Położenie Nidzica położona jest w południowej części województwa warmińsko-mazurskiego nad rzeką Nidą na Pojezierzu Mazurskim.Miasto sąsiaduje z gminami:Jedwabno,Janowiec Kościelny,Janowo,Kozłowo oraz Olsztynek.Nidzica leży 130 km od granicy z Rosją i ok.180 km od Kaliningradu.
Odległości:
- Warszawa 156 km
- Gdańsk 173 km
- Olsztyn 56,5 km
- Działdowo 23 km
Nazwa utworzona jest od słowiańskiego rdzenia nid/neid występującego w nazwach rzek nizinnych.Pierwsze źródła historyczne podają niemiecką nazwę:Nydenburg,później Neidenburg("gród nad rzeką Nidą"),które z kolei spolszczano na Nibork,Nidbork,Niedzbórz.
Początki Nidzicy
W X wieku okolice późniejszego miasta zamieszkuje ludność słowiańska,o czym świadczą znaleziska z Działdowa i ze wsi Skrupe,jak i charakter pobliskich grodzisk granicznych w Nowym Dworze i Księżym Dworze.W Pokrzywnicy Wielkiej i Szczepkowie Borowym odkryto z kolei cmentarzysko słowiańskie z XI i XII wieku.W samej Nidzicy pierwszy drewniany obiekt obronny założyli Krzyżacy prawdopodobnie już w l.1266-1268.Pierwsza wzmianka o zamku nad Nidą pochodzi z 1376 roku.W dniu 7 grudnia 1381 r.osada otrzymała prawa miejskie z rąk wielkiego mistrza zakonu Winricha von Kniprode,a także swój herb.Jako miejscowość położona nieopodal granicy z Mazowszem posiadała dwa niezależne,ale powiązane ze sobą systemy obronne.Zamek z przedzamczem i fortyfikacje miejskie,których głównym elementem był mur obwodowy z basztami na rogach oraz mur od strony wschodniej dobudowany kilka lat później.Od strony zachodniej miasto otaczała Nida,z trzech pozostałych stron wykopana fosa zasilana wodami rzeki.W obrębie murów miejskich stały dwa duże obiekty pełniące funkcję obronną:Kościół św.Wojciecha i Klasztorek.Układ miejski wyróżniał się dużą regularnością, tworzył wyraźny prostokąt.W 1389 roku w mieście odbył się zjazd przedstawicieli Zakonu Krzyżackiego,Królestwa Polskiego,Wielkiego Księstwa Litewskiego w osobie księcia Skirgiełły i Księstwa Mazowieckiego w osobie księcia Ziemowita.W trakcie Wielkie Wojny z Zakonem Krzyżackim w dniu 8 lipca 1410 roku wojska polskie zajęły miasto i zamek bez walki.Po bitwie pod Grunwaldem,król Władysław Jagiełło nadał Nidzicę księciu mazowieckiemu,jednak we wrześniu 1410 roku Krzyżacy odzyskali miasto.Podczas Wojny głodowej w dniu 25 lipca 1414 roku wojska polskie obległy zamek,który poddał się 6 sierpnia.W październiku 1414 roku Krzyżacy odzyskali zamek i miasto.W związku z zaginięciem dokumentu lokacyjnego podczas wojny,w 1420 roku prawa miejskie chełmińskie zostały Nidzicy odnowione.W 1444 roku Nidzica przystąpiła do antykrzyżackiego Związku Pruskiego,razem z Działdowem,Dąbrównem i Olsztynkiem,który w 1454 roku zwrócił się do króla Kazimierza Jagiellończyka z prośbą o przyłączenie do Królestwa Polskiego.W odpowiedzi wojska polskie zajęły bez walki miasto,a dowódcą zamku został rycerz Adam Wilkanowski.
Nidzica w wojnie trzynastoletniej
Podczas wojny trzynastoletniej(1454-66)miasto zostało opanowane przez wojska Związku Pruskiego.W wyniku pokoju toruńskiego Nidzica pozostała jednak na terenie państwa krzyżackiego,przez co polska załoga musiała w 1466 roku opuścić miasto.
Nidzica po sekularyzacji Zakonu
Roszczenia mistrza krzyżackiego Albrechta von Hohenzollerna podważające II pokój toruński i jego przymierze z Moskwą sprawiło,że doszło do wojny polsko-krzyżackiej,w wyniku czego w dniu 24 lutego 1520 roku w Nidzicy ponownie pojawiły się wojska polskie.Spaliły one młyn przy zamku i wyrządziły sporo szkody mieszczanom.Pięcioletnia wojna skończyła się hołdem pruskim na rynku krakowskim i przekształceniem państwa zakonnego w państwo świeckie.Jednocześnie książę Albrecht von Hohenzollern,przyjąwszy luteranizm,narzucił swą wiarę wszystkim poddanym.W Nidzicy oba kościoły przejęli luteranie,na zamku zaś miejsce Krzyżaków zajął starosta książęcy,którym był Piotr Kobierzycki.Neidenburg nadal pozostawał urzędową nazwą miasta,ale wskutek nasilającego się osadnictwa mazurskiego w południowych Prusach w codziennym użyciu coraz częściej pojawiały się także polskie formy takie jak Nidbork,Niedzbork i Nibork.Duże dochody przynosiły mieszkańcom Nidzicy gorzelnie i browary.W mieście było także wielu kołodziejów,którzy zajmowali się produkcją sanek i niecek.Pod koniec XVI wieku dzięki targom odbywającym się koło Ratusza w Nidzicy miasto należało do stosunkowo zasobnych.W latach 1562-1572 kaznodzieją w Nidzicy był Jan Radomski,autor Confessio Augustana to iest Wyznanie Wiary niektórych Xiążąt y Miast Niemieckich[.]Przełożona y Drukowana[.]ku pożytku kościołów J.X.M.Polskych i innych dzieł protestanckich.Wojny szwedzkie przerwały w XVII wieku pomyślną koniunkturę gospodarczą miasta.Przemarsze wojsk w 1628 roku spowodowały tu pierwsze zniszczenia i szkody.Po bitwie pod Prostkami w 1656 roku pojawili się Tatarzy.Miasto zamknęło przed nimi bramy,więc ci spalili jedynie przedmieścia.W dniu 30 marca 1664 roku miasto średniowieczne miasto spłonęło w wielkim pożarze.W 1701 roku w Nidzicy urodził się Jan Duchna,który został później polskim kaznodzieją przy kościele św.Anny w Gdańsku i lektorem języka polskiego w tamtejszym Gimnazjum Akademickim.W 1710 roku w mieście pojawiła się dżuma i do stycznia 1711 roku uśmierciła około 200 mieszkańców.W 1723 roku określono Nidzicę"miastem drugiej klasy",co oznaczało,że był to okres regresu gospodarczego.W 1737 roku zamieszkał w mieście i mieszkał w nim do śmierci Jerzy Wasiański,autor najpopularniejszego na Mazurach kancjonału,wznawianego aż do XX wieku w wielotysiecznych nakładach.Miasto w 1738 roku miało 1142 mieszkańców.W 1741 roku miasto miało 163 domy mieszkalne,w tym 67 murowane w rynku.W 1751 roku było w nim 1867 mieszkańców.W 1752 roku Nidzica została stolicą okręgu.Pod koniec XVIII wieku zasypano fosy miejskie i rozebrano mury obronne z basztami.
XIX wiek
W Nidzicy 5 sierpnia 1804 roku na bocznej uliczce wybuchł pożar,wielu mieszkańców miasta udało się na jarmark do Złotowa,przez co spaliło się w zachodniej pierzei dwadzieścia dziewięć domów wraz z zabudowaniami gospodarskimi.Poza tym pastwą płomieni padło czterdzieści domów w bocznych uliczkach,kościół,plebania,szkoła a także trzynaście stodół przy drodze do Litwinek.W następnym roku w trakcie odbudowy miasta powiększono rynek,rozbierając Bramę Polską i likwidując jedną z przecznic.W 1806 roku wkroczyły do miasta wojska francuskie z marszałkiem Neyem.W następnym roku w mieście stacjonowały oddziały generała Zajączka,które wymaszerowały z miasta 10 czerwca 1807 roku w kierunku Królewca.Na zamku nidzickim urządzono lazaret.Wojska francuskie ponownie pojawiły się w mieście w maju 1812 roku i opuściły miasto 18 sierpnia 1813 roku.W 1819 roku zamieszkał w Nidzicy Ferdynand Tymoteusz Gregorovius,dzięki którego inicjatywie około 1830 roku wyremontowano zamek.W 1825 roku w Nidzicy mieszkało 1225 Polaków,co stanowiło 51,6% mieszkańców.W 1831 roku w Nidzicy zachorowało na cholerę 356 osób,z których zmarło 218.W 1828 roku rozebrano stary ratusz miejskie.W 1840 roku rozebrano Bramę Niemiecką.W 1856 roku nidzicka parafia ewangelicka liczyła 4470 osób,z czego 3150 osób było Polakami.W drugiej poł.XIX w.szczególnie po zjednoczeniu Niemiec w 1871,miasto przeżywało okres ponownej prosperity.Wyraźnie wzrosła liczba mieszkańców,zbudowano nowoczesną infrastrukturę.W 1888 miasto otrzymało połączenie kolejowe z Olsztynem i Działdowem,w 1900 dodatkowe połączenie do Wielbarku.O ile w 1854 mieszkało tu 3,300 osób,to w 1905 ich liczba wzrosła do ponad 4.700.
I wojna światowa
W wyniku ofensywy rosyjskiej w Prusach Wschodnich wojska kozackie gruntownie splądrowały i spaliły miasto 22 sierpnia 1914 r.Po niemieckim zwycięstwie pod Tannenbergiem i wyparciu Rosjan z Nidzicy natychmiast przystąpiono do odbudowy miasta.Nidzicę rozbudowano i unowocześniono.W plebiscycie narodowościowym w lipcu 1920 r.bezdyskusyjne zwycięstwo odnieśli Niemcy w całym powiecie za Polską padło jedynie 330 głosów,choć podczas spisu powszechnego w 1910 r.20.075 zamieszkałych w nim osób zadeklarowało jako język ojczysty język polski,zaś tylko 10.779 osób język niemiecki.Z plebiscytu wyłączono jednak Działdowo i okoliczne wsie,które przyłączono do Polski.W ten sposób Nidzica w jeszcze większym stopniu stała się miastem przygranicznym.
II wojna światowa
Po wybuchu wojny,w dniu 2 września 1939 roku lotnictwo polskie zbombardowało okolice dworca kolejowego.W dniu 5 października 1944 miało miejsce pierwsze bombardowanie miasta przez lotnictwo radzieckie,w wyniku którego spłonął budynek Urzędu Pracy.W dniu 20 stycznia 1945 roku w trakcie Operacji wschodniopruskiej,Nidzica została zdobyta przez radzieckie oddziały 10 korpusu pancernego 5 armii pancernej gwardii.
Nidzica w państwie polskim
Nidzica była zniszczona w 75-80%,a pozostała jeszcze nieliczna niemieckojęzyczna ludność uległa wysiedleniu.Komendantura radziecka przekazała oficjalnie Nidzicę administracji polskiej w dniu 27 maja 1945 roku.W dniu 6 czerwca 1945 roku uruchomiono w mieście szkołę.W dniu 15 września 1945 roku otworzono pierwszą aptekę.W dniu 15 lutego 1946 roku zaczął działać Sąd Grodzki.W 1946 roku uruchomiono zakład produkcji mebli i młyn przemysłowy.W 1947 roku odbudowano zakład mleczarski.W 1947 roku w mieście mieszkało zaledwie 3433 osoby(39% stanu z 1939 roku).W kolejnych latach miasto zostało częściowo odbudowane.W 1948 roku przy ul.Kościuszki 2 powstała pierwsza po wojnie biblioteka publiczna.W 1949 roku oddano do użytku Dom Ludowy,w którym koncentrowało się później życie kulturalne miasta.W 1963 roku oddano do użytku nową przychodnię medyczną.W 1958 roku w Nidzicy powstała Wytwórnia Win i Miodów Pitnych.W 1958 roku podjęto decyzję o odbudowie zamku w Nidzicy,w którym w 1965 roku otworzono Dom Kultury i ognisko muzyczne.W 1965 roku uruchomiono w mieście technikum mechaniczne.W tym samym roku na zboczu góry zamkowej wybitny rzeźbiarz Jerzy Bereś stworzył pomnik rycerza.Po 1966 roku powstały fabryki Izomat i Farum.W 1968 roku ze składek społecznych zbudowano na cmentarzu pomnik na grobie 11 polskich ułanów poległych w 1939 roku pod Janowem.W roku 1970 liczba ludności miasta osiągnęła około 9700 osób.Poprzez dobudowanie przeszklonego modernistycznego pawilonu,jedną z baszt adaptowano w 1974 roku na księgarnię"Dom Książki".W 2001 połączenie kolejowe z Wielbarkiem zostało zlikwidowane.
Zabytki
- gotycki zamek krzyżacki z XIV wieku,rozbudowany w XV wieku,zniszczony w 1945,po wojnie odbudowany.
- ratusz z XIX wieku
- domy i spichlerz z XIX wieku
- kościół pod wezwaniem św.Wojciecha z XIV wieku(poewangelicki)
- klasztorek
- Kościół Ewangelicko-Augsburski św.Krzyża z XIX wieku
- Browar Zamkowy z XIX wieku
- fragmenty murów obronnych z basztami
- stary cmentarz żydowski(początek XIX w.) i nowy cmentarz żydowski(koniec XIX w.)zdewastowane po 1938 r.z zachowanymi kilkudziesięcioma nagrobkami
- Kolejowa wieża ciśnień z czasów II wojny światowej
Na terenie miasta działalność duszpasterską prowadzą następujące kościoły:
- Kościół rzymskokatolicki
- Parafia Niepokalanego Poczęcia NMP i św.Wojciecha,
- Parafia bł.Bolesławy Lament,
- Parafia Miłosierdzia Bożego
- Kościół ewangelicko-augsburski
- Kościół Chrześcijan Baptystów w RP
- Kościół Chrystusowy w RP
- Świadkowie Jehowy
W miejscowości funkcjonuje klub sportowy"Start Nidzica"posiadający w swojej historii sekcje:piłka nożna,siatkówka,tenis stołowy,biegi na orientację i brydż sportowy.Obecnie dwu sekcyjny piłka nożna i koszykówka.
Media
- Głos Nidzicki tygodnik ukazywał się w latach 1990–2001 pod nazwą Gazety Nidzickiej,w roku 2001 zmienił nazwę na Głos Nidzicki.
- Nasza Gazeta Nidzicka tygodnik lokalny Gazety Olsztyńskiej ukazuje się od lutego 2002 roku.
- Szablon:Nasz Kurier Nidzicki tygodnik lokalny ukazuje się od września 2012 roku
- Telewizja Nidzica rozpoczęła swoją działalność w 2009 roku
- Portal moja-nidzica.pl,który istnieje od sierpnia 2012 roku
- Sąd Rejonowy
- Prokuratura Rejonowa
- Urząd Skarbowy
| Miasta partnerskie: |
- Aaskov,Dania
- Sarny,Ukraina
- Kłajpeda,Litwa
Znane osoby urodzone w Nidzicy
- Ferdinand Gregorovius niemiecki pisarz i historyk.
- Bethel Henry Strousberg"król kolei",niemiecki biznesmen żydowskiego pochodzenia,zaangażowany w budowę linii kolejowej w XIX wieku.
- Walter Kollo niemiecki kompozytor,autor tekstów,wydawca.
- Krystyna Szymańska-Lara polska koszykarka grająca na pozycji rozgrywającej.
- Piotr Jankowski polski aktor teatralny,filmowy i telewizyjny.
- Katarzyna Dąbrowska polska aktorka i piosenkarka.
- W 1806 roku do Nidzicy wkroczyły oddziały księcia Jeana Bernadotte'a,gen.Pierre Augereau i gen.Józef Zajączek.
- W 1918 roku w mieście wydano pieniądz wojenny.Moneta wykonana była z żelaza.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz