Jeziorany

(dawniej Zybork,niem.Seeburg)miasto w woj.warmińsko-mazurskim,w powiecie olsztyńskim,położone nad rzeką Symsarną,siedziba gminy miejsko-wiejskiej Jeziorany.W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj.olsztyńskiego.Według danych z 30 czerwca 2012 miasto miało 3331 mieszkańców.W okolicy znajduje się kilka jezior.Największe z nich to Jezioro Luterskie 691,1 ha,głębokość do 20,7 m(ośrodki wypoczynkowe w miejscowościach Kikity i Lutry),Blanki,Ławki i Pierścień.Ciekawy punkt widokowy na serpentynie drogowej w rejonie wsi Radostowo.W rejonie wioski Ustnik zlokalizowane są rozlewiska rzeki Symsarny z rezerwatem dzikiego ptactwa,o powierzchni 32 hektarów(miejsce lęgowe i wypoczynkowe dla około 50 gatunków ptaków,takich jak:perkoz zausznik,bekas dubelt,biegus mały,rycyk).

Historia

W pobliżu Jezioran,koło wsi Krokowo,znajdowały się osady pruskie.Prawdopodobnie na wzgórzu,zwanym Świętą Górą(179 m n.p.m.)w czasach Prusów miały miejsce obrzędy religijne.Założycielem Jezioran był biskup warmiński Herman z Pragi,który położył duże zasługi przy uregulowaniu granic biskupstwa i dominium warmińskiego oraz zasiedleniu południowej Warmii.W zastępstwie biskupa przywilej lokacyjny na prawie chełmińskim wystawił w 1338 roku kanonik braniewski Mikołaj i wójt biskupi Henryk von Luter.Zasadźcą został Henryk Wandepfaffe.Miastu przydzielono 110 włók ziemi,z tego 11 włók należało do sołtysa,6 stanowiło uposażenie kościoła,jedną zarezerwowano jako pastwisko na potrzeby zamku,jedną przeznaczono na zabudowę miasta.Murowany zamek biskupów warmińskich wybudowano po 1350 r.Była to budowla siostrzana do zamku w Reszlu,dwuskrzydłowa z narożna wieżą typu bergfried,poprzedzona od wschodu małym przedzamczem.Zamek rozebrano po pożarze w 1783 r.a materiał przeznaczono na odbudowę miasta.Zachowała się jedynie dolna część głównego skrzydła zachodniego ze sklepionymi piwnicami.Mury obronne miały trzy bramy:Mostową,Młyńska i reszelską,zostały wzniesione po 1360 r.Pożar z 1783 r.zniszczył Jeziorany niemal doszczętnie.Odbudowano je w całości murowane,co na owe czasy było niezwykłe.Wspominał nawet o tym biskup Ignacy Krasicki.Szyldy sklepowe na fotografiach sprzed II wojny światowej świadczą o polskim pochodzeniu części mieszkańców Jezioran,jednak w czasie plebiscytu nie odnotowano głosów za Polską.W 1946 r.w wyniku powojennych zmian granic państwowych Jeziorany zostały włączone administracyjnie do nowo powstałego województwa olsztyńskiego.Więcej zniszczeń niż uszkodzenia wojenne przyniosły późniejsze zaniedbania,w wyniku których rozebrano znaczną część jego historycznej zabudowy.Do 1954 roku siedziba gminy Radostowo. Zabytki

• gotycki kościół św.Bartłomieja z 1390 r.przy rynku(według tradycji miał,być ukończony w 1345 r.)z wieżą dobudowaną w początkach XX wieku i cenną kołatką jednym z rzadkich okazów sztuki odlewniczej.Wzniesiony jako trójnawowa hala bez chóru o czterech przęsłach,na planie zapożyczonym z kościoła św.Jana w Ornecie.W 1912 r.kościół był poddany gruntownej renowacji,połączonej z rozbudową korpusu o dwa przęsła wschodnie,a wieża nadbudowana o dwie kondygnacje.Wyposażenie kościoła w większości barokowe.Ołtarz główny z warsztatu Jana Chryzostoma Schmidta z Reszla pochodzi z roku 1734 r.
• resztki piwnic zamku biskupów warmińskich(obecnie budynek Urzędu Miejskiego przy Placu Zamkowym)oraz gotyckich murów miejskich.
• kaplica przy skrzyżowaniu ulic Kopernika,Kajki i Mickiewicza,służąca obecnie jako dom pogrzebowy.
• nieczynny kościół ewangelicki przy ulicy Mickiewicza(w połowie XIX w.nauczycielem w miejscowej szkole ewangelickiej był Herman Pełka).
• na terenie obecnej remizy straży pożarnej znajdował się cmentarz żydowski.
• domy przy ulicy Kajki(wjazd od strony Olsztyna).
• rynek i pozostałości rzadko występującego rynku przelotowego,z główną ulicą(obecnie ulica Kajki)przechodzącą przez środek placu.W miejscu obecnego skweru z pomnikiem znajdował się budynek ratusza.

W średniowieczu miasto posiadało trzy bramy wjazdowe.Na stokach Wzgórza zamkowego znajdowały się ogrody w stylu włoskim.
Transport
Przez miasto przechodzą drogi:

• 593 Miłakowo Dobre Miasto Jeziorany Reszel
• 595 Jeziorany Barczewo

Ok.9 km na wschód od miasta funkcjonuje lądowisko Kikity.
Ciekawostki

• Warmińskie Jeziorany nie mają nic prócz nazwy wspólnego z fikcyjną wsią Jeziorany z radiowego słuchowiska pt."W Jezioranach".

Wieś ze słuchowiska prawdziwa nazwa Jeziorzany.

• W tym mieście nagrywano film pt."Stacyjka"
• w 1562 r.w Jezioranach urodził się Jan Leo,autor książki"Dzieje Prus",ksiądz katolicki,kanonik w Dobrym Mieście.
• W Jezioranach urodził się Aleksander Szczygło były szef Biura Bezpieczeństwa Narodowego.
• W szkole w Jezioranach uczył się niemiecki wynalazca Hermann Ganswindt.Urodził się w pobliskiej wsi Wójtówko.
• W Jezioranach urodził się i spędził dzieciństwo pisarz Tomasz Białkowski.