Demografia
Struktura demograficzna mieszkańców miasta Górzno wg danych z 31 grudnia 2010
|
|||||||||||||||||||||
| Historia | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Pierwsza wzmianka o Górznie pochodzi z 1239 roku,choć zapewne stałe
osadnictwo funkcjonowało tu wcześniej.Świadczyć o tym może
wczesnośredniowieczne grodzisko,obecnie zniszczone przez budowę na nim
jednego z ośrodków wczasowych,usytuowane na przesmyku między jeziorami.Wzmianka wymieniała miejscowości należące do dóbr,którego centrum
administracyjnym był gród w Świeciu.Jednocześnie władza sądownicza,została przekazana przez Konrada Mazowieckiego,biskupowi płockiemu
Andrzejowi.Wiek później,1 maja 1325 roku została erygowana tu parafia przez
biskupa płockiego Floriana.W parafii jednocześnie został osadzony zakon
bożogrobców.Z erygowaniem parafii związana była zapewne budowa
pierwszego drewnianego kościoła świętego Krzyża.Zapewne to wydarzenie
miało funkcję miastotwórczą,skoro już dwa lata później miasto otrzymało pierwszy przywilej miejski.Został on wystawiony przez biskupa płockiego Floriana 2 stycznia 1327 roku.Bezpośrednim adresatem byli nie
mieszczanie,lecz zasadźca-wójt Teodoryk.Miasto zostało uposażone 21
łanami chełmińskimi.Znaczenie nowego ośrodka miejskiego podniosło przeniesienie tu z pobliskiego Świecia,będącego już wtedy pod panowaniem Zakonu Krzyżackiego,ośrodka klucza dóbr biskupów płockich.Miało to miejsce pomiędzy 1333 a 1337
rokiem.Faktem jest,że w owym
czasie musiał wykształcić się prostokątny rynek z sąsiednimi ulicami.Porównując Górzno z analogicznymi ośrodkami miejskimi,śmiało można
ogólnikowo odtworzyć zabudowę miasta w XIV wieku.Zabudowa była zwarta,a
działki pod zabudowę niewielkie(miały 18 prętów).Jest prawie pewne,iż rynek i sąsiednie ulice nie posiadały w tamtym okresie bruków.Inne
zamożniejsze książęce ośrodki na Ziemi Dobrzyńskiej takie jak Rypin,Dobrzyń/Wisłą czy Lipno w XIV wieku nie posiadały zapewne jeszcze
bruków.Faktem jest,iż Górzno było miastem biskupim,oddalonym od
głównych szlaków handlowych,dodatkowo położonym na peryferiach diecezji płockiej.Dlatego w porównaniu z innymi ośrodkami na Ziemi Dobrzyńskiej,miasto charakteryzowało się słabszą dynamiką rozwojową.Mieszkańcy w omawianym okresie,nie byli zbyt zamożni,zajmowali się
rolnictwem,rybołówstwem,rzemiosłem oraz drobnym handlem na szczeblu
lokalnym.Dlatego również zabudowa w średniowiecznym Górznie nie była
imponująca.Rynek oraz wąskie uliczki otaczały skromne drewniane domy,zapewne kryte strzechą.Nie wydaje się aby w tym okresie na rynku
górzeńskim znajdował się także budynek pełniący funkcję ratusza.Zapewne
jeszcze w XIV wieku większość kompetencji władzy nad miastem miał
dziedziczny wójt.Na rynku jak w każdym średniowiecznym mieście
znajdowała się studnia.W okresie pierwszej lokacji miasto nie zostało
jeszcze obwarowane,wzmiankowanymi w okresie późniejszym wałami
miejskimi,z dwoma bramami.Faktem jest,że nad miastem górowała
umiejscowiona poza zabudowaniami miasta drewniana fara Świętego Krzyża.Brak przekazów o innych świątyniach,pozwala stwierdzić,że był to
jedyny kościół w mieście w epoce średniowiecza.Mieszczanom nie udało
się wznieść żadnej świątyni w obrębie miasta.Fakt,że świątynia położona
