Orla

(dodatkowa nazwa w języku białoruskim Орля)wieś w Polsce położona w województwie podlaskim,w powiecie bielskim,w gminie Orla.W latach 1975-1998 miejscowość położona była w województwie białostockim.Miejscowość jest siedzibą gminy Orla.Orla stanowiła ośrodek dóbr Radziwiłłów.Do roku 1941 około 75% mieszkańców stanowiła ludność żydowska,wymordowana następnie przez Niemców podczas Holocaustu.Obecnie większość mieszkańców jest wyznania prawosławnego.
Historia

• 1529 wzmianka o dworze rodu Bohawitynowiczów w Orli.
• 1538 Hanna Bohawitynowiczówna wyszła za mąż za starostę bełzkiego Stanisława Tęczyńskiego,wnosząc mu dobra orlańskie w posagu.
• 1585 Katarzyna Olekowicz wychodzi za mąż za arianina Krzysztofa"Pioruna"Radziwiłła,wnosząc Orlę i okolicę na trzysta lat w domenę Radziwiłłów z linii birżańskiej.

XVII wiek

• 1616 w Orli są 93 do­my
• 1618 Krzysz­tof Piorun Ra­dzi­wiłł na­dał przy­wi­lej,w któ­rym zez­wo­lił lu­dziom wszel­kie­go sta­nu tak chrześ­ci­ja­nom wszel­kie­go na­bo­żę­stwa ia­ko i Ży­dom kup­com,rze­mieś­l­ni­kom,kra­ma­rzom,szyn­ka­rzom i ja­ką­kol­wiek pot­s­ci­we­go Po­wo­ła­nia y Kon­dy­cyi oso­bom fun­do­wać się i bu­do­wać.Po­wo­łał ra­dę miejską,zło­żo­ną z wój­ta,sześ­ciu ław­ni­ków i pi­sa­rza.Nakazał zbudować na rynku ratusz.
• 1621-1634 starostą orlańskim był arianin Stanisław Karosz
• 1622 książę Krzysztof II Radziwiłł kazał wznieść zbór kalwiński przy zamku w Orli.
• 1626 Janusz Radziwiłł przebywa w swojej rezydencji w Orli
• 1643 książę Janusz Radziwiłł odnowił przywilej na prawa miejskie Orli.Zmienił przy tym czas odbywania targów tygodniowych ze środy na niedzielę,zaznaczając,żeby nie targowano aż się odprawi nabożeństwo w zborze kalwińskim.Powołał również do życia straż miejską,uzbrojoną w halabardy albo dary oraz zalecił ogrodzenie całego miasta obronnym parkanem.
• 1656 podczas"Potopu"pułkownik wojsk litewskich Samuel Oskierka w drodze z Tykocina pustoszy należące do Radziwiłłów posiadłości wokół miasta
• 1657 przez miasto w drodze do Brześcia przechodzą wojska Jerzego Rakoczego.Ucieczka ludności.
• 1660 odnowiono ogrodzenie wokół dworu oraz bramę wjazdową i wyszlamowano sadzawki w ogrodzie włoskim.Zbudowano śluzę.W latach następnych prowadzono prace remontowe przy dworskiej kamienicy,domu ogrodnika oraz domu urzędniczym.
• 1663 Żydzi stanowią połowę 800-osobowej ludności miasta
• 1694 księż­na Ludwika Karolina Radziwiłł prze­ka­zała dob­ra or­lań­skie w zas­taw pod­skar­bie­mu i pisarzo­wi ziem­skie­mu Wiel­kie­go Księ­stwa Li­tew­skie­go Be­ne­dyk­to­wi Paw­ło­wi Sa­pie­sze z pałacem murowanym,z bu­dyn­ka­mi dwor­ne­mi i fol­war­cz­ne­mi i gu­mien­ne­mi(...)z mias­tecz­kiem Or­lem,z Mieszcza­na­mi,Ży­da­mi i Oby­wa­te­la­mi wie­y­ski­mi,ze wsia­mi Bo­ia­ry i pod­da­ny­mi w nich miesz­ka­ją­cy­mi
• 1699 prawa do dóbr zostały przekazane na rzecz Ja­ku­ba Hen­ry­ka Fle­min­ga

XVIII wiek

• 1701 Fle­ming prze­ka­zał Or­lę w zas­taw Ste­fa­no­wi Bra­nic­kie­mu,stol­ni­ko­wi ko­ron­ne­mu.Ten z ko­lei,wyda­jąc swą cór­kę Krys­ty­nę za mąż za Jó­ze­fa Sa­pie­hę,pod­ko­mo­rze­go Wiel­kie­go Księ­stwa Litew­skie­go,od­dał mu w na­dzór ca­łą włość or­lań­ską
• 1702 spustoszenie Podlasia w czasie III wojny północnej
• 1705-1708 kilkakrotne niszczycielskie za­jaz­dy pod­kan­c­le­rzego li­tew­skie­go Sta­nis­ła­wa A.Szczu­ki
• ok.1754 powstaje żydowska synagoga w Orli w stylu barokowym
• 1775 w mieście by­ło je­dy­nie 90 do­mów op­ła­ca­ją­cych po­dym­ne
• 1789 wojewoda wileński Michał Hieronim Radziwiłł wniósł po­zew do Są­du Ziem­skie­go w Biel­sku,który potwierdził pra­wa Ra­dzi­wił­łów do Or­li i za­żą­dał od Iza­be­lli Bra­nic­kiej zwrotu miasta i okolic
• 1794 król Stanisław August Poniatowski po­now­nie zo­bo­wią­zał Iza­be­lę Bra­nic­ką(własną siostrę)do us­tą­pie­nia z Orli
• 1794 spaliła się unicka cerkiew św.Symeona.
• 1796 w miejscu spalonej cerkwi zbudowano nową cerkiew unicką pw.św.Michała.
• 1796 rozbiory Polski i zajęcie Podlasia przez woj­ska i ad­mi­nis­t­rac­ję pru­ską
• 1799 w mieście są w 242 do­my

XIX wiek

• 1808 po traktacie w Tylży Podlasie zajmują w miejsce pruskich wojska rosyjskie
• 1808 ksią­żę Mi­chał Radziwiłł ostatecznie wy­ku­puje miasto z zas­ta­wu od Branickich
• 1831 książę Dominik Radziwiłł odwołuje za nadużycia administratora Mi­chała Gra­bow­skiego,który pełnił ten urząd od czasów Branickich.Nowym administratorem zostaje hrabia Wittgenstein.
• 1834-1836 rosyjscy zaborcy narzucają grekokatolikom(unitom)przyjęcie wiary prawosławnej.W cerkwiach niszczone są monstrancje i wprowadzane ikonostasy.Ze względu na przewagę liczebną Żydów w mieście,nie było w Orli buntów unickich wiernych,podobnych do tych,jakie miały miejsce w takich wsiach jak Stary Kornin,Nowe Berezowo,Czyże.
• 1867 miasto liczyło 1375 miesz­kań­ców,z czego 91% stanowili Żydzi.
• 1870 ukończenie budowy prawosławnej cerkwi cmentarnej pw.św.św.Cyryla i Metodego

XX wiek

• 1900 Orla liczy już 4286 miesz­kań­ców.Ży­dów było 3678,czy­li po­nad 85%.
• 1915 w południowej części terenu dawnej cerkwi zamkowej św.Jana pochowano poległych w okolicach miasta żołnierzy rosyjskich i niemieckich.Zmuszanie przez Kozaków części ludności do wyjazdu do Rosji.
• 1920 wojna polsko-bolszewicka
• 1921 powrót części ludności po traktacie ryskim
• 1921 ludność miasta wy­no­si 1518 osób,z cze­go 1167 sta­no­wi­ą Ży­dzi
• 1938 pożar zniszczył 550 budynków miasta w rejonie ulic Narewskiej,Biel­skiej i 3 Ma­ja.Uszkodzona została synagoga.Spaliło się kil­ka ży­dow­skich do­mów mod­lit­wy,w tym dwa przy głów­nej sy­na­go­dze.
• 1939-1941 okupacja radziecka,wywózki na Syberię,rekwizycja gruntów cerkiewnych
• 1941-1944 okupacja niemiecka,stworzenie getta dla Żydów w rejonie ul.Koszelowskiej i Holokaust
• 1979 rozebranie zniszczonej cerkwi św.Michała i jej ponowna rekonstrukcja w 1981
• 1996 ukończenie budowy wodociągu w gminie

Zabytki i atrakcje turystyczne

• Synagoga w Orli murowana z 2 poł.XVIII w.w stylu barokowym.Na ścianie wschodniej zachowana wnęka po Aron ha-Kodesz
• kirkut żydowski z XVIII w.
• kirkut żydowski w XIX w.
• drewniana parafialna cerkiew prawosławna pw.św.Michała Archanioła z 1797(wybudowana jako unicka)z drewnianą dzwonnicą z 1874(cerkiew po rozebraniu została zrekonstruowana w 1981)
• unicki(obecnie prawosławny)cmentarz z XVIII wieku z cerkwią cmentarną pw.Świętych Cyryla i Metodego z 1870

Kościoły
Na terenie Orli działalność duszpasterską prowadzą następujące kościoły:

• Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny
  • Parafia św.Apostoła Jana Teologa
• Kościół Chrześcijan Baptystów
  • Zbór

Ponadto na terenie wioski znajduje się katolicka kaplica dojazdowa pw.Matki Bożej Częstochowskiej,zbudowana w 1925.