Jeremi Wiśniowiecki

Jeremi Michał Korybut Wiśniowiecki(ukr.Ієремія Михайло Корибут Вишневецький,zwany Jaremą lub Młotem na Kozaków)herbu Korybut(ur.17 sierpnia 1612 w Łubniach,zm.20 sierpnia 1651 w obozie pod Pawołoczą prawdopodobnie w wyniku epidemii)książę na Wiśniowcu,Łubniach i Chorolu,dowódca wojsk koronnych,wojewoda ruski od 1646 r.starosta przemyski,przasnyski,nowotarski,hadziacki,kaniowski.Ojciec króla polskiego Michała Korybuta Wiśniowieckiego.Syn Michała Wiśniowieckiego,starosty owruckiego i córki hospodara mołdawskiego Jeremiasza Rainy Mohylanki.Pierwotnie wyznawca prawosławia,przeszedł na katolicyzm.
Życiorys
W wieku 4 lat stracił ojca,który zginął otruty przez prawosławnego księdza należącego do przeciwników osadzonego przez Polaków hospodara.Trzy lata później zmarła matka Jeremiego Wiśniowieckiego.Wychowywany był przez swego stryja Konstantego Wiśniowieckiego.Kształcił się w kolegium jezuitów,po którego ukończeniu przeszedł z prawosławia na katolicyzm.Pomimo zmiany wiary,nie prześladował prawosławia,nakazał m.in.otoczyć opieką cerkiew w rodzinnym zamku,w której pochowani byli jego rodzice.Wiśniowiecki odziedziczył dobra ziemskie na Wołyniu i Ukrainie,które powiększył za swojego życia.Przeprowadził także udaną kolonizację słabo zaludnionych ziem na lewobrzeżnej Ukrainie,osadzając na tych ziemiach wielokrotnie więcej osadników niż przodkowie.W 1640 roku w jego majątkach było łącznie 7.603 domów,a pięć lat później 38.000.Wiśniowiecki dobrze także dbał o ochronę majątku przed najazdami tatarskimi,przekazywał pieniądze na fundacje kościołów,cerkwi,miasteczek oraz na prawosławne i katolickie szkolnictwo.Dodatkowo w lutym 1648 roku Wiśniowiecki otrzymał od króla Władysława IV obszary wokół porohów dnieprzańskich,na których znajdowała się główna siedziba kozaków.Przez długi czas nie był intensywnie zainteresowany sprawami publicznymi i angażował się w nie głównie w przypadku bezpośredniego zagrożenia swoich interesów.Pierwsze doświadczenie wojskowe zdobywał w Niderlandach.Po powrocie do Rzeczypospolitej uczestniczył w kolejnych kampaniach:w wojnie smoleńskiej(1633–1634),w latach 1637–1638 w tłumieniu powstania kozackiego Dymitra Huni,w wojnie z Tatarami w latach 1640–1646(m.in.bitwa pod Ochmatowem).W 1644 r.po fałszywej informacji o śmierci Adama Kazanowskiego oblegał i podbił jego posiadłość w Rumnie,za to został skazany na wygnanie.Po przedstawieniu mocnych dowodów do Rumna,otrzymał wsparcie od sejmików i później od Sejmu i króla.W 1646 r.po śmierci Koniecpolskiego,został wojewodą ruskim.Był elektorem Jana II Kazimierza w 1648 roku z województwa ruskiego.Odegrał niepoślednią rolę w tłumieniu powstania Chmielnickiego(1648-1651(m.in.bitwa pod Konstantynowem).Był faktycznym dowódcą obrony Zbaraża(1649),jednym z uciekinierów spod Piławiec,przyczynił się do zwycięstwa nad siłami kozacko-tatarskimi w bitwie pod Beresteczkiem(1651),gdzie dowodził jazdą lewego skrzydła.Dziedzic wielkich dóbr w województwie ruskim,wołyńskim i przede wszystkim kompleksu dóbr łubniańskich w województwie kijowskim na Zadnieprzu.Intensywnie kolonizował Zadnieprze.Posiadał własną armię,której liczebność wahała się od 2000 do 6000 żołnierzy.Wiśniowiecki zmarł w czasie kampanii wojennej w niedzielę 20 sierpnia 1651 roku w Pawołoczy.Młody wiek i śmierć po nagłej,tygodniowej chorobie wzbudziły podejrzenia o otruciu,ale sekcja zwłok tego nie potwierdziła.Wiśniowiecki chciał być pochowany w rodzinnym Wiśniowcu,ale tamtejszy kościół był zniszczony,wobec tego pochowano go w krypcie klasztoru na Świętym Krzyżu.W 1936 roku,kiedy opactwo przejęli oblaci,postanowili oni otworzyć Kryptę Oleśnickich,gdzie pierwotnie spoczywał książę.Ponieważ jednak nie dysponowano żadnymi dokumentami pochówku,uznano za zwłoki Jeremiego ciało,spoczywające w centralnie położonej trumnie.Już w okresie międzywojennym ich autentyczność podważał biograf magnata,Władysław Tomkiewicz,który argumentował,że ciało spłonęło w czasie pożaru w 1777 roku.Badania sądowo-lekarskie z 1980 roku wykluczyły jednak prawdziwość znajdujących się tam obecnie zwłok były one wyższe od księcia i zmarły był w bardziej podeszłym wieku niż Wiśniowiecki.Nie znaleziono też śladów autopsji,wykonanej w XVII wieku;prawdopodobnie jednak osoba ta żyła w tym samym okresie historycznym.Jeremi Wiśniowiecki przeszedł z prawosławia na katolicyzm w obrządku łacińskim w 1632 wbrew wyraźnemu zakazowi(klątwie)swojej matki Rainy Wiśniowieckiej(bliskiej krewnej św.Piotra Mohyły,prawosławnego metropolity kijowskiego).

Oceny
Jeremi Wiśniowiecki cieszył się wielką popularnością wśród szlachty,która widziała w nim obrońcę swoich tradycji,patriotę oraz utalentowanego militarnego wodza.Uratował życie wielu przedstawicielom szlachty z Zaporoża oraz Żydom.Część owych Żydów rozpowszechniała później legendę kniazia Jaremy.
Żydowski kronikarz Natan Hannower pisał o jego roli w ratowaniu uciekinierów z kozackiej pożogi:
Z tego też powodu postać Jaremy jest idealizowana przez współczesnych żydowskich historyków.

…niósł ich,jak na skrzydłach orlich,aż ich przeprowadził dokąd chcieli.Gdy im groziło niebezpieczeństwo z tyłu kazał im iść przed sobą,a gdy im groziło z przodu wówczas on maszerował przed nimi,jako tarcza i puklerz,a oni za nim kładli się obozem.

Postać Wiśniowieckiego została wyidealizowana w Trylogii Henryka Sienkiewicza,jednak już wśród XIX-wiecznych historyków książę budził kontrowersje,głównie ze względu na bardzo brutalną formę sprawowania władzy,która jednak umożliwiła mu przejęcie i utrzymanie wielu kresowych posiadłości.Dużo wątpliwości budzi również stosowana przez Jaremę polityka tłumienia powstania Chmielnickiego,poprzez stosowanie okrutnych represji(m.in.wbijania na pal),choć należy podkreślić,że ówczesne prawo,np.za napad na drodze przewidywało łamanie kołem,ćwiartowanie żywcem lub właśnie wbicie na pal.Jeremi wykonywał na Kozakach,kary przewidziane ówczesnym prawem dla rozbójników,gdyż byli po prostu na nie zasłużyli.Należy jednocześnie zwracać uwagę,że Jeremi tak surowo karał za bunt,jak wynagradzał za lojalność.Niejednoznaczne są oceny zdolności wojskowych Jaremy.Jasienica odmawiał mu talentu dowódczego,Widacki przyznawał.
Nawiązania w kulturze

• Jeremi Wiśniowiecki jest jednym z bohaterów powieści Henryka Sienkiewicza„Ogniem i mieczem”,gdzie przedstawiono go jako postać pozytywną.
• Jest również bohaterem wiersza i pieśni Jacka Kaczmarskiego„Kniazia Jaremy nawrócenie”.
• Występuje epizodycznie w powieści Bohdana Królikowskiego„Fortalicium Marianum”jako jeden z uciekinierów spod Piławiec.