była po za miastem nie jest osobliwy.Bożogrobcy opiekujący się farą
górzeńską,zakładali zazwyczaj swoje kościoły po za miastem.W
bezpośrednim sąsiedztwie kościoła znajdował się,jeszcze w XIV wieku
drewniany dwór-zamek biskupów płockich.Ciekawostką jest fakt,że
murowana rezydencja biskupia posadowiona została,w bezpośrednim
sąsiedztwie kościoła,a nie na tzw."Kopcu"miejscu z natury bardziej
obronnym,na którym zresztą wcześniej się znajdowała.Trudno
zlokalizować wzmiankowane w pierwszym przywileju miejskim dwa młyny
wodne.Idealnym miejscem do lokalizacji jednego z nich wydaje się być
ciek wodny zwany Górzanką płynący pomiędzy jeziorami górzeńskimi.2
czerwca 1385 roku został wystawiony ponownie,w Płocku przywilej
lokacyjny,na prawie chełmińskim,dla Górzna przez biskupa płockiego
Ścibora z Radzymina.Fakt ten nie świadczy o nieudanej poprzedniej
lokacji miasta.Analogiczną sytuację mamy w przypadku innych ośrodków
miejskich na Ziemi Dobrzyńskiej m.in.Rypina(przed 1326 rokiem i w 1345
roku),Lipna(w 1349 roku,oraz w 1422 roku)oraz Dobrzynia nad Wisłą.Nowy przywilej był swoistym uzupełnieniem poprzedniego kontraktu
lokacyjnego,choć nie wspomniano o nim w dokumencie w nowym dokumencie z
1385 roku.Odbiorcą drugiego przywileju miejskiego byli mieszczanie.Świadczyć może to o istnieniu już owym okresie podwalin samorządu
miejskiego,lub nawet rady miejskiej z prawdziwego zdarzenia.O
uposażeniu wójta biskup nic nie wspomniał.W okresie drugiej lokacji
wykształcił się także wolny teren tzw."Frite",położony między miastem a
kościołem obecna ulica Freta.Mieli się tu osiedlać nowi osadnicy.W
przywileju mowa była o potrzebie wzniesienia w mieście kościoła i zamku.Ów fakt świadczy o tym,że murowana rezydencja biskupia wzniesiona
została dopiero po 1385 roku,kto wie czy nie dopiero w XV wieku.Zapewne także po 1385 roku wzniesiono także wały,gdyż biskup nakłada na
mieszczan obowiązek budowy wałów oraz ich konserwacji.Dzięki badaniom
prowadzonym przez dr Kazimierza Grążawskiego można przybliżyć formę
budowlaną dworu biskupiego.Była to budowla murowana,jednoskrzydłowa,zbliżona do zamku-pałacu biskupów kujawskich w Raciążku.Być może
została ona wzniesiona dopiero po 1409 roku.Według badań
archeologicznych została ona zbudowana w miejscu wcześniejszego
drewnianego dworu z 1 połowy XIV wieku,spalonego krótko po wybudowaniu.Wiadomo bowiem iż w sierpniu 1409 roku Krzyżacy w poważnym stopniu
złupili Górzno,pomimo zabiegów dyplomatycznych biskupa płockiego Jakuba
Kurdwanowskiego.Zniszczenia musiały być spore,skoro biskup płocki po
odzyskaniu kontroli nad Górznem,zwolnił mieszczaństwo,na okres
dziesięciu lat od wszelkich powinności na rzecz biskupstwa.Trudno
stwierdzić w jakim stopniu Górzno ucierpiało w czasie wojny
trzynastoletniej.Drugi pokój toruński w 1466 roku zlikwidował
całkowicie zagrożenie ze strony krzyżackiej.W związku z tym okres po
wspomnianym pokoju oraz XVI wiek należy uznać za czas największej
prosperity miasta.Znany jest opis miejscowości Aleksandra Gwagnina z
XVI wieku:miasto drzewiane między lasy na pagórku,wałem i przekopą obronne.Trudno stwierdzić ile mieszkańców miało Górzno w interesującym nas
okresie.Pierwsze spisy ludności pochodzą bowiem z 2 połowy XVII wieku.Faktem jest,że powiatowy Rypin posiadał w 2 połowie XVI wieku około 900 mieszkańców.Nasuwa się wniosek,że Górzno nie było większe,a nawet
mogło być sporo mniejsze.Z tego okresu(1563 r.)pochodzi najstarszy
zachowany wizerunek pieczęci miejskiej,przedstawiający rybę.Jeżeli chodzi o przynależność administracyjną samego Górzna to
należało ono do 1773 roku do Ziemi Dobrzyńskiej.Położone było początkowo w kasztelani rypińskiej,od XV wieku w powiecie rypińskim.Jeżeli chodzi o administrację kościelną to miasto należało do diecezji
płockiej,do archidiakonatu dobrzyńskiego. Zabytki i inne atrakcje turystyczne | ||||||
| Istniejące | ||||||
- Kościół świętego Krzyża,związany z działalnością zakonu bożogrobców,jest jedyną budowlą sakralną wzniesioną przez bożogrobców i zachowaną bez przekształceń na Ziemi Dobrzyńskiej.Wzniesiony został w latach 1765-1812,w stylu barokowo-klasycystycznym.Ciekawe,że teren kościoła był jeszcze w XVII wieku położony po za miastem.Obecna świątynia jest piątą tego typu budowlą w tym miejscu.Poprzednia wzniesiona po 1628 roku,była konstrukcji drewnianej,z murowaną zakrystią.Obecny kościół jest murowany,jednonawowy,czteroprzęsłowy.Fasada dwu wieżowa(zostały one nadbudowane w XIX wieku)z krzyżem miechowskim nad wejściem.Kościół częściowo wzniesiony(krypta grobowa kolatorów,proboszczów oraz bożogrobców górzeńskich)z cegły pochodzącej z rozbiórki rezydencji biskupów płockich.Dach świątyni pokryty jest dachówką esówką.Wnętrze kościoła zdobią trzy ołtarze rokokowe,pochodzące z 2 połowy XVIII wieku.Pierwszą gorzeńską farę pamięta zapewne średniowieczna granitowa kropielnica.
- Kościół ewangelicki,w pierwotnym założeniu neogotycki.Kamień węgielny pod budowę położono w 1875 roku.Obiekt zaś został ukończony 24 V 1877 roku.W okresie powojennym zaadaptowany na dom kultury-został poważnie przebudowany i zniekształcony.Obecnie zdewastowany.Sąsiadująca z kościołem pastorówka,pochodząca z XIX wieku,funkcjonuje obecnie jako przedszkole.
- Relikty rezydencji biskupów płockich,zbudowanej w XIV wieku,w bezpośrednim sąsiedztwie kościoła.Zostały odkryte w czasie badań archeologicznych w roku 2007.Budowla prawdopodobnie jednoskrzydłowa,przypominająca założenie zamku-pałacu w Raciążku.Kres funkcjonowaniu położyło spalenie przez Szwedów w 1628 roku.W XVIII wieku obiekt został rozebrany.
- Średniowieczne założenie prostokątnego rynku oraz ulic wybiegających z jego krótszych pierzei.
- Zabytkowe domy drewniane,drewniano-murowane oraz murowane z przełomu XVIII/XIX wieku oraz z 1 i 2 połowy XIX wieku,posiadające bardzo ciekawą architekturę.
- Zabudowania Wapionki(drewniany dom oraz młyn).
- Na polach w okolicach pobliskich wsi Zaborowo i Ruda miała miejsce w 1629 roku bitwa pomiędzy przeważającymi oddziałami szwedzkimi feldmarszałka Hermana Wrangla a polskimi formacjami,którymi dowodził Stanisław Potocki.Bitwa zakończyła się klęska wojsk polskich.
- Stanowisko archeologiczne zwane"Kopcem".Znajdował się tu gród użytkowany od połowy XIII wieku do początku XIV w.Mógł on być odbudowany jeszcze po 1325 roku.Odbudowa w tym okresie wiązała się z działalnością zakonu Miechowitów.Być może stanowisko to jest związane z pierwszym drewnianym dworem biskupim.Użytkowane także w okresie nowożytnym droga z otoczaków,wraz z kapliczką.
- Nieistniejące
- Grodzisko wczesnośredniowieczne,położone na przesmyku,pomiędzy jeziorami Górzeńskim i Młyńskim.Zniszczone w związku z budową na jego terenie w latach dziewięćdziesiątych kompleksu wypoczynkowo-rekreacyjnego"Wilga".
- Kościół świętej Anny,po raz pierwszy występuje w źródłach 10 X 1605 roku.Zlokalizowany był we wschodniej części gruntu nazywanego"Poświętnym".W 1618 roku wzmiankowany jako niedawno postawiony.Kościółek,wraz z całym miastem spłonął w 1628 roku.Po tym wydarzeniu został odbudowany,jednak ponownie spalili go Szwedzi w czasie wojny północnej.Odbudowano go w 1712 roku.Drewniana świątynia nie miała szczęścia,gdyż w 1728 roku uległa kolejnemu pożarowi.W połowie XVIII wieku,odbudowany kościół,był zagrożony zawaleniem,ze względu na bliskość jeziora.W tym okresie miał jeden dzwon i skromny ołtarz św.Anny.Świątynia spłonęła w pożarze miasta 20 VII 1773 roku.Nie została już odbudowana.
Z historią Górzna nierozerwalnie związany jest zakon Bożogrobców,zwany także zakonem Miechowitów,zaś jego pełna nazwa brzmi Zakon Kanoników Regularnych Stróżów Świętego Grobu Jerozolimskiego.Początki działalności zakonu na terenie miasta,związane są z założeniem parafii,przez biskupa płockiego Floriana 1 maja 1325 roku.Zakon posiadał tu prepozyturę,wraz z parafią.Bożogrobcy posiadali w tym okresie dwie placówki:w Starorypinie(założona w 1323 roku)oraz Suminie(założona w 1325 roku).Fakt,iż górzeńską parafię prowadziło zgromadzenie zakonne,nie jest przypadkiem odosobnionym.Miechowici sprawowali patronat nad parafią,choćby w leżącym na Mazowszu,książęcym Wyszogrodzie.Zresztą zakon ten opiekował się pierwszą parafialną świątynią,kasztelańskiego,później powiatowego Rypina kościołem Najświętszej Marii Panny oraz św.Piotra i Pawła.Bożogrobcy otrzymali od biskupa Floriana sowite uposażenie.M.in.otrzymali,w sumie,14 łanów i 10 mórg ziemi.Mieli także prawo wypasu bydła i owiec oraz mogli łowić ryby małymi sieciami na jeziorach podległych bezpośrednio biskupowi(nie mogli używać tzw.niewodu).Nie mogli oni jednak łowić na jeziorze znajdującym się u podnóża zamku.Wydaje się,że chodzi tu o obecne jezioro Górzno.Bezpośrednio po lokacji miasta,wójt Teodoryk ofiarował zakonowi połowę dochodów z młyna,zaś od sołtysa Szczutowa otrzymali połowę dochodów z karczmy.Wszystkie nadania dla Miechowitów,zostały potwierdzone,przez wspomnianego biskupa Floriana,24 listopada 1329 roku.Ponadto każdy kościół wzniesiony w parafii górzeńskiej miał podlegać zakonowi.Stało się tak w przypadku wzniesionego w początkach XV wieku kościoła św.Stanisława w Szczutowie.Bożogrobcy byli przede wszystkim zakonem szpitalnym.Ze względu na brak źródeł trudno jest stwierdzić kiedy szpital w Górznie rozpoczął swoje funkcjonowanie.Faktem jest,że w okresie od XVII do XVIII wieku istniał w Górznie szpital-przytułek dla żebraków i ubogich,zwany domem"Ozd",zapewne prowadzony przez Miechowitów.Pomimo tego,że okres od od 1466 roku,trwający przez cały wiek XVI i pierwsze ćwierćwiecze XVII wieku,był dla Ziemi Dobrzyńskiej stosunkowo pomyślny.Omawiany teren znalazł się w tym czasie na uboczu wydarzeń i zainteresowania politycznego.W związku z tym placówki bożogrobców,w tym także prepozytura i parafia górzeńska,zaczęły popadać w zapomnienie.Zresztą w 2 połowie XVI wieku sam zakon zaczął przezywać poważne problemy wewnętrzne.W związku z tym placówki filialne,takie jak Górzno zaczęły podupadać.Położone peryferyjnie obsadzane były niezaradnymi zakonnikami.Po reformie terytorialnej posiadłości zakonu w latach 1585-1587,placówka górzeńska znalazła się w składzie prowincji mazowieckiej.W XVII wieku Miechowici górzeńscy posiadali trzy kościoły: farny św.Krzyża w Górznie,wspominany już kościół św.Stanisława w Szczutowie oraz pojawiający się w źródłach pisanych dopiero w 1605 roku niewielki kościół św.Anny w Górznie.Najokazalszą ze świątyń był w owym czasie drewniany kościół św.Krzyża.Według wizytacji w 1605 roku w Górznie nie było szpitala.W 1618 roku szpital już funkcjonował.Funkcjonował także w wieku XVIII.Szpitala nie należy utożsamiać ze wspomnianym domem"Ozd",który był oddzielną placówką.Przy parafii funkcjonowała także szkoła.Placówka górzeńska została poważnie zniszczona w 1628 roku,przez Szwedów.Spłonął wtedy kościół św.Anny oraz fara św.Krzyża,wraz z wyposażeniem oraz wszelkimi kosztownościami.Krótko po tym wydarzeniu kościół św.Krzyża został odbudowany przez górzeńskiego prepozyta Wojciecha Ślęckiego.Odbudowany kościół przetrwał do 1763 roku.Bezpośrednio po nim został wzniesiony obecny kościół,którego niektóre elementy wyposażenia pochodzą,zresztą z poprzedniego kościoła.Odbudowany został także kościół św.Anny nie miał on jednak takiego szczęścia.Nie dotrwał do naszych czasów,ponieważ nie został odbudowany po wielkim pożarze Górzna w 1773 roku.Ranga parafii wzrosła po utworzeniu w 1643 roku dekanatu górzeńskiego.Mimo wszystko kolejne operacje militarne na Ziemi Dobrzyńskiej(Potop Szwedzki,Wojna Północna)przyczyniły się do powolnego upadku konwentu w Górznie,który zresztą funkcjonował i tak prężniej niż sąsiednie ośrodki.Według wizytacji z 1763 roku górzeńska świątynia znajdowała się w kiepskim stanie.Była to budowla drewniana,z portykiem w formie wieży oraz murowaną zakrystią.Jej wnętrze zdobiło aż 7 ołtarzy.W związku z nie najlepszym stanem technicznym świątyni prepozyt górzeński podjął się budowy,obecnie istniejącego,kościoła św.Krzyża.Zamysł został poddany realizacji dopiero dwa lata później.Placówka bożogrobców nie ucierpiała,w dużym stopniu,w pożarze miasta w 1773 roku,ze względu na to,że sam kościół położony był po za miastem.Spłonęła plebania,zaś sam kościół św.Krzyża został tylko uszkodzony.Spłonął także kościół św.Anny,który był i tak w złym stanie.Mimo wszystko budowa nowej fary trwała do 1812 roku.W tymże roku kościół został konsekrowany,choć pojawiają się przesłanki,że pierwsza konsekracja miała miejsce w 1781 roku.Długi okres budowy kościoła może świadczyć o ubogości,chylącego się ku upadkowi konwentowi bożogrobców.W XVIII wieku także odbudowany został kościół filialny w Szczutowie.W latach 80-tych XVIII wieku był on jednak poważnie zniszczony.Gwoździem do trumny był pierwszy rozbiór Polski na mocy,którego Górzno dostało się pod administrację pruską.W związku z tym prepozytura górzeńska została odcięta od metropolii w Miechowie.Ostatnim miechowitą górzeńskim był prepozyt Eustachy Caliński zmarły w 1830 roku.Tym samym był on ostatnim przedstawicielem tego zgromadzenia na Ziemi Dobrzyńskiej.Do dziś po Bożogrobcach w Górznie zachował się okazały kościół z podwójnymi krzyżami wieńczącymi dwie wieże.W kościele zachowało się także cenne wyposażenie pamiętające czasy miechowitów.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz