Kowary

(niem.Schmiedeberg)miasto i gmina w województwie dolnośląskim,w powiecie jeleniogórskim,na pograniczu Karkonoszy,Rudaw Janowickich i Kotliny Jeleniogórskiej w Sudetach Zachodnich.Historycznie leżące na Dolnym Śląsku.W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa jeleniogórskiego.Według danych GUS z 31 marca 2011 miasto liczyło 11784 mieszkańców.
Położenie
Miasto Kowary leży w południowo-zachodniej części województwa dolnośląskiego,w powiecie jeleniogórskim,nad Jedlicą.Miasto o powierzchni 37,4 km² zamieszkuje ponad 11,5 tys.mieszkańców.Kowary położone są w południowo-wschodniej części Kotliny Jeleniogórskiej.Obszar miasta w granicach administracyjnych(3739 ha powierzchni 120.lokata w kraju)charakteryzuje się urozmaiconą rzeźbą terenu(420–1280 m n.p.m.)a przez to zróżnicowaniem warunków klimatycznych.Od południowego zachodu Kowary graniczą z Czechami.Granica biegnie od Przełęczy Okraj poprzez Kowarski Grzbiet do Skalnego Stołu.Kowary położone są nad rzeką Jedlicą,wzdłuż której na przestrzeni ok.5 km ciągnie się zwarta zabudowa.W środkowej jej części usytuowane jest centrum miasta,które jest jego najstarszą częścią.Znajdują się tu liczne placówki usługowo-handlowe,urząd miasta,kościół,ośrodek zdrowia i dwie szkoły podstawowe.Miasto do niedawna posiadało charakter przemysłowo-turystyczny,obecnie znajduje się w fazie przemian funkcjonalno-strukturalnych.Ich celem ma być nadanie miastu charakteru ośrodka specjalistycznego lecznictwa uzdrowiskowego i turystyki.

Według danych z roku 2002 Kowary mają powierzchnię 37,39 km²,w tym:

• użytki rolne:22%
• użytki leśne:63%

Miasto stanowi 5,95% powierzchni powiatu.Sąsiednie gminy:Kamienna Góra,Karpacz,Lubawka,Mysłakowice,Podgórzyn,Svoboda nad Úpou(Czechy)
Transport
Drogi
Kowary leżą przy następujących szlakach:

• 366 Piechowice Kowary
• 367 Jelenia Góra Wałbrzych
• drogi lokalne do Bukowca i Wojanowa.

Komunikację publiczną zapewnia PKS i prywatne firmy transportowe. Kolej
Kowary miały pięć przystanków kolejowych:Kowary ładownia,Kowary Ścięgny,Kowary Zdrój,Kowary Średnie i Kowary Górne.Na początku marca 1986 zamknięto dla ruchu pasażerskiego,przebiegającą przez Kowary,linię kolejową Kamienna Góra-Mysłakowice.14 lat później zlikwidowano także ruch towarowy.Odcinek przez Mysłakowice-Kostrzyca-Kowary-Ogorzelec-Kamienna Góra został zamknięty.Zostało odnóże przez Mysłakowice-Miłków-Karpacz.
Historia
Założenie i rozwój miasta Kowary związany jest głównie z wydobyciem rud żelaza oraz z kowalstwem.W 1148 waloński gwarek,Laurentius Angelus dokonał odkrycia na zboczu góry Rudnik stwierdził obecność rud żelaza.Niespełna 10 lat później,w 1158 książę Bolesław Kędzierzawy wydał rozporządzenie,które zapoczątkowało wydobycie rudy z owej góry.Wkrótce powstały kuźnie i hamernie,w wielu zakładach metalowych wytwarzano wyroby metalowe.4 września 1513 król Czech i Węgier Władysław Jagiellończyk nadał prawa miejskie Kowarom.Miasto było znaczącym ośrodkiem produkcji broni palnej,zwłaszcza pod koniec XVI wieku.Król Zygmunt August zamówił u kowarskich rusznikarzy 200 luf do muszkietów dla swojego wojska. Wiek XVII to dalszy intensywny rozwój Kowar,który jednak przerwała wojna trzydziestoletnia.Skutecznie zahamowała ona rozbudowę miasta,wyniszczyła ludność i samo miasto.Polecono zatopić kopalnie.Był to koniec okresu świetności kowarskiego górnictwa.W wyniku upadku przemysłu górniczego i metalurgicznego rozwinął się przemysł tkacki oraz hodowla zwierząt i roślin.Na skutek wojen prusko-austriackich(wojny śląskie)Kowary wraz z całym Dolnym Śląskiem zostały przyłączone do Prus.Król Fryderyk II wykupił dobra kowarskie z rąk czeskiego rodu Czerninów.Wcześniej przez ponad 200 lat Kowarami władali Schaffgotschowie.Próby rozwoju kowarskiego górnictwa próbowano jeszcze podjąć w XVIII i XIX w.jednak bezskutecznie.Przez ponad 200 lat miasto utrzymywało się dzięki włókiennictwu i to dzięki niemu większość mieszkańców miała pracę.Lata po pierwszej wojnie światowej przyniosły niewielkie ożywienie gospodarcze.Ponownie otwarto kopalnie i rozpoczęto wydobywanie rud żelaza.W 1927 rozpoczęto wydobycie rudy uranu w trakcie eksploatacji rud żelaza.Po przerwie w eksploatacji w latach 1929-1935,spowodowanej światowym kryzysem,wznowiono pracę kopalni,a uran sprzedawano do 1939 zakładom badawczym w Oranienburgu oraz zakładom Stahlwerk Mark A.G.w Hamburgu.Rozwój miasta przerwała II wojna światowa.W 1945 miasto zostało włączone do Polski.Jego dotychczasowych mieszkańców wysiedlono do Niemiec.Po 1945 wznowiono wydobycie rud uranu,jednak proces wydobywania owiany był tajemnicą i był on pilnie strzeżony.Bito również nowe sztolnie poszukiwawcze i wydobywcze oraz szyby.Uran wydobywano dla radzieckiej atomistyki głównie w latach 40. i 50.XX wieku.W latach 60.w Kowarach przerabiano rudy uranu z innych złóż oraz z ubogiej rudy z hałd.Robotnicy pracujący przy wydobyciu tegoż surowca nie posiadali odpowiednich zabezpieczeń do pracy w takich warunkach.Skutkowało to w późniejszym okresie licznymi zgonami pracowników owych zakładów.W okresie powojennym w mieście rozwijał się przemysł wydobywczy(głównie Zakłady Przemysłowe R-1),maszynowy(Fabryka Maszyn Kowary)oraz włókienniczy(zakłady lniarskie,fabryka dywanów).
Gospodarka

Przemysł w mieście został zdominowany przez branże:włókienniczą,budowlaną i drzewną.
Najważniejsze z tych zakładów to:

• Fabryka Dywanów"Kowary"S.A.zamknięta,postępowanie upadłościowe.
• Zakłady Przemysłu Lniarskiego„Orzeł”Oddział Bielnik w Kowarach hale wyburzone,zakład zamknięty.
• Zakłady Produkcji Drewnianej Architektury Ogrodowej"Stelmet"S.A.(Grupa Stelmet)zakład zamknięty

Oprócz tego w mieście działa kilkanaście mniejszych firm i instytucji w branżach usługowej,handlowej i produkcyjnej.Istnieją hurtownie,liczne sklepy,serwisy samochodowe,punkty usługowe,towarzystwa kredytowe,ubezpieczeniowe i leasingowe,oddział banku.Jest również posterunek policji,poczta,ośrodek zdrowia i szpital.Niegdyś w Kowarach największym zakładem były Zakłady Przemysłowe R-1,oprócz nich Fabryka Maszyn"Kowary"S.A.(do lat 90.XX w.)Obecnie rozwój miasta ukierunkowuje się na oferowanie usług turystycznych.Tworzona jest infrastruktura sportowo-turystyczna.W planach jest powstanie"Stacji Sportów Zimowych i Paralotniarstwa Kowary"czyli kompleks wyciągów,stoków jak również infrastruktura paralotniarska na światowym poziomie. Zabytki

Według rejestru Narodowego Instytutu Dziedzictwa na listę zabytków wpisane są obiekty:

• miasto
• kościół parafialny pw.NMP z XV w.poł.XVI w.XVIII w.
• plebania,ul.1 Maja 58,z 1799 r.
• kaplica wotywna pw.św.Anny z 1727 r.
• kościół parafialny
• ratusz,ul.1 Maja 1a,klasycystyczny z 1789 r.przebudowany w XIX w./XX w.
• altana dawny„Pawilon Oficerski”,znajduje się przy ul.Borusiaka,k.XVIII w,zwany przez mieszkańców"Grzybkiem",obecnie w rękach prywatnych,skrajnie zaniedbany przez właściciela
• budynek mieszkalno-usługowy,ul.Jeleniogórska 10,z XIX w./XX w.
• dworek,ul.Jeleniogórska 12,z XIX w.
• zespół szpitalny,ul.Jeleniogórska 14,z 1907 r.
  • budynek administracyjny
  • budynek mieszkalny
  • budynek mieszkalny„Szarotka”
  • budynek szpitalny
  • budynek warsztatowy i kotłownia
  • budynek magazynowy
  • budynek spacerowy, drewn.
  • park
• dom,ul.Jeleniogórska 30,z 4 ćw.XIX w.
• budynek mieszkalno-usługowy,ul.Kowalska 2/2,z poł.XVIII w.-XX w.
• dom,ul.Łomnicka 19,z 1788 r.XIX w.-XX w.
• dom,ul.1 Maja 7,z 1900 r.
• młyn z piekarnią,ob.dom mieszkalny,ul.1 Maja 11,z 1 poł.XVIII w.XIX w.
• domy,ul.1 Maja 6,8,9,10,15,16,17,18,19,20,21,23,25,34,35,38,44,48,54,70,77,82,96 z XVIII w. i XIX w.
• domy,ul.1 Maja 28,40a,XVII,XIX w.
• dom mieszkalno-usługowy,ul.1 Maja 12/14,50,53 z XVIII w.XIX w.
• oficyna,ul.1 Maja 70a
• willa,ob.szkoła,ul.1 Maja 72,z poł.XIX w.
• pałac,ul.Ogrodowa 21,z XVIII w.-XIX w.
• dom,ul.Ogrodowa 30,z 1748 r.
• dom,ul.Ogrodowa 49,z k.XVIII w.
• dom,ul.Pocztowa 1,z XVIII w.XX w.
• gospoda i hotel,ob.dom mieszkalny,ul.Pocztowa 5,z 4 ćw.XVIII w.
• dom,ul.Pocztowa 12,z k.XIX w.
• willa,ul.Sanatoryjna 1,z l.1870-90
• park
• dwa domy(połączone łącznikiem),ul.Sanatoryjna 9,9a,z l.1900-1904
• dom,ul.Sanatoryjna 13,z l.1910-1917,
• zespół sanatorium„Bukowiec”,ul.Sanatoryjna 15,27,z l.1902-04,1920 r.
  • sanatorium„Wysoka Łąka”
  • sanatorium„Bukowiec”
  • park
• willa,ul.Sanatoryjna 17,z 1902 r.
• willa,ul.Sanatoryjna 19,z 1902 r.
• szkoła podstawowa nr 1:
  • budynek,ul.Staszica,z 1778 r.z XIX w./XX w.
  • budynek,ul.Jagiellońska(d.ul.Waryńskiego),z 1794 r.
• plebania ewangelicka,ob.dom mieszkalny,ul.Waryńskiego 2,z 1753 r.
• pałac,ob.dom mieszkalny,ul.Waryńskiego 40,z drugiej poł.XVIII w.XIX w./XX w.
• karczma,ob.dom mieszkalny,ul.Wiejska 1,mur.-drewn.z k.XIX w.
• dom,ul.Wojska Polskiego 2,z k.XIX w.
• wodociągowa wieża ciśnień(kolejowa),ul.Borusiaka,z 1905 r.

Kowary Ciszyca

• zespół pałacowy,ul.Jeleniogórska 38,z pocz.XIX w.:
• pałac
• park
• sztuczna grota

Kowary Radociny

• zespół pałacowy Radociny,zw."Nowy Dwór",ob.dom wypoczynkowy,ul.Zamkowa 1:
  • pałac,z XVI w.przebudowany w 1861 r.XIX w.1913 r
  • park,z drugiej poł.XIX w.

inne zabytki:

• stary układ zabudowy ciągnący się wzdłuż Jedlicy z kamieniczkami z XVI-XIX w.
• kamienny most na Jedlicy z 1725 z figurą św.Jana Nepomucena
• dawny renesansowy dworek z późniejszymi dobudówkami,była siedziba Nadleśnictwa Śnieżka w Kowarach
• osiedle Górnicze w stylu socrealizmu pierwsze osiedle w powojennej Polsce zbudowane na tzw.ziemiach odzyskanych
• synagoga z XIX w.obecnie magazyn.

Atrakcje turystyczne

• Kowarska Starówka
• Park Miniatur Zabytków Dolnego Śląska w Kowarach
• Podziemna Trasa Turystyczna"Sztolnie Kowary"
• Fabryka dywanów
• Dom Tradycji Miasta Kowary
• Szlaki turystyczne w Karkonosze i Rudawy Janowickie
• zespół sanatorium„Bukowiec” i „Wysoka Łąka”,ul.Sanatoryjna 15,27,z lat 1902-04,1920 r.w budynku sanatorium„Wysoka Łąka”znajduje się Sala Tradycji poświęcona historii walki z gruźlicą i jej pionierom na tych terenach(http://bukowiec1.cba.pl).
• Nowa podziemna trasa turystyczna„Kowarskie Kopalnie”.

Szlaki turystyczne

• na przełęcz Kowarską
• na Skalny Stół
• na Skalnik

Edukacja
Dawniej w Kowarach było 5 szkół podstawowych(nie istnieją już SP nr 2 w Kowarach Górnych,SP nr 4 przy obecnym ZSO oraz SP nr 5 na Wojkowie).Obecnie istnieją dwie szkoły podstawowe(Szkoła Podstawowa nr 1 w Kowarach oraz Szkoła Podstawowa nr 3 im.Józefa Gielniaka),gimnazjum,liceum ogólnokształcące i liceum dla dorosłych(Zespół Szkół Ogólnokształcących.Gimnazjum i Liceum im.Stanisława Lema).
Kultura
W Kowarach do 2002 r.istniało Kino"Orzeł",które obecnie jest zamknięte.Główną instytucją kulturalną i animatorem życia kulturalnego miasta jest Miejski Ośrodek Kultury.
Sport
W Kowarach działa Miejski Klub Sportowy Olimpia.Zrzesza on prawie 400 zawodników którzy uprawiają sport w różnych sekcjach(juniorzy,seniorzy i dzieci).Istnieją sekcje piłki nożnej,karate,piłki siatkowej,koszykówki.Ponadto istnieje sekcja paralotniarska i wędkarstwa,sekcja tenisa stołowego.Klub prowadzi dwie grupy:wyczynową oraz rekreacyjną.MKS Olimpia organizuje także wiele imprez sportowych jak np.'Turniej piłki nożnej juniorów im.S.Żurowskiego",Seminaria szkoleniowe'Funakoshi Shotokan Karate'czy'Polsko-Czeskie mistrzostwa o puchar Karkonoszy w paralotniach'.Ponadto Klub jest współorganizatorem"Dni Kowar"pod nazwą"Dni Sportu",jak również organizuje"Majówkę","Jesień Kowarską"czy też inne imprezy sportowo-rozrywkowe na terenie miasta.
Współpraca zagraniczna
Miasta partnerskie

• Černý Důl
• Jaegerspris Frederikssund
• Kamień Pomorski
• Malá Úpa
• Schönau-Berzdorf auf dem Eigen
• Vrchlabí
• Žacléř

Demografia
Dane z 31 grudnia 2007:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
populacja	11705	100	6267	53,54	5438	46,46
gęstość zaludnienia(mieszk./km²)	313,1		167,6		145,5

Znani mieszkańcy i ludzie związani z Kowarami

• Wojciech Dąbrowski
• Józef Gielniak
• Dawid Kupczyk
• Andrzej Kupczyk
• Lucjan Łągiewka
• Magdalena Nykiel
• Tomasz Żyła

Wspólnoty religijne
Chrześcijaństwo

• Parafia Imienia Najświętszej Maryi Panny w Kowarach