czwartek, 21 listopada 2013

Szymon Szymonowic

Herbu Kościesza,inna forma nazwiska:Simon Simonides Bendoński,(ur.24 października 1558 we Lwowie,zm.5 maja 1629 w Czernięcinie pod Zamościem)polski humanista i poeta okresu renesansu,pochodzenia ormiańskiego.Stworzył polską nazwę gatunku sielanka.
Życiorys
Był synem Szymona z Brzezin(Mazowsze),który był:mistrzem nauk wyzwolonych i filozofii,rektorem szkoły katedralnej,rajcą lwowskim,trudniącym się krawiectwem i handlem,oraz Katarzyny ze Śmieszków Gajzlerowej.W latach 1570-1575 uczęszczał do lwowskiej szkoły katedralnej.Następnie od roku 1575 studiował w Akademii Krakowskiej na wydziale sztuk wyzwolonych,gdzie był uczniem:Jakuba Górskiego,Stanisława Sokołowskiego i Marcina z Ujazdowa.W roku 1577 otrzymał stopień bakałarza artium.Studia kontynuował we Francji i Belgii,prawdopodobnie dopiero zimą 1580/1581.Do Polski wrócił przed rokiem 1583 i osiadł we Lwowie,zajmując się tam pracą pedagogiczną.W tym czasie przyjaźnił się z:Janem Ursynem Niedźwieckim i Tomaszem Dreznerem.Od roku 1586(lub w 1587)związany był z Janem Zamoyskim(sławił go w swych wierszach),z którym współorganizował w latach 1593-1605 Akademię Zamojską(jej otwarcie nastąpiło w roku 1595).Dzięki niemu uzyskał na sejmie roku 1590 tytuł szlachecki,herb Kościesza z odmianą i przybrał przydomek Bendoński.W tym samym roku 1590 otrzymał nominację na poetę Sacrae Maiestatis Regiae,a papież Klemens VIII przysłał mu podobno wieniec poetycki w zamian za dedykowany mu poemat Joel propheta z roku 1593.Równocześnie(1595)dzięki staraniom poety powstała w Zamościu wzorowa drukarnia przy Akademii Zamojskiej.W roku 1599 opuścił Lwów i przeniósł się do Zamościa.W roku 1598 otrzymał od kanclerza w dzierżawę kilka wiosek,m.in.Czernięcin w powiecie krasnostawskim,gdzie często przebywał.Jednocześnie zajęty był zarządzaniem Akademią Zamojską.Dzięki samokształceniu zdobył wiedzę medyczną i leczył nawet syna hetmana,Tomasza,którego wychowaniem zajmował się w latach 1601-1614.Uwolniwszy się od zajęć pedagogicznych osiadł na stałe w ulubionym Czernięcinie i oddał się intensywnie działalności literackiej.Korespondował z zagranicznymi filologami:Izaakiem Casaubonem,Justusem Lipsiusem,Caseliusem i Tomaszem Segethem.Zmarł 5 maja roku 1629 w Czernięcinie a pochowany został w Zamościu.Jego bogata biblioteka przeszła na własność Akademii Zamojskiej.Rok jego śmierci zamyka epokę polskiego renesansu.
Twórczość
Za najważniejsze dzieło Szymonowica uznaje się Sielanki wydane w 1614 roku w Zamościu.W 20 utworach tam zamieszczonych widoczne są odwołania do Teokryta,twórcy sielanki jako gatunku literackiego oraz do Wergiliusza i Jana Kochanowskiego.Szymonowic opublikował także 2 dramaty po łacinie:Castus Joseph(1587),Pentesilea(1618).
Ważniejsze utwory
  • Wierszyk łaciński na B.Paprockiego Gniazdo cnoty,(Kraków 1578);przedr.K.Heck"Szymon Szymonowicz",cz.2,dod.Rozprawy AU Wydział Filologiczny,t.37(1903) i odb.
  • Divus Stanislaus,powst.w 1582(opinia K.Hecka)lub 1583(opinia R.Pilata),w latach 1575-1577,według T.Sinki,Estreichera i B.Nadolskiego w 1577;ogł.S.Grochowski Encomia divi Stanislai a duobus doctissimis viris conscripta,Kraków 1604;autograf: Biblioteka Jagiellońska,rękopis nr 2363,(poemat łaciński w 84 oktawach)
  • Naenia funebris ad Stanislaum Socolovium...de morte Jacobi Gorscii,Kraków 1586,drukarnia A.Piotrkowczyk;przedr.S.Sokołowski Opera...t.1,Kraków 1591
  • Castus Joseph(dramat),Kraków 1587,drukarnia Łazarzowa;przekł.polski pt.Castus Jozeph przekładania Stanisława Gosławskiego,Kraków 1597;przedr.R.Zawiliński,Kraków 1889,BPP nr 5
  • Flagellum livoris.Continens omnia fere metrorum genera,quibus usus est Horatius,Kraków 1588,drukarnia Łazarzowa;przekł.polski:Siedem ód przeł.K.Zubowski:Zebrane wiersze,t.2,Warszawa 1786,(utwór wyd.anonimowo,poświęcony J.Zamoyskiemu;napisany po zwycięstwie pod Byczyną;składa się z 19 ód)
  • Aelinopaean(Lwów 1589,drukarnia M.Garwolczyk);przekł.polski:W.Strzałkowski Życie Szkoły,(Warszawa)1936 i odb.także wyd.Londyn 1962
  • Epithalamium Serenissimi Sigismundi III,Poloniarum regis,et Annae,Caroli archiducis Austriae f[iliae],Lwów 1592,drukarnia M.Garwolczyk
  • Repotia Zamosciana,Lwów 1592,drukarnia M.Garwolczyk;z rękopisu Ossolineum ogł.A.Bielowski"Szymon Szymonowicz",Pamiętniki AU,t.2(1875) i odb.(wiersz na ślub Jana Zamoyskiego z Barbarą Tarnowską)
  • Imagines diaetae Zamoscianae,powst.1592,wyd.Zamość 1604,drukarnia M.Łęski;przedr.W.Hahn"Wybór poematów łacińskich",Sprawozdania Gimnazjalne,Kołomyja 1899 i odb.przekł.polski(fragm.)W.Syrokomla"Obrazy na sali w Zamościu",Athenaeum 1847
  • Joel propheta(poemat),Kraków 1593,drukarnia Łazarzowa;przekł.polski:J.Minasowicz pt.Joel prorok starozakonny.Do Klemensa VIII papieża.Z łac.wierszem polskim nierytmowym przełożony,Warszawa 1772
  • Ślub...na feście Jego Mości Adama Hieronima Sieniawskiego,Lwów 1593,drukarnia M.Bernarth;umieszczony następnie z nieznaczną zmianą wśród Sielanek jako sielanka 11.
  • Philaenarae...ad Adamum Hieronymum Sieniavium,Zamość 1600;pt.Philaenon arae...Zamość 1600(2 odbicia ze zmienionym tytułem);wyd.następne:przedr.J.S.Bandtkie Miscelanea cracoviensia nova,fasc.1,Kraków 1829,s.22-31;z egz.niekompletnego Ossolineum(bez dwóch kart środkowych:3 i 4),wyd.A.Bielowski Pamiętniki AU,t.2(1875) i odb.K.Heck:"Szymon Szymonowicz",cz.2,dod.,Rozprawy AU Wydział Filologiczny,t.37(1903) i odb.(dramat polityczny zachęcający do obrony Wołoszczyzny)
  • Hercules nprodiceus,Zamość 1602,drukarnia M.Łęski;przekł.polski(fragm.):W.Syrokomla Dzieje literatury w Polsce,t.3,wyd.2,Warszawa 1875,s.48 nn.
  • Trophaeum Stanislai Zolkevii Scythis caesis, fugatis,Zamość 1606,drukarnia M.Łęski;przedr.(wraz z odą do Tomasza Zamoyskiego),W.Hahn"Zapomniane utwory łacińskie S.Szymonowicza",Przewodnik Naukowy i Literacki 1902 i odb.
  • Lutnia rokoszańska,powst.październik 1607,wyd.A.Bielowski"Poeci polscy XVII wieku",Biblioteka Ossolineum,t.4(1863);przedr.S.Węclewski,w wyd."Sielanki wybrane i Lutnia rokoszańska",Warszawa 1921,Biblioteka Klasyków Polskich Wendego;wyd.krytyczne na podst.kilku rękopisów pod pierwotnym tytułem:"Rytm po pogromieniu na teraźniejsze rozruchy",J.Czubek Pisma polityczne z czasów rokoszu Zebrzydowskiego,t.1,Kraków 1916,s.315-322
  • Halcyonia Poloniae Sacrae Regiae Majestatis et amplissimis Regni Poloniae Magnique Ducatus Lithuaniae ordinibus Franciscus Hilchen inscripsit et publice recitavit,Zamość 1608,przedr.W.Hahn"Zapomniane utwory łacińskie S.Szymonowicza",Przewodnik Naukowy i Literacki 1902 i odb.(wyd.anonimowo;zgodnie ze świadectwem J.Brożka autorem jest Szymonowic)
  • Do Wacława Zamoyskiego,brak miejsca wydania(1610),przedr.A.Bielowski:"Szymon Szymonowicz",Pamiętniki AU,t.2(1875) i odb.podobizna druku wyd.Lwów 1932
  • Manes Barbarae de Tarnów ad Thomam de Zamoscio,filium unicum,Zamość(po roku 1610),drukarnia Akademii,przedr.A.Bielowski:"Szymon Szymonowicz",Pamiętniki AU,t.2(1875) i odb.
  • Elegia(łacina),Zamość 1613,drukarnia M.Łęski,przedr.A.Bielowski:"Szymon Szymonowicz",Pamiętniki AU,t.2(1875) i odb.
  • Sielanki,Zamość 1614,drukarnia M.Łęski;wyd.następne:Zamość 1614(pomimo tej daty jest to zapewne wyd.nieco późniejsze);Zamość 1626(2 edycje);pt.Sielanki teraz znowu przedrukowane z pierwszego exemplarza z przyczynieniem Nagrobków zielonych inszego autora(!),Kraków 1663;także Kraków 1686;...Po czwarte znowu drukowane w Drukarni Mitzlerowskiej;w zbiorze Sielanki polskie z różnych autorów zebrane,Warszawa 1769,s.1-102;także Warszawa 1778;1805;wyd.J.N.Bobrowicz,Lipsk 1837,Biblioteka Kieszonkowa Klasyków Polskich,t.38;Przemyśl 1857,Biblioteka Polska,zeszyt 114;wyd.krytyczne:S.Węclewski;J.Łoś;J.Pelc"Sielanki i pozostałe wiersze polskie",Wrocław 1964,Biblioteka Narodowa,seria I,nr 182
    • wybory sielanek wyd.Sielanki wybrane i Lutnia rokoszańska,Warszawa 1921;A.Brückner"Sielanka polska XVII w.",Kraków 1922,Biblioteka Narodowa,seria I,nr 48;W.Taszycki Wybór tekstów staropolskich XVI-XVIII wieku,Lwów 1928;także wyd.2 Warszawa 1955(tylko Kołacze);2 nagrobki przedr.J.Tuwim Cztery wieki fraszki polskiej,Warszawa 1937;także wyd.2 Warszawa 1957;"Żeńcy",wyd.S.Papée,Kraków(1945);także wyd.2 Kraków 1946;"Żeńcy",wyd.S.Seweryn,Warszawa 1947,Biblioteka Powszechna;"Żeńcy",wyd.F.M.Warszawa 1947;J.Kreczmar,J.Saloni Drogi i rozdroża,cz.1:Z dziejów literatury i kultury staropolskiej.Wypisy,t.2,Warszawa 1948;"Żeńcy i inne sielanki wybrane",wyd.S.Łempicki,Kraków 1948,Biblioteka Arcydzieł Poezji i Prozy nr 46;także wyd.3,Kraków 1950;K.Budzyk,H.Budzykowa"Dwa nurty literatury mieszczańskiej XVII w.w Polsce",Warszawa 1951,Biblioteka Pisarzy Polskich i Obcych nr 62;"Żeńcy",wyd.Z.Libera,Warszawa 1953;"Sielanka grecka.Teokryt i mniejsi bukolicy,oprac.J.Łanowski,Wrocław 1953,Biblioteka Narodowa,seria II,nr 80 dod.K.Budzyk,H.Budzykowa,J.Lewański Literatura mieszczańska w Polsce od końca XVI do końca XVII wieku,t.1,Warszawa 1954;M.Hernasowa"Polska literatura mieszczańska XVII wieku.Wybór tekstów,Wrocław 1956,Nasza Biblioteka,S.Reczek pt."Sielanki",Wrocław 1957,Nasza Biblioteka;J.Sokołowska"Poeci renesansu.Antologia",Warszawa 1959,Biblioteka Poezji i Prozy
    • przekł.czeski:F.W.Čelakovski w zbiorze:Všeslovanské počatečni čteni,Praga 1850
    • przekł.włoski:E.Damiani pt."Le focacce.(Kołacze).Idillio di Szymon Simonides",Polonia Italia 1937,nr 8/9
  • Nagrobki zbieranej drużyny(34 epigramaty),ogł.w pierwszym(1614) i następnych wyd.Sielanek;w wyd.1629 dodano jeszcze Nagrobki zielonej drużyny;przedr.S.Węclewski Sielanki i kilka innych pism polskich,Chełmno 1864
  • Elegia na pogrzeb Wielmożnej Panny,Jej Mości Panny Zofiej Sieniawskiej,podczaszanki koronnej,Zamość 1617,drukarnia K.Wolbramczyk;przedr.K.Heck"Szymon Szymonowicz",cz.2,dod.Rozprawy AU Wydział Filologiczny,t.37(1903) i odb.
  • Pentesilea,Zamość 1618,drukarnia K.Wolbramczyk;przekł.polski:K.Zubkowski,Warszawa 1778;przed.pt.Helikonki,t.1,Lublin 1789,(dramat łaciński)
  • Hymny o męce Pańskiej(7),powst.1619,wyd.A.Bielowski"Szymon Szymonowicz",Pamiętniki AU,t.2(1875) i odb.
Ponadto pisał:epigramaty,epitalamia,epitafia,wiersze dedykacyjne,ody(wiele z nich do rodziny Zamoyskich),wiersze religijne.Ogłaszali je:A.Bielowski"Szymon Szymonowicz",Pamiętniki AU,t.2(1875) i odb.K.Heck"Szymon Szymonowicz",cz.2,dod.Rozprawy AU Wydział Filologiczny,t.37(1903) i odb.W.Hahn"Zapomniane utwory łacińskie S.Szymonowicza",Przewodnik Naukowy i Literacki 1902 i odb.J.Pelc"Sielanki i pozostałe wiersze polskie",Wrocław 1964,Biblioteka Narodowa,seria I,nr 182.K.Heck w swej monografii Szymon Szymonowicz podaje streszczenie w języku polskim wielu drobnych utworów.
Przekłady
  • Salomon:Stateczna niewiasta.Przypowieści(przekł.13-zgłoskowcem,fragmenty z rozdz.31);wyd.w dziełku S.Sokołowskiego Epithalamion sive benedictiones nuptiales ad Serenissimum Sigismundum III,Kraków 1592;przedr.S.Węclewski
  • Pseudo-Herennius:(Enarratio in metaphysica Simone Simonida interpreta),Zamość 1604,(brak karty tytułowej;praca nieukończona;jest to komentarz do Metafizyki Arystotelesa;Szymonowic przełożył tekst grecki na łacinę(por.Prace edytorskie)
  • Hymn o sądzie ostatecznym(Dies irae),powst.1614,wyd.A.Bielowski"Szymon Szymonowicz",Pamiętniki AU,t.2(1875) i odb.J.Pelc"Sielanki i pozostałe wiersze polskie",Wrocław 1964,Biblioteka Narodowa,seria I,nr 182.
Prace edytorskie
  • S.Epiphanii episcopi Cypri oratio in sepulturam corporis Domini,nunc primum in lucem edita ex bibliotheca Simonis Simonidae,Zamość 1604,drukarnia M.Łęski,(wyd.synoptyczne:tekst grecki i łaciński w przekł.S.Fenickiego)
  • Pseudo-Herennius:(Enarratio in metaphysica Simone Simonida interpreta),Zamość 1604,(brak karty tytułowej;praca nieukończona;jest to komentarz do Metafizyki Arystotelesa;Szymonowic przełożył tekst grecki na łacinę),wyd.synoptyczne w jęz.greckim i łacińskim.
Wydania zbiorowe
  • Poematia aurea,Lejda 1619,(zawiera utwory łacińskie)
  • Poetarum elegiographorum...nobili iuventuti Polonae propositi in exemplum;ze wstępem Crasauri Philomusi(nuncjusza apostolskiego A.M.Duriniego),Warszawa 1771,(zawiera utwory łacińskie)
  • Sielanki i kilka innych pism polskich,wyd.S.Węclewski,Chełmno 1864
  • Sielanki(1614) i inne wiersze polskie,wyd.J.Łoś,Kraków 1914,BPP nr 68;także wyd.2 Kraków 1921.
Listy i materiały
  • Korespondencja z lat 1586-1629(m.in.listy do i od:J.Dousy,S.Grochowskiego,D.Hilchena,A.Piotrkowczyka,S.Reszki,T.Segetha,M.Sobieskiego,S.Sokołowskiego,H.Ungera,Jana i Tomasza Zamoyskich),wyd.A.Bielowski"Szymon Szymonowicz",Pamiętniki AU,t.2(1875) i odb.
  • List do J.Zamoyskiego,dat.we Lwowie 13 grudnia 1593,ogł.J.Ptaśnik"Cracovia impressorum XV et XVI saeculorum",Lwów 1922,Monumenta Poloniae Typographica XV et XVI saeculorum nr 778
  • 5 listów do J.Zamoyskiego z lat 1593-1602,ogł.W.A.Maciejowski Piśmiennictwo polskie,t.3 Dod.Warszawa 1852;ponownie S.Węclewski
  • 3 listy do Jana Dousy z lat:1600,1601,1604 i 2 listy do Izaaka Casaubona z roku 1607,ogł.J.Kallenbach"Les Humanistes polonais",Index lectionum Universitatis Friburgensis per menses hiemales a.1891/1892 i odb.Fryburg 1891
  • List do Jana Ursyna z lat 1601-1602,ogł.K.Heck"Szymon Szymonowicz",cz.2 Dod.Rozprawy AU Wydział Filologiczny,t.37(1903) i odb.por.K.Heck"Korespondencja Andrzeja Piotrkowczyka z Szymonowiczem",Pamiętniki Literackie,rocznik 1(1902)
  • 2 listy do Walentego Fontany,z lat:1601-1604,około 1613;z rękopisu Biblioteki Kórnickiej,sygn.245,ogł.S.Bodniak"Dwa listy Szymonowicza",Pamiętniki Literackie,rocznik 28(1931)
  • 7 listów z lat 1602-1615 do:S.Knuta,M.Stephanidesa,T.Napiórkowskiego,S.Wioteskiego,T.Zamoyskiego,B.Kazanowskiego i P.Oleśnickiego,ogł.J.Przyborowski"Kilka nieznanych listów S.Szymonowicza",Biblioteka Warszawska 1895,t.2
  • List do Justusa Lipsiusa z roku 1604,ogł.W.Hahn"Nieznany wiersz S.Szymonowicza",Pamiętniki Literackie,rocznik 1(1902)
  • Listy do S.Grochowskiego z roku 1605,ogł.S.Węclewski
  • List do Henryka Ungera z roku 1614,ogł.W.A.Maciejowski Piśmiennictwo polskie,t.3 Dod.Warszawa 1852;ponownie T.Wierzbowski Materiały do dziejów piśmiennictwa polskiego,t.2,Warszawa 1904;podobizna:P.Chmielowski Historia literatury polskiej,t.1;wyd.2,S.Kossowski,Lwów(1914),s.293
  • List do rady miasta Lwowa z roku 1628,ogł.K.Heck"Listy S.Szymonowicza...",Przewodnik Naukowy i Literacki 1884,s.72-74
  • List do nieznanego z nazwiska adresata,prawdopodobnie Szymona Birkowskiego,brak daty,ogł.W.A.Maciejowski Piśmiennictwo polskie,t.3 Dod.Warszawa 1852
  • Od J.Zamoyskiego,dat.w Ożochowcach 13 kwietnia 1588,wyd.K.Lepszy Archiwum Jana Zamoyskiego,t.4,Kraków 1948
  • Dokumenty dot.spraw majątkowych,przywileje królewskie z lat 1590-1629;wyd.A.Bielowski"Szymon Szymonowicz",Pamiętniki AU,t.2(1875) i odb.
Utwory o autorstwie niepewnym
  • Dicta seu consilia de bello contra Turcam,Kolonia 1538,(autorstwo przyznali:L.Przyłęcki i K.Heck;zaprzeczyli:A.Brückner i Estreicher)
  • In universum Aristotelis philosophiam commentarius,rękopis,(autorstwo przypisują:J.A.Jabłonowski i W.Hahn;przeczy K.Heck).

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz