Sulejów

Miasto w powiecie piotrkowskim,województwie łódzkim,siedziba gminy Sulejów,nad rzeką Pilicą i Radońką.Według danych z 31 grudnia 2008 r.miasto liczyło 6332 mieszkańców.W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj.piotrkowskiego.Po zbudowaniu w latach 1969–1973 tamy na Pilicy w Smardzewicach(w pobliżu Tomaszowa Mazowieckiego) i spiętrzeniu rzeki,w pobliżu miasta powstał Zalew Sulejowski.

Położenie

Według danych z 1 stycznia 2011 r.powierzchnia miasta wynosiła 26,26 km².Podział terytorialny Polski(TERYT)wymienia następujące części miasta:Dobra Woda,Podklasztorze,Podkurnędz,Podwłodzimierzów,Radońka i Zacisze. Transport
Sulejów stanowi węzeł komunikacyjny.
Przez miasto przebiegają drogi krajowe:

• droga krajowa nr 12 przejście graniczne z Niemiec w Łęknicy Leszno Kalisz Piotrków Trybunalski Sulejów Radom Lublin Berdyszcze przejście graniczne na Ukrainę.
• droga krajowa nr 74 Sulejów Kielce Opatów Szczebrzeszyn Zamość przejście graniczne na Ukrainę w Zosinie).

Historia
Początki osady związane są z istniejącą przy przeprawie przez Pilicę komorą celną,rozwój grodu związany jest z opactwem cysterskim,ufundowanym tu w 1176-1177 r.przez Kazimierza Sprawiedliwego.Opactwo zostało założone w miejscu,które obecnie nazywa się Podklasztorze.Prawa miejskie miasto uzyskało w połowie XIII wieku,potwierdził je Władysław Łokietek w 1308 r.Wielkim wydarzeniem w historii miasta był wiec,który odbył się 20-23 czerwca 1318 r.Na tym właśnie wiecu uroczyście przyjęto warunki papieskie i uchwalono wznowienie Królestwa Polskiego.Wystosowano prośbę do papieża Jana XXII aby wyraził zgodę na koronację Władysława Łokietka.W poselstwie do Awinionu wysłano biskupa kujawskiego Gerwarda.Sulejów położony był przy szlaku handlowym ze Śląska i Wielkopolski na Ruś.W 1410 roku opactwo cysterskie było jednym z miejsc postoju wojsk polskich prowadzonych przez Władysława Jagiełłę na pola Grunwaldu.Zniszczenia podczas potopu szwedzkiego spowodowały upadek miasta.W 1819 r.skasowano klasztor cysterski,a Sulejów stał się miastem rządowym.W latach 1870–1927 Sulejów był pozbawiony praw miejskich i został włączony do zbiorowej gminy wiejskiej Łęczno,a od 1912 r.stanowił osobną gminę,ale nadal nieposiadającą praw miejskich.W 1927 r.Sulejów odzyskał prawa miejskie,co przyczyniło się do jego szybszego rozwoju.Ponowna stagnacja nastąpiła po 1939 r.4 września 1939 r.niemiecka Luftwaffe zbombardowała Sulejów.W wyniku działań wojennych Sulejów został zniszczony w 80%,a pod gruzami domów i w obozach zginęło ponad 2000 mieszkańców.Po II wojnie światowej miasto zostało odbudowane.Dalej głównym zajęciem dla mieszkańców było wypalanie wapna.W 1986 r.do klasztoru wrócili cystersi.
Historia gospodarcza
Eksploatacja puszczańskich lasów i przerób drzewa oraz wypalanie wapna stało się głównym rzemiosłem mieszkańców Sulejowa.Niestety zahamowany został on w wyniku licznych wojen i najazdów szwedzkich oraz pożarów.Sulejów zasłynął z produkcji wapna,które początkowo wypalane było sposobem rzemieślniczym w prymitywnych piecach ziemnych.W okolicach Sulejowa znajdowały się bogate złoża kamienia wapiennego,którego wydobycie i wypalanie upowszechniło się w drugiej połowie XIX w.Początkowo pozyskiwano je sposobem rzemieślniczym,w prymitywnych piecach ziemnych opalanych węglem drzewnym.Duża część wapna spławiana była Pilicą do Wisły i dalej do Warszawy i Gdańska.Przemysłowe piece wapiennicze powstały w ostatnim ćwierćwieczu XIX w.W 1875 r.w księgach hipotecznych widnieją zapiski o działalności trzech wapienników przy ul.Piotrkowskiej.Po prawej stronie Pilicy rozlokowane były kopalnie kamienia wapiennego,których właścicielem był Józef Fritsch.Na przełomie XIX i XX w.do wypalania wapna zaczęto używać węgla kamiennego(wcześniej używano węgla drzewnego).W 1900 r.w mieście było 11 przedsiębiorstw wapienniczych.W 1905 i 1908 r.wybudowano piece szybowe do wypalania wapna.W wyniku dalszego rozwoju przemysłu wapienniczego w 1912 r.wybudowano kolejny piec 16-komorowy typu„Hoffman”.Przemysł wapienniczy wpłynął pozytywnie na rozwój miasta,m.in.na wzrost liczby ludności.W 1901 r.liczba mieszkańców Sulejowa wynosiła 4200 osób,a domów zwiększyła się ze 157 w 1862 r.do 246 w 1901 r.Dużym problemem stał się transport wapna na większe odległości.Samą tylko Koleją Warszawsko-Wiedeńską z Piotrkowa Trybunalskiego wysyłano rocznie 1200 wagonów wapna.Wywożono również duże ilości drewna,a do miasta przywożono węgiel kamienny.Zarząd Kolei Dąbrowskiej był początkowo zainteresowany budową linii kolejowej Piotrków Trybunalski Sulejów Opoczno,ale projekt ten nie został zrealizowany.Potrzeba szybkiego i większego transportu wymusiła na przedsiębiorcach budowę kolejki wąskotorowej Sulejów Piotrków Trybunalski.W 1899 r.został zatwierdzony projekt techniczny,a już w 1904 r.oddano linię wąskotorową Sulejów Piotrków Tryb.do eksploatacji.Przyczynił się do tego właściciel ziemski z powiatu opoczyńskiego Stanisław Psarski główny udziałowiec i inicjator inwestycji.Przewożono nie tylko wapno,drewno i węgiel,ale wożono również pasażerów.Po zakończeniu działań wojennych i odbudowie zniszczonych pieców,uruchomiono produkcję wapna.Pod zarządem państwowym pracowały wapienniki„Pereswit”(piece„Ryngowiec” i „Wiktor”)oraz Zakłady Wapiennicze„Sulejów Górny”(piece„Jan” i „Wapiennik Nowy”).Do 1950 r.funkcjonowały one w ramach Zjednoczenia Terenowego Przemysłu Materiałów Budowlanych w Łodzi.W 1951 r.znacjonalizowano prywatne piece,przekazując je do Piotrkowskiego Przedsiębiorstwa Przemysłu Terenowego Materiałów Budowlanych.Z dniem 19 marca 1956 r.zarządzeniem Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Piotrkowie Tryb.utworzono w Sulejowie przedsiębiorstwo pod nazwą„Sulejowskie Zakłady Przemysłu Materiałów Budowlanych”.W 1963 r.zreorganizowano zakłady,nadając im nazwę„Sulejowskie Przedsiębiorstwo Terenowego Przemysłu Wapienniczego w Sulejowie”.W roku następnym zmieniono nazwę na Zakłady Przemysłu Wapienniczego„Sulejów”,włączając je do Zjednoczenia Przemysłu Wapienniczego i Gipsowego w Krakowie.Od 1974 r.z powodu likwidacji Zjednoczenia w Krakowie,wapienniki sulejowskie włączono w skład Łódzkiego Kombinatu Cementowo-Wapienniczego w Działoszynie(później Kombinat Cementowo-Wapienniczy„Warta”w Działoszynie).W 1986 roku głównie z przyczyn ekonomicznych Piotrkowską Koleją Wąskotorową zaprzestano przewozów wapna i węgla,a w 1989 r.również pasażerów.W 1990 r.na mocy zarządzenia ministra przemysłu powstały„Zakłady Przemysłu Wapienniczego w Sulejowie”.W 1996 r.w ZPW w Sulejowie wprowadzono zarząd komisaryczny;niestety,pomimo programu naprawczego 23 września 2002 r.Sąd Rejonowy w Piotrkowie Tryb.ogłosił upadłość przedsiębiorstwa.W latach 2005-2006 linia wąskotorowa Sulejów Piotrków Tryb.została rozebrana.Obecny program rewitalizacji miasta Sulejowa nie przewiduje odnowienia wapienników i przywrócenia ich do dawnej świetności choćby dla turystów.
Turystyka i zabytki

• Zespół klasztorny opactwa cysterskiego w Sulejowie,jeden z najlepiej zachowanych zespołów pocysterskich w Polsce.
  • Kościół św.Tomasza trójnawowa bazylika z transeptem.Jego budowa rozpoczęła się ok.1177 r.data konsekracji kościoła,rok 1232 przyjmowany jest jako zakończenie budowy.Bryła kościoła zachowała się w nienaruszonym układzie.Najciekawiej prezentuje się romański portal i rozeta.Wyposażenie kościoła pochodzi z okresu baroku i rokoka.
  • Skrzydło wschodnie klasztoru z późnoromańskim kapitularzem i gotyckimi krużgankami.Sklepienie refektarza opiera się na jednym filarze umieszczonym w środku pomieszczenia.Z całego klasztoru zachowały się tylko dwa skrzydła wschodnie,w którym obecnie znajduje się izba regionalna i skrzydło południowe,pochodzące z XVI wieku,jest w ruinie.(Dawniej trzy skrzydła klasztoru i kościół otaczały wirydarz).

Przez miasto przebiega niebieski pieszy Szlak Rekreacyjny Rzeki Pilicy.
Według rejestru zabytków KOBiDZ na listę zabytków wpisane są obiekty:

• kościół parafialny pw.św.Floriana,ul.Podkurnędz 2,1901-1903,nr rej.:358 z 21.08.1985
• zespół opactwa cystersów,XII-XIV w.XVIII w.nr rej.:569 z 16.09.1971 oraz 429 z 17.08.1992:
  • kościół parafialny pw.św.Tomasza,siedziba parafii
  • skrzydło klasztorne z kapitularzem
  • arsenał z basztą Opacką
  • zabudowania gospodarcze
  • baszta Muzyczna
  • brama Krakowska
  • baszta Attykowa
  • baszta Rycerska
  • baszta Mauretańska
  • pozostałości młyna
  • obwód warowny mury
  • teren klasztoru i pozostałości ogrodu
• kaplica pw.NMP,1644,nr rej.:168-IX-14 z 7.07.1948 i z 30.01.1960 oraz 190 z 27.09.1967
• kaplica cmentarna Wackowskich,1811,nr rej.:495-IX-59 z 8.09.1949 oraz 189 z 27.09.1967

Wspólnoty wyznaniowe

• Parafia św.Tomasza Kantuaryjskiego w Sulejowie,Parafia Świętego Floriana w Sulejowie
• Chrześcijański Zbór Świadków Jehowy(Sala Królestwa).

Współpraca międzynarodowa
Miasta i gminy partnerskie:

• Tišnov
• Heves