Twierdza Wisłoujście

Zabytkowa twierdza w Gdańsku nad Martwą Wisłą,przy dawnym ujściu Wisły do Zatoki Gdańskiej.Znajduje się nieopodal osiedla Wisłoujście,Westerplatte i Portu Północnego.
Konstrukcja
W konstrukcji twierdzy widać różne style architektoniczne od gotyku wzwyż,techniki i materiały budowlane.Jest to spowodowane tym,że przez lata twierdza była odbudowywana po każdym zniszczeniu.Jej fundamenty opierają się na drewnianych skrzyniach(kaszycach),które znajdują się pod wodą.Na nich usypano gruz i na tej podstawie zbudowano twierdzę.Serce twierdzy stanowi cylindryczna wieża(obecnie pozbawiona zwieńczenia),która służyła do 1758 jako latarnia morska.Jest ona otoczona przez ceglany wieniec(zwany też niekiedy rondlem-działobitnią),do którego zewnętrznego obwodu przylegają domy oficerskie.Wokół wieńca zbudowano czterobastionowy Fort carré,do wnętrza którego prowadzi brama z poterną z 1609.Od strony północno-zachodniej fort carré przylega do Martwej Wisły,natomiast z pozostałych stron opasany jest przez szaniec,zwany Szańcem Wschodnim.W skład szańca wchodzi pięć bastionów,natomiast z dwóch istniejących dawniej rawelinów do naszych czasów przetrwał jeden.Fort Carré oraz Szaniec Wschodni są otoczone fosami zasilanymi z Martwej Wisły.Do 1889 zwieńczeniem wieży był późnobarokowy hełm z ok.1721 r.Po jego spaleniu w wyniku pożaru spowodowanego uderzeniem pioruna hełm został odbudowany w formie stożka krytego łupkiem,który przetrwał do 1945.Na wieży znajdował się także zegar,pochodzący z XVIII w.
Historia

Już w czasach krzyżackich,w XIV wieku,w miejscu gdzie Wisła wpadała do Morza Bałtyckiego znajdowała się drewniana wartownia,spalona przez husyckie sierotki w pierwszych dniach września 1433.W 1482 wybudowano w tym miejscu ceglaną wieżę z latarnią.Jej zadaniem była kontrola ruchu statków na rzece oraz bronienie dostępu do gdańskiego portu.Wokół wieży powstał wieniec artyleryjski a całość założenia ufortyfikowano czterobastionowym fortem.Twierdza Wisłoujście wielokrotnie była celem w kampaniach wojennych.W 1577 oblegał ją bezskutecznie Stefan Batory,w czasie bitwy pod Oliwą(1627)ostrzeliwała szwedzką flotę,w 1734 atakowały ją wojska rosyjsko-saskie,w 1793 pruskie,1807 Napoleon,a w 1814 znowu Prusacy.W latach 1622-1629 twierdza,zwana też Latarnią,stała się bazą polskiej floty wojennej,kotwiczącej pod osłoną dział twierdzy.W nocy z 5 na 6 lipca 1628 polskie okręty pod Wisłoujściem zostały zaatakowane przez szwedzkie wojska lądowe z użyciem artylerii,w wyniku czego zostały zatopione okręty"Żółty Lew" i galeon"Święty Jerzy".Po drugiej stronie Martwej Wisły istniał analogiczny szaniec,zwany Szańcem Zachodnim,który został rozebrany w końcu XIX wieku.W 1627 Rada Miasta Gdańska zdecydowała o wybudowaniu Szańca Zachodniego,na miejscu rozebranej Karczmy Zachodniej w Nowym Porcie(przy lewym brzegu Wisły).W 1639 roku szaniec uzupełniono o dwa półbastiony.Umocnienie to było częścią i przyczółkiem leżącej po drugiej stronie rzeki twierdzy.Szaniec przylegał bezpośrednio do Wisły i był długości 250 m na 160 m.W 1648 stan załogi wynosił 150 osób w czasie pokoju,a 300 osób w razie wojny.W ciągu następnych dwóch wieków umocnienia rozbudowywano i przebudowywano.W czasach napoleońskich szaniec ten był nazywany Fortem Montebello.W XX wieku na terenie zlikwidowanego szańca wybudowano bazę paliwową,która została zamknięta ok.1985.Zaplanowana jest rewitalizacja tego obszaru i utworzenie parku miejskiego oraz terenu rekreacyjnego.Niesiony przez rzekę piach spowodował,że zbudowany pierwotnie na styku rzeki i morza obiekt,znalazł się ok.500 m od brzegu Bałtyku.Od końca XVIII wieku zadanie obrony ujścia Wisły przejęły pruskie fortyfikacje na Westerplatte oraz Szaniec Mewi.W XIX wieku Twierdza odgrywała rolę więzienia,a w okresie międzywojennym mieścił się tam klub żeglarski.W 1945 Armia Czerwona po zrównaniu z ziemią historycznej części Gdańska przystąpiła do destrukcji zabytkowej twierdzy.Do dzisiaj nie została w pełni odbudowana(brak dachu latarni,zarastające wały szańca etc).Sytuacje mają poprawić amerykańskie dotacje przeznaczone dla najbardziej zagrożonych zabytków.W 1974 zespół Twierdzy Wisłoujście został oddziałem Muzeum Historycznego Miasta Gdańska.Jako jedna z dwóch(obok twierdzy w Bałtijsku)twierdz morskich na południowym wybrzeżu Morza Bałtyckiego i ze względu na swą historyczną wartość trafiła na listę World Monuments Watch stu najbardziej zagrożonych zabytków na świecie.W 2009 władze Gdańska podjęły decyzję o częściowym odtworzeniu Szańca Zachodniego.
Nietoperze
Twierdza Wisłoujście jest nie tylko bezcennym zabytkiem architektury fortyfikacyjnej,ale również jednym z kilku największych w województwie pomorskim zimowisk nietoperzy.W 2005 naliczono tu 313 osobników tych ściśle chronionych zwierząt.Najliczniejszym gatunkiem spędzającym tu zimę jest nocek Natterera,do częstych i względnie licznych należą również nocek rudy i nocek łydkowłosy.Ten ostatni jest uważany za gatunek zagrożony wymarciem w Polsce,umieszczono go również w Załączniku II unijnej Dyrektywy Siedliskowej,co stało się podstawą do uznania Twierdzy za obszar Natura 2000.Jest to jedno z kilku największych w kraju zimowisk tego rzadkiego nietoperza.Spotykano tu również hibernujące nietoperze z gatunków:nocek duży,nocek wąsatek,mroczek późny,karlik większy i gacek brunatny,zaś wiosną 2003 znaleziono tu jedną samicę nocka Brandta,pierwszy raz stwierdzonego we wschodniej części polskiego Pobrzeża Bałtyku.