizytówką miasta.
Geografia 
Położenie
Radom znajduje się w centralnej Polsce,w południowej części województwa mazowieckiego nad rzeką Mleczną.Historycznie położony jest w Małopolsce,w ziemi sandomierskiej.Zgodnie z fizycznogeograficznym podziałem Kondrackiego miasto położone jest na Wzniesieniach Południowomazowieckich,gdzie większa część miasta położona jest na Równinie Radomskiej,natomiast północny kraniec na Równinie Kozienickiej.Radom znajduje się na terenie o wysokościach od 130 do 207 m n.p.m.Według danych z 1 stycznia 2010 r.powierzchnia miasta wynosiła 111,80 km².
Podział administracyjny
Do niemal połowy 2012 roku w Radomiu nie istniał żaden oficjalny podział na dzielnice.Konsultacje społeczne w sprawie podziału Radomia na obszary dla potrzeb Systemu Informacji Miejskiej(w skrócie:SIM) zostały zorganizowane przez Urząd Miejski w Radomiu oraz Miejski Zarząd Dróg i Komunikacji w Radomiu.Były one przeprowadzone w okresie od 14 grudnia 2011 r.do 13 stycznia 2012 r.W wyniku zatwierdzenia przez Radę Miasta Radomia(Uchwała nr 330/2012)przygotowanego podziału miasta na obszary SIM(zwyczajowo odpowiadające dzielnicom i osiedlom co ma również odzwierciedlenie w nazwach poszczególnych obszarów,jak też zostało uwypuklone w podsumowaniu konsultacji),miasto zostało podzielone na 56 obszarów(osiedli i dzielnic).
Miasto według SIM dzieli się na następujące dzielnice i osiedla:
  • osiedle Akademickie
  • Borki
  • Brzustówka
  • Długojów
  • Długojów Górny
  • Dzierzków
  • Firlej
  • Glinice
  • Godów
  • Gołębiów
  • Gołębiów 1
  • Gołębiów 2
  • Halinów
  • Huta Józefowska
  • Idalin
  • Janiszpol
  • Jeżowa Wola
  • Józefów
  • Kaptur
  • Kierzków
  • Koniówka
  • Kończyce
  • Kozia Góra
  • Krychnowice
  • Krzewień
  • Malczew
  • Malenice
  • Miasto Kazimierzowskie
  • Michałów
  • Mleczna
  • Młodzianów
  • Młynek Janiszewski
  • osiedle Nad Potokiem
  • Nowa Wola Gołębiowska
  • Nowiny Malczewskie
  • Obozisko
  • Planty
  • Południe
  • Potkanów
  • Prędocinek
  • Pruszaków
  • Rajec Poduchowny
  • Rajec Szlachecki
  • Sadków
  • Stara Wola Gołębiowska
  • Stare Miasto
  • Śródmieście
  • Ustronie
  • Wacyn
  • Wielogóra
  • Wincentów
  • Wośniki
  • Wólka Klwatecka
  • osiedle XV-lecia
  • Zamłynie
  • Żakowice

Klimat
Według klasyfikacji Wincentego Okołowicza Radom leży w strefie klimatu umiarkowanego ciepłego przejściowego.Według uaktualnionej klasyfikacji Köppena-Geigera Radom leży w strefie Dfb klimatu umiarkowanego kontynentalnego.
Średnia temperatura i opady dla Radomia
Miesiąc
Sty Lut Mar Kwi Maj Cze Lip Sie Wrz Paź Lis Gru Roczna
Średnie najwyższe temperatury[°C]
-1
-1
4
12
17
22
23
23
19
13
5
2
12
Średnie najniższe temperatury[°C]
-5
-7
-3
2
7
12
14
13
9
4
0
-2
4
Opady[mm]
58.4
43.2
33
33
30.5
73.7
88.9
61
38.1
35.6
45.7
63.5
604,5

Toponimia
Według legendy„O srebrnopiórym orle i radomskim grodzie”pewien młodzieniec trafił niesiony głodem do pięknej,zaklętej wioski.Drzewa,krzewy i rzeka szumiały jakby chcąc coś mu powiedzieć.Oczarowany tym pięknem wypowiedział„Rad dom bym tutaj zbudował”.To odczarowało wioskę.Jej mieszkańcy ugościli młodzieńca,a na tamtym miejscu wybudowano gród„Radom”.W rzeczywistości Radom brzmiał pierwotnie Radom'(z miękkim m' stąd dopełniacz:Radomia) i był przymiotnikiem dzierżawczym od imienia Radom(dopełniacz:Radoma),które to imię jest skrótem od imienia Radomir.Czyli Radom'oznaczał„gród[należący do]Radoma”tak jak Poznań to„gród należący do Poznana”.
Kalendarium
  • VIII-IX wiek istniała osada w dolinie rzeki Mlecznej(w rejonie dzisiejszego Starego Miasta)
  • 2.połowa X wieku budowa grodu obronnego
  • 1155 r.pierwsza pisana wzmianka o Radomiu w bulli papieża Hadriana IV
  • 1233 r.pierwsza pisemna wzmianka o kasztelanie radomskim Marku
  • 2.połowa XIII wieku Stary Radom otrzymał prawa średzkie
  • 1340 r.Kazimierz III Wielki założył Nowy Radom
  • 1364 r.Radom otrzymał prawo magdeburskie
  • 1360-1370 Kazimierz Wielki ufundował mury miejskie,zamek królewski,ratusz i kościół farny pod wezwaniem świętego Jana Chrzciciela
  • 1383 r.na sejmie w Radomiu obrano Jadwigę,córkę Ludwika Węgierskiego,królem Polski
  • 1401 r.w Radomiu zawarto unię wileńsko-radomską unię Polski z Litwą
  • 1469 r.poselstwo czeskie ofiarowało w Radomiu koronę Władysławowi Jagiellończykowi
  • 1481 r.w Radomiu zamieszkał drugi syn Kazimierza Jagiellończyka,królewicz Kazimierz(obecny patron miasta),który pod nieobecność przebywającego na Litwie ojca sprawował stąd rządy w Koronie
  • 1489 r.na radomskim zamku wielki mistrz zakonu krzyżackiego Johann von Tieffen złożył hołd lenny królowi Kazimierzowi Jagiellończykowi
  • 1495 r.w farze radomskiej syn Kazimierza Jagiellończyka Fryderyk odebrał insygnia kardynalskie.
  • 1505 r.obradujący w Radomiu sejm uchwalił konstytucję Nihil novi oraz zatwierdził„Statut Łaskiego”pierwszy zbiór praw państwa polskiego.
  • 1564 r.według przeprowadzonej lustracji miasto liczyło 1800 osób,180 domów,14 jatek,2 łaźnie i 2 młyny
  • 1613 r.Radom stał się siedzibą Koronnego Trybunału Skarbowego
  • 1628 r.miasto zostało zniszczone przez wielki pożar
  • 1656 r.podczas najazdu szwedzkiego,w Rynku,w domu nr 4 należącym do Adama Gąski kwaterował król szwedzki Karol X Gustaw
  • 1660 r.po opuszczeniu miasta przez Szwedów liczyło ono 395 mieszkańców i 37 domów
  • 1724 r.August II Sas wydaje przywilej„De non tollerandis judaeis”mówiący o zakazie zamieszkiwania ludności żydowskiej w granicach miasta
  • 1737-1756 budowa Kolegium Pijarów,według projektu Antonio Solariego
  • 1763 r.zniesienie Trybunału Skarbowego,Radom liczył 1370 mieszkańców i 137 budynków
  • 1767 r.Karol Radziwiłł zawiązał w Radomiu konfederację reakcyjnej magnaterii i szlachty,uznającej rosyjski carat za gwaranta ustroju Rzeczypospolitej
  • 1787 r.Stanisław August Poniatowski powołał w Radomiu Komisję Dobrego Porządku
  • 1795 r.po III rozbiorze Polski Radom został włączony do zaboru austriackiego i stał się siedzibą Cyrkułu,Komisji Obwodowej,Trybunału Cywilnego i Sądu Pokoju
  • 1809 r.Radom został stolicą departamentu w Księstwie Warszawskim
  • 1816 r.powstało województwo sandomierskie z siedzibą władz w Radomiu
  • 1817 r.założenie pierwszej świeckiej szkoły elementarnej pod przewodnictwem Łukasza Raczyńskiego
  • 1819 r.Fryderyk August Schnierstein otworzył zakład garbarski,zapoczątkowując przemysłowy rozwój miasta
  • 1825-1827 wzniesienie gmachu Komisji Województwa Sandomierskiego według projektu Antonio Corazziego
  • 1827 r.z inicjatywy ks.Kazimierza Kłaczyńskiego powstało Radomskie Towarzystwo Naukowe
  • 1844 r.Radom został stolicą guberni radomskiej,której granice sięgały aż podkrakowskiego Miechowa
  • 1867 r.miasto jako jedno z pierwszych w Królestwie otrzymało kanalizację;z guberni radomskiej wyłączone zostały południowe powiaty,co dało początek guberni kieleckiej
  • 1885 r.uruchomienie linii kolejowej z Dęblina do Dąbrowy Górniczej
  • 1901 r.uruchomienie w Radomiu jednej z pierwszych w Królestwie elektrowni oraz miejskiej sieci oświetleniowej
  • 1905 r.w Radomiu w trakcie strajków doszło do starć pomiędzy robotnikami a oddziałami carskimi
  • 1910 r.w Radomiu powstał klub sportowy RKS Radomiak Radom
  • 1911 r.Radom liczył 51934 mieszkańców
  • 1918 r.Radom wszedł w skład administracyjny województwa kieleckiego aż do 1939 r.
  • 1918 r.w Radomiu powstała Dyrekcja Okręgowa Kolei(w latach 30.XX w.przeniesiona do Chełma,a następnie do Lublina
  • 1921 r.w Radomiu mieszkało 24.495 Żydów,stanowiąc 40% mieszkańców
  • 1926 r.w Radomiu powstał klub sportowy RKS Broń Radom
  • 1933 r.Radom uzyskał połączenie kolejowe z Warszawą
  • 1936-1939 Radom wszedł w skład Centralnego Okręgu Przemysłowego,powstały Fabryka Chemiczna,Fabryka Broni,gazownia miejska,fabryka telefonów,fabryka obuwia.W okresie tym powstał Teatr Rozmaitości,nawiązujący do tradycji teatru radomskiego z pierwszej połowy XIX w.oraz filia Wyższej Szkoły Muzycznej w Warszawie zalążek szkolnictwa wyższego w mieście
  • 1938 r.miasto liczyło 90059 mieszkańców
  • 1939-1945 Radom był stolicą dystryktu radomskiego w Generalnym Gubernatorstwie
  • 1941 r.utworzenie przez Niemców getta,w którym zgromadzono 32 tys.Żydów
  • 1942-1944 wywiezienie i wymordowanie radomskich Żydów w obozach zagłady;likwidacja getta
  • 1944 r.po upadku powstania warszawskiego w Radomiu zorganizowany został tajny ośrodek nauczania Uniwersytetu Warszawskiego
  • 1945 16 stycznia wkroczenie do Radomia jednostek Armii Czerwonej
  • 9 września 1945 oddziały Armii Krajowej Obwodu Kielecko-Radomskiego,pod dowództwem Stefana Bembińskiego„Harnasia”opanowały miasto,zdobyły więzienie i uwolniły aresztowanych żołnierzy AK
  • 1946 r.Radom wszedł w skład administracyjny województwa kieleckiego aż do 1975 r.
  • 1950 r.w Radomiu powstała Wieczorowa Szkoła Inżynierska NOT,która dała początek późniejszemu Uniwersytetowi Technologiczno-Humanistycznemu oraz Politechnice Świętokrzyskiej
  • 1951 r.powstała w Radomiu Oficerska Szkoła Lotnicza.5 lat później trafili tu legendarni piloci Polskiego lotnictwa:m.in.gen.Stanisław Skalski i płk Wacław Król
  • do 1954 roku siedziba wiejskiej gminy Radom
  • 1963 r.ponowne zawiązanie Radomskiego Towarzystwa Naukowego
  • 1975 r.w wyniku reformy administracyjnej Radom odzyskał status stolicy województwa
  • 1976 25 czerwca radomscy robotnicy rozpoczęli protest przeciw polityce rządu i PZPR,brutalnie stłumiony przez ZOMO(wydarzenia radomskie)miasto stało się znanym ośrodkiem opozycji antykomunistycznej
  • 1980 9 października powstaje Międzyzakładowy Komitet Założycielski NSZZ„Solidarność”Ziemia Radomska z pierwszą siedzibą przy ul.Jacka Malczewskiego
  • 1984 r.powstało Międzyresortowe Centrum Naukowe Eksploatacji Majątku Trwałego dzisiejszy Instytut Technologii Eksploatacji jedna z wiodących placówek badawczych w kraju
  • 1991 4 czerwca wizyta w Radomiu papieża Jana Pawła II
  • 1992 25 marca utworzenie diecezji radomskiej
  • 1996 r.Radomska Wyższa Szkoła Inżynierska otrzymała nazwę Politechnika Radomska
  • 1999 r.Radom jako stolica powiatu wszedł w skład województwa mazowieckiego
  • 2001 18 października tragiczna śmierć 2 biskupa radomskiego Jana Chrapka
  • 2002 25 maja kardynał Joseph Ratzinger,później papież Benedykt XVI,odwiedził Radom w związku ze święceniem Zygmunta Zimowskiego na biskupa
  • 2004 r.rozpoczęła się oczekiwana od kilkudziesięciu lat rewitalizacja Miasta Kazimierzowskiego
  • 2005 r.podpisanie w Radomiu porozumienia międzyregionalnego dotyczącego budowy drogi ekspresowej Wschód-Zachód S12
  • 2006 22 kwietnia inauguracja drugiego nawiedzenia kopii Obrazu Matki Bożej Jasnogórskiej w Radomiu,której przewodniczył kardynał Stanisław Dziwisz,44 biskupów i tysiące wiernych przybyłych z diecezji radomskiej
  • 2007 r.podczas pokazów lotniczych Air Show pierwszego września w czasie wykonywania swoich pokazów dwa samoloty się zderzyły w efekcie tego śmierć ponieśli dwaj piloci
  • 2009 r.podczas kolejnych pokazów Air Show 30 sierpnia zginęło dwóch białoruskich pilotów.Pilotowany przez nich Su-27 spadł na ziemię w Małęczynie.Ministerstwo Obrony Białorusi nie zezwoliło na podanie opinii publicznej przyczyn katastrofy samolotu
  • 2012 27 lipca Sejm RP uchwalił ustawę o nadaniu Politechnice Radomskiej im.Kazimierza Pułaskiego nazwy"Uniwersytet Technologiczno-Humanistyczny im.Kazimierza Pułaskiego w Radomiu";ustawa weszła w życie 12 września 2012
Administracja i polityka
Radom jest miastem na prawach powiatu.Mieszkańcy wybierają do swojej Rady Miejskiej w Radomiu 28 radnych.Organem wykonawczym jest prezydent miasta.Siedziba władz znajduje się przy ul.Jana Kilińskiego.W Radzie Miejskiej w Radomiu działają następujące kluby radnych:Prawo i Sprawiedliwość,Radomianie Razem,Platforma Obywatelska,Porozumienie Lewicy oraz Stowarzyszenie Kocham Radom.Mieszkańcy wybierają posłów na Sejm z okręgu wyborczego nr 17.Radom jest członkiem Związku Miast Polskich.Miasto jest także siedzibą starostwa powiatu radomskiego.Pomimo utraty funkcji administracyjnej stolicy województwa w 1999 r.w Radomiu funkcjonuje wiele instytucji o regionalnym znaczeniu.Mieści się tu wojewódzki urząd skarbowy,wydział zamiejscowy wojewódzkiego sądu administracyjnego,sąd okręgowy wraz z prokuraturą okręgową,delegatura urzędu wojewódzkiego i urzędu marszałkowskiego.Ponadto ma tu siedzibę Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych i delegatura Instytutu Pamięci Narodowej.
Architektura
Najważniejsze zabytki
Grodzisko Piotrówka
Powstało ok.X w.Siedziba kasztelana radomskiego.Na podgrodziu rozciągała się osada rzemieślniczo-handlowa.Grodzisko zostało częściowo odrestaurowane w 2004 staraniem Społecznego Komitetu Ratowania Zabytków Radomia.
Kościół św.Wacława
Najstarsza a jednocześnie najbardziej tajemnicza budowla Radomia.Opierając się na niezachowanym do dziś napisie na kamieniu znalezionym w nawie kościelnej datowano go na 1216 lub 1276.W XIX w.popadł w ruinę.Odrestaurowany w latach 1978-1986.
Kościół farny św.Jana Chrzciciela
Kościół ufundowany przez Kazimierza Wielkiego.Wybudowany w latach 1360-1370 w stylu gotyckim.
Kościół i klasztor oo.bernardynów
Zespół kościelny ufundowany w roku 1468 przez króla Kazimierza Jagiellończyka wspólnie ze starostą radomskim,Dominikiem z Kazanowa.Całkowicie wymurowany do roku 1507.W skład zespołu wchodzi kościół pw.św.Katarzyny Aleksandryjskiej i klasztor z unikalną kuchnią klasztorną.
Zamek Królewski
Wzniesiony w latach 1360-1370 staraniem Kazimierza Wielkiego.Później kilkukrotnie przebudowywany.Zrujnowany podczas potopu szwedzkiego doczekał się tylko częściowej odbudowy.Zachowane elementy zamku obejmują parter i podziemia tzw.„Domu Wielkiego”.W ostatnich latach staraniem Społecznego Komitetu Ratowania Zabytków Radomia przeprowadzono na zamku badania archeologiczne oraz częściową rekonstrukcję przypór.
Mury miejskie
Budowane wraz z zamkiem od 1364 r.przez Kazimierza Wielkiego.Posiadały ponad trzydzieści baszt oraz trzy bramy.Do dziś zachowały się fragmenty jednej z nich(tzw.„iłżeckiej”)oraz fragment murów wtopiony w południowe skrzydło Kolegium oo.Pijarów.
Średniowieczna szkoła parafialna
Odkryta zupełnie przypadkiem w 2005 r.podczas prac badawczych w zespole zabudowy na placu farnym.Niepozorna kamienica,która jak sądzono była bezwartościową ruderą kryła pod warstwą tynku stare gotyckie mury.Planowane są kompleksowe prace archeologiczne,które pozwolą m.in.ustalić czas wzniesienia budowli.
Kolegium oo.pijarów
Wznoszone etapami począwszy od 1736 według projektu A.Solariego.W latach międzywojennych siedziba Okręgowej Dyrekcji Kolejowej.Obecnie muzeum.
Klasztor benedyktynek z kościołem św.Trójcy
Fundowany w 1613.Zasadniczą część budowli wzniósł w latach późniejszych Tylman z Gameren.Wielokrotnie niszczony i odbudowywany.Ostatni raz w 1920 r.
Ratusz
Pierwotny,gotycki stał pośrodku rynku.Obiekt rozebrano w 1820.Nowy,neorenesansowy zbudowano według projektu Henryka Marconiego w latach 1847-1848.W latach okupacji hitlerowskiej planowana była rozbiórka ratusza na szczęście nie doszła do skutku. 
Kościół ewangelicko-augsburski w Radomiu
Parafia ewangelicka powstała w 1826 roku na skutek napływu kolonistów ewangelickiego wyznania.W 1827 parafia odkupiła budynek teatru od Towarzystwa Dobroczynności.Po zakończonej przebudowie pierwsze nabożeństwo odprawiono 15 sierpnia 1828 roku.Parafia szybko się rozwijała.W 1893 odnotowano liczbę 5000 wiernych.
Dawny gmach komisji województwa sandomierskiego
Wybudowany w 1825-1827 jako siedziba władz utworzonego w 1816 województwa sandomierskiego ze stolicą w Radomiu.Klasycystyczny,monumentalny,zaprojektowany przez Antonio Corazziego po dziś dzień pełni rolę siedziby władz wojewódzkich.
Resursa Obywatelska
Wybudowana w 1852 według projektu Ludwika Radziszewskiego.W latach 1918-1939 siedziba Teatru Rozmaitości.Po wojnie przebudowana na kino.Obecnie siedziba Centrum Sztuki'Resursa'.
Rogatki
Murowane,klasycystyczne,wzniesione w XIX w.przy głównych traktach wylotowych.Zachowały się dwie przy dawnym przedmieściu lubelskim oraz warszawskim.
Loża masońska
Wzniesiona w połowie XIX w.w stylu,klasycystycznym.Obecnie siedziba Prokuratury Okręgowej.
Stara elektrownia
Pierwsza elektrownia w tzw.„Kongresówce”,wzniesiona w 1903.Obecnie przebudowywana na Centrum Sztuki Współczesnej. 
Stary Ogród
Utworzony w 1820 roku w układzie promienistym.Założenie ogrodowe,poważnie zdewastowane w trakcie I wojny światowej uległo dużym przekształceniom.Trwa renowacja kompleksu parkowego.
Place
  • Plac Dworcowy położony przy Dworcu PKP(skrzyżowanie ulic Traugutta,Poniatowskiego i Beliny-Prażmowskiego)
  • Plac Jagielloński położony po obu stronach ul.Kelles-Krauza.Po jego południowej stronie istnieje park,który od północnej części oddziela ul.Kelles-Krauza.Przy placu znajduje się Teatr Powszechny im.Jana Kochanowskiego w Radomiu
  • Plac Kazimierza Wielkiego położony u zbiegu ulic Wałowej,Żeromskiego,Reja i Malczewskiego.Przy tym placu usytuowany jest zabytkowy kościół pw.Świętej Trójcy
  • Plac Konstytucji 3 Maja jest położony u zbiegu ulic Żeromskiego,Piłsudskiego i Focha.Centralnym miejscem placu jest kościół garnizonowy pw.św.Stanisława
  • Plac ks.Romana Kotlarza plac usytuowany u zbiegu ulic Mireckiego,Okulickiego,Reja i Limanowskiego.Obok usytuowany jest park Stary Ogród oraz przepływa rzeka Mleczna
  • Plac Małgorzatki położony między ulicą Traugutta i Narutowicza.Planowane jest przeprowadzenie przez ten plac połączenia ulicy Kościuszki i ulicy Piłsudskiego,co polepszyłoby komunikację w tym rejonie
  • Plac Matki Bożej Fatimskiej plac rondo położony na skrzyżowaniu ulicy Słowackiego,alei Grzecznarowskiego oraz alei Wojska Polskiego
  • Rynek:plac położony w samym„sercu”Miasta Kazimierzowskiego.Wpadają do niego ulice:Rwańska,Szewska,Wolność,Szpitalna,Żytnia oraz Grodzka.Przy placu położone jest m.in.Muzeum Okręgowe im.Jacka Malczewskiego,Dom Gąski i Esterki(obecnie Muzeum Sztuki Współczesnej),dawny Ratusz(obecnie Archiwum Państwowe).W centralnym miejscu placu ustawiony jest Pomnik Czynu Legionów
  • Plac Stare Miasto usytuowany bardzo blisko najstarszego miejsca Radomia grodziska„Piotrówka”.Położony jest na nim także najstarszy kościół Radomia,bo pochodzący z XIII w.kościół św.Wacława.Od placu odchodzi ulica Staromiejska,św.Wacława,Przechodnia oraz Asnyka
  • Plac gen.Waltera położony jest u zbiegu ulic Grzecznarowskiego i Dowkonta.W centrum placu ustawiony jest pomnik łucznika.W najbliższym czasie najprawdopodobniej zmieni swoją nazwę z powodu dekomunizacji nazw ulic i placów
  • Plac Zgody położony na skrzyżowaniu ulic Wieniawskiego i Szymanowskiego znajdujących się w peryferyjnie położonej dzielnicy miasta Pruszakowie
  • Plac 72 Pułku Piechoty:plac usytuowany w kwartale między ulicami Malczewskiego,Wernera,Koszarową i Warzywną.Zlokalizowane jest tam mauzoleum płk.Dionizego Czachowskiego
Pomniki i miejsca pamięci narodowej
  • Pomnik Czynu Legionów
  • Pomnik Jana z Czarnolasu
  • Pomnik Prymasa Kardynała Stefana Wyszyńskiego
  • Pomnik Jacka Malczewskiego
  • Pomnik Jana Pawła II
  • Pomnik Fryderyka Chopina
  • Pomnik Jana Kilińskiego
  • Pomnik Matki Polki
  • Pomnik Łucznika
  • Pomnik Mauzoleum Dionizego Czachowskiego
  • Pomnik WINu
  • Pomnik Radomskich Żydów
  • Pomnik Lecha i Marii Kaczyńskich
Zieleń miejska
Radom oferuje swoim mieszkańcom 9 parków spacerowo-wypoczynkowych z czego 3 wpisane są do rejestru zabytków Stary Ogród,Leśniczówka i Park im.Tadeusza Kościuszki.Pozostałe parki zlokalizowane są w dzielnicach Obozisko,Borki,Planty,Glinice,Południe oraz Gołębiów(Centrum Integracji Społeczności Lokalnej i Wypoczynku).Łączna powierzchnia wszystkich parków miejskich to 52,7 ha.Dodatkowo w mieście znajdują się także tereny o charakterze parkowym na Wośnikach,Wacynie,Żakowicach i Zamłyniu o łącznej powierzchni 18,55 ha.Na terenie Radomia zlokalizowany jest zalew Borki zbiornik wodny o powierzchni 9 ha,miejsce wypoczynku i sportu dla mieszkańców.
Cmentarze
  • Cmentarz komunalny:założony w 1974 roku,największy cmentarz w Radomiu;znajduje się w dzielnicy Firlej
  • Cmentarz rzymskokatolicki:założony w 1812 roku,najstarszy cmentarz w Radomiu,wpisany do rejestru zabytków;znajduje się przy jednej z głównych ulic Radomia,Limanowskiego
  • Cmentarz żydowski:założony w 1837 roku,wpisany do rejestru zabytków;został zniszczony w czasie II wojny światowej;ostatni pochówek odbył się w 1951 roku
  • Cmentarz ewangelicki:założony w 1833 roku,wpisany do rejestru zabytków;należy do parafii luterańskiej w Radomiu
  • Cmentarz prawosławny:założony w 1839 roku,wpisany do rejestru zabytków;nadal odbywają się tu pochówki zarówno wyznawców cerkwi prawosławnej jak i katolików
Ludność i społeczeństwo
Edukacja
Radom jest w województwie mazowieckim największym po Warszawie ośrodkiem akademickim.W mieście znajduje się 10 szkół wyższych i 2 kolegia nauczycielskie.W mieście działa Radomskie Towarzystwo Naukowe.
Poza tym:
  • 11 zespołów szkół ponadgimnazjalnych
  • 13 liceów ogólnokształcących
  • 3 szkoły artystyczne
  • 22 gimnazja
  • 30 szkół podstawowych
Opieka zdrowotna
  • Wojewódzki Szpital Specjalistyczny w Radomiu
  • Szpital Specjalistyczny im.dr Tytusa Chałubińskiego w Radomiu
  • Samodzielny Wojewódzki Publiczny Zespół Zakładów Psychiatrycznej Opieki Zdrowotnej im.dr Barbary Borzym
  • Poliklinika MSWiA w Radomiu
Bezpieczeństwo
  • Mazowiecka Komenda Wojewódzka Policji w Radomiu
  • Crime Stoppers Radom
  • Delegatura ABW w Radomiu
  • Garnizon Radom
Infrastruktura techniczna
  • Wodociągi:
Według publikacji z 2008 r.w Radomiu do sieci wodociągowej podłączonych jest 98,46% ogółu mieszkań,a do sieci kanalizacji sanitarnej podłączonych jest 93,59% mieszkań.
  • Ciepłownictwo:
Według danych z 2005 r.sieć ciepłownicza obejmuje swoim zasięgiem ponad 27 km² a to jest 24% powierzchni miasta.Jednakże system ten pokrywa wszystkie najgęściej zaludnione obszary miasta.W Radomiu istnieją 2 źródła ciepła:Ciepłownia„Południe”(o mocy 203,5 MW)oraz Ciepłownia„Północ”(116,3 MW).
  • Gospodarka odpadami:
Jeśli chodzi o odbiór odpadów komunalnych,Radom obsługiwany jest przez składowisko o łącznej powierzchni 20 ha,93% składowanych odpadów stanowią odpady komunalne,pozostałe 7% odpady przemysłowe.Dodatkowo w sąsiedztwie wysypiska zlokalizowana jest kompostownia odpadów„zielonych”o powierzchni 3 ha.
  • Energia elektryczna:
Radom czerpie energię elektryczną z elektrowni Kozienice,skąd prąd przesyłany jest do 2 stacji rozdzielczych w Kozienicach i Rożkach.
Sport i rekreacja
Początkiem historii sportu radomskiego jest rok 1910,kiedy to po uzyskaniu oficjalnego pozwolenia od władz carskich powstało Radomskie Towarzystwo Sportowe.Posiadało ono pięć sekcji:piłki nożnej(pod nazwą„Kordian”),kolarską,tenisową,łyżwiarską i gimnastyczną(„Sokół”).
Radomskie kluby sportowe:
Klub Rok założenia sekcje
Radomiak Radom
1910
piłka nożna,boks
Sokół Radom
1910
łucznictwo,gimnastyka
Broń Radom
1926
piłka nożna,boks,tenis ziemny,tenis stołowy,kolarstwo torowe i szosowe
Czarni Radom
1921
siatkówka mężczyzn
Start Radom
1957
judo,piłka nożna,łucznictwo
AZS Radom
1969
koszykówka
Zamłynie Radom
1998
piłka nożna kobiet
RosaSport Radom
2004
koszykówka mężczyzn
W Radomiu nad Zalewem Borki zostały ustalone 2 letnie kąpieliska.Kąpielisko od strony ul.Krasickiego ma długość 150 m,a kąpielisko od strony ul.Bulwarowej 75 m.
Aktualnie na terenie miasta znajdują się:
  • 2 aquaparki:Neptun i Centrum Słoneczne i 3 pływalnie:Delfin,Orka,Delta
  • liczne stadiony rekreacyjne,lekkoatletyczne,boiska i hale sportowe
  • 2 ośrodki MOSiR(na Plantach i Borkach),liczne siłownie,kluby fitness i place zabaw
  • 3 kluby tenisowe,2 lodowiska i inne:bowling,karting,kajaki(zalew na Borkach)
Turystyka
Przez miasto przechodzi zielony szlak pieszy Pionki Rożki o długości 44,8 km,w Radomiu koniec ma czarny szlak rowerowy z Jedlni Letnisko.Centrum Informacji Turystycznej mieści się przy ulicy Traugutta 3.W Radomiu znajduje się jeden hotel czterogwiazdkowy:Aviator,cztery hotele trzygwiazdkowe:Arbiter,Europejski,Gromada i Gryf oraz hotele dwugwiazdkowe:Iskra,Pod Różami,Poniatowski jak również kilka moteli,pensjonatów i schronisk młodzieżowych.
Przyroda
Według publikacji z 2008 w obszarze miasta istnieją użytki ekologiczne o łącznej powierzchni 6,9 ha.Są to tereny torfowisk i pastwisk na Gołębiowie przy ulicy Północnej,tak zwany Ług Gołębiowski.Największym kompleksem leśnym Radomia jest Las Kapturski.W lesie tym znajduje się rozległy starodrzew,można spotkać także rzadkie i chronione gatunki roślin i zwierząt(storczyk,pełnik europejski,słowik rdzawy,kumak,żmija zygzakowata,tygrzyk paskowany).Las Kapturski był częścią pradawnej Puszczy Radomskiej,w skład której wchodziły też obecne Puszcza Kozienicka i Puszcza Stromecka.W mieście znajduje się obszar chroniony„Dolina Kosówki”,gdzie również występuje wiele rzadkich gatunków(purchawica olbrzymia,storczyk plamisty,derkacz,kuropatwa,świerszczak).Radom posiada także 47 pomników przyrody około stuletnie dęby i modrzewie,a także jesiony,graby,lipy,olchy i klony.
Hydrologia
Do wód powierzchniowych płynących na terenie miasta zaliczamy:
  • Mleczna:największa rzeka na terenie Radomia;dł.27,8 km,prawy dopływ Radomki
  • Pacynka:rzeka o długości 23,8 km;prawy dopływ Mlecznej
  • Mnich:strumień o długości 5,2 km,lewy dopływ Pacynki
  • Kosówka:strumień,prawy dopływ Mlecznej,objęty obszarem chronionym„Dolina Kosówki”
  • Potok Malczewski:ciek źródłowy Mlecznej o długości ok.5 km
  • Potok Południowy:skanalizowany ciek wodny o długości ok.5 km uchodzący do Mlecznej
  • Potok Północny:struga o długości ok.6 km uchodząca do Mlecznej
  • Strumień Godowski:okresowy ciek źródliskowy Mlecznej o długości ok.10 km
  • Strumień Halinowski:struga będąca lewym dopływem Mlecznej
Gospodarka
W końcu stycznia 2011 liczba zarejestrowanych bezrobotnych w Radomiu obejmowała ok.21,9 tys.mieszkańców,co stanowi stopę bezrobocia na poziomie 22,7% do aktywnych zawodowo.
Budżet miasta
Na podstawie uchwały budżetowej na rok 2013 dla miasta Radom,dochody wyniosą 885960392 zł,a wydatki 925858174 zł.
Przemysł
W Radomiu mieszczą się Fabryka Broni Łucznik,Zbyszko Company Sp.z o.o.Komandor S.A.Polski Tytoń,Radomska Wytwórnia Telekomunikacyjna,Imperial Tabaco S.A.Jadar,Techmatik S.A.Global Cosmed Group S.A.oraz wiele innych zakładów produkcyjnych.Poza tym Radom jest również siedzibą wielu firm usługowych,takich jak np.MNI Telecom S.A.Biuro Podróży"Alfa Star",eSky.pl
Handel
W mieście jest kilka centrów i galerii handlowych(Galeria Słoneczna,Galeria Atrium Gama,Galeria Rosa,Pawilony Rosa,Galeria Stokrotka,Galeria Feniks,Centrum Handlowe M1,Centrum Handlowe Echo,Centrum Handlowe E.Leclerc,Street Mall„Vis a Vis”,Centrum Handlowe Korej).Ponadto Radom posiada 8 miejsc targowych.
Transport
Transport drogowy
Radom leży na skrzyżowaniu szlaków komunikacyjnych drogowych i kolejowych łączących wschód z zachodem i północ z południem.
Przez Radom biegną trzy drogi międzynarodowe i krajowe:
  • 7 S7 Gdańsk Warszawa Radom Kielce Kraków Chyżne
  • 9 Radom Ostrowiec Świętokrzyski Rzeszów Barwinek
  • 12 S12 Piotrków Trybunalski Radom Lublin Dorohusk
Z Radomia do innych miejscowości prowadzą trzy drogi wojewódzkie:
  • droga wojewódzka nr 737 Radom Kozienice 79
  • droga wojewódzka nr 740 Radom Potworów 48
  • droga wojewódzka nr 744 Radom Starachowice
Komunikacja miejska
Obecnie w ramach regularnej komunikacji miejskiej po Radomiu i kilku okolicznych gminach kursują 24 linie autobusowe oznaczone cyfrowo.Codziennie w ramach komunikacji miejskiej na ulice wyjeżdża około 130 autobusów.Średnia częstotliwość wszystkich linii w szczycie wynosi 20 minut.Organizatorem i regulatorem komunikacji miejskiej jest zakład budżetowy gminy Miejski Zarząd Dróg i Komunikacji.Komunikacja podmiejska obecnie jest obsługiwana przez wielu przewoźników prywatnych,a także spółki wykonujące przewozy w ramach sieci MZDiK.
Transport kolejowy
Radom leży na skrzyżowaniu linii kolejowych prowadzących do Warszawy,Krakowa,Łodzi i Lublina.W mieście znajduje się dworzec kolejowy oraz 2 stacje:Radom Potkanów i Radom Wschodni.
Transport rowerowy
Projekt Wieloletniego Programu Inwestycyjnego Miasta Radomia na lata 2007-2013 zakłada budowę ścieżek rowerowych kosztem 2,3 mln zł.Dalszy rozwój ścieżek rowerowych jest także przewidziany w Strategii Rozwoju Miasta Radom na lata 2008-2020.
Transport lotniczy
W Radomiu znajduje się port lotniczy Radom-Sadków,który jest aktualnie wykorzystywany głównie przez wojsko.Raz na dwa lata na lotnisku Radom-Sadków odbywają się największe w Polsce międzynarodowe pokazy lotnicze Radom Air Show.Drugie lotnisko,będące siedzibą aeroklubu radomskiego znajduje się w podradomskim Piastowie.W 2011 otwarto oficjalnie sanitarne lądowisko przy ul.Aleksandrowicza.System komunikacji lotniczej Radomia uzupełnia lądowisko przy Wojewódzkim Szpitalu Specjalistycznym.W 2012 roku rozpoczęło się dostosowywanie radomskiego wojskowego lotniska dla potrzeb cywilnych.Do końca maja 2013 roku gotowy będzie terminal pasażerski,a na jesieni 2013 roku planowane jest oddanie portu lotniczego do użytku.
Kultura
Muzea
  • Muzeum im.Jacka Malczewskiego
  • Muzeum Wsi Radomskiej
  • Muzeum Sztuki Współczesnej
  • Muzeum Harcerstwa Ziemi Radomskiej
  • Mazowieckie Centrum Sztuki Współczesnej"Elektrownia"
  • Galeria Dziedzictwa Kulturowego Miasta Radomia
  • Muzeum Diecezjalne
Teatry
  • Teatr Powszechny im.Jana Kochanowskiego
  • Teatr Poszukiwań w Ośrodku Kultury i Sztuki„Resursa Obywatelska”w Radomiu
Kina
  • Centrum Filmowe Helios 5 sal
  • Multikino 6 sal(Galeria Słoneczna)
Wcześniej działały jeszcze w Radomiu kina:Atlantic(wcześniej Bałtyk),Hel,Mega,Mewa,Odeon,Pokolenie,Przyjaźń i Walter.W planach jest budowa kolejnych dwóch multipleksów oraz uruchomienie po przerwie kina studyjnego.
  • Resursa Obywatelska Klub Dobrego Filmu(pokazy specjalne)
Biblioteki
  • Miejska Biblioteka Publiczna
Filharmonie
  • Radomska Orkiestra Kameralna
Domy Kultury
  • Miejski Ośrodek Kultury„Amfiteatr”w Radomiu ul.Parkowa 1
  • Młodzieżowy Dom Kultury im.Heleny Stadnickiej
  • Dom Kultury„Południe”
  • Dom Kultury„Borki”
  • Dom Kultury„Idalin”
Imprezy kulturalne,festiwale i pokazy
Międzynarodowe Pokazy Lotnicze Radom AIR SHOW
Cykliczna impreza organizowana co dwa lata na lotnisku Sadków w Radomiu,łącząca pokazy statków powietrznych z naziemną statyczną wystawą sprzętu wojskowego i prezentacjami firm z branży lotniczej.
Radomski Festiwal Jazzowy
Spotkania z jazzem i stylistykami pokrewnymi nad Mleczną.Posłuchać można zróżnicowanych klimatów od etno jazzu,poprzez współczesny mainstream,na klasyce gatunku standardach kończąc.Nie brakuje legend polskiego jazzu i muzyków zagranicznych.Festiwal odbywa się w październiku.
Międzynarodowy Festiwal Gombrowiczowski
Jeden z najważniejszych polskich festiwali teatralnych organizowany od 1993 roku przez Teatr Powszechny im.J.Kochanowskiego w Radomiu.Odbywa się na przełomie października i listopada.
Zespoły muzyczne związane z Radomiem
  • IRA
  • Jamal
  • Szymon Wydra&Carpe Diem
  • Carrion
  • Alicetea
  • Młode Bra-De-Li
  • Lustro
  • ZDR
Symbole Radomia
Herb
Radom ma w herbie swój inicjał literę R,nad którym umieszczona jest korona.Najstarszy wizerunek godła pochodzi z XVI wieku.Było używane do XVIII wieku.W Albumie Heroldii litera R mieściła się w centralnej części bramy z trzema basztami.Istnieją oficjalnie dwa wzory herbu Radomia herb zwykły i uroczysty.Ich wygląd określa Statut Miasta Radom:§4.Herbem Miasta Radomia jest wizerunek przedstawiający w polu czerwonym biały mur z pięcioma blankami z trzema wieżami o trzech blankach każda,z których środkowa wyższa oraz bramą,w której majuskuła R biała,nad bramą mitra książęca,nad tarczą korona królewska.Herb Radomia w wersji uroczystej zawiera ponadto po prawej stronie bramy herb papieża Jana Pawła II oraz labry z pokryciem białym i takimże podbiciem.
Logo promocyjne
Promocyjne logo miasta wchodzi w skład nowej strategii komunikacyjnej Radomia i opiera się na historii i profilu gospodarczym Radomia związanymi z techniką precyzyjną.Przedstawia wizerunek miasta o charakterze przemysłowym,a także ośrodek edukacyjny o profilu technicznym oraz społeczności ludzi przedsiębiorczych.Wedle tej strategii Radom ma być miastem atrakcyjnym gospodarczo,kulturalnie,edukacyjnie i turystycznie,w którym panuje zdrowe podejście do pracy i życia.
Znani radomianie
Honorowi obywatele Radomia
Radom posiada 18 honorowych obywateli:
  • Antoni Czortek
  • Ignacy Daszyński
  • Jan Paweł II
  • Maria Fołtyn
  • Piotr Klimuk
  • Leszek Kołakowski
  • Bolesław Limanowski
  • Edward Materski
  • Michaił Orłow
  • Kazimierz Paździor
  • Józef Piłsudski
  • Edward Śmigły-Rydz
  • Włodzimierz Sedlak
  • Tadeusz Sołtyk
  • Andrzej Wajda
  • Lech Wałęsa
  • Zygmunt Zimowski
  • Lech Kaczyński
Urodzeni w Radomiu
  • Edward Abramowicz polityk
  • Hanna Adamczewska-Wejchert architekt
  • Jan Gotlib Bloch bankier,przedsiębiorca
  • Wojciech Bogaczyk historyk,polityk
  • Anna Bogucka-Skowrońska polityk,adwokat
  • Henryk Bolesta sportowiec,piłkarz
  • Witold Borowski żołnierz NSZ
  • Michał Tadeusz Brzęk-Osiński wojskowy,polityk
  • Tomasz Burzyński powstaniec styczniowy,zesłaniec
  • Iga Cembrzyńska aktorka
  • Tytus Chałubiński lekarz,przyrodnik
  • Dorota Chotecka aktorka
  • Januariusz Cichowicz generał dywizji WP
  • Marian Czachor sportowiec,piłkarz
  • Kazimiera Dąbrowska malarka
  • Józef Dąbrowski prawnik,wojskowy,literat
  • Aleksander Dębski prawnik,polityk
  • Mieczysław Dukalski żołnierz NSZ
  • Łukasz Foltyn twórca Gadu-Gadu
  • Maria Fołtyn śpiewaczka operowa
  • Małgorzata Foremniak aktorka
  • Beata Grabarczyk dziennikarka,prezenterka
  • Stanisław Gronkowski aktor
  • Robert Grudzień muzyk
  • Zofia Helman muzykolog
  • Edward Herbst przemysłowiec
  • Bogumił Hoff krajoznawca,malarz
  • Wacław Janaszek inżynier,major WP
  • Ksawery Jasieński spiker,lektor
  • Andrzej Kamiński dziennikarz,literat
  • Tomasz Karolak aktor
  • Bartłomiej Kazanowski dworzanin króla Zygmunta Starego
  • Roman Kierzkowski Naczelnik ZHP
  • Jolanta Klimowicz dziennikarka,reportażystka
  • Edward Kossoy prawnik,publicysta
  • Leszek Kołakowski filozof
  • Andrzej Kosztowniak prezydent miasta
  • Stanisław Kozicki harcmistrz,żołnierz Batalionu Zośka
  • Dariusz Kozłowski architekt,malarz
  • Leon Królikowski członek Rządu Narodowego w powstaniu styczniowym
  • Jan Krugier marszand
  • Zbigniew Kruszyński pisarz
  • Antoni Kryszka lekarz,farmakolog
  • Paweł Kubicki biskup
  • Seweryn Kulesza major kawalerii II RP,olimpijczyk
  • Lucjan Levi agent wywiadu
  • Anna Lisowska-Niepokólczycka pisarka
  • Stanisław Lorentz muzeolog,historyk sztuki
  • Karol Lutostański prawnik
  • Hilary Majewski architekt
  • Jacek Malczewski malarz
  • Tadeusz Maresz historyk,żołnierz WP
  • Marian Mazur naukowiec
  • Henryk Mierzejewski inżynier,założyciel SIMP
  • Mikołaj z Radomia kompozytor
  • Lejb Mincberg przemysłowiec
  • Tomasz Mioduszewski wokalista reggae
  • Michał Nogaś dziennikarz PR
  • Jerzy Marek Nowakowski historyk,dziennikarz
  • Waldemar Ochnia aktor
  • Adam Odzimek biskup
  • Stanisław Okoniewski działacz państwowy,prezes NIK na Uchodźstwie
  • Wojciech Owczarek muzyk rockowy
  • Mariusz Parlicki poeta,prozaik
  • Kazimierz Paździor bokser
  • Jadwiga Piekarska żołnierz WP,powstaniec warszawski
  • Jolanta Piętek-Górecka aktorka
  • Jerzy Połomski piosenkarz
  • Zofia Romanowiczowa pisarka
  • Katarzyna Skorupa siatkarka
  • Maciej Skorża trener piłkarski
  • Władysław Skwarc żołnierz AK i partyzantki antykomunistycznej
  • Zygmunt Solorz-Żak przedsiębiorca
  • Szymon Wydra wokalista
  • Stanisław Zybowski gitarzysta
Związani z Radomiem
  • Józef Brandt malarz
  • Jan Chrapek biskup
  • Dionizy Czachowski pułkownik
  • Artur Gadowski wokalista zespołu IRA
  • Jan Kochanowski poeta
  • Oskar Kolberg etnograf
  • Ewa Kopacz marszałek sejmu
  • Włodzimierz Sedlak duchowny,bioelektronik
  • Adolf Tochterman lekarz
  • Andrzej Wajda reżyser
  • Paweł Zagumny siatkarz
  • Zygmunt Zimowski biskup
  • Łukasz Żygadło siatkarz
Współpraca międzynarodowa
Miasta i gminy partnerskie:

  • Bańska Bystrzyca
  • Dyneburg
  • Homel
  • Huzhou
  • Magdeburg
  • Oziory
  • Ploeszti
  • Rejon wileński
  • Stara Zagora
  • Talavera de la Reina
  • Taoyuan
  • Tarnopol

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz