Jan Chryzostom Pasek

Herbu Doliwa(ur.ok.1636 w Węgrzynowicach,zm.1 sierpnia 1701 w Niedzieliskach)polski pamiętnikarz epoki baroku.
Życiorys
Jan Chryzostom Pasek pochodził z mazowieckiej szlachty,wykształcony w kolegium jezuickim w Rawie Mazowieckiej,przez 10 lat Pasek prowadził barwne i burzliwe życie żołnierza(m.in.pod dowództwem hetmana Czarnieckiego w Danii).Pasek był pieniaczem i awanturnikiem procesującym się osiemnastokrotnie,pięciokrotnie skazany na banicję,a w 1700 r.na infamię.W czasie rokoszu Lubomirskiego stanął po stronie króla,ale przyznawał również wiele racji opozycji i krytykował bratobójcze walki.Do roku 1668 Pasek był dzierżawcą wsi Stara Olszówka koło Wodzisławia(uwieczniono to kamienną płytą pamiątkową),w 1668 wydzierżawił wsie Miławczyce i Bieglów,a po 2 latach,w 1670,objął w posiadanie wieś Smogorzów,którą wniosła w posagu jego żona Anna z Remiszowskich primo voto Łącka.W 1676 Pasek oddał w dzierżawę przynoszący dochody Smogorzów i za 10 tys.złotych kupił Skrzypiów i Zakrzów.Jego matka została pochowana w Stopnicy i najprawdopodobniej tam też,w klasztorze Sercanów,spoczywa ciało pisarza.
Twórczość
Pamiętniki
Pamiętniki,które spisywał najprawdopodobniej pod koniec życia(w latach 1690–1695),zostały wydane drukiem w 1836 przez hrabiego Edwarda Raczyńskiego.Dzielą się one na dwie części:lata 1655–1666 żołnierska służba Rzeczypospolitej,lata 1667–1688 żywot ziemiański(sprawy domowe i publiczne).W swej narracji wspomnieniowej autor umieścił m.in.wiersz liryczny(np.pożegnanie ukochanego konia Deresza),panegiryki opiewające wiktorie nad rzeką Basią czy pod Wiedniem,listy Jana II Kazimierza i Stefana Czarnieckiego,uroczyste mowy,fragmenty popularnych piosenek,przyśpiewek,kąśliwych paszkwilów na Litwinów.Pasek przyjął w swej relacji konwencję narracji gawędziarskiej z elementami języka potocznego,obrazowego,wplótł humor,dowcipy,rubaszne słownictwo.Posługiwał się często tzw.makaronizmami(mieszaniną słów i wyrażeń polskich oraz łacińskich).Nie bez powodu nazywano Pamiętniki epopeją Sarmacji polskiej.Stały się źródłem pisarskiej inspiracji w XIX wieku(np.Adama Mickiewicza,Juliusza Słowackiego,Henryka Sienkiewicza,Zygmunta Krasińskiego,Józefa Ignacego Kraszewskiego,Henryka Rzewuskiego) i w literaturze XX wieku,np.w poezji Jerzego Harasymowicza,Ernesta Brylla,w powieści Witolda Gombrowicza Trans-Atlantyk(parodia gawędy szlacheckiej).Liczne odwołania do pamiętników Paska są dowodem zakorzenienia twórców polskich w XVII-wiecznej kulturze narodowej.
Listy i materiały

• Listy do Jana Antoniego Chrapowickiego z lat 1660-1664,wiad.podał J.Bartoszewicz Nowe dowody autentyczności kroniki J.Ch.Paska,„Dziennik Warszawski”1852,nr 256;także przedr.T.Święcki Historyczne pamiątki znamienitych rodzin i osób dawnej Polski,t.1,Warszawa 1858 dod.
• Akt roboracji umowy dzierżawnej,wystawiony przez J.M.Myszkowskiego,dat.w Sandomierzu 8 lutego 1679,ogł.T.Wierzbowski Materiały do dziejów piśmiennictwa polskiego,t.2,Warszawa 1904.
• Pozew starościński w sprawie zatargu J.Paska z margrabią S.Myszkowskim,dat.24 marca 1687,ogł.w przekł.polskim A.Kraushar Nowe epizody z ostatnich lat życia Imci J.Ch.z Gosławic Paska,Petersburg 1893,s.49-57;fragm.w oryginale podał J.Czubek„J.C.Pasek w oświetleniu archiwalnym(1667-1701)”,Rozprawy AU Wydział Filologiczny,t.28(1900) i odb.Kraków 1898.
• Dokumenty do sporu J.Paska z Wojciechem Wolskim z lat 1691-1695,ogł.A.Przezdziecki„Dokumenta oryginalne tyczące się J.Ch.z Gosławic Paska”,Książka zbiorowa ofiarowana K.W.Wójcickiemu,Warszawa 1862.
• 2 orzeczenia Trybunału lubelskiego(w tym:dekret banicyjny)w sprawie zatargu J.Paska z W.Wolskim,dat.1700,ogł.A.Kraushar Nowe epizody z ostatnich lat życia Imci J.Ch.z Gosławic Paska,Petersburg 1893,s.49-57.
• Streszczenie i omówienie innych dokumentów i aktów zob.A.Kraushar Nowe epizody z ostatnich lat życia Imci J.Ch.z Gosławic Paska,Petersburg 1893,s.49-57;J.Czubek„J.C.Pasek w oświetleniu archiwalnym(1667-1701)”,Rozprawy AU Wydział Filologiczny,t.28(1900) i odb.Kraków 1898.
• Fascimile podpisu J.C.Paska,ogł.Biblioteka Warszawska 1877,t.4,s.337.