Łódź

Miasto na prawach powiatu w środkowej Polsce,położone na Wzniesieniach Łódzkich,nad rzeką Ner.Siedziba władz województwa łódzkiego,powiatu łódzkiego wschodniego oraz gminy Nowosolna.Przejściowa siedziba władz państwowych w 1945 roku.Ośrodek akademicki(6 uczelni państwowych oraz 22 prywatne),a także kulturalny.Sześć kilometrów od centrum Łodzi znajduje się Międzynarodowy Port Lotniczy Łódź im.Władysława Reymonta.Łódź jest trzecim miastem w kraju pod względem liczby ludności zameldowanej(718960) i czwartym pod względem powierzchni(293,25 km²).
Położenie

Położenie geograficzne Łodzi

Najdalej wysunięte granice miasta
na północ	51°51′040″N
na południe	51°41′011″N
na zachód	19°20′041″E
na wschód	19°38′030″E

Łódź znajduje się w środkowej części województwa łódzkiego.Miasto jest położone na Wzniesieniach Łódzkich.Według danych z 1 stycznia 2011 powierzchnia miasta wynosi 293,25 km².Rozciągłość granic miasta południkowa(na południku 19°)wynosi 19,5 km(10′29″),a równoleżnikowa(na równoleżniku 51°)wynosi 17′49″.Łódź graniczy z miastami:Aleksandrów Łódzki,Konstantynów Łódzki,Zgierz,Pabianice,oraz z gminami:Aleksandrów Łódzki,Andrespol,Brójce,Ksawerów,Nowosolna,Pabianice,Rzgów,Stryków,Zgierz.Aglomeracja łódzka liczy około 1100000 mieszkańców.Krzyżują się tu linie kolejowe z Warszawy i Koluszek,Torunia i Kutna,Poznania i Ostrowa Wielkopolskiego,oraz drogi krajowe z Gdańska i Torunia,z Konina,Wrocławia,Piotrkowa Trybunalskiego i Częstochowy oraz z Warszawy.W najbliższym czasie ok.10 km od miasta powstanie też skrzyżowanie transeuropejskich autostrad A1 i A2.Historycznie obszar dzisiejszego miasta należał do ziemi łęczyckiej.W okresie I Rzeczypospolitej teren ten znajdował się w województwie łęczyckim.

Struktura użytkowania gruntów(1 stycznia 2008)

Rodzaj	%
Grunty zabudowane i zurbanizowane	46,1%
Użytki rolne	43%
Grunty leśne	9,7%
Nieużytki	0,6%
Grunty pod wodami	0,4%
Tereny różne	0,2%
Użytki ekologiczne	0,01%
Σ	100%

Środowisko naturalne
Łódź leży na wysokości od 161,8 m n.p.m.(dolina Neru poniżej Grupowej Oczyszczalni Ścieków)do 278,5 m n.p.m.(w rejonie ulic Nad Niemnem i Marmurowej przy północnej granicy miasta).Teren zamknięty granicami administracyjnymi miasta opada w kierunku z północnego wschodu na południowy zachód,zgodnie z nachyleniem zachodniego stoku Garbu Łódzkiego,na dziale wodnym I rzędu Wisły i Odry.Przez Łódź przepływa 18 większych lub mniejszych rzek i strumieni:Ner,Łódka(dawniej nazywała się Ostroga) i jej dopływ Bałutka,Dobrzynka,Gadka,Jasień i jego dopływ Karolewka,Olechówka i jej dopływ Augustówka,Jasieniec dopływy Neru,źródłowy odcinek Bzury i jej pierwszy prawobrzeżny dopływ Łagiewniczanka,Sokołówka i jej dopływy Brzoza,Aniołówka i Wrząca,Zimna Woda(dopływ Aniołówki)dopływy Bzury,oraz(po włączeniu Nowosolnej)Miazga(dopływ Wolbórki).Są to niewielkie cieki i w centrum miasta w większości płyną ukryte w podziemnych kanałach.
Nazwa miasta
Pochodzenie nazwy Łódź nie zostało dotąd przekonująco wyjaśnione.
Istnieje kilka hipotez pochodzenia nazwy miasta:

• według jednej z nich ma się wywodzić od szlacheckiego nazwiska rodowego Łodzic,a herb miasta od jego wizerunku,na którym przedstawiona jest łódź
• według drugiej od staropolskiego imienia męskiego Włodzisław
• według kolejnej pochodzi od staropolskiego określenia wierzby„łozy”
• kolejna zupełnie błędnie wywodzi ją od nazwy rzeki Łódka,bo to rzeka wzięła nazwę od miasta

„Poszczególni autorzy mocno różnili się w swoich poglądach na temat pochodzenia nazwy Łodzi.Byli natomiast zgodni co do jednego,iż nie wywodzi się ona od miejscowej rzeczki,Łódki jak to głosiła tutejsza tradycja”.(…)Nazwa rzeki„pojawia się dopiero w XIX w.a poprzednio Łódka znana była jako Starowiejska lub Stara”czasem po prostu rzeka lub Ostroga.

• następna łączy nazwę miasta z„łódką”wodnym środkiem komunikacji

Równie nieuzasadniona wydaje się ta ostatnia hipoteza choć przez Łódź przepływa aż 18 większych lub mniejszych rzek oraz strumieni,które obecnie pozostają niewidoczne z zewnątrz ponieważ są niewielkimi ciekami i w większości płyną przez miasto ukryte w podziemnych kanałach.Odegrały one w przemysłowym rozwoju miasta istotną rolę.W 1822 roku w granicach Łodzi działało aż 15 młynów wodnych umiejscowionych na tych rzeczkach,a łatwy dostęp do wody stał się jedną z podstawowych przyczyn budowania na ich bazie foluszy,a później lokalizowania w mieście szeregu fabryk włókienniczych.„Szkopuł w tym,że na całym obszarze średniowiecznego miasteczka Łodzia nie można się doszukać akwenu ani nawet strumienia,mogącego posłużyć do transportu wodnego.Brak także jakichkolwiek śladów w starych dokumentach i rejestrach,aby ktokolwiek z mieszkańców trudnił się szkutnictwem,czy choćby nawet ciesielstwem związanym z dłubaniem w pniach drzew najprostszych czółen”.„Nazwa ta nie może być kojarzona z łodzią,obiektem pływającym po wodzie,gdyż żaden z funkcjonujących tam cieków nie nadawał się do spławu”.„Łódź nie leżała nad spławną rzeką”.Ludność niemiecka przyswoiła w XIX w.nazwę do formy Lodz bądź Lodsch.Po włączeniu miasta w granice Rzeszy Niemieckiej administracja nazistowska wprowadziła 11 kwietnia 1940 nazwę Litzmannstadt na cześć gen.Karla Litzmanna.Łódź bywa nazywana polskim Manchesterem z racji kwitnącego tu niegdyś przemysłu tekstylnego.
Historia
Łódź rolnicza
Pierwsza wzmianka w dokumencie z 1332 r.(wieś Łodzia);prawa miejskie nadane w Przedborzu nad Pilicą 29 lipca 1423 r.a wraz z nimi pozwolenie na organizowanie targów.Do końca XVII w.Łódź rozwijała się jako małe miasteczko rolnicze,będące własnością biskupstwa włocławskiego.Stała się ona wtedy lokalnym ośrodkiem handlowym oraz rzemieślniczym.Mieściło się tu osiem młynów oraz warsztaty kołodziejów,bednarzy,szewców,cieśli i rzeźników.W 1424 r.biskup włocławski Jan Pella określił obowiązki i przywileje mieszkańców Łodzi,a od 1471 r.rozpoczęto prowadzenie ksiąg miejskich.W 1496 r.król Jan I Olbracht potwierdził przywileje królewskie na odbywanie dwóch jarmarków rocznie i cotygodniowego targu.W szczytowym okresie rozwoju„Łodzi rolniczej”,na początku XVI wieku,miasto liczyło 70 rodzin mieszczańskich i około 30 domostw(1534 r.pierwszy spis ludności).Okres najazdów szwedzkich w połowie XVII w.doprowadził do upadku i częściowego wyludnienia.W 1739 r.w Łodzi mieszkało 97 rodzin.W 1777 r.Łódź liczyła 265 mieszkańców,a w mieście stało 66 domów.Do II rozbioru Polski Łódź znajdowała się w województwie łęczyckim.Po II rozbiorze Polski w 1793 r.Łódź trafia do zaboru pruskiego.W tym czasie liczyła jedynie 250 mieszkańców,a obszar zabudowany obejmuje obecne Stare Miasto.W 1798 roku,wskutek sekularyzacji dóbr kościelnych,stała się miastem rządowym.Od 1807 roku należała do Księstwa Warszawskiego,a od 1815 roku do Królestwa Polskiego.
Łódź przemysłowa
W 1820 r.decyzją władz rządowych nastąpiło włączenie Łodzi do grona osad przemysłowych i przeznaczenie jej roli ośrodka tkackiego i sukienniczego.
Przemawiały za tym warunki naturalne i prawne:

