Nasielsk

Miasto w województwie mazowieckim,w powiecie nowodworskim,siedziba gminy miejsko-wiejskiej Nasielsk,położone 50 km na północ od Warszawy,nad Nasielną.Według danych z 31 grudnia 2009 miasto zamieszkiwało 7445 mieszkańców.

Historia

Nazwa
Formy zapisu nazwy miasta używane w historycznych dokumentach:Nasilzco,Nosidlsk,Nosylsk,Nosydlsk,Nosielsk,Nosselia,Nosidlsko,Nasidlsko,Nosilsko,Nasilsko,Nasylsco.
Kalendarium

• 1065 pierwsza wzmianka o grodzie,położonym w pobliżu osady targowej Nosidlsk,zawarta w tzw.„Falsyfikacie mogileńskim”,wystawionym przez króla Bolesława Szczodrego dla wielkopolskiego opactwa benedyktyńskiego w Mogilnie,z którego wynika,iż nasielski zespół osadniczy pełnił funkcję obronną oraz stanowił centrum administracyjne i handlowe.
• 1155 dokument,spisany w kancelarii Bolesława Kędzierzawego,świadczący o istnieniu warowni w Nasielsku władca nadał nim część Nasielska(Nową Wieś)klasztorowi w Czerwińsku.
• 1232 dokument wydany przez papieża Grzegorza IX potwierdził swobody nadane kościołowi w Płocku przez księcia mazowieckiego Konrada.
• 1257 książę mazowiecki Siemowit I przekazał 1/3 grodu(tzw.wieś kościelną wieś Koski graniczącą z polami nasielskiego grodu)na własność klasztorowi w Czerwińsku.
• 1297 wiadomość o istnieniu kasztelana nasielskiego,którym był„comes Thomas castellanus de Nosylk”;pierwszy dokument mówiący o istnieniu kasztelanii nasielskiej,czyli przedstawicielstwa władzy monarszej.
• 1324 pierwszy zapis imienia plebana nasielskiego był to Wojsław;w 1344 roku plebanem był Bartek.
• 11 listopada 1386 książę mazowiecki Janusz I nadał pozostałą część miasta książęcego Nasielska(2/3 Nasielska)civitas Nostra Nosielsko,na własność swemu rycerzowi Jakuszowi(Jakubowi)z Radzanowa,zwanemu Białym.Nowy właściciel pochodził z rodu Prawdziców(od niego wywodzi się herb Nasielska„Prawdzic”) i po otrzymaniu miasta zaczął pisać się jako Jakusz Biały z Nasielska;w XV wieku został on kasztelanem ciechanowskim.Przeniesieniu własności towarzyszyło nadanie mu tzw.prawa miejskiego chełmińskiego.W rękach tej rodziny Nasielsk pozostał do 1647.
• 1440 pożar miasta i drewnianego kościoła św.Wojciecha.
• 1445 zbudowano w części klasztornej Nasielska nowy,murowany kościół św.Wojciecha(budowany wspólnie przez opata czerwińskiego Andrzeja i proboszcza nasielskiego Pawła).
• 1476 pierwsza notatka o nauczycielu w Nasielsku,był nim Szczepan z Czajkowa
• 1513 papież Leon X dokonał inkorporacji(włączenia)probostwa nasielskiego do klasztoru w Czerwińsku;od tej chwili do 1819 parafia nasielska stała się parafią zakonną.
• 1532 król Zygmunt I Stary przekazał Nasielsk Janowi Nosielskiemu,podskarbiemu ziemi zakroczymskiej.
• 1647–1795 Nasielsk znajdował się w rękach rodziny Wesselów pierwszym właścicielem był Jan Wessel,starosta ostrowski.
• połowa XVIII w.została zbudowana synagoga.
• 1741 ponowna konsekracja nasielskiego kościoła św.Wojciecha(po remoncie)dokonana przez opata ks.biskupa Marcina Załuskiego,biskupa płockiego.
• 1779 król Stanisław August Poniatowski potwierdził na prośbę mieszczan przywileje ustanawiające dni odbywania targów i jarmarków,otrzymane od królów:Zygmunta I,Władysława IV i Jana III Sobieskiego.
• 1795 w wyniku III rozbioru Rzeczypospolitej miasto zostało włączone do Prus i znalazło się na obszarze zaboru pruskiego;nowym właścicielem Nasielska został hrabia Stanisław z Lubrawca Dembski,ostatni wojewoda brzesko-kujawski.
• 1806 pod Nasielskiem stoczono bitwę między francuską armią generała Davouta a wojskami rosyjskimi.
• 1815 po upadku Księstwa Warszawskiego,decyzją kongresu wiedeńskiego miasto znalazło się w zaborze rosyjskim w granicach Królestwa Kongresowego.
• 1834 Bank Polski wykupił w banku w Berlinie miasto Nasielsk,zastawione przez hrabiego Stanisława Dembskiego;w 1838 sprzedał je Józefowi Koźmińskiemu.
• 1845 Józef Koźmiński odsprzedał Nasielsk Aleksandrowi Kurtzowi.
• 1847 Żydzi,broniąc się przed monopolizacją wyrobu wódki w rękach właścicieli feudalnych miasta,zbuntowali się,pobili strażników miejskich i domagali się zniesienia ograniczeń w produkcji wódki,co spowodowało wezwanie wojska w celu zaprowadzenia porządku w aktach wypadek ten zanotowano jako tzw.„bunt starozakonnych”
• 1866 usamodzielnienie miasta do tego roku Nasielsk był w rękach prywatnych.
• 1868,1891 i 1894 trzy pożary,które zniszczyły zabudowę centrum i rynku
• 1877 otwarcie linii kolejowej z Warszawy przez Nasielsk do Gdańska.
• 1880 władze miasta zdecydowały o rozbiórce synagogi.
• 1918 powrót miasta w granice niepodległej Rzeczypospolitej.
• 1920 pod Nasielskiem toczyły się walki z bolszewikami w ramach tzw.bitwy warszawskiej
• 1924 oddanie do użytku linii kolejowej Nasielsk-Toruń.
• 1938 amerykańscy Żydzi pochodzący z Nasielska,David i Lena Kurtz,nakręcili w mieście kolorowy film przedstawiający jego domy i mieszkańców;jest to jeden z niewielu kolorowych filmów nakręconych w Polsce przed II wojną światową;film znajduje się w Muzeum Holokaustu w Waszyngtonie.
• wrzesień 1939–styczeń 1945 miasto i gmina Nasielsk znajdowały się pod okupacją niemiecką w granicach tzw.rejencji ciechanowskiej.
• 1946–1951 w okolicach Nasielska w ramach podziemia niepodległościowego działał oddział Jana Kmiołka„Wira”.
• W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa ciechanowskiego.

Zmiana liczby ludności
Przykładowa liczba ludności miasta Nasielska:

• 1777 129 dymów(domostw) i około 774 mieszkańców
• 1797 157 dymów(domostw) i około 942 mieszkańców
• 1808 2242 mieszkańców
• 1810 2197 mieszkańców
• 1827 3050 mieszkańców(w tym 2212 Żydów)
• 1857 3337 mieszkańców
• 1872 6218 mieszkańców
• 1885 4824 mieszkańców(w tym 3551 Żydów)
• 1897 4693 mieszkańców
• 1908 6353 mieszkańców
• 1921 5030 mieszkańców
• 1931 ok.6000 mieszkańców
• 1939 ok.7000 mieszkańców
• luty 1946 4028 mieszkańców

Przykładowa liczba ludności gminy Nasielsk:

• 1931 10510 mieszkańców
• 1939 ok.12000 mieszkańców
• 1946 9351 mieszkańców

Fakty z historii miasta
W 1532 król Zygmunt I Stary ustanowił w Nasielsku targ tygodniowy,który miał się on odbywać w każdy poniedziałek(później przeniesiony na niedzielę,a następnie dodano drugi targ w środę)oraz 3 doroczne jarmarki,wyznaczone na św.Wojciecha,św.Jakuba Apostoła i św.Barbarę.Obecnie targi nie odbywają się w dni ustalone historycznie,gdyż mają one miejsce w każdy wtorek i piątek na ul.Młynarskiej.W 1837 wprowadzono w Nasielsku pierwsze latarnie uliczne.W 1844 odkryto srebrny skarb wczesnośredniowieczny,świadczący o udziale Nasielska także w handlu międzynarodowym;nie zachowały się informacje o wielkości tego skarbu.W opisie z 1847,zawartym w księdze hipotecznej miasta Nasielska,powierzchnię miasta określono następująco:„Miasto Nasielsk ma ogólnej rozległości:włók 24,morgów 21,prętów 171”.W 1885 w Nasielsku było 229 domów(w tym 16 murowanych),9 garbarni,fabryka octu,2 młyny wodne przy grobli,2 wiatraki,9 zdunów i 121 szewców.Główną osią komunikacyjną Nasielska była droga prowadząca z Serocka do Nowego Miasta;obecnie jest to również główny trakt komunikacyjny tworzy go ciąg ulic:Warszawska,Kilińskiego,Kościuszki i Płońska.4 lutego 1905 chłopi w gminie Nasielsk zażądali wprowadzenia jako urzędowego języka polskiego w gminie i odmówili podpisania protokołu zebrania,gdyż wójt nie zgodził się napisać go po polsku;było to pierwsze wystąpienie w powiecie pułtuskim w ramach rewolucji 1905 roku.Obecny kościół św.Wojciecha z początku XX wieku,projektował i budował inż.Józef Pius Dziekoński,znany budowniczy wielu kościołów na Mazowszu i w Polsce(np.katedra św.Floriana diecezji warszawsko-praskiej,kościół farny w Białymstoku).W 1927 otwarto w Nasielsku średnią szkołę handlową.W 1937 miał miejsce strajk w nasielskiej fabryce guzików fabryka ta zaspokajała potrzeby krajowe,jak również produkty były wysyłane za granicę.Do jesieni 1940 roku siedzibą gminy była wieś Chrcynno,później Niemcy przenieśli ją do miasta Nasielska.10 kwietnia 1940 aresztowany i wywieziony do obozu został Feliks Rostkowski,długoletni burmistrz Nasielska(jako jeden z nielicznych przeżył obóz i powrócił do Nasielska).W latach 1941-1943 w Nasielsku w domu piętrowym z podwórzem o powierzchni 1500 m² przy ul.Berka Joselewicza(obecnie ul.Starzyńskiego teren byłej mleczarni i teren Liceum Ogólnokształcącego)znajdował się obóz pracy nieistniejący w niemieckim wykazie obozów pracy.Tajne nauczanie we wsi Ruszkowo gm.Nasielsk w czasie wojny prowadziła Maria Sienkiewicz,siostrzenica Henryka Sienkiewicza(zmarła ona pod koniec okupacji i została pochowana na cmentarzu w Cieksynie gm.Nasielsk).Straty osobowe miasta i gminy Nasielsk w czasie hitlerowskiej okupacji wyniosły 6650 osób,tj.35% ogółu ludności.
Gospodarka
Ośrodek usługowy i przemysłowy.W mieście znajduje się odlewnia aluminium i stopów.
Transport
Znaczący węzeł drogowy i kolejowy(dworzec w Nowych Pieścirogach).
Linie kolejowe,łączą stację Nasielsk z innymi miastami:

• 9 Warszawa Wschodnia Gdańsk Główny
• 27 Nasielsk Toruń Wschodni
• Nasielsk Pułtusk(nieczynna obecnie linia wąskotorowa)

W mieście krzyżują się drogi wojewódzkie:

• 571 kierunek Naruszewo
• 619 kierunek Płońsk Nasielsk Pułtusk
• 621 kierunek Legionowo

Lądowisko
Ok.5 km na południowy wschód od miasta funkcjonuje lądowisko Chrcynno.
Zabytki

• kościół św.Wojciecha(neogotycki)z początku XX w.
• plebania z XVI/XVII w.

Kultura

• Nasielski Ośrodek Kultury
• Kino„Niwa”

Sport
W mieście działa klub sportowy„Żbik Nasielsk”grający obecnie w Mazowieckiej Lidze Seniorów.Jego prezesem jest Aleksander Górecki.Znajdują się również dwa kluby atletyczne„TKKF Spartakus Nasielsk”,„MKS Power 2005 Nasielsk”(obydwa Trójbój Siłowy i Wyciskanie Leżąc)
Wspólnoty wyznaniowe

• Parafia św.Katarzyny w Nasielsku,Parafia św.Wojciecha w Nasielsku w dekanacie nasielskim
• Chrześcijański Zbór Świadków Jehowy(Sala Królestwa).

Urodzeni w Nasielsku

• Renata Mauer-Różańska mistrzyni olimpijska z Atlanty(1996),strzelectwo(karabin pneumatyczny),wicemistrzyni olimpijska z Atlanty(1996),strzelectwo(karabin standard),mistrzyni olimpijska z Sydney(2000),strzelectwo(karabin 3 postawy)
• Tomasz Majewski dwukrotny mistrz olimpijski z Pekinu(2008)oraz Londynu(2012),lekkoatletyka(pchnięcie kulą)
• Aleksandra Jordan zwyciężczyni brytyjskiej wersji„Taniec z gwiazdami”
• Ewa Wójciak-Wdowicka mezzosopran,solistka i kierownik wokalny Opery Poznańskiej,wieloletni profesor śpiewu solowego w Poznańskiej Akademii Muzycznej(prof.Wdowicka pełniła również funkcję dziekana wydziału wokalnego i kierownika katedry wokalistyki na tejże uczelni)