Józef Rapacki

Ur.19 marca 1871 w Warszawie,zm.31 stycznia 1929 w Olszance k.Żyrardowa polski malarz,grafik i rysownik;znany głównie z tworzenia sentymentalnych pejzaży mazowieckich.

Życiorys

Okres edukacji

Józef Rapacki pochodził z warszawskiej rodziny aktorskiej;był synem Wincentego Rapackiego i Józefiny z domu Hoffman,bratem Honoraty Leszczyńskiej i Wincentego Rapackiego.W 1885 roku,w wieku 14 lat rozpoczął naukę w klasie rysunkowej Wojciecha Gersona w Warszawie,gdzie zwrócono uwagę na jego talent w zakresie malarstwa pejzażowego.Po ukończeniu dwuletniego kursu u Gersona w 1887 r.przystąpił do studiów malarskich w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych,gdzie studiował przez kilkanaście miesięcy pod kierunkiem takich artystów jak:Izydor Jabłoński,Florian Cynk oraz Feliks Szynalewski.W 1888 r.opuścił uczelnię krakowską i powrócił do Warszawy,gdzie podjął po raz drugi naukę u Gersona.Okres krakowski w twórczości Józefa Rapackiego charakteryzuje się silnym wpływem pleneryzmu,czyli tendencji do malowania widoków z natury na wolnym powietrzu oraz przyjęciem nowoczesnych postulatów artystycznych Stanisława Witkiewicza.W tym czasie Józef Rapacki tworzył przede wszystkim techniką olejną na płótnie,dominującymi tematami jego prac były wówczas weduty,pejzaże oraz sceny rodzajowe.Druga praktyka u Wojciecha Gersona trwała niespełna rok,gdyż już w 1889 r.Rapacki wyjechał do Monachium.W monachijskiej Szkole Sztuk Pięknych Rapacki spędził około dwóch lat pod okiem Conrada Fehra,jednak nie wiadomo zbyt wiele na temat tego okresu życia Rapackiego.Podczas pobytu w Monachium Rapacki przyswoił sobie pewne elementy stylu szkoły monachijskiej.W Monachium zasadniczym nurtem studiów i twórczości artysty pozostało malarstwo pejzażowe.Wpływy monachijskie są wskazywane w niektórych obrazach późniejszych,takich jak"Zamczysko"(pierwsza wersja z 1899 r.druga z 1928 r.)przedstawiającym romantyczny widok zamku w mrocznym pejzażu,czy"Stary młyn"z 1911 r.Po ukończeniu studiów w Monachium malarz powrócił do Warszawy;okres ten charakteryzuje się znaczną ilością odbywanych podróży,między innymi do Włoch,które po raz pierwszy odwiedził prawdopodobnie w 1898 r.plonem tych podróży były liczne przedstawienia pejzaży włoskich,w tym widoki ogrodów i włoskich zabytków.

Życie zawodowe

Po powrocie do Warszawy Rapacki rozpoczął współpracę z licznymi gazetami warszawskimi,zainicjowaną w 1898 r.zamieszczeniem na łamach Tygodnika Ilustrowanego reprodukcji jego pastelowego tryptyku„Dzień z życia robotnika’’,za który otrzymał I nagrodę w konkursie Józefa Kurierowa.Wraz z początkiem XX stulecia Rapacki zagrożony ciężką chorobą płuc postanowił przenieść się w 1900 r.do Krakowa,aby móc odbywać lecznicze podróże w góry.Nie zamieszkał jednak na stałe w Małopolsce(przebywał tam tylko okresowo w latach 1901 i 1905-1907,wtedy właśnie odwiedzał między innymi Zakopane i Szczawnicę ).W 1907 roku przeprowadził się do pod żyrardowskiej Olszanki wraz z żoną Gabrielą z Popowskich,gdzie zbudował dom.W Olszance malarz prowadził bardzo ożywione życie towarzyskie,jako,że mieszkali w niej także krewni oraz malarze Czesław Tański i Stefan Popowski,a w okolicznej Woli Pękoszewskiej także państwo Górscy:Jan,jego żona Maria,córka Pia malarka oraz synowie Jan i Konstanty wybitny krytyk literacki i historyk sztuki.W pobliskich Radziejowicach należących do Krasińskich bywali najważniejsi polscy malarze końca XIX wieku,w tym Józef Chełmoński,a w pałacu w Guzowie rezydowali przedstawiciele rodu Sobańskich.Józef Rapacki zmarł 31 stycznia 1929 r.w wieku 58 lat na skutek powikłań pogrypowych.Został pochowany na cmentarzu w Puszczy Mariańskiej.Wiele z jego prac zostało rozlosowanych wśród członków Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych.

Twórczość

Lata pobytu w Olszance były bardzo płodne w twórczości Rapackiego;najważniejsze są w nim dwa cykle pejzażowe:Z mazowieckiej ziemi i Dookoła mej siedziby.W Olszance powstawały najczęściej kojarzone z osobą Józefa Rapackiego widoki rozległych łąk,rozlewisk i zarośli,często zanurzone we mgle i przesycone promieniami słońca położonego nisko nad horyzontem(o wschodzie lub zachodzie).Czasami malarz wkomponowywał w kompozycje przedstawiające łąki pojedyncze drzewa,najczęściej o secesyjnym rysunku,pełniące jakby rolę solitera w ogrodzie krajobrazowym.Pod Żyrardowem powstały także niektóre pejzaże z dalszych obszarów Mazowsza jak na przykład Wisła pod Bielenami z 1903 r.Szczególnie dużo uwagi poświęcił w tym okresie okupacji niemieckiej podczas pierwszej wojny światowej(cykl Pro memoria.Prusak w Polsce);liczne rysunki nawiązujące do wydarzeń lat 1915-1918 były publikowane w warszawskiej prasie.W większości swoich dzieł malarz odwoływał się do repertuaru środków realistycznych.Początkowo twórczość Rapackiego pozostawała pod wpływem Wojciecha Gersona,potem także szkoły monachijskiej;już w okresie studiów w Szkole Sztuk Pięknych w Krakowie w latach 1887-1888 był pod silnym wpływem nowoczesnych prądów artystycznych,w tym prądu młodopolskiego oraz pleneryzmu i impresjonizmu(za pośrednictwem Józefa Pankiewicza i jego Targu na kwiaty przed kościołem la Madeleine).Targ...został wystawiony w„Zachęcie”w 1890 r.po tej wystawie Rapacki wykonał kilka płócien„nie tyle z impulsu wewnętrznego powstałych,ile raczej gwoli dogodzenia doktrynie.Miały te obrazy swe zalety artystyczne,były bardzo żywe w barwach,zwłaszcza Ogród Frascati,o bogatym motywie przepychu kwiatów w słońcu...”Wpływy impresjonistyczne widoczne są na przykład w obrazach Autoportret w ogrodzie z 1924 r.czy Malarz Kazimierz Lasocki na tle jesiennego pejzażu z 1914 r.Najwięcej prac Józefa Rapackiego to pejzaże dokumentujące głównie pejzaż mazowiecki,utrzymane w charakterystycznej konwencji opartej na przedstawianiu iluzjonistycznej,rozległej przestrzeni,czasem urozmaiconej pojedynczym akcentem(Pejzaż zimowy z 1908 r.)często przedstawiał mgłę,powierzchnię zbiorników wodnych,zarośla,światło słoneczne rozświetlające chmury.

Portrety

Portret w twórczości Rapackiego odgrywał drugorzędną rolę.Większość portretowanych osób to rodzina malarza,ojciec i siostry.Artysta wykonał między innymi portret zbliżony do konwencji portretu sarmackiego,przedstawiając ojca jako Karola Radziwiłła„Panie kochanku”.Co najmniej kilkakrotnie malował portrety swojej siostry Honoraty Leszczyńskiej,poza tym wśród portretowanych spotykamy także osoby z artystycznej elity Warszawy m.in.śpiewaczka Lucyna Messal.Kilkakrotnie Rapacki portretował samego siebie;za specyficzną formę realizacji dzieła portretowego można uznać obraz Wizja artysty,powstały zapewne pod wpływem Jacka Malczewskiego,przypominający takie dzieła jak Melancholia.Malarz przedstawiony na obrazie zasłania dłonią twarz,jednakże możemy rozpoznać w nim Rapackiego,między innymi na podstawie fryzury.Rysunki wykonywał Rapacki na ogół na żywo,notując skrzętnie setki szczegółów krajobrazu,które często pojawiają się także na płótnach;ta szczegółowość spowodowała nawet zarzuty o przesadny naturalizm.

Wystawy

Józef Rapacki był bardzo aktywnym wystawcą;uczestniczył w co najmniej 15 wystawach;pierwsze wystawy jego prac miały miejsce ok.1888 r.czyli w roku opuszczenia krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych i powrotu do Wojciecha Gersona.Początkowo wystawiał na Salonie Aleksandra Krzywulta oraz w Towarzystwie Zachęty Sztuk Pięknych.Od 1922 r.wystawiał razem z grupą Pro arte,do której należał.Wystawiał także w Krakowie(w Towarzystwie Sztuk Pięknych w Krakowie),Berlinie(Wystawa powszechna w 1893 r.)we Lwowie(na wystawie sztuki powszechnej zdobył srebrny medal za obraz Pierwszy śnieg),w Paryżu(w 1900 r.zdobył tam odznaczenie mention honourable,w Kielcach(wystawa indywidualna w 1925 r.)W 1927 r.otrzymał w Towarzystwie Zachęty Sztuk Pięknych dyplom honorowy za całą działalność artystyczną,a w 1930 r.tamże urządzono poświęconą mu wystawę pośmiertną.

Zbiory muzealne

Muzeum Mazowsza Zachodniego

Duża kolekcja dzieł Józefa Rapackiego jest własnością Muzeum Mazowsza Zachodniego w Żyrardowie,w którym znajdują się:

• Autoportret,olej na płótnie,owal 43 na 30 cm,wł.Muzeum Mazowsza Zachodniego w Żyrardowie,nr inw.MŻ/S/8(obraz nabyty do zbiorów muzeum od J.B.Słojewskiej w 1972 r.sygn.V/VI 1922 JR)
• Autoportret we wnętrzu,olej na płótnie,wym.65 na 53 cm,wł.Muzeum Mazowsza Zachodniego w Żyrardowie,nr inw.MŻ/S/720(obraz zakupiony na aukcji w Warszawie w 1994 r.sygn.JÓZEF RAPACKI 1927 OLSZANKA)
• Brzoza,lit.wym.85,5 na 61 cm,wł.Muzeum Mazowsza Zachodniego w Żyrardowie,nr inw.MŻ/S/881(litografia podarowana pokojówce w dworze w Olszance,Stanisławie Wojence,nabyta od rodziny w 1996 r.sygn.Józef Rapacki)
• Las,akwarela na papierze,wym 18 na 24 cm,wł.Muzeum Mazowsza Zachodniego w Żyrardowie,nr inw.MŻ/S/868(obraz zakupiony w Warszawie w 1996 r.sygn.Józef Rapacki)
• Park zimą,akwarela,wym.21,5 na 28 cm,wł.Muzeum Mazowsza Zachodniego w Żyrardowie,nr inw.MŻ/S/398(zakupiony w 1993 r.sygn.JÓZEF RAPACKI 1900)
• Pejzaż jesienny z brzozami,olej na płótnie,wym.51 na 80 cm,wł.Muzeum Mazowsza Zachodniego w Żyrardowie,nr inw. MŻ/S/867(obraz zakupiony w 1996 r.sygn.JÓZEF RAPACKI 1923)
• Pejzaż mazowiecki,olej na tekturze,wym.17 na 26,5 cm,wł.Muzeum Mazowsza Zachodniego w Żyrardowie,nr inw.MŻ/S/12(obraz przekazany do zbiorów muzeum w 1963 r.przez Wojewódzkiego konserwatora Zabytków w Warszawie,sygn.JÓZEF RAPACKI)
• Uliczka w Kazimierzu,olej na płótnie,wym.47,5 na 64 cm,wł.Muzeum Mazowsza Zachodniego w Żyrardowie,nr inw.MŻ/S/728(obraz zakupiono od Marii Kaczorowskiej w 1994 r.sygn.JÓZEF RAPACKI 1891)
• Pejzaż wiejski,olej na tekturze,wym.17 na 22,5 cm,wł.Muzeum Mazowsza Zachodniego w Żyrardowie,nr inw.MŻ/S/719(obraz zakupiony w 1994 r.sygn.MALOWAŁ JÓZEF RAPACKI W 1886 r.)
• Pejzaż z kaczeńcami,olej na tekturze,wym 68 na 88 cm,wł.Muzeum Mazowsza Zachodniego w Żyrardowie,nr inw.MŻ/S/143(obraz zakupiony w Warszawie w 1992 r.sygn.JÓZEF RAPACKI 1928.OLSZANKA)
• Polny krzyż,ołówek,karton,wym.31 na 42 cm,wł.Muzeum Mazowsza Zachodniego w Żyrardowie,nr inw.MŻ/S/144(rysunek zakupiony w 1992 r.sygn.Józef Rapacki 1919 r.)
• Portret Żyda,ołówek,tektura,wym.35,5 na 27,5 cm,wł.Muzeum Mazowsza Zachodniego w Żyrardowie,nr inw.MŻ/S/882(portret zakupiony w 1996 r.sygn.JR)
• Sprzedawca obrazów,olej na płótnie,wym.64 na 75,5 cm,wł.Muzeum Mazowsza Zachodniego w Żyrardowie,nr inw.MŻ/S/397(obraz zakupiony w 1993 r.sygn.JÓZEF RAPACKI 1901 rok WARSZAWA)
• Ścieżka w lesie,olej na płótnie,wym.150 na 200 cm,wł.Muzeum Mazowsza Zachodniego w Żyrardowie,nr inw.MŻ/S/866(obraz zakupiony w 1995 r.sygn.JÓZEF RAPACKI 1913 r.OLSZANKA)
• W cieniu brzóz,akwarela,wym.82,5 na 101 cm,wł.Muzeum Mazowsza Zachodniego w Żyrardowie,nr inw.MŻ/S/879(obraz zakupiony w 1996 r.sygn.JÓZEF RAPACKI 1921)
• Wieczór na wsi,olej na tekturze,wym.20 na 26 cm,wł.Muzeum Mazowsza Zachodniego w Żyrardowie,nr inw.MŻ/S/718(obraz zakupiony w Warszawie w 1994 r.sygn.Józef Rapacki 1886 r.)

Cykle graficzne

• Z dawnej i niedawnej Warszawy.Album typów ulicznych,ok.1915 r.nakładem Biblioteki Domu Polskiego
• Pro memoria.Prusak w Polsce,1915-1918 r.nakładem Tygodnika Ilustrowanego

Dzieła w innych kolekcjach

Obrazy olejne

• Hrabia i Gerwazy Scena z Pana Tadeusza(1890 r.)olej na płótnie,wym.61 na 44 cm,sygn.Józef Rapacki,wł.Muzeum Literatury im.A.Mickiewicza w Warszawie,nr inw.ML.K.933
• Jezioro(1900 r.)olej na płótnie,wym.47 na 101,5 cm,sygn.Józef Rapacki 1900 rok 20 maja Warszawa,wł.Muzeum Narodowe w Krakowie,nr inw.II-b-528
• Kobieta z chrustem(1891 r.)olej na płótnie,wym.120 na 60,5 cm,sygn.J.Rapacki 1891,wł.Muzeum Okręgowe w Lesznie,nr inw.334
• Krajobraz nizinny(1892 r.)olej na płótnie,wym.38,5 na 65 cm,sygn.Józef Rapacki 1892 rok,wł.Muzeum Narodowe w Krakowie,nr inw.II-b-897
• Pejzaż ze Szczawnicy(1893 r.)olej na płótnie,wym.121 na 150,5 cm,sygn.Józef Rapacki 1893 rok Szczawnica,wł.Muzeum Narodowe w Krakowie,nr inw.II-b-3067
• Powódź(1897 r.)olej na płótnie,wym.89,5 na 60 cm,sygn.Józef Rapacki 1897 Warszawa 27 VI,wł.Muzeum Narodowe w Krakowie,nr inw.II-b-529
• Staw w lesie(1892 r.)olej na płótnie,wym.66 na 86 cm,sygn.Józef Rapacki 1892 Wola Pękoszewska,wł.Muzeum Narodowe w Krakowie,nr inw.II-b-915
• Widok warsztatu kamieniarskiego w Warszawie(1901 r.)olej na płótnie,wym.90 na 120 cm,sygn.Józef Rapacki 1901 w Warszawie,wł.Muzeum Warszawy,nr inw.MHW 19565
• Wisła pod Bielanami(1903 r.)olej na płótnie,wym.200 na 253 cm,sygn.JÓZEF RAPACKI 1903 rok WARSZAWA w MARCU,wł.Muzeum Narodowe w Warszawie,nr inw.189198
• W ogrodzie(1891 r.)olej na płótnie,wym.79 na 95 cm,sygn.Józef Rapacki 1891,wł.Muzeum Narodowe w Krakowie,nr inw.II-b-150
• Zaułek miejski z bożnicą Izaaka na Kazimierzu w Krakowie(1889 r.)olej na płótnie,wym.48,5 na 36 cm,sygn.J.Rapacki,wł.Żydowski Instytut Historyczny w Polsce,Warszawa,nr inw.ŻIH A-277

Akwarele

• Olszanka(1920 r.)akw.ołówek,pap.wym.26 na 39 cm,sygn.Józef Rapacki Olszanka 1920,wł.Muzeum Okręgowe w Białymstoku,nr inw.MB/S/1788
• Przy studni(1896 r.)akwarela na tekturze,wym.38 na 48 cm,sygn.J.Rapacki 1896 r.18/XII,wł.Muzeum Okręgowe w Suwałkach,nr inw.MS/S/527
• Widok morza(1899 r.)akwarela na papierze,wym.17 na 35,5 cm,sygn.JÓZEF RAPACKI/1899 r.wł.Muzeum Narodowe w Warszawie,nr inw.Rys.Pol.12569

Grafiki

• Chata(1921 r.)lit.pap.wym.44 na 56,6 cm,sygn.16 JR 21,wł.Muzeum Okręgowe w Lesznie,nr inw.1122
• Chata,lit.pap.wym.44 na 57 cm,sygn.J.Rapacki,wł.Muzeum Okręgowe w Lesznie,nr inw.1123