Położenie
Według danych z 1 stycznia 2009 powierzchnia miasta wynosi 36,52 km².Miasto stanowi 4,41% powierzchni powiatu.Części miasta:Błonie,Bryły,Brzyszczki,Gamrat,Gądki,Gliniczek,Górka,Hankówka,Kaczorowy,Kowalowy,Krajowice,Niegłowice,Nowy Żółków,Podzamcze,Sobniów,Ulaszowice,Warzyce.W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa krośnieńskiego.
Struktura powierzchni
Według danych z roku 2002 Jasło ma obszar 36,65 km²,w tym:
- użytki rolne:68%
- użytki leśne:5%
Dane z 26 lutego 2009:
Opis
|
Ogółem
|
Kobiety
|
Mężczyźni
|
|||
|---|---|---|---|---|---|---|
Jednostka
|
osób
|
%
|
osób
|
%
|
osób
|
%
|
Populacja
|
37743
|
100
|
19732
|
52,1
|
18011
|
47,9
|
Gęstość zaludnienia[mieszk./km²]
|
1031,5
|
536,9
|
494,6
|
|||
Toponimia
W pierwszych źródłach nazwa pojawia się w 1262 w postaci Jasieł.W XIV-wiecznym dokumencie lokacyjnym występuje nazwa w jęz.niemieckim Jessel,Ieschil(1325).Nazwa jest pochodzenia słowiańskiego i pochodzi od nazwy rzeki przepływającej przez miasto;przypuszczalnie powstała od wyrazu jasny(błyszczący),a konkretnie od prasłowiańskiego(J)ě(d)s z przyrostkiem ъlъ,co odpowiada polskim elementom: Jeś-||Jaś- i przyrostkowi -eł;jasieł„jasny,czysty”.Wyraz„jesło”w okresie przedpolskim oraz staropolski wyraz„jasło”oznaczał„żłób” i pochodzi od czasownika„jeść”(utworzony na tej samej zasadzie jak słowo„mydło”od czasownika„myć”).Wyraz nie występuje w języku polskim,jedynie jej rzadko używane zdrobnienie„jasełka”.
Historia
Po raz pierwszy nazwę Jasła zapisano w zabytku średniowiecznym,opiewającym Miracula Sancti Stanislai,wymieniając w nim również imiona jaślan,a wśród nich Gotszalka,noszącego tytuł archiprezbitera jasielskiego.Istotnym szczegółem w okresie rozwoju posiadłości klasztornych w powiecie jasielskim jest to,że wśród nich znalazło się również Jasło.Pierwszą wzmiankę o tym znajdujemy w roku 1262,w przywileju Bolesława Wstydliwego dla klasztoru cysterskiego w Koprzywnicy.Nadaje on osadzie Jasiel przywilej skarbowy i sądowy.Z innych dokumentów wynika,że cystersi otrzymać musieli tę osadę już w tzw.Fundatio primaeva,czyli w roku 1185.W każdym razie w połowie XIII wieku Jasło zwane wtedy Jasiel lub Jasioł było osadą o niemałym znaczeniu gospodarczym.Tu mianowicie znajdowało się jedno z ważnych małopolskich targowisk.Organizacja miejska Jasła,której skąpe ślady spotykamy w źródłach u schyłku XIV wieku i później,zawdzięczała swój początek dokumentowi Kazimierza Wielkiego wystawionemu w Sanoku 26 kwietnia 1366 roku.Tym dokumentem nadał król miasteczku Jasłu prawo niemieckie.W 1367 zwolnił je od ceł,zaś w 1368 dokonał formalnej zamiany miasta z cystersami.Zamiana ta została ostatecznie załatwiona w roku 1374 przez Elżbietę,królową regentkę,która dała cystersom odszkodowanie w postaci miasteczka Frysztak i wsi sąsiednich:Glinik i Kobyle.Połączenie części królewskiej i zakonnej miasta zostało w ten sposób zalegalizowane i stworzyło nowe podstawy organizacyjne miasteczka.Parafia powstała w Jaśle przed 1325 rokiem,wcześniej Jasło należało do parafii w Zręcinie.Parafię jasielską niewątpliwie uposażyli biskup krakowski i król Władysław Łokietek.Pleban jasielski posiadał jako uposażenie nadany mu być może w roku 1366 folwark,przynajmniej jednołanowy z rolami i trzema sadzawkami,a ponadto pobierał dziesięcinę i meszne.W latach 1648-1772 Jasło przeżywało okres upadku.Kilkukrotne okupacje Jasła:najpierw w roku 1655 przez wojska szwedzkie,potem w 1657 r.przez oddziały siedmiogrodzkie Jerzego II Rakoczego,a na początku XVIII w.ponownie przez wojska szwedzkie Karola XII,zrujnowały miasto doszczętnie.W dobie konfederacji barskiej w latach 1768-1772,miasto znowu było narażone na zniszczenia ze strony swoich i Rosjan.II połowa XIX wieku to czas autonomii,zarazem okres rozwoju miasta powstają obiekty użyteczności publicznej,Kasa Oszczędności,Sąd Rejonowy,w 1896-1897 zostaje założony Park Miejski.Ważnym wydarzeniem w historii miasta było założenie w roku 1868 gimnazjum(obecnie I LO).We wrześniu 1900 roku Jasło wizytował cesarz austro-węgierski Franciszek Józef.W roku 1910 został założony klub piłkarski Czarni Jasło. II wojna światowa
9.07.1943 oddział Armii Krajowej pod dowództwem por.Zenona Soboty„Korczaka”dokonał napadu na więzienie w Jaśle.Członkowie AK przebrani w mundury niemieckie oraz mówiący po niemiecku wprowadzili w błąd strażników więziennych,dostając się do wnętrza budynku,po czym rozbroili ich.Uwolnili 120 więźniów.Akcja zakończyła się sukcesem i więźniowie znaleźli schronienie w okolicznych lasach.Wrzesień i październik 1944 roku to w Jaśle czas nasilenia się niemieckiego terroru i początek akcji wysiedleńczej w rejonie.Wysiedlono najpierw mieszkańców okolicznych wiosek znajdujących się w strefie przyfrontowej,a 13 września zaczęto wysiedlać ludność z Jasła.Po wysiedleniu mieszkańców Niemcy rozpoczęli rabunek i niszczenie opustoszałego miasta.Podpalali i wysadzali w powietrze budynki publiczne i domy prywatne było to działanie systematyczne i zaplanowane.Do Jasła zniszczonego w 97% wkroczyli 16 stycznia 1945 roku rosyjscy żołnierze z 76 Pierekopskiej Dywizji Artylerii Przeciwlotniczej pod dowództwem płk.Fiodora Bolbata.Po wojnie miasto zostało odbudowane.10 kwietnia 2010 roku w katastrofie samolotu pod Smoleńskiem zginął,pochodzący ze Święcan koło Jasła senator Stanisław Zając.Uroczystości pogrzebowe,w których wziął udział m.in.marszałek Senatu Bogdan Borusewicz odbyły się w kościele farnym 25 kwietnia tegoż roku.4 czerwca 2010 roku Jasło nawiedziła powódź,która swoim zasięgiem objęła 1/3 miasta(głownie osiedla:Gądki,Rafineryjne i Mickiewicza).Ewakuowano ponad 1300 osób.
Architektura
Zabytki chronione prawnie w Jaśle:
- kolegiata pw.Wniebowzięcia NMP kościół farny najstarszy zabytkowy kościół w mieście z XV,XVIII,XIX wieku,a także dzwonnica kościelna z połowy XIV,XV wieku.Budynek z kamienia w stylu gotyckim,był wielokrotnie niszczony;numer rejestru:109/ZN/56 z 19.12.1956,
- kościół pw.św.Stanisława Biskupa wybudowany w latach 1892-1893.Wcześniej stanowił kaplicę gimnazjalną.Inicjatorami budowy byli:ówczesny dyrektor szkoły Klemens Sienkiewicz,jego żona Hermina oraz grono nauczycielskie.W latach 70.w Jaśle wprowadzono nowy podział na parafie.Przekształcono kaplicę w nowy kościół(skrzyżowanie ulic Czackiego i Mickiewicza);numer rejestru: A-371/98 z 6.07.1998,
- cmentarz przy ul.Zielonej,założony w 1784 roku;numer rejestru:A-101 z 23.09.1986,
- dom przy ul.Kazimierza Wielkiego 1 z XIX w.;numer rejestru:A-380 z 3.09.1968,
- dom przy ul.3 maja 23 z początku XX w.numer rejestru: A-165 z 14.06.2006,
- Szkoła Wydziałowa Męska wraz z internatem z 1906 r.(ul.Marchlewskiego 20),od roku 1906 do 1939 mieściła się tam Szkoła Wydziałowa Męska,1945-1962 najpierw gimnazjum,a potem przekształcone z niego I Liceum Ogólnokształcące im.Króla Stanisława Leszczyńskiego,od 1962-Liceum Ekonomiczne,Szkoła Handlowa,obecnie dodatkowo Filia Akademii Ekonomicznej w Krakowie,IV Liceum Ogólnokształcące i inne instytucje;numer rejestru:A-113 z 6.10.1987,
- dom z oficyną przy Rynku 14 z 2.połowy XVIII;numer rejestru: A-35 z 26.06.2001,
- dom przy ul.Staszica 8 z końca XIX w.numer rejestru:A-260 z 14.02.1992,
- dom przy ul.Staszica 12 z XIX w.numer rejestru:A-126 z 1.11.1988,
- zespół pałacowy z 2.połowy XIX,obejmujący neogotycki pałac Sroczyńskich z 1858 oraz zabytkowy park,mieści się w dzielnicy Jasło-Gorajowice.Budynek pałacu jest siedzibą Zespołu Szkół Medycznych;numer rejestru:A-348 z 3.09.1968,
- zespół dworski obejmujący dwór wybudowany w latach 1730-1732 następnie przebudowany w 2.połowie XIX w.oraz park z przełomu XVIII/XIX,mieści się w dzielnicy Jasło-Niegłowice,przy ul.Gajowej;numer rejestru: A-120 z 10.08.1988,
- figura św.Jana Nepomucena z 1770 na środku rynku,
- kaplica cmentarna z lat 1859-1872 w stylu romańskim,
- fragmenty murów miejskich znajdujące się przy placu Bartłomieja z Jasła obok ZUS-u,
- współczesny kościół wizytek na miejscu kościoła zburzonego przez hitlerowców na wzgórzu zwanym Górką Klasztorną(nazwa ta początkowo potoczna pojawiła się po przybyciu do Jasła sióstr wizytek w 1903 roku,obecnie jest używana również w materiałach urzędu miejskiego),lub też Miejską Górą,
- obelisk wzniesiony w 500.rocznicę zwycięstwa grunwaldzkiego na tymże wzgórzu,
- park miejski założony przez nauczyciela Teodora Bernardzikiewicza;znajduje się tam pomnik Tadeusza Kościuszki z 1879,grób Nieznanego Żołnierza z 1894,oraz altanka z maszkaronem zbudowana z okazji odwiedzin miasta przez cesarza Franciszka Józefa w 1900 roku,
- kamienice w Rynku,najstarsza pod nr 14 z piwnicami na wino z XVIII w.
- Muzeum Regionalne w Jaśle przy ul. Kadyiego 11 w domu darowanym przez lekarza okulistę dr.Stanisława Kadyiego.
- budynek poklasztorny oo.Franciszkanów przy ul.Mickiewicza 4,do roku 1965 pełniący tymczasowo funkcję kościoła,obecnie mieści Poradnię Rejonową.Podczas remontu w 2006 roku odkryto i odrestaurowano zabytkowe malowidło przedstawiające Matkę Boską.
- kościół oo.Franciszkanów pw.św.Antoniego Padewskiego w okresie międzywojennym znajdował się przy ul.Mickiewicza.Po jego zniszczeniu w czasie II wojny światowej zakonnicy zrezygnowali z odbudowy ruin,tylko rozpoczęli przygotowania do budowy w nowym miejscu na rogu ulic 3 maja i Chopina.Do roku 1965 tymczasowo funkcje kościoła spełniał budynek klasztorny przy ul.Mickiewicza 4,obecnie znajduje się w nim Poradnia Rejonowa.W roku 1965 oddano do użytku największy w Jaśle kościół.Na froncie wykonano płaskorzeźby świętych zasłużonych dla Kościoła.Jeszcze przed beatyfikacją znalazła się tam figura oo.Maksymiliana Kolbego.Mieści się w nim sanktuarium patrona Miasta Jasła św.Antoniego Padewskiego.
Urodzeni w Jaśle:
- Bartłomiej z Jasła filozof,teolog,reformator Akademii Krakowskiej
- Antoni Barwiński sportowiec,piłkarz,reprezentant Polski
- Rafał Bernacki sportowiec,piłkarz ręczny,reprezentant Polski
- Seweryn Bieszczad malarz początku XX wieku
- Henryk Dobrzański major WP,olimpijczyk,dowódca partyzancki II wojny światowej
- Ryszard Drozd szachista
- Zbyszko Cyganiewicz polski zapaśnik
- Karol Józef Fischer biskup przemyski,autor prac z zakresu liturgii
- Cezary Geroń poeta,dziennikarz
- Jacek Grün politolog,muzyk,pierwszy perkusista Budki Suflera
- Józef Gryglewicz major,lotnik Dywizjonu 300 i 301 w Anglii
- Lech Haydukiewicz polityk,pedagog,członek Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji
- Stanisław Kadyi lekarz okulista,kolekcjoner dzieł sztuki
- Janusz Kołodziej polityk,poseł
- Robert Król poeta młodego pokolenia
- Adam Loret pierwszy dyrektor Lasów Państwowych
- Elżbieta Łukacijewska polityk,europarlamentarzysta
- Jerzy Matuszkiewicz muzyk jazzowy,saksofonista,kompozytor
- Edward Miszczak dziennikarz telewizyjny i radiowy,dyrektor programowy TVN
- Karol Myśliwiec archeolog,egiptolog,członek PAN
- Józef Oberc profesor zwyczajny,geolog
- Stanisław Pawłowski geograf i kartograf,rektor Uniwersytetu Poznańskiego
- Sławomir Peszko sportowiec,piłkarz,reprezentant Polski
- Dorota Pykosz sportsmenka,siatkarka
- Gabriel Samolej sportowiec,hokeista,olimpijczyk
- Stefan Schwarz lekarz,wykładowca,nestor polskiej ginekologii
- Józef Słotwiński reżyser,pedagog,tłumacz
- Hugo Steinhaus matematyk,aforysta
- Zbigniew Skrudlik sportowiec,szermierz florecista,dwukrotny mistrz olimpijski
- Michał du Vall profesor zwyczajny prawa,prorektor Uniwersytetu Jagiellońskiego
- Mieczysław Wieliczko profesor historii,znawca ziemi jasielskiej,Honorowy Obywatel Miasta Jasła.
- Jan Wodyński malarz
- Paweł Zagumny sportowiec,siatkarz,reprezentant Polski
- Stanisław Barabasz architekt,malarz,nestor narciarstwa polskiego
- Marian Cichoń profesor zwyczajny,kierownik jednej z katedr UE w Krakowie
- Jarosław Gowin publicysta,minister sprawiedliwości
- Stefan Jaracz aktor,pisarz i publicysta
- Piotr Jaroszewicz premier PRL w latach 1970–1980,generał dywizji WP
- Tadeusz Klimecki generał brygady WP
- Stanisław Kołodziej ksiądz,męczennik,Sługa Boży Kościoła katolickiego
- Ignacy Kruszewski polski i belgijski generał brygady,bohater narodowy
- Ignacy Łukasiewicz wynalazca lampy naftowej,farmaceuta
- Zyndram z Maszkowic rycerz spod Grunwaldu,starosta jasielski
- Stanisław Pigoń historyk literatury polskiej,wykładowca uniwersytecki
- Rudolf Weigl wynalazca pierwszej w świecie skutecznej szczepionki przeciw tyfusowi plamistemu
- Stanisław Zając polityk,poseł i senator,zginął pod Smoleńskiem
- Alicja Zając działaczka samorządowa,senator
W mieście działa Przedsiębiorstwo Komunikacji Samochodowej PKS Jasło oraz Zakład Miejskiej Komunikacji Samochodowej ZMKS Jasło.Przez Jasło przebiegają dwie drogi krajowe:28 oraz 73.
- droga krajowa nr 28 Zator Wadowice Nowy Sącz Gorlice Biecz Jasło(obwodnica miasta)Krosno Sanok Medyka.
- droga krajowa nr 73 Jasło Pilzno Tarnów Dąbrowa Tarnowska Kielce Wiśniówka
Edukacja
Administracja
Władze miasta tworzą:przewodnicząca Rady Miasta:od 6 grudnia 2010 Elżbieta Bernal(Jaślanie),wiceprzewodniczący:Henryk Rak(Prawo i Sprawiedliwość)oraz Leszek Zduński(radny niezrzeszony).Burmistrzem miasta jest Andrzej Czernecki(Jaślanie),a wiceburmistrzami Antoni Pikul oraz Leszek Znamirowski.
W skład Rady Miasta wchodzą komitety:
- Prawo i Sprawiedliwość(7 radnych)
- Jaślanie(5 radnych)
- Platforma Obywatelska(4 radnych)
- Przymierze Samorządowe Podkarpacia(3 radnych),
- Forum Jasielskie(2 radnych),
- oraz radny niezrzeszony.
Opieka zdrowotna
- Szpital Specjalistyczny w Jaśle
- Zespół Opieki Zdrowotnej
Jasło należy do diecezji rzeszowskiej.Na terenie miasta jest 9 parafii,które należą do dwóch dekanatów:Jasło Zachód oraz Wschód.Taki podział funkcjonuje od lat 70.XX wieku.W parafii Wniebowzięcia NMP przy ulicy Floriańskiej znajduje się dom zakonny sióstr michalitek,którego wspólnota liczy 6 sióstr.W parafii Najświętszego Serca Pana Jezusa i Niepokalanego Serca NMP przy ul.Klasztornej znajduje się klasztor sióstr wizytek,której wspólnota liczy 15 sióstr.W Jaśle działa Zbór„ARKA”Kościoła Zielonoświątkowego,który prowadzi swe nabożeństwa w auli Państwowej Szkoły Muzycznej I st.przy ul.Hugona Kołłątaja.W mieście znajduje się także zbór Świeckiego Ruchu Misyjnego„Epifania”(ul.Krasińskiego)oraz Sala Królestwa Świadków Jehowy(ul.Graniczna 81).
Miasta partnerskie
|
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz