Sępólno Krajeńskie

Niem.Zempelburg miasto w woj.kujawsko-pomorskim,stolica powiatu sępoleńskiego,siedziba gminy miejsko-wiejskiej Sępólno Krajeńskie.Według danych GUS z 31 grudnia 2012 miasto miało 9312 mieszkańców.

Położenie

Miasto położone jest pomiędzy Jeziorami:Sępoleńskim,Piaszczynkiem(Pierścionkiem)oraz Niechorz(Niechorskim);w dolinie rzeki Sępolny(przez mieszkańców zwanej Sępolenką),która jest dorzeczem Brdy,we wschodniej części Krajny,na obszarze Krajeńskiego Parku Krajobrazowego,w pasie Pojezierza Południowo pomorskiego(w tym Pojezierza Krajeńskiego),przy drodze krajowej nr 25,w odległości 64 km na północny zachód od Bydgoszczy oraz 106 km od Torunia.
Historia miasta

Prawa miejskie miastu nadał król polski Kazimierz Wielki 20 kwietnia 1360.Pierwsze zapisy kronikarskie o osadnictwie na terenie obecnego miasta pojawiły się już w 1113.Pierwszym znanym właścicielem Sępólna został Hektor Ostroróg z Pakości,który wraz z rodziną zamieszkał w pałacu w Sikorzu.Początkowo miasto leżało w dolinie Sępolenki,później zmieniono bieg rzeki a miasto zaczęło rozbudowywać się na wyższych brzegach jeziora i rzeki.W 1359 Hektor Ostroróg ufundował kościół pod wezwaniem św.Bartłomieja.Patronat nad kościołem otrzymali Miechowici(zakon bożogrobców z Miechowa).W tym samym roku Ostroróg zbudował młyn,a zatamowana śluzami woda zalała okoliczne obszary.Ród Ostrorogów za czasów panowania Piastów był bardzo poważanym,jednym ze znakomitszych i najstarszych rodów.
Następnymi dziedzicami po Hektorze byli:

• Mikołaj Ostroróg(1383)
• Jan Ostroróg(1391)
• Lesław Gochala Ostroróg(1400)
• Sędziwoj(syn Lesława)był polskim generałem i wojewodą poznańskim.Zmarł w 1439.Napis na nagrobku głosi:Królowi Polski Władysławowi Jagielle,jego synom Władysławowi i Kazimierzowi w wojnie i pokoju służył.Walczył przeciw Krzyżakom,Turkom.Zmarł w 60 roku swojego życia
• Stanisław Ostroróg(syn Sędziwoja)zmarł w 1477.Jego najstarszy syn Jan zmarł w najlepszym dla mężczyzny wieku,a wdowa poślubiła Gosłubskiego,mając już dwóch synów z pierwszego małżeństwa Stanisława i Mikołaja(Ostroróg).Synowie ci po śmierci ojczyma w 1496 postanowili podzielić się spadkiem.Podzielili miasto w ten sposób,że jeden otrzymał lewą a drugi prawą część miasta.Od tego czasu właściciele Sępólna przyjęli nazwisko Sempelborskich.W 1520 ożenił się jeden z Sempelborskich z córką Andrzeja Kościeleckiego.

W XIV wieku miasto przekroczyło ramy terytorialne wyznaczone lokacją.W 1409 a także w 1414 i 1422 Sępólno zostało całkowicie spalone przez krzyżaków.Ocalał tylko Kościół świętego Bartłomieja.W latach wojny trzynastoletniej z Zakonem Krzyżackim(1454–1466)Krajna dostała się pod panowanie krzyżaków,a Sępólno zostało przez nich ograbione.Dopiero ustalenia II pokoju toruńskiego w 1466 spowodowały oddalenie zagrożenia ze strony Zakonu Krzyżackiego bowiem wschodnia Krajna przestała graniczyć państwem krzyżackim.Umożliwiło to rozwój gospodarczy miasta(m.in.utworzono browar) i wzmogło osadnictwo na tych ziemiach.W 1578 miasto miało 215 mieszkańców.W 1601 odbudowano szachulcowy kościół parafialny,rozbudowany w 1612.W tym czasie miasto było w posiadaniu rodziny Zebrzydowskich.W 1629 miasto liczyło już 784 mieszkańców.Rodzina Zebrzydowskich,chcąc uaktywnić Sępólno pod względem handlowym w 1644 wydała zezwolenie na osadzanie się w mieście Żydów.W 1655 podczas wojny polsko-szwedzkiej zwanej potopem miasto dostało się pod władze Szwedów.Zostało one wyzwolone w 1656 przez Hetmana Czarnieckiego.W tym samym roku w mieście wybuchła straszliwa zaraza zabijająca ponad 1000 osób.W 1674 odnowiony został przywilej lokacyjny,który miał stanowić podstawę odrodzenia miasta.W tym czasie miasto liczyło 540 mieszkańców.W wyniku I rozbioru Polski 13 sierpnia 1772 Sępólno zostało włączone do Królestwa Prus i zwane odtąd Zempelburg.Władza zaborcza zmusiła burmistrza miasta do złożenia hołdu królowi pruskiemu Fryderykowi II i wezwała przedniejszych mieszkańców,a w szczególności właścicieli ziemskich,by w dniu 27 września 1772 udali się do Malborka i również oddali hołd władcy pruskiemu.W 1875 Sępólno liczyło 3516 mieszkańców.W 1894 zakończyła się budowa linii kolejowej Chojnice–Sępólno–Więcbork–Nakło przy udziale przedsiębiorstwa należącego do Juliusza Bergera.W 1896 powstał nowy ratusz w przebudowanym domu mieszkalnym przy ul.Młyńskiej 8 oraz poczta przy ul.Sienkiewicza.W 1910 w mieście żyło 3818 osób.Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości,Sępólno w 1919 stało się siedzibą polskiego powiatu w województwie pomorskim.24 stycznia 1920 do miasta wkroczyły Wojska Polskie i oddały je w posiadanie polskim władzom cywilnym.Przyjęcie Wojska Polskiego przez tutejszych polskich obywateli było wspaniałe i bardzo serdeczne.Miasto zostało przyozdobione bramami tryumfalnymi i flagami narodowymi.Lata II wojny światowej i okupacji 1939–1945 przyniosły ludności zamieszkałej w Sępólnie dużo nieszczęść.Już na kilka tygodni przed wybuchem wojny wielu obywateli,w tym urzędników,w obawie przed represjami opuściło swoje miejsce zamieszkania.W dniach 30–31 sierpnia 1939 pozostającym w mieście urzędnikom i nauczycielom wypłacono pobory za wrzesień i 3 następne miesiące.Ich rodziny miały zostać ewakuowane,do czego jednak nie doszło.1 września artyleria i samoloty Wehrmachtu po przełamaniu granicy położonej 7 km na zachód od Lutowa rozpoczęły atak na miasto.Kilka bomb spadło na stadion położony przy obecnej ul.Chojnickiej,na którym odbywał się pobór koni dla wojska.Od pocisków zapalił się budynek na dworcu.Samoloty niemieckie krążyły nisko nad miastem i ostrzeliwały z broni pokładowej wojsko polskie będące w mieście oraz ludność cywilną,która uciekała na wozach,samochodach,rowerach i pieszo w kierunku Bydgoszczy.Straż Graniczna i pozostałości oddziałów wojska polskiego wycofały się przez miasto na wschód wysadzając most na ul.Kościuszki,który znajdował się na wysokości gazowni.Około godz.8 pojawiły się na ulicach miasta oddziały Wehrmachtu na motocyklach i w wozach pancernych.Porucznik dowodzący akcją wysadzenia mostu został złapany i publicznie rozstrzelany na stadionie,który po 6 latach odbudowano.W 2000 roku zawieszono ruch pociągów na przebiegającej przez miasto linii Nakło Chojnice,a w 2001 roku skasowano tutejszy sąd.Obecnie budowana jest ścieżka rowerowa z Sępólna do Więcborka.Zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 31 lipca 2012,z dniem 1 stycznia 2013 granice miasta zostaną poszerzone o 73,42 ha.W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj.bydgoskiego.
Etymologia nazwy miasta
Nazwa miasta pochodzi od prasłowiańskiego wyrazu*sąpolje/supolje(rekonstrukcja)oznaczający tyle co miedza,ziemia graniczna,styk pól.Pierwotnie Sępólno było położone w dolinie nadjeziornej i nadrzecznej,a z czasem rozwijało się na wysokim brzegu jeziora i rzeki.Nazwa rzeki Sępolna zanotowana została w 1345(Sampolna).
Historyczne nazwy miasta

• Sampolno(1312 r.)
• Sampełno(1359 r.)
• Sampolno(1360 r.)
• Sampulburg(1388 r.)
• Sempelbork(1393 r.)
• Samppilborg(1409 r.)
• Sampelburg(1409 r.)
• Sampolburg(1422 r.)
• Sempelborg(1427 r.)
• Sampolbor(1450 r.)
• Sempelburg(1510 r.)
• Stempelburgh(1596 r.)
• Stempelborg(1596 r.)
• Zempelborch(1602 r.)
• Zempelburg(1772 r.)
• Sępólno Krajeńskie albo Sępolno Kraińskie(1920 r.)
• Zempelburg(1939–1945)
• Sępólno Krajeńskie(od 1956 r.)

Zabytki

• Kościół parafialny pw.św.Bartłomieja Apostoła z przełomu XVIII/XIX w.przy ul.Farnej
• Cmentarz parafialny przy ul.Chojnickiej
• Budynek Miejsko-Gminnego Przedszkola nr 1 z początku II połowy XIX w.przy ul.Nowy Rynek
• Budynek Centrum Aktywności Społecznej z końca XIX w.przy ul.Jeziornej
• Budynek Zespołu Szkół nr 1 z przełomu XIX/XX w.przy ul.Wojska Polskiego
• Budynek Urzędu Pocztowego z początku XX w.przy ul.Hallera
• Budynek Zespołu Szkół nr 2 z 1927 roku przy ul.Hallera
• Budynek Urzędu Miejskiego i Starostwa Powiatowego z 1929 roku przy ul.T.Kościuszki
• Budynek Filii Wojewódzkiej Biblioteki Pedagogicznej im.M.Rejewskiego i Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej z I połowy XX w.przy ul.Wojska Polskiego
• Pomnik Walki i Męczeństwa na pl.Wolności
• Układ urbanistyczny
• Trójkątny stary rynek;jeden z kilku w Polsce

Religia
Na terenie miasta działalność duszpasterską prowadzą następujące Kościoły:

• Kościół Rzymskokatolicki Parafia św.Bartłomieja Apostoła w Sępólnie Krajeńskim
• Kościół Ewangelicko-Augsburski zbór ewangelicko-augsburski w Sępólnie Krajeńskim filiał parafii w Bydgoszczy
• Chrześcijański Zbór Świadków Jehowy w Sępólnie Krajeńskim

Baza noclegowa
W mieście znajdują się 2 hotele:

• Hotel Jan***
• Hotel Polonia
• Szkolne Schronisko Młodzieżowe przy ulicy Hallera

Sport
W mieście działa klub MLKS Krajna,założony w 1938.Składa się z 6 sekcji

• Piłka nożna(obecnie IV liga )
• Lekkoatletyka
• Podnoszenie ciężarów
• Żeglarstwo
• Tenis stołowy
• Szachy

Siedziba klubu mieści się na stadionie przy ul.Chojnickiej.
Historia klubu MLKS Krajna
Stadion,który w chwili obecnej służy sępoleńskiej Krajnie powstał około 1929.Pierwszą salę gimnastyczną,która mieściła się obok gmachu szkolnego przy ul.Jeziornej,otwarto 12 września 1932.Obiekty te służyły początkowo przede wszystkim Towarzystwu Gimnastycznemu"Sokół".Dopiero w lipcu 1938 grupa miłośników sportu,na spotkaniu w mieszkaniu Antoniego Kucharskiego przy ul.Hallera 20,powołała do życia Sępoleński Klub Sportowy w skrócie SKS.
Olimpijczycy pochodzący z Sępólna Krajeńskiego
-Bartłomiej Bonk polski sztangista,pochodzący z Sępólna Krajeńskiego.Wychowanek klubu MLKS Krajna Sępólno Krajeńskie,od 2001 reprezentant Budowlanych Opole,gdzie jego trenerem jest Ryszard Szewczyk;olimpijczyk z Pekinu(2008)(w kategorii do 94 kg) i Londynu(2012)(w kategorii 105 kg).Brązowy medalista Igrzysk Olimpijskich z Londynu 2012.
-Kacper Ziemiński polski żeglarz,pochodzący z Sępólna Krajeńskiego;startujący w klasie Laser.Wychowanek klubu MLKS Krajna,obecnie należy do klubu Pogoń Szczecin.Olimpijczyk z Pekinu(2008) i Londynu(2012).
Edukacja
Przedszkola

• Przedszkole nr 1
• Przedszkole nr 2 Bajka

Szkoły podstawowe i gimnazja

• Zespół Szkół nr 1
• Zespół Szkół nr 2(posiada internat dla uczniów)
• Zespół Szkół nr 3

Szkoły ponadgimnazjalne

• Liceum Ogólnokształcące w Sępólnie Krajeńskim
• Zespół Szkół Specjalnych nr 2(posiada internat dla uczniów)
• Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych

Media
Na obszarze Sępólna Krajeńskiego wydawane są lokalne gazety:Wiadomości Krajeńskie i Wasza Gazeta.W mieście nadaje rozgłośnia Radio Weekend.
Prasa regionalna

• Gazeta Pomorska publikowana obecnie
• Wiadomości Krajeńskie tygodnik publikowany obecnie
• Gazeta Sępoleńska obecnie nie jest publikowana
• CSE publikowana obecnie