• państwowa własność ziemi możliwość wydzielania działek osadnikom
• duże zalesienie drewno jako materiał budowlany i opałowy
• liczne drobne rzeczki o dużym spadku(m.in.Ostroga/Łódka,Jasień,Olechówka)energia do napędu maszyn

Decyzja ta była początkiem okresu rozwoju„Łodzi przemysłowej”.Do Łodzi przybywali głównie niemieckojęzyczni tkacze z Wielkopolski,Śląska,Saksonii,Czech,Brandenburgii i Moraw.Rejony te posiadały długą tradycję rzemiosła tkackiego,która jednak powoli chyliła się ku upadkowi wskutek procesów industrializacji,jak i utraty rynków zbytu związanej z nowym podziałem politycznym Europy po 1815 r.Aby sprostać potrzebom osadników,władze miejskie w latach 1821–1823 rozplanowały i wytyczyły osadę sukienniczą Nowe Miasto.Ulokowano ją na południe od istniejącego Starego Miasta,a najważniejszym jej elementem był centralnie położony,ośmioboczny rynek,z czterema wylotowymi ulicami na jego osiach(Nowy Rynek dzisiejszy plac Wolności).W latach 1824–1827 wytyczono kolejną osadę Łódka,położoną na południe od Nowego Miasta,wzdłuż osi,którą stanowiła ulica Piotrkowska.Nastąpił gwałtowny rozwój Łodzi i przeobrażenie jej w ciągu kilkudziesięciu lat z małej mieściny(liczącej w 1830 r.4 tys.a w 1865 r.40 tys.)w przemysłową metropolię z 300 tys.mieszkańców w 1900 r. i 500 tys.w 1914 r.
Łódź wielkoprzemysłowa
Początki Łodzi wielkoprzemysłowej związane są z powstaniem kalisko-mazowieckiego okręgu przemysłowego,kiedy w mieście powstały wielkie manufaktury,m.in.kompleks fabryczny Ludwika Geyera,rozwijający się od 1828 r.z pierwszą na terenach Królestwa Polskiego maszyną parową(1839 r.znany dziś jako Biała Fabryka).W latach 30.XIX w.było to największe przedsiębiorstwo przemysłowe w Królestwie Polskim.Łódź eksportowała swoje wyroby głównie do Rosji i Chin.Okres po upadku powstania listopadowego(1831 r.)przyniósł bariery celne i pewną stagnację.Kolejny okres koniunktury napędził w drugiej połowie XIX w.rozwój rynku wewnętrznego,otwarcie w 1865 r.linii kolejowej Fabryczno-Łódzkiej do Koluszek na trasie kolei Warszawsko-Wiedeńskiej,napływ taniej siły roboczej(po uwłaszczeniu chłopstwa) i ponowne otwarcie eksportu po zniesieniu przez Rosję granicy celnej w 1851 r.oraz wprowadzenie w 1877 r.tzw.złotych ceł na granicy Cesarstwa Rosyjskiego.W tym czasie rosły fortuny przemysłowe Scheiblerów,Grohmanów,Poznańskich.Powstały pierwsze miejscowe banki(w 1872 r.z inicjatywy Karola Scheiblera Bank Handlowy w Łodzi oraz Towarzystwo Kredytowe Miejskie w Łodzi),udzielające głównie kredytów handlowych.Rósł też udział lokalnego kapitału w bankach warszawskich.Łódź stała się miejscem wielkich szans,głównie dla Żydów,Niemców,Polaków i Rosjan przysłowiową Ziemią Obiecaną(jest to publicystyczne określenie Łodzi,będące tytułem powieści W.Reymonta).Ich ślady są ciągle czytelne w dzisiejszym mieście w postaci zespołów pofabrycznych,zabytków architektonicznych,świątyń czy cmentarzy.W roku 1902 uruchomiono prywatną Kolej Warszawsko-Kaliską,łączącą Łódź z Warszawą przez Łowicz na wschodzie oraz przez Sieradz z Kaliszem na zachodzie.Przedłużenie w 1906 linii z Kalisza do Ostrowa Wielkopolskiego dało Łodzi bezpośrednie połączenie z niemiecką siecią kolejową.Mimo swoich rozmiarów i pojedynczych inwestycji Łódź pozostawała w ogromnej mierze ignorowana przez centralne władze rosyjskie i rażąco niedoinwestowana pod względem infrastruktury transportowej,technicznej i społecznej.Kilkusettysięczne miasto posiadało jedynie godność siedziby powiatu,podlegając gubernatorowi rezydującemu w kilkunastokrotnie mniejszym Piotrkowie.Nie istniały połączenia kolejowe w kierunku północno-zachodnim(Konin,Poznań),północnym(Kutno,Toruń)oraz południowym(Piotrków,Częstochowa,Zagłębie Dąbrowskie).Brak było sieci kanalizacyjnej i wodociągowej,szkolnictwo stało na niskim poziomie.5 grudnia 1914,po klęsce poniesionej przez wojska rosyjskie w bitwie pod Łodzią,administracja rosyjska rozpoczęła ewakuację z miasta.6 grudnia do Łodzi wkroczyły wojska niemieckie,rozpoczynając niespełna czteroletni okres okupacji miasta.W listopadzie 1918 r.Łódź weszła w skład tworzącego się państwa polskiego. Stanowiąc drugi co do wielkości ośrodek miejski w Polsce,Łódź po raz pierwszy w historii uzyskała rangę ośrodka administracji regionalnej,stając się siedzibą władz wojewódzkich.W 1924 r.wybudowano brakujące połączenie kolejowe w kierunku północnym,łącząc Łódź(przez Zgierz)z Łęczycą i Kutnem,a w konsekwencji z Toruniem i Gdańskiem.Jednak ze względu na silną pozycję mniejszości narodowych w mieście(w 1931 r.wśród 357 tys.mieszkańców Łodzi było 59% Polaków,31,7% Żydów oraz 8,9% Niemców) i jego przemysłowy charakter Łódź pozbawiona była poważniejszego wsparcia inwestycyjnego ze strony państwa polskiego,co zrzuciło cały ciężar rozwoju infrastruktury na barki lokalnego samorządu.Magistrat jako pierwszy wprowadził w 1919 r.powszechny obowiązek szkolny,sfinansował budowę sieci szpitali i nowoczesnych szkół podstawowych,a w r.1930 wydatnie wsparł utworzenie w Łodzi jednego z pierwszych w Europie muzeów sztuki współczesnej.Do 1939 r.nie ulokowano jednak w Łodzi uniwersytetu ani żadnej innej państwowej instytucji kulturalnej o większym znaczeniu.Jedną z głównych inwestycji transportowych kraju magistralę węglową wytyczono w latach 1928–1933 35 km na zachód od Łodzi,zaprzepaszczając szanse na dogodne połączenie miasta z południem kraju.
Łódź podczas II wojny światowej
Łódź została zajęta przez wojska niemieckie 9 września 1939 r.W dniach 9 i 10 listopada 1939 r.okupanci przeprowadzili tzw.Intelligenzaktion Litzmannstadt będącą regionalną częścią akcji przeprowadzonej przez Niemców w całej okupowanej Polsce w ramach tzw.Intelligenzaktion„Akcji Inteligencja”.Była ona wymierzona w polską elitę intelektualną mieszkającą w regionie łódzkim.W dniach 9 i 10 listopada 1939 r.w lasach ludźmierskich rozstrzelano ok.500 osób,a do grudnia w sumie wymordowano w nich około 1500 intelektualistów,urzędników oraz duchownych.W sumie podczas okupacji,w lesie koło Ludźmierza,Niemcy zamordowali ok.30 tys.osób.Byli to głównie więźniowie narodowości polskiej i żydowskiej z Radogoszcza i getta łódzkiego.Dekret kanclerza Rzeszy Adolfa Hitlera,z 8 października 1939 r.o nowym podziale i administracji ziem zagarniętych Rzeczypospolitej Polskiej nie rozstrzygał losów Łodzi,a pierwsze tygodnie okupacji zostały naznaczone serią zmian w tej kwestii.Początkowo planowano stworzyć w Łodzi stolicę Generalnego Gubernatorstwa,lecz determinacja miejscowych Niemców,wsparta działaniami czynników partyjnych,policyjnych,administracyjnych i gospodarczych,legła u podstaw decyzji Hitlera o wcieleniu miasta do Rzeszy.Uroczyste ogłoszenie tego aktu nastąpiło 9 października 1939 roku.Wkrótce Łódź zdegradowano do roli podrzędnego miasta w rejencji kaliskiej,ale w ciągu kilku następnych miesięcy decyzję tę zmieniono w sposób zdecydowany.Łódź na początku 1940 roku otrzymała prawa samorządu niemieckiego oraz uprawnienia miasta wydzielonego.Z Kalisza do Łodzi przeniesiono siedzibę prezesa rejencji,zmieniono też jej nazwę z kaliskiej na łódzką,oraz dokonano oficjalnej zmiany nazwy miasta na Litzmannstadt(11 kwietnia 1940 roku),na cześć niemieckiego generała Carla von Litzmanna,dzięki którego manewrowi w listopadzie 1914 wojska niemieckie odniosły zwycięstwo nad wojskami rosyjskimi w bitwie pod Łodzią;była to jedna z trzech największych bitew I wojny światowej na froncie wschodnim.Po włączeniu Łodzi do Rzeszy(9 listopada 1939)ulice miasta otrzymały nowe,niemieckie nazewnictwo(korygowane później trzykrotnie:w 1940,1941 i 1942).Nazistowska administracja odizolowała całą żydowską ludność miasta(ok.160 tys.osób)w getcie utworzonym formalnie w lutym 1940 r.(ostatecznie zamkniętym 30 kwietnia)na Bałutach w północnej,najbardziej zaniedbanej dzielnicy.W 1941 wysiedlono do niego Żydów z okolicznych wsi i miasteczek,z gett tam likwidowanych oraz 20000 Żydów z Europy zachodniej.Dodatkowo krótko umieszczono tu ok.5000 Cyganów,którzy niedługo potem zostali wywiezieni i zgładzeni w Chełmnie n.Nerem.W sumie przez łódzkie getto przeszło około 200000 ludzi.W niezwykle trudnych warunkach bytowych,dziesiątkowani przez choroby i głód,zostali w dwóch etapach,w 1942 i w sierpniu 1944 niemal w całości wymordowani.Najpierw w ośrodku zagłady w Chełmnie nad Nerem(1942),a podczas likwidacji getta w sierpniu 1944 zgładzeni w komorach gazowych Auschwitz-Birkenau.Getto łódzkie było pierwszym w pełni odizolowanym od świata zewnętrznego gettem na terenie Polski(pierwsze w Piotrkowie Tryb;X 1939),największym po warszawskim(ok.200 tys.–ok.400 tys.) i ostatnim zlikwidowanym przez nazistów na ziemiach polskich(VIII 1944).Końca okupacji hitlerowskiej w Łodzi doczekało 877 osób,ale w innych miejscach około 10000 i jest to największa liczba Żydów ocalałych z holokaustu.Deportacje przesiedleńcze,wywózki na roboty przymusowe i prześladowania spotkały także ludność polską.W wyniku okupacji niemieckiej liczba ludności miasta zmniejszyła się do 488284(styczeń 1945),wobec 680000(według stanu na 1 września 1939).Pierwsze wysiedlenia z Łodzi miały miejsce już w październiku 1939 roku.Lokowano ich m.in.w obozie przesiedleńczym na Radogoszczu.W końcu grudnia okupant m.in.wysiedlił z osiedla im.„Montwiłła”Mireckiego część jego mieszkańców.Akcję powtórzono na przełomie 14-15 stycznia 1940 roku,kiedy to hitlerowcy wysiedlili ok.5 tysięcy pozostałych mieszkańców osiedla.W miejsca po wysiedlonych Polakach naziści prowadzili zasiedlanie w ramach akcji zwanej Heim ins Reich Niemcami przywiezionymi z ZSRR,Rumunii,Litwy,Łotwy i Estonii.W okresie okupacyjnym w mieście znajdowały się:system niemieckich obozów przesiedleńczych,getto dla Żydów,kilka więzień,w tym więzienie na Radogoszczu,obóz dla dzieci i młodzieży polskiej(tzw.obóz przy ul.Przemysłowej).Miejsca zbrodni nazistowskich dokonanych na Żydach i Polakach upamiętnia w regionie łódzkim Szlak pamięci ofiar hitlerowskiego ludobójstwa.
Łódź powojenna
Zdobycie Łodzi przez wojska Armii Czerwonej miało miejsce 19 stycznia 1945 roku w ramach operacji wiślańsko-odrzańskiej.Z uwagi na mniejsze zniszczenia oraz centralne położenie miasta w nowych granicach Łódź pełniła tymczasową funkcję stolicy,co było spowodowane całkowitym zniszczeniem Warszawy.W czasie II wojny światowej ludność Łodzi zmniejszyła się z 670 do 300 tys.mieszkańców,co było spowodowane wymordowaniem przez hitlerowców ludności żydowskiej i wysiedleniem dużej części Polaków oraz powojennymi wyjazdami Niemców.Znacznym zniszczeniom uległ przemysł,zniszczonych było wiele budynków,a maszyny zniszczone lub rozkradzione.Mimo trudności reaktywowano produkcję w łódzkich zakładach w szybkim tempie.Miasto ponownie stało się siedzibą władz województwa.Dopiero w okresie powojennym w Łodzi utworzono pierwsze uczelnie akademickie.Dekretami władz państwowych z dnia 24 maja 1945 roku powołano do życia Uniwersytet Łódzki i Politechnikę Łódzką.W roku 1945 założono także Państwową Wyższą Szkołę Sztuk Plastycznych w Łodzi.W latach 1958–2002 działała w Łodzi Wojskowa Akademia Medyczna,kształcąca oficerów służby zdrowia(lekarzy,lekarzy-dentystów,farmaceutów i psychologów)dla potrzeb wojska.Akademia stała się jedną z największych na świecie tego typu placówek,wyróżniając się spośród innych uczelni medycznych specyficzną atmosferą,łączącą dyscyplinę wojskową z wysokim poziomem nauczania.W 1958 roku utworzono Państwową Wyższą Szkołę Teatralną i Filmową im.Leona Schillera.Placówkę uruchomiono w wyniku połączenia dwóch łódzkich uczelni Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej,powstałej w 1948 r. i Państwowej Wyższej Szkoły Aktorskiej(powstałej w 1949 r.w miejsce Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej w Warszawie z siedzibą w Łodzi,przemianowanej w 1954 r.na Państwową Wyższą Szkołę Teatralną im.Leona Schillera).W 1945 roku powstała Wytwórnia Filmów Fabularnych,przy ul.Łąkowej 29.WFF szybko stała się największym ośrodkiem produkcji filmowej w powojennej Polsce.
Status Łodzi

Przynależność polityczno-administracyjna miasta Łodzi

Okres	Państwo	Zwierzchność	Jednostka administracyjna	Status miasta
XIV w.–1414	Królestwo Polskie		ziemia łęczycka	Wieś Łodzia
1414–1423	Królestwo Polskie		ziemia łęczycka	Wieś Łodzia/Miasto Ostroga
1423–1569	Królestwo Polskie		ziemia łęczycka	Miasto Łódź
1569–1793	Rzeczpospolita Obojga Narodów		województwo łęczyckie,powiat brzeziński	Miasto Łódź
1793–1795	Królestwo Prus		departament łęczycki/piotrkowski,powiat zgierski	Miasto Łódź
1795–1807	Królestwo Prus		departament warszawski,powiat zgierski	Miasto Łódź
1807–1815	Księstwo Warszawskie	Cesarstwo Francuskie	departament warszawski,powiat zgierski	Miasto Łódź
1815–1816	Królestwo Polskie	Imperium Rosyjskie	departament warszawski,powiat zgierski	Miasto Łódź
1816–1837	Królestwo Polskie	Imperium Rosyjskie	województwo mazowieckie,powiat zgierski	Miasto Łódź
1837–1844	Królestwo Polskie	Imperium Rosyjskie	gubernia mazowiecka,powiat zgierski	Miasto Łódź
1845–1867	Królestwo Polskie	Imperium Rosyjskie	gubernia warszawska,powiat łęczycki	Miasto Łódź
1867–1916	Królestwo Polskie	Imperium Rosyjskie	gubernia piotrkowska,powiat łódzki	Miasto Łódź
1916–1918	Królestwo Polskie	Rzesza Niemiecka,Austro-Węgry	gubernia piotrkowska,powiat łódzki	Miasto Łódź
1918–1939	Rzeczpospolita Polska		województwo łódzkie	Łódź(powiat grodzki)
1939–1940	Rzesza Niemiecka		okręg poznański/Kraj Warty,rejencja kaliska	Łódź(miasto wydzielone)
1940–1945	Rzesza Niemiecka		okręg Kraj Warty,rejencja łódzka	Litzmannstadt(miasto wydzielone)
1945–1952	Rzeczpospolita Polska		województwo łódzkie	Łódź(miasto wydzielone)
1952–1975	Polska Rzeczpospolita Ludowa		województwo łódzkie	Łódź(miasto wydzielone)
1975–1989	Polska Rzeczpospolita Ludowa		województwo łódzkie	Łódź(gmina miejska)
1989–1998	Rzeczpospolita Polska
od 1999 r.	Rzeczpospolita Polska		województwo łódzkie	Łódź(miasto na prawach powiatu)

Demografia

Rozwój demograficzny Łódź pod względem administracyjnym jest jednolitą gminą miejską na prawach powiatu.W Łodzi nie ma dzielnic dla celów administracyjnej obsługi ludności do 2012 r.istniał podział na 5 rejonów działania Delegatur Urzędu Miasta Łodzi,który w zasadzie pokrywał się z istniejącym w latach 1960–1992 podziałem na 5 dzielnic administracyjnych.Po reformie organizacyjnej Urzędu Miasta Łodzi z 21 marca 2012 r.dotychczasowe delegatury zostały włączone do struktury organizacyjnej urzędu jako Oddział ds.Obsługi Mieszkańców w ramach Wydziału Zarządzania Kontaktami z Mieszkańcami w Departamencie Obsługi i Administracji.Wraz z rozwojem przemysłu w mieście,rozwijała się także liczba mieszkańców Łodzi.Z małej osady jeszcze na początku XIX wieku,Łódź stała się w 1850 roku drugim po Warszawie miastem,pod względem liczby mieszkańców w Królestwie Polskim.W przeciągu stulecia liczba ludności zwiększyła się w Łodzi 600-krotnie,z niecałego tysiąca w 1815 r.do 600 tys.w 1915 roku(po dołączeniu stutysięcznych Bałut).Tak szybki wzrost demograficzny w XIX wieku,jest nieporównywalny w skali całej Europy.Według ostatniego corocznego zestawienia GUS-u m.in.wszystkich miast Polski,Łódź jest trzecim miastem w kraju pod względem liczby ludności i czwartym pod względem powierzchni.Liczba ludności Łodzi w ostatnim czasie wykazuje tendencję spadkową(w II kwartale 2007 r.mieszkały tu 758343 osoby),tak jak inne miasta Polski nieprzerwanie od 2002 r.jednak Łódź traci więcej ludzi od innych miast:w 2006 w Łodzi odnotowano spadek liczby ludności o 7377 osób(57862 osoby we wszystkich miastach;11347 osób w województwie łódzkim).Dane nie wykazują jeszcze większego rzeczywistego wyludnienia na skutek wyjazdów zarobkowych poza granice kraju;jak gdzie indziej w Polsce,osoby faktycznie nie mieszkające w Łodzi nadal figurują w spisie.Największą populację Łódź odnotowała w 1988 r.wg danych GUS 854003 mieszkańców. Podział administracyjny

Rejon d.D.UMŁ	Powierzchnia		Gęstość zaludnienia
	km²	%	os./km²
Bałuty	78,9	26,8	2744
Górna	71,9	24,4	2462
Polesie	46,0	15,6	3179
Śródmieście	6,8	2,3	11307
Widzew	90,8	30,9	1526
Razem	294,4	100,0

Obecnie na obszarze Łodzi istnieje 36 osiedli administracyjnych stanowiących jednostki pomocnicze gminy,nieposiadające osobowości prawnej.
Administracja
Jednostką organizacyjną miasta Łodzi jest Urząd Miasta Łodzi.Przedmiotem działalności urzędu jest świadczenie pomocy prezydentowi miasta w zakresie realizacji uchwał Rady Miejskiej w Łodzi i zadań miasta Łodzi określonych przepisami prawa.Strukturę organizacyjną i zasady funkcjonowania Urzędu określa regulamin nadany przez prezydenta miasta w drodze zarządzenia.Kierownikiem Urzędu jest prezydent Miasta Łodzi.W skład Urzędu wchodzą wydziały i równorzędne komórki organizacyjne,samodzielne komórki organizacyjne oraz delegatury.Miasto należy do Unii Metropolii Polskich oraz Związku Miast Polskich.
Siedziba
Siedzibą Urzędu Miasta Łodzi jest były pałac Juliusza Heinzla wybudowany w 1880 według projektu Otto Gehliga.W 1952 roku budynek przy ul.Piotrkowskiej 104 został wywłaszczony przez komunistyczne władze,a nieruchomość przekazana do dyspozycji Skarbu Państwa,który w 1990 roku oddał budynek gminie Łódź.
Architektura
W sierpniu 2003 roku z inicjatywy czytelników Gazety Wyborczej w Łodzi,zlokalizowano geograficzny środek Łodzi.Przeprowadzone pomiary wykazały,że geograficzny środek Łodzi,znajduje się 100 metrów na południe od skrzyżowania ulic Tuwima i Przędzalnianej.
Zabytki
Założenia urbanistyczne

• Nowe Miasto z l.20.XIX w.z centralnie położonym placem Wolności w kształcie ośmiokąta foremnego i otaczającymi go z 4 stron ulicami Północną,Zachodnią,Południową(dziś ul.Rewolucji 1905 r. i ul.A.Próchnika)oraz Wschodnią
• Ulica Piotrkowska jeden z najdłuższych deptaków Europy,a wzdłuż niego eklektyczne i modernistyczne kamienice z XIX i XX w.
• Pasaż Meyera prywatna ulica z eklektycznymi rezydencjami z 1886 r.(obecnie ul.St.Moniuszki)
• Osiedle im.Józefa Montwiłła-Mireckiego z l.1928–1931 jedno z pierwszych osiedli socjalnych w Polsce wzniesionych wg zasad architektury i urbanistyki modernistycznej

Architektura sakralna

• Kościół rzymskokatolicki św.Doroty w Mileszkach,wzniesiony po 1543 r.przebudowany w 1766 r.drewniany ul.Pomorska 445
• Zespół kaplic drewnianych ul.Wycieczkowa 75:
  • Kaplica św.Antoniego,1676 r.
  • Kaplica św.Rocha,początek XVIII w.
• Zespół klasztorny oo.Franciszkanów ul.Okólna 185:
  • Kościół św.Antoniego,1723 r.barokowy
  • Klasztor oo.Franciszkanów,1746 r.barokowy
• Kościół rzymskokatolicki św.Józefa,1768 r.drewniany ul.Ogrodowa 22(w 1888 r.przeniesiony ze Starego Miasta)
• Kościół rzymskokatolicki Podwyższenia Świętego Krzyża,1880 r.neoromański ul.Sienkiewicza 38
• Cerkiew Archikatedralna(prawosławna)św.Aleksandra Newskiego,1884 r.neobizantyjska ul.Kilińskiego 56
• Kościół rzymskokatolicki Najświętszego Imienia Jezus oo.jezuitów(do 1945 r.kościół luterański św.Jana),1884 r.neoromański ul.Sienkiewicza 60
• Kościół rzymskokatolicki Zesłania Ducha Świętego(do 1945 r.kościół luterański św.Trójcy),1891 r.neorenesansowy Pl.Wolności
• Kościół rzymskokatolicki Wniebowzięcia NMP,1897 r.neogotycki Pl.Kościelny
• Rzymskokatolicka Archikatedra św.Stanisława Kostki,1901–1912 r.(wieża 1927 r.)neogotycka ul.Piotrkowska 265
• Kościół Ewangelicko-Augsburski św.Mateusza,1909–1928 r.,neoromański ul.Piotrkowska 283
• Kościół rzymskokatolicki św.Kazimierza,1925–1936 r.(fasady 2001–2005 r.)neoklasycystyczny ul.Niciarniana 7
• Kościół rzymskokatolicki Matki Boskiej Zwycięskiej,1926–1938 r.(wieża 1950 r.)modernistyczno-neoklasycystyczny ul.Łąkowa 42
• Kościół rzymskokatolicki św.Teresy,1950–1963 r.modernistyczno-neoklasycystyczny ul.Kopcińskiego 1/3
• Kościół starokatolicki mariawitów pw.św.Franciszka z Asyżu,1907 w stylu neogotyckim ul.Franciszkańska 27

