Położenie
Według danych z 1 stycznia 2010 powierzchnia miasta wynosi 6,80 km².Kartuzy leżą na Kaszubach,historycznie na Pomorzu Gdańskim.W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj.gdańskiego.Po 1999 Kartuzy leżą w województwie pomorskim i są stolicą powiatu kartuskiego.
Historia
Neolit
Prace archeologiczne na terenie miasta zaczęły się w XIX wieku.Większość ze znalezisk została jednak stracona podczas II wojny światowej.Kolejne prace mające na celu odtworzenie historii Kartuz były wykonywane w latach 70.XX wieku.Rejon Kartuz został zasiedlony prawdopodobnie później niż terenie znajdujące na południe.Przez okres pleistocenu teren ten był zajęty przez lądolód.W okresach interglacjałów pojawiały się na Pomorzu różne grupy koczownicze,wędrujące na północ za zwierzyną,brak jednak znalezisk potwierdzających bytność takich grup na terenie przyszłego miasta.W okresie borealnym,kiedy klimat na Pomorzu się ocieplił i ustabilizował,grupy koczownicze zaczęły się osiedlać.Udoskonalono broń i narzędzia.Rekonstrukcja egzystencji grup zamieszkujących te tereny jest jednak nie możliwa i oparta jedynie na analogii do terenów ościennych.Na tym terenie odnajdywane są jedynie pojedyncze znaleziska świadczące o zamieszkiwaniu grupy ludzi.Nieco lepsza jest sytuacja z badaniem osadnictwa późnego neolitu.Znajdowane są fragmenty ceramiki,ślady rolnictwa.Wiadomo,że słabe gleby nie sprzyjały rozwojowi siedzib ludzkich na obszarze ziemi kartuskiej.
Epoka brązu
Więcej przedmiotów zachowało się z epoki brązu.Wiadomo,że tereny te były zamieszkane przez przedstawicieli Kultury Łużyckiej.Niewiele wiadomo o osadach tych ludów,głównymi znaleziskami są pojedyncze groby i przedmioty w nich znalezione.Zostały znalezione również fragmenty ceramiki,narzędzia rolnicze oraz biżuteria.Gęstość zaludnienia w okolicach w tym czasie szacuję się na jedną osobę na 2-5km2.
Starożytność
Ziemia kartuska w starożytności leżała na uboczu Szlaku Bursztynowego.Powoduje to,że z tego okresu pochodzi niewiele znalezisk.Wiadomo jednak znacznie więcej na temat domostw i struktury społecznej,aczkolwiek głównie dzięki analogiom do innych podobnych terenów.
1800-1918
W 1818 wieś Kartuzy została stolicą powiatu.Znajdowały się tu wszystkie urzędy i instytucje,które znajdowały się w miastach powiatowych czyli:starostwo,sąd grodzki,więzienie,urząd skarbowy,powiatowa komenda policji,bank,urząd pocztowy oraz wiele innych.W 1886 Kartuzy uzyskały połączenie kolejowe z Pruszczem Gdańskim.W 1897 powstał w Kartuzach dworzec kolejowy.W 1901 Kartuzy uzyskały połączenie kolejowe z Kościerzyną.W 1904 wybudowano w Kartuzach parowozownie i wieżę ciśnień.W 1905 przedłużono linię kolejową Pruszcz Kartuzy do Lęborka.W 1910 po ukończeniu elektrowni wodnej w Rutkach na Raduni zelektryfikowano Kartuzy.
1918-1923
W 1918 po odzyskaniu przez Polskę niepodległości trwała delimitacja granic na Pomorzu.Wojsko polskie wkroczyło do Kartuz 8 lutego 1920.W 1920 Kartuzy stały się stolicą powiatu kartuskiego graniczącego z powiatami wejherowskim i kościerskim oraz z Niemcami i Wolnym Miastem Gdańsk.Kartuzy wówczas mimo,że były stolicą powiatu nie miały praw miejskich.W 1920 utworzono w Kartuzach Powiatową Komendę Policji Państwowej.W latach 1920-1923 wielu Niemców opuściło Kartuzy.Ludność niemiecka wcześniej mimo,że stanowiła mniejszość to była elitą finansową i edukacyjną powiatu.W 1921 po wybudowaniu linii Gdynia-Kokoszki(obecnie Linia kolejowa nr 235 na odcinku Gdańsk Osowa-Gdynia Główna linia została przebudowana)Kartuzy zyskały połączenie kolejowe z Gdynią.Podczas wojny celnej między Polską a Niemcami połączenie przez Kartuzy mimo,że składało się z linii typowo lokalnych musiało przejąć pociągi obsługujące port w Gdyni. Z tego powodu w szczytowym okresie stacja w Kartuzach musiała zatrudniać aż 150 pracowników dodatkowo z racji zagrożenia pożarowego podczas pracy stacji powstała Ochotnicza Straż Pożarna,w której pracowało 30 kolejarzy.Węzeł kolejowy posiadał również własną służbę medyczną,w której pracował między innymi działacz kaszubski,poeta Aleksander Majkowski.W 1922 w Kartuzach powstał szpital powiatowy
1923-1945
W 1923 Kartuzy uzyskały prawa miejskie,co spowodowało podniesienie rangi ośrodka.Wcześniej miejscowość mimo tego,że było stolicą powiatu i miało typowo miejską zabudowę to brak praw miejskich powodował zdecydowanie niższą rangę.Pierwszym burmistrzem Kartuz został Walerian Kubasik,wcześniej pracownik magistratu w Toruniu.Wybór burmistrza nie odbył się jednak w drodze wyborów a konkursu zorganizowanego przez magistrat.W październiku 1925 odbyły się pierwsze wybory do Rady Miasta(poprzednia rada została wybrana jako Rada Gminy).W 1925 sejm uchwalił ustawę o budowie linii z Bydgoszczy do Gdyni.Linia ta ominęła Kartuzy stając się przyczyną znacznego zmniejszenia przewozów kolejowych w tym mieście.4 września 1939 rozpoczęła się okupacja niemiecka w Kartuzach.19 marca 1945,w Bydgoszczy powstał Komitet Powiatowy Polskiej Partii Robotniczej w Kartuzach.Walki o Kartuzy rozpoczęły się 9 marca 1945.Miasto zaczęły atakować oddziały pancerne i piechota z 49 armii generała pułkownika Iwana Griszina dowodzona przez Konstantego Rokosowskiego.Miasto zostało opanowane 10 marca 1945.W czasie walki poległo około 320 żołnierzy Armii Czerwonej.W lipcu 1945 miasto zostało przejęte przez polską administracje mimo iż do 1946 armia radziecka w nim pozostała.
1945-1989
Na początku maja 1945 w Kartuzach rozpoczął działalność Komitet Obywatelski.
Architektura
Zabytki
- XIV-wieczna kolegiata zakonu Kartuzów z miedzianym dachem przypominającym wieko trumny
- Erem"P"z ok.1400 r.
- piaskowcowa rzeźba Madonny z 1750 r.
- średniowieczny refektarz klasztorny(XV w.)
- kościół poewangelicki św.Kazimierza z 1885-1887
- budynek poczty z 1890 r.w stylu manieryzmu niderlandzkiego,przy ul.Parkowej 2
- pomnik Matki Boskiej Królowej Korony Polskiej autorstwa Marcina Rożka z 1927 r.
- dom modernistyczny z 1933 r.ul.Majkowskiego 22
- dom modernistyczny z lat 30.XX wieku,ul.Majkowskiego 24
- dom modernistyczny z lat 30.XX wieku,ul.Majkowskiego 32
- dom modernistyczny z przełomu lat 20 XX wieku,ul.Parkowa 10
- dom modernistyczny z lat 30.XX wieku,ul.Prokowska 10
- dom modernistyczny z lat 30.XX wieku,ul.Zamkowa 13
Administracja
Miasto jest siedzibą władz gminy miejsko-wiejskiej Kartuzy.Jest siedzibą władz powiatu kartuskiego.Kartuzy są członkiem Związku Miast Polskich.
Burmistrzowie Kartuz
Burmistrzowie(lub pełniący obowiązki na stanowisku odpowiadającym burmistrzowi)Kartuz
Burmistrzowie
- Walerian Kubasik(1923-1927)
- Bernard Bączkowski(p.o.1927)
- Walerian Kubasik(1927-1935)(W latach 1933-1935 Burmistrz i Przewodniczący Rady Miasta)
- vacat 1935-1936
- Feliks Lewiński(1936-1939)
- ppłk Popow(komendant wojenny 1945)
- Jakub Banaszek(1945)
- Feliks Lewiński(1945-1949)
- Marian Janczewski(1949-1952)(W 1950 likwidacja urzędu i zastąpienie go przewodniczącym prezydium)
- Marian Janczewski(1950-1952)
- Zygmunt Szczepankiewicz(1952-1953)
- Rudolf Kiryk(1953-1954)
- Konrad Dyrwa(1954-1958)
Miasta i gminy partnerskie:
- Caissargues Francja,
- Duderstadt Niemcy,od 1995 r.
Muzea i galerie
- Muzeum Kaszubskie im.F.Tredera zawierające zbiory dotyczące historii i folkloru Kaszub.
- Galeria"Refektarz"przy Kolegiacie,w której oprócz wystaw sztuki współczesnej odbywają się również jesienne"Zaduszki Jazzowe"coroczne koncerty z udziałem polskich gwiazd jazzu.
W Kartuzach mieszkał,pracował i tworzył jeden z pisarzy młodo kaszubskich Aleksander Majkowski.Kilka lat przed i po II wojnie światowej w Kartuzach tworzył urodzony w tym mieście Jan Rompski.Literatura kaszubska i kaszubskojęzyczna w Kartuzach nie rozwijała się jednak tak dobrze jak chociażby w Kościerzynie czy nawet w mniejszych ośrodkach.Od roku 2012 w Kartuzach wydawany jest kwartalnik literacki Światło i Cień który zrzesza lokalnych pisarzy i malarzy.
Turystyka
Atrakcje turystyczne
Miasto Kartuzy jest jednym z centrum regionu kaszubskiego.W mieście znajdują się atrakcyjnie turystycznie obiekty,z których najcenniejszy jest zespół klasztorny Kartuzów zbudowany w stylu gotyckim a później przebudowywany.
Szlaki turystyczne
Przez miasto przechodzą 2 szlaki turystyczne:Szlak Kartuski i czerwony Szlak Kaszubski.
Historia turystyki w Kartuzach
Kartuzy przed II wojną światową stanowiły centrum Szwajcarii Kaszubskiej.Turyści przybywali do miasta przez cały rok,jednakże największe nasilenie było latem.W 1929 baza noclegowa kartuskich hoteli wynosiła 180 miejsc.Dodatkowo 100 miejsc znajdowało się w schronisku szkolnym w Szkole Powszechnej.Uzupełnieniem bazy były liczne pensjonaty.W 1936 został wydany pierwszy przewodnik po Szwajcarii Kaszubskiej autorstwa Aleksandra Majkowskiego.W 1947 w Kartuzach otwarto muzeum Kaszubskie.W połowie lat 50.nastąpił znaczny rozwój turystyki.Baza noclegowa w porównaniu do stanu przedwojennego była jeszcze skromna(w Kartuzach funkcjonował tylko jeden hotel).W 1955 kartuski oddział PTTK uruchomił stacje turystyczną w Kartuzach co rozpoczęło wytaczanie szlaków i rozwój"wczasów wędrownych".W 1964 w Kartuzach było już 2446 miejsc noclegowych.W 1969 r.3136 miejsc do tego funkcjonowało 5 wypożyczalni ogólnodostępnych sprzętu turystycznego oraz 18 wypożyczalni zakładowych.Liczba turystów,która w 1969 odwiedziła powiat kartuski wyniosła 620 tys.w tym 964 turystów z zagranicy(głównie innych państw socjalistycznych).
Sport i rekreacja
Cartusia
Komunikacja
Kolej
W mieście znajduje się jedna stacja kolejowa,która jest lokalnym węzłem kolejowym.Przez stację przebieg linia kolejowa nr 229(Pruszcz Gdański Łeba)oraz kończy się linia kolejowa nr 214 Somonino Kartuzy.Ruch pociągów pasażerskich na linii kolejowej nr 229 został wstrzymany.Linia ta jest na dość dużym odcinku nie przejezdna.Natomiast na linii kolejowej nr 214 odbywa się ruch sezonowy.
Drogi
W Kartuzach krzyżują się 3 drogi wojewódzkie:nr 211,nr 224 i nr 228.Droga wojewódzka nr 211 biegnie ulicami:Wzgórza Wolności,Jeziorną i Gdańską;224 biegnie ulicami:Węglową,Gdańską i Kościerską;228 biegnie ulicami Jeziorną i Zamkową.
Komunikacja autobusowa
Pierwsze autobusy w mieście pojawiły się w 1926 na trasie Gdańsk-Żukowo-Kartuzy.Intensywny rozwój przedwojennej komunikacji autobusowej nastąpił 1936 kiedy to autobusy z Kartuz kursowały nie tylko do Gdańska ale również stolic ościennych powiatów a nawet do Bydgoszczy.Pierwszy dworzec autobusowy znajdował się na rynku.W 1938 powstała spółka Kaszubska Spółka Komunikacyjna,która przejęła większość kursów.
Wspólnoty religijne
Kościół rzymskokatolicki
W samych Kartuzach są trzy parafie rzymskokatolickie:
- Parafia rzymskokatolicka św.Kazimierza
- Parafia rzymskokatolicka św.Wojciecha
- Parafia rzymskokatolicka Wniebowzięcia NMP
Od 2006 funkcjonuje w Kartuzach Zbór Kościoła Chrześcijan Wiary Ewangelicznej.Liczy on sobie kilkanaście osób.
Świadkowie Jehowy
- Chrześcijański Zbór Świadków Jehowy
Kartuzy od 1932 były siedzibą jednej z największych gmin żydowskich na Pomorzu.Mimo,że liczba Żydów w samym mieście w XX między wojennym nie przekraczała 50 w Kartuzach znajdowała się synagoga oraz cmentarz żydowski.W 1934 do gminy żydowskiej w Kartuzach należało 860 członków nie tylko z powiatu kartuskiego ale również wejherowskiego,kościerskiego oraz puckiego.
Gospodarka
Przemysł
W Kartuzach przed II wojną światową,dobrze rozwinął się tylko przemysł rolno spożywczy(mleczarnia,browar,rzeźnia,młyny).Znaczniej słabiej przed wojną rozwinięty był przemysł drzewny.Po II wojnie światowej część zakładów przemysłowych została rozkradziona przez Armię Czerwoną część została znacjonalizowana.Znacjonalizowane przedsiębiorstwa czasem zmieniały profil produkcji np.stolarnia stawała się fabryką pomocy naukowych.W latach 50 coraz większe znaczenie miał przemysł drzewny,szczególnie fabryka pomocy naukowych.W przemyśle spożywczym powstawały nowe zakłady np.przetwórstwo runa leśnego.
Edukacja
Szkolnictwo wyższe:
- Akademia Humanistyczno-Ekonomiczna w Łodzi,ZOD w Kartuzach.
- Katolickie Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcące im.Jana Pawła II,
- Liceum Ekonomiczne,
- Liceum Ogólnokształcące nr I im.H.Derdowskiego,
- Liceum Ogólnokształcące nr II im.A.Majkowskiego,
- Zasadnicza Szkoła Zawodowa Zespołu Szkół Technicznych.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz