Korona Królestwa Polskiego

(łac.Corona Regni Poloniae)zwyczajowa nazwa państwa polskiego w czasach średniowiecza,formalna nazwa jako odrębnego państwa w latach 1386-1569 i później,w ramach Rzeczypospolitej Obojga Narodów,jako jeden z dwóch równoprawnych członów obok Wielkiego Księstwa Litewskiego w latach 1569-1795.

Geneza

Termin Korony Królestwa Polskiego zaczerpnięty został z ideologii politycznej realizowanej w rządzonych przez obce dynastie monarchiach stanowych Czech(dynastia Luksemburgów) i Węgier(dynastia Andegawenów)w późnym średniowieczu.W krajach tych ideologia korony królestwa przyjęła nazwy"Korony świętego Wacława" i "Korony Świętego Stefana",nawiązujące do postrzeganych jako święte insygniów władzy monarszej i miała na celu ograniczenie władzy królewskiej,nad królem bowiem stało właśnie królestwo.W Polsce określenie"Korona Królestwa Polskiego"po raz pierwszy pojawia się w dokumentach królewskich za Kazimierza Wielkiego(1333-1370),nie niosło one jednak wtedy ze sobą jeszcze spójnej ideologii politycznej,stanowiąc raczej zamiennik dla nazwy Królestwa Polskiego.Termin Corona Regni pojawia się tylko trzykrotnie w dokumentach Kazimierza Wielkiego i wszystkie trzy są określeniami obcych kancelarii,w związku z układami międzynarodowymi,co było ówcześnie powszechne.Jednak za czasów Kazimierza Wielkiego koncepcja Korony Królestwa,która ograniczała władzę króla,stała w sprzeczności z charakterem jego rządów.Dopiero wygaśnięcie głównej linii Piastów w 1370 roku i przejęcie władzy przez monarchę z obcej dynastii(Ludwika Andegaweńskiego)doprowadziło do ostatecznego wykrystalizowania się terminu,określającego nowy sposób postrzegania państwa i władcy,charakterystyczny dla rozwiniętej monarchii stanowej.Ludwik Węgierski był już królem Korony Królestwa Polskiego i to dla niej zobowiązywał się odzyskać wszystkie utracone ziemie.W imię interesów Korony Królestwa zażądano od króla Ludwika unieważnienia testamentu Kazimierza,ponieważ zapis ziem dla wnuka stał w sprzeczności z prawem Korony do zachowania integralności terytorialnej.Początkowo termin Korona stosowany był przede wszystkim w kręgu możnowładztwa małopolskiego(grupa tzw.panów krakowskich).Z czasem dzięki wpływowi jaki wspomniana grupa dostojników wywierała na Ludwika Węgierskiego i Władysława Jagiełłę,Korona Królestwa stała się obowiązującą ideologią państwową.
Założenia
Nazwa"Korona Królestwa Polskiego"odnosiła się do państwa,jako instytucji niezależnej od władcy,nie będącej już,jak w dobie monarchii patrymonialnej,jego własnością.Nazwa"Korona Królestwa"określała Polskę,jako organizm niepodzielny,rządzący się prawami i zasadami ustrojowymi stojącymi ponad osobą monarchy.Władca zgodnie z tą ideologią nie miał prawa uszczuplania terytorium państwa,np.poprzez zapis testamentowy lub nadanie ziemi w lenno.Nie był też już jedynym i nadrzędnym źródłem prawa,jak w okresie wcześniejszym.Sam podlegał prawom królestwa,co wyrażało się m.in.w wykształconym już w pełni prawie oporu.Terminem Korony Królestwa określano często nie tylko ziemie rzeczywiście znajdujące się pod władzą króla polskiego,ale także te do których roszczono sobie prawa,czyli przede wszystkim Śląsk i Pomorze Gdańskie.Do Korony wliczano także stanowiące(pomimo podejmowanych przez lokalnych książąt prób usamodzielnienia się)lenno Polski Mazowsze.Za Ludwika Węgierskiego ideologia Korony Królestwa przyjęła już w pełni rozwiniętą formę.Termin ten stosowano przede wszystkim w celu zabezpieczenia pozycji i niezależności Królestwa Polskiego,które w unii personalnej z Węgrami było stroną niewątpliwie słabszą.Przykład stanowi przywilej koszycki z 1374,w którym Ludwik zobowiązał się:zachowywać Koronę Królestwa Naszego całą i nienaruszoną i żadnych ziem lub ich części od niej nie odrywać ani uszczuplać.Nowa ideologia państwowa wpisywała się w szerszy nurt przemian,który na sile przybrał wraz z przejęciem władzy przez obcych władców,ale zapoczątkowany został już w momencie zjednoczenia państwa przez Władysława Łokietka i wykrystalizowania się monarchii stanowej(jej umowna data początkowa 1320).Przejawiał się on w nowym sposobie rozumienia państwa jako spójnego organizmu,w wykreowaniu symboli ogólnopaństwowych(Orzeł Biały),z czasem także w podporządkowaniu władzy monarszej zasadom ustrojowym(egzekwowany od 1438,choć początkowo nie w pełni skutecznie,obowiązek potwierdzania przez nowo obranego władcę przywilejów nadanych przez jego poprzedników).
Korona jako określenie państwa
Po zawarciu unii z Wielkim Księstwem Litewskim formalny termin Korony Królestwa przyjął się jako popularne i wygodne określenie Królestwa Polskiego.W kontraście do"Litwy"lub"Wielkiego Księstwa"określano je krótko mianem"Korony".Pod tą nazwą Królestwo stanowiło jedną z dwóch części składowych Rzeczypospolitej Obojga Narodów(od unii lubelskiej z 1569).Ideologia Korony Królestwa wywarła także wpływ na terminologię stosowaną na dworze.Od późnego średniowiecza urzędy państwowe dotąd określane jako królewskie,zaczęły nosić nazwę koronnych.