Szamotuły

(niem.Samter)miasto w województwie wielkopolskim,w powiecie szamotulskim,siedziba gminy miejsko-wiejskiej Szamotuły.Położone nad rzeką Samą,na Pojezierzu Wielkopolskim,ok.35 km na północny zachód od Poznania.Według danych z 31 marca 2011 r.miasto miało 19071 mieszkańców.
Położenie Według danych z 1 stycznia 2010 r.powierzchnia miasta wynosiła 11,08 km².Miasto jest położone w dorzeczu dolnej Warty,nad rzeką Samą,w północnej części Pojezierza Poznańskiego.Szamotuły znajdują się na wysokości 115 m n.p.m.W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj.poznańskiego.
Historia

• XI wiek Początki osady należącej do rodu Szamotulskich herbu Nałęcz.Powstała ona z czterech odrębnych ośrodków:najstarszego,grodziska Osówka,położonego 1 km na południe od rynku,osady targowej Stare Szamotuły leżącej ok.2,5 km na północ od dzisiejszego centrum tzw.Nowych Szamotuł,które obejmowały obszar dzisiejszego śródmieścia,oraz grodu Świdlin-Ostrówek położonego na prawym brzegu Samy.
• 1231 pierwsze wzmianki o osadzie zwanej później Starymi Szamotułami,
• do 1257 Stare Szamotuły osadą targową,
• 1284 pierwsze wzmianki o Nowych Szamotułach,osadzie prywatnej Świdów-Szamotulskich,
• 1284 prawo do odbywania targów,
• 1306 powstanie parafii św.Stanisława,
• 1306 zniszczenie Starych Szamotuł w wyniku wojny domowej,
• 1352 wzmianka o osadzie obronnej Świdlin-Ostrówek,
• 1381 wzmianka o murowanym zamku Świdów-Szamotulskich w Świdlinie-Ostrówku,
• 1383 Nowe Szamotuły określone mianem miasta,
• 1382-1385 Wojna pomiędzy rodami Grzymalitów i Nałęczów.Szamotuły wraz z okolicą były częstym obiektem ataków i zostały mocno zniszczone.Stare Szamotuły zostały spalone,
• 1420 nadanie praw miejskich przez Władysława Jagiełłę,
• 1423-1431 Wzniesienie murowanej świątyni w stylu gotyckim na miejscu starego drewnianego kościoła pw.św.Stanisława,
• 1445 utworzenie szkoły parafialnej,
• początek XV w.podział miasta między Świdwów-Szamotulskich i Górków,
• 1551 powstanie pierwszej drukarni w regionie wielkopolskim
• II poł.XVI w.budowa drugiego zamku przez Górków,
• XVI w.ośrodek reformacji,
• XVI i I poł.XVII w.rozkwit miasta;osadnictwo niemieckie,szkockie,żydowskie,
• 1682-1685 na miejscu zamku w Świdlinie powstaje klasztor oo.franciszkanów reformowanych,
• poł.XVII-XVIII w.powolny upadek,
• 1793-1919 zabór pruski,
• od 1815 Szamotuły znajdują się w obrębie Wielkiego Księstwa Poznańskiego
• 1818-1975 siedziba powiatu(przywróconego w 1999 r.)
• 1818-1919 i 1939-1945 urzędowa nazwa niemiecka Samter,
• pocz.XIX w.ostatnia wzmianka o Starych Szamotułach,
• 1841 powstanie Towarzystwa Zbieraczów Starożytności Krajowych.Uznawane za pierwsze w Polsce towarzystwo archeologiczne.
• od 1848 linia kolejowa Poznań-Szczecin,
• przełom XIX/XX w.powstanie cukrowni,olejarni,meblarni i młynów,
• 1918-1919 ośrodek powstania wielkopolskiego.
• 13 marca 2007 odnalezienie ruin XIII-wiecznego miasta tzw.Starych Szamotuł podczas prac archeologicznych 3 km na północ od Szamotuł w okolicach Mutowa.Jest to jedno z nielicznych takich znalezisk w Europie.
• 17 października 2008 prapremiera barokowej opery komicznej Heca albo polowanie na zająca na zamku Górków uznawanej za najstarszą polską zachowaną operę

Architektura
Zabytki
Lista zabytków chronionych prawem w Szamotułach:

• historyczny układ urbanistyczny,XIV-XX,
• kolegiata MB Pocieszenia i św.Stanisława Biskupa,ul.Kapłańska,1423,1513-42,
• zespół klasztorny reformatów(ul.Dworcowa):obejmujący kościół pw.Świętego Krzyża z lat 1675-82,oraz klasztor z 2.połowy XVII wieku,
• zespół zamkowy obecnie Muzeum Zamek Górków w Szamotułach:
  • wieża mieszkalna„Baszta Halszki”z XIV w.przebudowana w 1518 i 1869,
  • budynek na podzamczu,tzw.Zamek,koniec XV w.1518-1549,1869
  • oficyna z końca XVIII w.
  • park z fragmentami fosy i wałów,(XV)XIX w.
• dom przy ul.Braci Czeskich 8,szachulcowy z XIX w.
• dom przy Rynku 10,z połowy XIX w.
• dom przy Rynku 14,wybudowany po 1826,
• dom przy pl.Sienkiewicza 23,z 2.poł.XIX w.
• budynek chłodni z lodownią,na terenie d.rzeźni,ul.Wodna 3,1907,

Pomniki

• pomnik ppłk.Maksymiliana Ciężkiego
• pomnik Wacława z Szamotuł
• pomnik powstańców wielkopolskich

Stare Szamotuły
Niecałe 3 km na północ od Szamotuł,pod ziemią,znajdują się ruiny miasta z końca XIII w.tzw.Starych Szamotuł założonych przez Tomisława z Szamotuł.Odkrycia tego dokonano po tym gdy archeolog Ryszard Pietrzak poprosił prof.Włodzimierza Rączkowskiego z Instytutu Prahistorii Uniwersytetu im.A.Mickiewicza aby zbadał ten teren za pomocą fotografii lotniczych.Okazało się,że miasto to miało powierzchnię 23 hektarów,wybudowano je wokół rynku na planie czworoboku o długości 75 metrów.Badania mgr Tomasza Herbricha,geofizyka z Instytutu Etnologii i Archeologii PAN wykazały,że układ ulic w późniejszym mieście z XIV w.jest taki sam,jak w odnalezionej osadzie z XIII w.Teren ten jest nazwany zespołem archeologicznym Mutowo.
Gospodarka
W mieście dominuje gospodarka rolno-przemysłowa.Wiąże się to z bogatą bazą surowcową w okolicy.Funkcjonują tutaj zakłady z branży spożywczej,przedsiębiorstwa produkujące na potrzeby rolnictwa oraz wiele mniejszych,prywatnych zakładów przemysłowych.W mieście działa jeden z największych zakładów tłuszczowych w Polsce ADM Szamotuły.
Kultura i oświata
Szamotuły posiadają tradycje kulturalno-oświatowe i folklorystyczne.Folklor szamotulski,stroje,tradycje,melodie i przyśpiewki kultywują kapele Łed Szczuczyna,Zespół Folklorystyczny Szamotuły oraz zespół Małe Szamotuły.Miasto jest siedzibą wielu placówek kulturalnych(Szamotulski Ośrodek Kultury,Biblioteka Publiczna,Powiatowa Biblioteka Publiczna,Muzeum-Zamek Górków z bogatą kolekcją ikon,Ognisko Muzyczne).

• Przedszkola
  • nr 1"Jarzębinka"
  • nr 3"Rzepka"
  • nr 4"Janka Wędrowniczka"
  • nr 5"Miś"
  • w Gałowie:"Biedronka"
• Szkoły Podstawowe
  • SP nr 1 im.Stanisława Staszica
  • SP nr 2 im.Marii Konopnickiej
  • SP nr 3 im.Adama Mickiewicza
  • SP nr 5(specjalna)
• Gimnazja
  • nr 1 im.Powstańców Wielkopolskich
  • nr 2(specjalne)
  • nr 3 im.ks.Piotra Skargi
  • nr 4 im.Stanisława Staszica
• Szkoły Ponadgimnazjalne
  • I Liceum Ogólnokształcące im.ks.Piotra Skargi
  • Zespół Szkół nr 2 im.Stanisława Staszica w skład którego wchodzą
    • II Liceum Ogólnokształcące
    • Technikum nr 1
    • Uzupełniające Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych(2 letnie,zaoczne)
    • Szkoła Policealna nr 2 dla Dorosłych
  • Zespół Szkół nr 3 im.Hugona Kołłątaja przy ul.Mickiewicza
• Szkoła Muzyczna I i II stopnia im.Wacława z Szamotuł

Sport
W 1649 r.powstało tu Bractwo Kurkowe,w II poł.XIX w.gniazdo Towarzystwa Gimnastycznego Sokół,a w 1922 r.Szamotulski Klub Sportowy,który pod nazwą Sparta Szamotuły działa do dziś z sekcją piłki nożnej.Klub Sparta wykorzystuje obiekty Szamotulskiego Ośrodka Sportu i Rekreacji(m.in.2 boiska piłkarskie,płyta treningowa,hala Wacław,basen kąpielowy,kryta pływalnia i korty tenisowe).W Szamotułach ma swą siedzibę szkółka piłkarska MSP Szamotuły.W lipcu 2006 w mieście odbywały się mecze fazy grupowej Mistrzostw Europy U-19 w piłce nożnej.W Szamotułach działają też dziecięcy klub sportowy MKS Szamotuły oraz drużyna seniorów Sparta Szamotuły,które niedawno się połączyły i stanowią jedną całość.
Transport i komunikacja
Szamotuły stanowią węzeł drogowy.
Przez miasto przebiegają drogi wojewódzkie:

• nr 184:Poznań Szamotuły Ostroróg
• nr 185:Szamotuły Obrzycko Czarnków
• nr 187:Pniewy Szamotuły Oborniki Murowana Goślina

Oraz linie kolejowe:

• linia kolejowa Poznań Główny Szczecin Główny
• linia kolejowa Szamotuły-Międzychód(obecnie nieczynna)

Ok.11 km na północ od miasta funkcjonuje lądowisko Jaryszewo.
Miasta partnerskie
Lista miasta z którymi władze Szamotuł podpisały umowę o współpracy:

• Brignoles(Francja)(od 1996 r.)
• Brunico(Włochy)(od 1997 r.)
• Groß-Gerau(Niemcy)(od 1989 r.)
• Halderberge(Holandia)(od 1991 r.)
• Kinna(Szwecja)(od 1991 r.)
• Tielt(Belgia)(od 1998 r.)

Wspólnota wyznaniowe

• Parafia Świętego Krzyża w Szamotułach
• Parafia Matki Bożej Pocieszenia i św.Stanisława Biskupa w Szamotułach
• Chrześcijański Zbór Świadków Jehowy z Salą Królestwa.