Architektura rezydencjonalna

• Pałace rodziny Poznańskich:
• Pałac Izraela Poznańskiego,1898 r.neobarokowy ul.Ogrodowa 15(obecnie Muzeum Miasta Łodzi)
• Pałac Maurycego Poznańskiego,1896 r.neorenesansowy ul.Więckowskiego 36(obecnie Muzeum Sztuki w Łodzi)
• Pałac Karola Poznańskiego,1904 r.eklektyczny ul.Gdańska 32(obecnie Akademia Muzyczna w Łodzi)
• Pałac Maksymiliana Goldfedera,1892 r.neorenesansowy ul.Piotrkowska 77
• Pałac Juliusza Kindermanna,1907 r.neorenesansowy ul.Piotrkowska 137/139
• Pałac Gustawa Adolfa Kindermanna,1910 r.neorenesansowy ul.Piotrkowska 151
• Pałac Ewalda Kerna,1896–1898 r.neorenesansowy ul.Piotrkowska 179
• Pałac Juliusza Heinzla,1882 r.neorenesansowy ul.Piotrkowska 104(obecnie siedziba Urządu Miasta Łodzi)
• Pałac Roberta Schweikerta,1913 r.neobarokowo-modernistyczny ul.Piotrkowska 262/264(obecnie Instytut Europejski)
• Pałac Scheiblerów,wzniesiony w stylu klasycystycznym 1844 r.przebudowany w stylu neorenesansowym w l.1891,1894 i 1897 ul.Piotrkowska 266/268
• Pałac braci Steinertów,1896 r.neorenesansowy ul.Piotrkowska 272
• Pałac Karola Scheiblera,1865 r.neorenesansowy pl.Zwycięstwa 1(obecnie Muzeum Kinematografii w Łodzi)
• Rezydencja Edwarda Herbsta,1876 r.neorenesansowa ul.Przędzalniana 72(obecnie filia Muzeum Sztuki w Łodzi)
• Pałac Roberta Biedermanna,1878 r.neorenesansowy ul.Kilińskiego 2
• Pałac biskupi,1924 r.neoklasycystyczny ul.ks.Skorupki 1
• Willa Arnolda Stillera,1893 r.w stylu neorenesansu północnego ul.Jaracza 45
• Pałac Jakuba Hertza,1892 r.przebudowany po 1945 r.al.Kościuszki 4(obecnie rektorat Uniwersytetu Medycznego)
• Pałac Rudolfa Kellera,1890 r.neorenesansowy ul.Gdańska 49/51
• Dom Reinharda Bennicha z 1904 r.przy ul.Gdańskiej 89
• Secesyjny pałacyk Elektrowni Łódzkiej przy ul.Gdańskiej 107
• Willa Teodora Milscha przy ul.Kopernika 46
• Secesyjna willa Reinholda Richtera z 1904 r.przy ul.ks.Skorupki 6/8(obecnie rektorat Politechniki Łódzkiej)
• Secesyjna willa Leopolda Kindermanna z 1903 r.przy ul.Wólczańskiej 31/33(obecnie siedziba Miejskiej Galerii Sztuki)
• Dom z młodości Juliana Tuwima al.Kościuszki dawniej al.Spacerowa
• Neorenesansowa willa Henryka Grohmana z 1892 r.przy ul.Tymienieckiego 24/26(obecnie Muzeum Książki Artystycznej w Łodzi)
• Willa Jakuba Kestenberga,1903 r.secesyjna ul.Sterlinga 26
• Secesyjna willa Leona Kaufmana z 1911 r.przy ul.Żeromskiego 96
• Dworek Ludwika Geyera z 1833 r.przy ul.Piotrkowskiej 286
• Kamienica Scheiblerów Piotrkowska 11
• Kamienica Dawida Sendrowicza Piotrkowska 12
• Dom bankowy Wilhelma Landaua Piotrkowska 29
• Kamienica Dawida Szmulewicza Piotrkowska 37
• Kamienica Oszera Kohna Piotrkowska 43
• Kamienica Hermana Konstadta Piotrkowska 53
• Dom Towarzystwa Akcyjnego Ludwika Geyera Piotrkowska 74
• kamienica Pod Gutenbergiem Jana Petersilgego,1896 r.eklektyczna ul.Piotrkowska 86
• Kamienica Teodora Steigerta Piotrkowska 90
• Biurowiec Siemensa Piotrkowska 96
• Magazyn Konfekcyjny Emila Schmechela Piotrkowska 98
• Kamienica Szai Goldbluma Piotrkowska 99
• Esplanada Piotrkowska 100a
• Kamienica Schychtów ul.Piotrkowska 128
• Dom firmy"Krusche Ender"ul.Piotrkowska 143
• Kamienica Schmidtów ul.Piotrkowska 225
• Kamienica Karla Königa ul.Piotrkowska 252/254
• Kamienica„Solidarności”Piotrkowska 260
• Kamienica Jana Starowicza„Pod Góralem”ul.Piotrkowska 292

Architektura przemysłowa

• Klasycystyczny budynek dawnego Bielnika Kopischa z 1826 r.przy ul.Tymienieckiego 5(obecnie wydział Urzędu Miasta Łodzi)
• Klasycystyczna tkalnia Ludwika Geyera z lat 1835–1837,tzw.Biała Fabryka przy ul.Piotrkowskiej 282/284(obecnie Centralne Muzeum Włókiennictwa)
• Eklektyczny zespół fabryczny Izraela Poznańskiego z lat 1872–1897 przy ul.Ogrodowej(obecnie centrum handlowe Manufaktura)
• Eklektyczne zespoły fabryczne Karola Scheiblera z lat 1855–1914 na pl.Zwycięstwa 2,przy ul.ks.W.Tymienieckiego oraz Kilińskiego tzw.Księży Młyn
• Zespół osiedli robotniczych Karola Scheiblera z lat 1873–1900 tzw.Księży Młyn przy ul.Księży Młyn,Przędzalnianej,Fabrycznej, ks.W.Tymienieckiego
• Eklektyczna tkalnia Ludwika Grohmana z 1896 r.przy ul.Targowej
• Fabryka Adama Ossera Kilińskiego 222
• Fabryka Markusa Silbersteina ul.Piotrkowska 248/250

Budynki użyteczności publicznej

• Ratusz miejski,1827 r.klasycystyczny Pl.Wolności 1(obecnie Archiwum Państwowe)
• Zespół budynków straży pożarnej z 1878 r.przy ul.ks.W.Tymienieckiego 30
• Lecznica„Pod koniem”pierwsza placówka tego typu w Polsce,założona w 1891 roku przez Hugo Warrikoffa oraz Alberta Kwaśniewskiego
• Bank Państwa w Łodzi,1906–1908 r.eklektyczny al.Kościuszki 14(obecnie NBP)
• Szkoła Zgromadzenia Kupców,1907–1910 r.secesyjny,jeden z pierwszych betonowych budynków w Królestwie Kongresowym ul.Narutowicza 68(obecnie budynek Uniwersytetu Łódzkiego)
• Bank Handlowy,1910–1912 r.eklektyczny al.Kościuszki 15(obecnie PKO)

Cmentarze
W Łodzi znajduje się wiele cmentarzy.Najstarsze,z dużą ilością cennej architektury sepulkralnej,to zespół cmentarzy przy ul.Ogrodowej(katolicki,prawosławny i ewangelicki)oraz położona w północnej części miasta nekropolia żydowska(42 ha,ponad 200 tys.pochowanych),z największą na świecie żydowską budowlą cmentarną jednego z czołowych łódzkich fabrykantów XIX wieku(Mauzoleum Izraela Poznańskiego).
Zieleń miejska
Najstarszym parkiem w Łodzi jest Park Źródliska o powierzchni 17,2 ha,który założono w 1840 roku.
Turystyka
Lista atrakcji turystycznych

• Ulica Piotrkowska(dług.4 km),szczególnie na odcinku od pl.Wolności do skrzyżowania z al.J.Piłsudskiego
• ˌGaleria Wielkich Łodzianˈˈgrupa plenerowych rzeźb z brązu przy ul.Piotrkowskiej,upamiętniających sławne osoby związane z Łodzią
• ˌˌPomnik Łodzian Przełomu Tysiącleciˈˈ
• Aleja Gwiazd
• Aquapark Fala największy aquapark w Polsce
• Centrum Manufaktura największy obiekt handlowo-usługowo-rozrywkowy w Polsce i w Europie
• Łódzkie ZOO założone w 1938 r.na terenach będących pozostałością Puszczy Łódzkiej
• Łódź Bajkowa szlak spacerowy śladami małych pomników przedstawiających postaci z seriali dla dzieci Studia Małych Form Filmowych Se-ma-for
• Łódzki Ogród Botaniczny gdzie na powierzchni 64 ha rosną gatunki flory rodzimej oraz liczne rośliny obcego pochodzenia,zebrane w 9 działach tematycznych:flora polska,ogród japoński,systematyka roślin zielonych,alpinarium,arboretum,rośliny ozdobne,rośliny lecznicze i przemysłowe,biologia roślin i dział zieleni parkowej
• Palmiarnia Łódzka zlokalizowana w najstarszym parku miejskim w Łodzi(Źródliska).Spadkobierczyni kolekcji roślin przede wszystkim palm z oranżerii fabrykantów i carskich urzędników
• Las Łagiewnicki las miejski,położony na powierzchni 1205,45 ha,z wydzielonym fragmentem mającym status rezerwatu i ośrodkiem rekreacyjno-wypoczynkowym Arturówek oraz szlakami dla turystów
• Parki w Łodzi w Łodzi znajduje się ponad 30 parków,które pełnią wiele niezwykle ważnych funkcji ekologicznych i społecznych i są nieocenionym elementem struktury miasta
• Rudzka Góra z trasami dla rowerów górskich,800-metrowym torem saneczkowym i znajdującą się u jej podnóża stylową bacówką
• Jedno z największych graffiti na świecie,umieszczone na ścianie budynku przy ul.Piotrkowskiej 152.W momencie ukończenia(w 2001)największe na świecie;wpisane do Księgi Rekordów Guinnessa
• Podmiejskie linie tramwajowe:
  • 43(łącząca Łódź z Konstantynowem Łódzkim i Lutomierskiem)przebiegająca wśród pól i wzniesień,z przejazdem przez jeden z nielicznych w Polsce kratownicowy most tramwajowy z lat 30.XX w.na rzece Ner przed Lutomierskiem,w letnie niedziele obsługiwana taborem zabytkowym
  • 46(łącząca Łódź ze Zgierzem i Ozorkowem)najdłuższa w Polsce i druga z najdłuższych w Europie(długość 29 km),również ciekawy widokowo most tramwajowy w Ozorkowie

• Kamień upamiętniający pierwszy mecz ligowy na ziemiach polskich(3 kwietnia 1927),rozegrany między ŁKS i Klubem Turystów przy ul.Wodnej 4,zakończony wynikiem 2:0 dla ŁKS

Hotele

• Ambasador Centrum
• andel's Hotel Łódź
• Hotel Borowiecki
• Hotel Boss Łódź
• Hotel Boutique business
• Hotel Boutique komfort
• Campanile Łódź
• Hotel Centrum
• Hotel Focus
• Hotel Grand
• Hotel Double tree by Hilton
• Holiday Inn
• Hotel Ibis Łódź Centrum
• Hotel Mazowiecki
• mHotel
• NoBo Hotel
• Novotel Łódź
• Polonia Palast
• Qubus Hotel Łódź
• Hotel Reymont
• Hotel Savoy
• Hotel Światowit
• Hotel Tobaco

Gospodarka
Przemysł włókienniczy,który stworzył potęgę Łodzi,ma coraz mniejsze znaczenie.Z liczących się w tej branży,pozostały m.in.Redan S.A.Monnari i Zakłady Tekstylno-Konfekcyjne Teofilów.Obecnie szczególne znaczenie dla miasta mają rozwój nowych technologii,infrastruktury oraz pozyskiwanie inwestorów w trzech branżach:centra usług dla zaplecza biznesowego(tzw.BPO Business Process Outsourcing),logistyka i AGD.Swoje siedziby w Łodzi mają firmy należące do grupy kapitałowej BRE Bank,centra usług biurowych GE Money Bank i Infosys.W Łodzi powstała Grupa Atlas.Łódzką domeną stała się produkcja sprzętu AGD.W Łodzi zainwestowali m.in.Merloni Indesit i Bosch/Siemens oraz ich poddostawcy.W ciągu ostatnich lat w Łodzi zainwestowali też:Gillette(największa na świecie fabryka tej firmy jest w Łodzi),VF Corporation,ABB,Polska Grupa Farmaceutyczna,Hutchinson,Ericpol,TP SA czy Comarch.Accenture utworzyło w Łodzi swoje centrum,a bank Citi Handlowy Centrum Operacji.W 2007 roku amerykańska firma informatyczna Dell wybudowała w mieście fabrykę.Powstały też centra handlowo-rekreacyjne,m.in.Galeria Łódzka i Manufaktura(zajmująca powierzchnię 27 ha).W marcu 2010 roku otwarto centrum handlowe Port Łódź,którego głównym najemcą jest IKEA.Dwa ostatnie są,kolejno,największymi centrami handlowymi w Polsce.

• Łódzka Specjalna Strefa Ekonomiczna
• Łódzki Okręg Przemysłowy

Transport
Drogi
Dworce autobusowe:
Na podstawie zbieranych od 2006 anonimowych danych o podróżach z urządzeń nawigacyjnych firmy TomTom,producent w 2010 obliczył,że wśród 59 miast Europy Łódź zajmuje 21.miejsce pod względem największego udziału głównych dróg(25,0%),na których prędkość poruszania bywa mniejsza niż 70% ograniczenia prędkości.Łódź stanowi ważny węzeł komunikacyjny.
Przez miasto i w jego pobliżu przebiegają drogi krajowe i międzynarodowe:

• DK1,E75,Gdańsk Toruń Łódź Częstochowa granica państwa(Cieszyn)
• A2,E30,granica państwa(Świecko)Nowy Tomyśl Poznań Łódź Warszawa
• DK14,Łowicz Stryków Łódź Zduńska Wola Sieradz Złoczew Walichnowy
• DK72,Konin Turek Poddębice Łódź Brzeziny Rawa Mazowiecka

Transport miejski
Podstawą komunikacji miejskiej jest 58 linii autobusowych(w tym 7 nocnych) i 19 linii tramwajowych(w tym 3 podmiejskie).Tabor autobusowy jest niemal w 90% niskopodłogowy,w dodatku relatywnie nowy w zasadzie co roku dochodzi do wymiany części pojazdów co sprawia,że autobusy jeżdżące w barwach MPK-Łódź są jednymi z najmłodszych w Polsce(średni wiek wszystkich pojazdów to 7 lat).Po ulicach Łodzi jeździ także 25 całkowicie niskopodłogowych tramwajów typu Bombardier Cityrunner i PESA 122N,które obsługują dwie linie tramwajowe 11 i 15.Większość taboru tramwajowego stanowią pojazdy Konstal 805Na,z których część przeszła modernizację w Zakładzie Techniki MPK-Łódź(najświeższy projekt i wzór wagonu zaprezentowano w czerwcu 2011 roku).Łódzkie tramwaje należą do najstarszych w Polsce.W momencie ich uruchomienia 23 grudnia 1898 r.były pierwszymi elektrycznymi na obszarze zaboru rosyjskiego i dziesiątymi na obszarze całego Cesarstwa Rosyjskiego.W Łodzi nigdy nie kursowały tramwaje konne,choć były takie plany.Od 1 lipca 2008 roku kursuje Łódzki Tramwaj Regionalny,który działa w granicach miasta,a docelowo miał połączyć Zgierz,Łódź i Pabianice.Ze względów finansowych oba sąsiednie miasta wycofały się z inwestycji.Całkowity jego koszt może przekroczyć 265 mln zł połowę tej sumy wyłożył Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego,jednak nadal pozostałe koszty okazały się zbyt duże dla budżetów Zgierza i Pabianic.
Transport kolejowy
Dworce kolejowe:
Łódź Fabryczna(w remoncie),Łódź Kaliska,Łódź Widzew,Łódź Chojny;czynne przystanki kolejowe:Łódź Andrzejów,Łódź Niciarniana,Łódź Żabieniec.Pierwszą„łódzką”stacją były Rokiciny na Drodze Żelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej otwarte w 1846 roku.Była to najbliższa stacja kolejowa w okolicach Łodzi.Komunikację z oddalonymi o 30 km Rokicinami zapewniały wozy konne.Na terenie miasta pociągi pojawiły się w 1866 roku,na tak zwanej linii fabryczno-łódzkiej odnogi Drogi Żelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej od stacji w Koluszkach.W Łodzi znajduje się 18 stacji i przystanków kolejowych,w większości niewykorzystywanych,nieczynnych i nie nadających się do jakiejkolwiek publicznej służby.Najbardziej znane to Łódź Kaliska i Łódź Fabryczna.Jedynym łódzkim dworcem czołowym jest Łódź Fabryczna,pozostałe to przelotowo-czołowe lub przelotowe.Od 16 października 2011 roku dworzec ten,w związku z planowaną przebudową na stację podziemną,jest zamknięty.Planowane prace mają potrwać 42 miesiące.
Transport lotniczy
Miasto posiada lotnisko międzynarodowe port lotniczy Łódź-Lublinek im.Władysława Reymonta.W 1991 r.przy ul.Rzgowskiej oddano do użytku sanitarne lądowisko Łódź,a w 2008 r.przy ul.Pabianickiej również sanitarne lądowisko Łódź-Szpital im.Mikołaja Kopernika.
Bezpieczeństwo publiczne
Służba zdrowia
Łódź jest jednym z większych ośrodków medycznych w Polsce.Posiada szpitale i kliniki o znaczeniu krajowym(w tym Instytut Centrum Zdrowia Matki Polki oraz kierowany przez UM Centralny Szpital Weteranów)oraz znaczną liczbę państwowych i prywatnych przychodni i ośrodków zdrowia.
Wykaz szpitali państwowych i publicznych(2013 r.):

• Instytut Centrum Zdrowia Matki Polki,ul.Rzgowska 281/289
  • Szpital Ginekologiczno-Położniczy
  • Szpital Pediatryczny
• Instytut Medycyny Pracy im.prof.dr Jerzego Nofera,ul.Św.Teresy od Dzieciątka Jezus 8
  • Szpital Instytutu Medycyny Pracy
• Szpital MSWiA,ul.Północna 42
• Centralny Szpital Kliniczny Uniwersytetu Medycznego w Łodzi,ul.Czechosłowacka 8/10
  • Klinika Dermatologii i Wenerologii z przychodnią,ul.Krzemieniecka 5
  • Instytut Stomatologii,ul.Pomorska 251
• Uniwersytecki Szpital Kliniczny Nr 1 im.Norberta Barlickiego,ul.Kopcińskiego 22
• Uniwersytecki Szpital Kliniczny im.Wojskowej Akademii Medycznej,ul.Żeromskiego 113
  • Szpital Kliniczny im.gen.dyw.B.Szareckiego,Pl.Hallera 1
  • Szpital Kliniczny im.dr.S.Sterlinga,ul.Sterlinga 1/3
• Uniwersytecki Szpital Kliniczny Nr 4 im.Marii Konopnickiej,ul.Sporna 36/50
• Wojewódzki Specjalistyczny Szpital im.dr.Wł.Biegańskiego,ul.Kniaziewicza 1/5
• Wojewódzki Specjalistyczny Szpital im.M.Pirogowa,ul.Wólczańska 195
  • ul.Wileńska 37(dawny szpital im.M.Madurowicza)
• Wojewódzki Szpital Zespolony im.M.Kopernika,ul.Pabianicka 62
  • Ośrodek Pediatryczny im.J.Korczaka,al.Piłsudskiego 71
  • Regionalny Ośrodek Onkologiczny,ul.Paderewskiego 4
• Szpital im.dr.J.Babińskiego Specjalistycznego Psychiatrycznego ZOZ,ul.Aleksandrowska 159
• Centrum Leczenia Chorób Płuc i Rehabilitacji,ul.Okólna 181
• Centrum Ortopedii i Rehabilitacji Narządu Ruchu im.dr.Z.Radlińskiego,ul.Drewnowska 75
• I Szpital Miejski im.dr.E.Sonnenberga,ul.Pieniny 30
• II Szpital Miejski im.dr.L.Rydygiera,ul.Sterlinga 13
• III Szpital Miejski im.dr.K.Jonschera,ul.Milionowa 14
• IV Szpital Miejski im.dr.H.Jordana,ul.Przyrodnicza 7/9
• ZOZ dla Szkół Wyższych PaLMA,ul.Lumumby 14

Kultura
Łódź to również ośrodek kulturalny,pełen różnego rodzaju imprez muzycznych,teatralnych,literackich,plastycznych i filmowych.Tu rokrocznie odbywa się kilkadziesiąt festiwali i przeglądów(m.in.Explorers Festiwal czy Festiwal Nauki,Techniki i Sztuki).W mieście funkcjonuje 20 placówek muzealnych,z unikalnym w Europie Centralnym Muzeum Włókiennictwa,oraz Muzeum Sztuki posiadającym najbogatsze w Polsce zbiory sztuki współczesnej.Działa też wiele teatrów(m.in.Teatr Wielki,Teatr Muzyczny,teatry dramatyczne,teatry dla dzieci),Filharmonia(w niedawno przebudowanym futurystycznym gmachu nawiązującym jednak fasadą do dawnego budynku filharmonii),kina i galerie.Od roku 1886 do dziś funkcjonuje Stowarzyszenie Śpiewacze„Harmonia”,które reprezentuje Łódź na wielu koncertach w Polsce,jak i na świecie(np.w czerwcu 2007 wyjechali na koncerty do Austrii,w listopadzie 2009 do Czech).Licznie odwiedzanym przez publiczność wydarzeniem artystycznym są Łódzkie Spotkania Baletowe.Co dwa lata na scenie łódzkiego Teatru Wielkiego prezentowane są najnowsze trendy w światowym balecie.Miasto określane jest mianem„HollyŁódź”.W Wytwórni Filmów Fabularnych zrealizowano w drugiej połowie XX w.większość polskich filmów fabularnych.Tradycje,tej zlikwidowanej wytwórni,z powodzeniem kontynuuje studio Opus Film.W Wytwórni Filmów Oświatowych powstają filmy edukacyjne i znakomite dokumenty np.nagrodzony Europejską Nagrodą Filmową Felix Usłyszcie mój krzyk Macieja Drygasa.W słynnym Studio Małych Form Filmowych Se-ma-for powstawały znakomite animowane seriale dla dzieci Miś Uszatek,Colargol,Zaczarowany ołówek,Kot Filemon.W Se-ma-forze Zbigniew Rybczyński zrealizował film Tango,za który otrzymał Oscara.Po likwidacji państwowego Semafora,jego tradycje przejęła spółka realizatorów Se-ma-for Produkcja Filmowa.Powstał tu między innymi znakomicie przyjęty na całym świecie lalkowy film Piotruś i wilk.Film ten zdobył Oscara w kategorii animowanego krótkiego metrażu za rok 2007.Tu istnieje Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa,Telewizyjna i Teatralna,gdzie pierwsze swoje zawodowe kroki stawiali m.in.Andrzej Wajda,Roman Polański,Krzysztof Kieślowski,Jan Machulski i Jerzy Antczak.Centrum kulturalnym miasta jest linia ulic Piłsudskiego Piotrkowska Kościuszki/Zachodnia,aż do Pałacu Poznańskiego i usytuowanej tuż za nim na terenach dawnego imperium włókienniczego fabrykanta Izraela Poznańskiego Manufaktury.W tych starych budynkach z czerwonej cegły powstało centrum handlu,usług,biznesu,nauki,mody,kultury i sztuki.Na Piotrkowskiej,wraz z przecinającymi ją ulicami,obok najlepszego w Polsce wyboru małych pubów i restauracji,a latem ogródków piwnych,których tradycje sięgają XIX w.znajdują się salony mody,kina,teatry,filharmonia,galerie sztuki,muzea.Coraz więcej jest także luksusowych sklepów i banków.Tu można przyjść,usiąść i popatrzeć na tętniące życiem miasto.Łódź kandydowała do tytułu Europejskiej Stolicy Kultury 2016(w 2010 r.nie została zakwalifikowana do II etapu konkursu).Galeria Wschodnia prezentująca sztukę różnych dyscyplin,m.in.sztukę akcji,performance,instalacje,sztukę wideo,multimedia,fotografie,film,sztukę obiektu.
Łódź w kulturze i sztuce
Łodzi swoją twórczość poświęciło wielu polskich poetów i pisarzy:

• Miastu Łodzi swoje wiersze z cyklu Kwiaty polskie poświęcił poeta Julian Tuwim
• Władysław Broniewski wiersz"Łódź"
• Mieczysław Jastrun wiersze"Łódź"oraz"Radogoszcz"
• Jarosław Iwaszkiewicz wiersz"Zamieć w Łodzi"
• Wiktor Dłużniewski poświęcił wiersz pt."Paweł Łodzia Kubowicz"
• Tadeusz Chróścielewski poświęcił miastu wiersze"Narodziny miasta","Młodość miasta"oraz"Wywód o ziemi obiecanej"
• Jan Sztaudynger zadedykował jej wiersze"Łódzka mitologia","Do Łodzi","Łódzkie gorzkie powietrze","Łódź czeka kogoś","O rachityczna Łodzi"
• Konrad Frejdlich poświęcił miastu wiersz"Łódź"
• Marian Piechal wiersze"Do Łodzi","Plac wolności w Łodzi","Radogoszcz"
• Tadeusz Peiper wiersz"Kronika dnia"
• Konstanty Dobrzyński wiersze"Łódź w nocy","Na Chojnach"oraz"Dwa miasta"
• Grzegorz Timofiejew wiersz"Łódź"

Łodzi poświęconych zostało także wiele powieści.Najsłynniejszą jest Ziemia obiecana Władysława Reymonta.Z kolei Israel Joszua Singer przedstawił Łódź z perspektywy żydowskiej w powieści Bracia Aszkenazy.
Festiwale i przeglądy
Rokrocznie w Łodzi odbywa się kilkadziesiąt festiwali i przeglądów m.in.Łódzkie Spotkania Baletowe,Festiwal Łódź Czterech Kultur,Międzynarodowy Festiwal Fotografii.
Kina

• Kino Bałtyk 3D(2 sale),Narutowicza 20
• Cinema City i IMAX 3D(14 sal + IMAX 1 sala),Drewnowska 58
• Kino Charlie(3 sale),Piotrkowska 203/205
• Kino Kinematograf,pl.Zwycięstwa 1
• ŁDK(2 sale),Traugutta 18
• Kino Se-ma-for,Targowa 1/3
• Silver Screen 3D(10 sal),Piłsudskiego 5
• Kino Tatry,Sienkiewicza 40

Teatry
W Łodzi w wielu miejscach można obcować ze sztuką teatralną.Działają tu teatry dramatyczne,muzyczne,eksperymentalne,lalkowe.Znajduje się tu także Teatr Wielki,będący drugim pod względem wielkości gmachem operowym w kraju i jednym z największych w Europie ponad 1300 miejsc na widowni.Zainaugurował on swoją działalność w 1967 r. i do tej pory przygotował ponad 240 premier.W bieżącym repertuarze Teatru Wielkiego znajduje się kilkanaście oper,baletów,operetek od klasyki po dzieła współczesne.
Chóry

• Akademicki Chór Politechniki Łódzkiej
• Chór Uniwersytetu Medycznego
• Chór Akademicki Uniwersytetu Łódzkiego
• Chór Żydowski CLIL
• Chór All’antico
• Chór kameralny Vivid Singers
• Chór Nauczycielski w Łodzi
• Chór Good News Singers
• Con Vigore
• Mały Chór Wielkich Serc
• Stowarzyszenie Śpiewacze„Harmonia”
• Stowarzyszenie Śpiewacze im.Stanisława Moniuszki w Łodzi
• Młodzieżowy Chór Żeński Iuvenales Cantores Lodzienses
• Chór 8 dzień
• Chór diecezji śląsko-łódzkiej kościoła mariawitów
• Chór kameralny Stowarzyszenia ŚpiewaczegoˌˌCanto Sonoroˈˈim.Zygmunta Gzelli

Muzea
Wśród licznych placówek muzealnych,które znajdują się w Łodzi,są m.in.:

• Muzeum Sztuki z unikatową w skali Europy,gromadzoną od lat 30.XX w.kolekcją sztuki nowoczesnej
• Centralne Muzeum Włókiennictwa posiadające(w zabytkowym gmachu Białej Fabryki Ludwika Geyera)największą w Polsce kolekcję tkaniny artystycznej
• Muzeum Miasta Łodzi(w pałacu Izraela Poznańskiego,jednego ze współtwórców XIX-wiecznej potęgi przemysłowej miasta)
• Muzeum Archeologiczne i Etnograficzne z zabytkami regionu łódzkiego oraz kolekcją numizmatyczną z monetami,wśród których wiele prezentowanych ocalało tylko w kilku lub kilkunastu egzemplarzach na świecie
• jedyne w Polsce Muzeum Kinematografii,prezentujące na wystawie stałej zabytkowy sprzęt filmowy,rekwizyty ze słynnych filmów oraz lalki i rysunki montażowe znanej polskiej wytwórni filmów rysunkowych i lalkowych Se-ma-fora;samym w sobie jest ciekawe miejsce funkcjonowania tego muzeum pałac Karola Scheiblera
• działające przy studio filmowym Se-ma-for Muzeum Bajki,w którym można obejrzeć lalki,dekoracje,sprzęt zdjęciowy,aranżację planów filmowych lalkowych i rysunkowych oraz pójść tu na projekcję filmową
• jedno z nielicznych w Polsce muzeum komunikacji miejskiej,posiadające liczny zabytkowy tabor oraz bogate zbiory zdjęć i dokumentów;część zabytkowego taboru jest eksploatowana w przejazdach turystycznych
• dla zaintersowanych dziejami II wojny światowej i holokaustu Żydów,szczególnie łódzkich,są dwa oddziały Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi oddział"Radogoszcz",w okupacyjnym więzieniu policyjnym,miejscu największej zbrodni nazistowskiej podczas przechodzenia wojsk rosyjskich przez obszar Polski(styczeń 1945),oraz oddział"stacja Radegast",miejsce do którego przywożono Żydów do łódzkiego getta i skąd ich wywożono na zagładę

Sport
Kluby sportowe działające w Łodzi:

• Klub Rowerowy Adventure Łódź kolarstwo górskie
• Anilana Łódź piłka ręczna
• KB Arturówek Łódź biegi długodystansowe,biegi przełajowe
• AZS Łódź lekkoatletyka,badminton,curling,judo,piłka ręczna,pływanie,siatkówka,taekwondo,tenis,żeglarstwo
• BBRC Łódź rugby
• Berserkers Team Łódź bjj,mma,karate
• KS Budowlani Łódź rugby,siatkówka,zapasy,hokej na trawie
• UPKS Bula-Kalonka Łódź pétanque
• ChKS Łódź piłka ręczna,piłka nożna
• Delfin Łódź pływanie
• KS Dragon Łódź szermierka
• Elta Łódź piłka nożna,tenis stołowy
• KS Energetyk Łódź tenis stołowy
• Frame Łódź snooker,bilard,futbol stołowy
• Gentelmen's Rugby Club rugby
• Grembach Łódź piłka nożna plażowa
• KS Gwardia Łódź judo,boks
• Hetman Łódź piłka nożna
• Hornets Łódź baseball
• Kolejarz Łódź piłka nożna
• ŁKKS karate
• MKS Łodzianka piłka nożna
• Łódzki Klub Hokejowy hokej na lodzie
• Łódzki Klub Karate Kyokushin karate
• Łódzki Klub Jeździecki jeździectwo
• Łódzki Klub Wysokogórski wspinaczka wysokogórska,wspinaczka sportowa
• Łódzki Klub Sportowy boks,koszykówka,piłka nożna,siatkówka,podnoszenie ciężarów,tenis ziemny,rugby,zapasy
• Łódzkie Sportowe Towarzystwo Waterpolowe piłka wodna
• Łódzkie Towarzystwo Łyżwiarstwa Figurowego łyżwiarstwo figurowe
• MKS Metalowiec Łódź piłka nożna,orientacja sportowa
• Miejski Klub Tenisa Łódź tenis ziemny
• KS Ner Łódzki piłka nożna
• Neptun Łódź piłka wodna
• KS Nowosolna piłka nożna
• Orzeł Łódź sport żużlowy,piłka nożna
• LKS Polonia Andrzejów Łódź piłka nożna,szachy,tenis stołowy
• POS Łódź Curling curling
• Ravens Łódź lacrosse
• RKS Łódź lekkoatletyka,boks,piłka nożna
• Społem Łódź kolarstwo,łucznictwo,strzelectwo,siatkówka,kulturystyka
• Start Łódź siatkówka,piłka nożna,pięciobój nowoczesny
• Torpedy Łódź football amerykański
• MKS Trójka Łódź pływanie
• UKS SMS Łódź piłka nożna,siatkówka
• Victoria Łódź piłka nożna
• Widzew Łódź boks,piłka nożna,koszykówka
• Wifama Łódź siatkówka

Z Łodzią związany był jeden z najsłynniejszych polskich szachistów Akiba Rubinstein.
Edukacja
W Łodzi istnieje obecnie(2012 r.)28 szkół wyższych(6 państwowych i 22 niepaństwowe)oraz szereg instytutów badawczo-naukowych.

• Centrum Badań Molekularnych i Makromolekularnych PAN
• Instytut Biologii Medycznej PAN
• Instytut Archeologii i Etnologii PAN Oddział w Łodzi
• Instytut Centrum Zdrowia Matki Polki
• Instytut Medycyny Pracy im.prof.dr.med.Jerzego Nofera
• Europejskie Regionalne Centrum Ekohydrologii UNESCO
• Centralny Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Przemysłu Gastronomicznego i Artykułów Spożywczych
• Instytut Biopolimerów i Włókien Chemicznych
• Instytut Energetyki Oddział Techniki Cieplnej
• Instytut Przemysłu Skórzanego
• Instytut Technologii Bezpieczeństwa"Moratex"
• Instytut Włókiennictwa

Biblioteki
Lista bibliotek szkół wyższych:

• Biblioteka Uniwersytetu Łódzkiego
• Biblioteka Politechniki Łódzkiej
• Biblioteka Uniwersytetu Medycznego
• Biblioteka Akademii Humanistyczno-Ekonomicznej

Lista innych bibliotek:

• Wojewódzka Biblioteka Publiczna im.Marszałka Józefa Piłsudskiego w Łodzi
• Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka w Łodzi

Wspólnoty religijne
Łódź jest siedzibą metropolii łódzkiej kościoła rzymskokatolickiego.Miasto jest także siedzibą władz zwierzchnich kościoła starokatolickiego w Polsce.W Łodzi swoją siedzibę ma również diecezja łódzko-poznańska kościoła prawosławnego jedna z 6 diecezji w Polsce,utworzona w 1948 roku(zajmuje największą powierzchnię).W Łodzi znajduje się także siedziba diecezji śląsko-łódzkiej Kościoła Starokatolickiego Mariawitów.Oprócz tego na terenie miasta znajdują się także parafie i zbory innych wyznań katolickich i protestanckich,siedziba gminy żydowskiej,ośrodki zen szkoły Kwan Um,buddyzmu Diamentowej Drogi oraz innych związków wyznaniowych.Wiele kościołów zostało wpisanych do rejestru zabytków nieruchomych Łodzi.
Łodzianie
Honorowi Obywatele Miasta Łodzi
Lista osób,którym nadano tytuł Honorowego Obywatela Miasta Łodzi:

• Artur Brauner
• Karl Dedecius
• Kazimierz Dejmek
• Richard Demarco
• Marek Edelman
• Jan Paweł II
• Jan Karski
• Jan Krysiński
• Stanisław Liszewski
• Jan Machulski
• Stefan Miecznikowski
• Arnold Mostowicz
• Józef Piłsudski
• Roman Polański
• Piotr Pustelnik
• Andrzej Sapkowski
• Dariusz Stachura
• Albert Thomas
• Michał Urbaniak
• Andrzej Wajda
• Władysław Ziółek

Sprawiedliwi wśród Narodów Świata(lista niepełna)

• Andrzeja Górska
• Jan Karski
• Michał Lityński
• Franciszek Walicki

Miasta partnerskie
Spis miast,które zawarły porozumienie o partnerstwie z Łodzią:

Miasto	Kraj	Data podpisania umowy
Barreiro	Portugalia	03.09.1996
Chemnitz	Niemcy	1972 r.
Iwanowo	Rosja	21.01.1992
Kaliningrad	Rosja	1992 r.
Lwów	Ukraina	28.11.2003
Lyon	Francja	1991 r.
Mińsk	Białoruś	25.02.1993
Murcja	Hiszpania	14.10.1999
Odessa	Ukraina	07.05.1993
Örebro	Szwecja	25.08.2001
Puebla	Meksyk	1997 r.
Rustawi	Gruzja	27.06.1995
Stuttgart	Niemcy	26.09.1988
Segedyn	Węgry	19.05.2008
Tampere	Finlandia	1996 r.
Tel Awiw-Jafa	Izrael	1994 r.
Tiencin	Chiny	11.10.1994
Wilno	Litwa	22.01.1991