Stanisław Lubieniecki

Herbu Rola,ps.Christianus Thimoteus,Brutus(ur.23 sierpnia 1623 w Rakowie,zm.18 maja 1675 w Hamburgu)polski astronom,historyk,pisarz i arianin zabiegający o odwołanie edyktu o banicji Braci Polskich.Jego nazwisko w pismach anglojęzycznych zapisywane jest również jako Lubiniezky lub Lubyenyetsky.
Życiorys
Studiował na Akademii Rakowskiej,a po jej likwidacji w 1638 naukę kontynuował w Kisielinie na Wołyniu.W 1644 wyjechał do Torunia,gdzie pobierał nauki prywatne.Korzystając ze stypendium zborowego,kontynuował naukę we Francji oraz Niderlandach w latach 1646-1650.W 1646 zapisał się na uniwersytet w Orleanie,po roku przeniósł się do kalwińskiej uczelni w Saumur,potem zapisał się na katolicki uniwersytet w Angers.W Paryżu pozostawał pod wpływem środowiska socynian,które to wyznanie wkrótce przyjął.W 1649 zapisał się na uniwersytet w Lejdzie,gdzie odbył rozmowę z Kartezjuszem na temat ruchu Ziemi.Wkrótce też powrócił do Polski.W 1654 został ministrem zboru ariańskiego w Czarkowach.W czasie potopu szwedzkiego 25 października 1655 stanął na czele delegacji braci polskich,która udała się do króla Szwecji Karola X Gustawa by zabiegać o przywrócenie arianom ich swobód wyznaniowych.Schronił się w Krakowie pod opieką garnizonu szwedzkiego.Po kapitulacji miasta 1 września 1657 udał się na Pomorze Szwedzkie.Zajął się pisaniem rozpraw teologicznych,które spotkały się z ostrym atakiem luteran.W 1658 jako arianin został formalnie skazany na banicję mocą decyzji sejmu.Nowego protektora uzyskał w osobie króla Danii Fryderyka III.Jego praca z lat 1666-1668 pt.Theatrum cometicum...została wydrukowana na przełomie lat 1667-1668 w Amsterdamie.To największe siedemnastowieczne dzieło o kometach,jeszcze obecnie wykorzystywane jako źródło cennych informacji naukowych.Zawiera opisy około 600 komet,wszystkich jakie widziano na niebie od biblijnego potopu do 1665 roku.Jeden z kraterów Księżyca został nazwany,na cześć astronoma,jego nazwiskiem:Lubieniecki(krater księżycowy).Później zamieszkał w Hamburgu,gdzie nieustannie był atakowany przez kler luterański.Według jednej z wersji Stanisław Lubieniecki został otruty wraz z dwiema córkami na skutek nieostrożności służącej,która prawdopodobnie ugotowała im potrawę w naczyniu używanym wcześniej do wytapiania rtęci.Niewykluczone jednak,iż został zamordowany z polecenia duchownych luterańskich,którym nie na rękę był pobyt Lubienieckiego w Hamburgu.Zmarł 18 maja 1675 w Hamburgu,a jego ciało spoczęło na cmentarzu przy katedrze w Altonie koło Hamburga.
Twórczość
Ważniejsze utwory

• Diariusz drogi krakowskiej i legacjej krystiańskiej do króla JM Karola Gustawa Anno Domini 1655 Octobris...ogł.J.Tazbir Odrodzenie i Reformacja w Polsce,t.5(1960);kopia:Archiwum Główne Akt Dawnych Warszawa,Archiwum Radziwiłłowskie,dz.II,ks.21,k.319-337(opis podróży do Karola Gustawa do Krakowa,w delegacji od ariańskich zborów południowej Małopolski)
• Vindiciae pro unitariorum in Polonia religionis libertate,wyd.C.C.Sandius Bibliotheca Anti-Trinitariorum,Freistadt 1684,s.267-296
• Polonia moriens suos et exteros alloquitur,1665;przekł.holenderski pt.Het stervende Polen den zijnen ende den vremden aenspreeckende,Amsterdam 1667,drukarnia P.Alckmaer
• Theatrum cometicum...cz.1-3,powst.1665,wyd.F.Cuper,Amsterdam 1668,drukarnia D.Baccamunde;wyd.następne:Lejda 1681
• Historia reformationis polonicae...powst.po wrześniu 1664,wyd.Freistadt 1685,drukarnia J.Aconius;przekł.polski:E.Bursche,cz.1,Rocznik Teologiczny 1938 i odb.cz.2,Rocznik Teologiczny 1938 i odb.cz.3 przygotowana do wyd.zniszczone 1944;przekł.angielski:E.M.Wilbur,niewydano,wiad.podaje L.Szczucki„Earl Morse Wilbur(1866-1956)”,Odrodzenie i Reformacja w Polsce,t.3(1958),s.317
• Exemplum epistolae,qua viro cuidam magno historiolam commentariorum et vitae ac mortis Jonae Slichtingii p.m.pertexit,wyd.przy:J.Szlichtyng„Commentaria posthuma in plerosque Novi Testamenti libros”,t.1,Amsterdam(po 1656),Bibliotheca Frstrum Polonorum,t.7
• Stosowanie Francuzów z Hiszpany,ogł.S.Kot„Descriptio gentium di poeti polacchi del secolo XVII”,Ricerche Slavistiche,t.6(1958),s.170-175;autorstwo wskazał Andrzej Lubieniecki młodszy w rękopisie Silva rerum;dzieła w rękopisach wymienia F.S.Bock Historia Antitrinitarorium,t.1,cz.1,Królewiec 1744,s.442-459

Listy

• Korespondencja z Placentinusem z 1665 roku oraz inne listy,przy:Theatrum cometicum...cz.1-3,powst.1665,wyd.F.Cuper,Amsterdam 1668,drukarnia D.Baccamunde;wyd.następne:Lejda 1681
• Listy do Karola Gustawa,rękopisy:Riksarkivet w Sztokholmie;wiad.podaje A.Mączak„Wyniki poszukiwań źródłowych dotyczących wojny polsko-szwedzkiej 1655-1660,dokonanych w Szwecji w 1955”,Przegląd Historyczny 1956,zeszyt 1,s.133
• 2 listy od A.Wiszowatego:Mannheim,25 września 1665;Amsterdam,16 października 1666;ogł.przy:Theatrum cometicum,cz.2,Amsterdam 1668,s.610-614,618;przekł.polski:I.Lichońska,wyd.Z.Ogonowski„Dwa listy Wiszowatego do S.Lubienieckiego”,Studia i Materiały z Dziejów Nauki Polskiej,t.4(1956)
• Listy od różnych osób,ogł.J.Brant Clarorum virorum epistolae,Amsterdam 1702;J.Brant Epistolae celeberrimorum virorum,Amsterdam 1715;materiały do biografii(wiad.o korespondencji)ze źródeł arch.podaje J.Tazbir Stanisław Lubieniecki,przywódca ariańskiej emigracji,Warszawa 1961