Unia krakowsko-wileńska

Zwana w skrócie unią wileńską,porozumienie polsko-litewskie zawarte w dokumentach podpisanych w Krakowie 6 maja 1499 r. i w Wilnie 24 lipca tegoż roku.
Geneza unii
Po śmierci Kazimierza Jagiellończyka w 1492 r.nastąpiło przerwanie unii personalnej Polski i Wielkiego Księstwa Litewskiego.Królem Polski został wybrany Jan Olbracht,wielkim księciem litewskim,zgodnie z życzeniami panów litewskich,domagających się stałej obecności władcy w państwie i wolą zmarłego monarchy,został młodszy brat,Aleksander.Trwające już od stu lat związki obu państw nie zostały jednak zerwane.Władcy uzgadniali swe posunięcia w polityce zagranicznej.Litwa zajmowała się polityką moskiewską i kontaktami z Tatarami.Polska reprezentowała również interesy litewskie w Turcji,w państwach zachodnich i w Watykanie,podobnie jak to było za Kazimierza Jagiellończyka.Państwa udzielały sobie pomocy militarnej.Dlatego można mówić o rodzaju ścisłej unii dynastycznej w tym okresie.Niepowodzenia jakie spotkały Polskę(klęska bukowińska w 1497) i Litwę(wojna z Moskwą 1492-1494 i zagrożenie kolejną)oraz brak współdziałania z będącymi również wówczas pod władzą Jagiellonów Czechami i Węgrami osłabiły znaczenie międzynarodowe państw jagiellońskich i uzmysłowiły przywódcom politycznym Polski i Litwy zalety ścisłego współdziałania państw.Obie strony uznały za korzystne zacieśnienie związku i zapobieżenie ewentualnemu rozpadowi w przypadku przedłużającego się rozdziału tronów.
Postanowienia unii
Podpisane porozumienie jest właściwie przymierzem wojskowo-politycznym,przewidującym enigmatycznie wpływ partnerów na wybór swoich władców w przyszłości.Nawiązano do aktu unii w Horodle z 1413 r.pomijając akty Witolda i Władysława Jagiełły dotyczące inkorporacji Litwy do Polski.
Unia przewidywała:
-udzielenie wzajemnej pomocy przeciw wrogom
-wypowiadanie wojny wyłącznie za zgodą drugiej strony
-wybór władcy każdego z państwa„za radą i wiadomością”drugiej strony.
Brak drażniących Litwinów wzmianek o ewentualnej inkorporacji był ich sukcesem,wynikającym z chwilowej przewagi nad stroną Polską,spowodowanej niedawną klęską w Mołdawii.Niedługo potem Polacy,wykorzystując trudną sytuację Litwy podczas wojny litewsko-moskiewskiej 1500-1503,próbowali w unii mielnickiej przeforsować swoją koncepcję unii.Niezależnie od bieżących politycznych rozgrywek porozumienie krakowsko-wileńskie potwierdzało wolę elit politycznych obu państw do dalszego istnienia związku polsko-litewskiego i jego pogłębienia.Postanowienie o udziale jednej strony w wyborze władcy drugiej było bardzo niejasne i całkowicie pomijało poważny dla Jagiellonów aspekt,a mianowicie ich prawo dziedziczenia tronu litewskiego.Była to kwestia istotna nie tylko dla dynastii.Polacy zdawali sobie sprawę,że jeżeli będą chcieli zacieśnić unię w przyszłości,to ich uprawnienie do wyboru własnego władcy będzie tylko iluzoryczne przy dziedzicznym tronie na Litwie.Zapis ten powstał więc prawdopodobnie z inicjatywy strony polskiej.Z drugiej strony panowie litewscy nie chcieli pozbawiać się możliwości nacisku na Polaków,a Jagiellonowie nie mogli zrezygnować bez gwarancji dynastycznych w Polsce ze swego prawa.Sprzymierzone państwa nie dojrzały jeszcze do rozwiązania tego problemu,stąd prawdopodobnie enigmatyczność zapisu.W praktyce unia krakowsko-wileńska potwierdzała jedynie stan faktyczny w stosunkach pomiędzy Polską a Litwą,istniejący od wstąpienia na tron Polski w 1447 r.Kazimierza Jagiellończyka,czyli ścisły sojusz dwóch suwerennych państw,mających od 1492 r.różnych władców.