| Położenie |
Warunki naturalne
Geologia
Miasto leży na styku 2 jednostek tektonicznych,które dzielą je na dwie części.Południowa część leży na terenie płaszczowiny skolskiej,natomiast północna na zapadlisku przedkarpackim.W rejonie Rzeszowa próg Karpat jest wyraźnie obniżony,co powoduje,że najmłodsze utwory geologiczne zapadliska„wkroczyły już w tereny górskie tworząc tzw.Zatokę Rzeszowską.Linia dzieląca dwie jednostki przebiega wzdłuż linii Wielopole Iwierzyce Zalesie Markowa.Na terenie środkowej części województwa wyznaczają ją antykliny:Brzezna,Babic,Wielopolski,Kąkolówki i Czerwonek.Najstarsze utwory skalne pochodzą z kredy górnej,należą do nich głównie bakulitowe margle(między Rzeszowem i Przemyślem,zlepieńce i czarne iły(na południe od Rzeszowa i Dębicy)oraz charakterystyczne wapniste piaskowce.W okolicy Rzeszowa ostatnia warstwa pochodzi z młodszego wieku mioceńskiego,co tłumaczy powstanie charakterystycznej„wyspy fliszowej”między Bzianką a Będziemyślem,nazwanej przez Henryka Świdzińskiego Półwyspem Trzciany.W powiecie rzeszowskim występują złoża gazo- i roponośne(w szczególności w regionie Przedgórza(Zapadlisko przedkarpackie).Na południe,pod Rzeszowem w sąsiednich gminach(Boguchwała,Błażowa)znajdują się złoża łupków melilitowych,które ze względu na własności mechaniczne są dobrej jakości surowcem budowlanym.Na południowy zachód z kolei(Lubenia)występują gipsy krystaliczne i laminowane wieku mioceńskiego.Region rzeszowski pod względem geomorfologicznym obejmuje tereny Pogórza Karpackiego i Kotliny Sandomierskiej,obie są oddzielone obniżeniem terenu o charakterze dolinnym Rynnę Podkarpacką.Na północ od rynny występuje Płaskowyż Kolbuszowski,a na południe,rozciągające się z grubsza równoleżnikowo Przedgórze(Podgórze)Rzeszowskie,które następnie przechodzi w Pogórze Dynowskie.Taka rzeźba terenu spowodowała,że niektóre tereny pagórkowate i górzyste narażone są na osuwanie(zwłaszcza w gminach Błażowa i Chmielnik Rzeszowski).Przykładem osuwiska w pobliżu miasta jest Borek Stary,gdzie na skarpie znajduje się barokowy klasztor dominikanów(prace zabezpieczające budynek przeprowadzono w latach 2005–2006).W 1969 i 1982 przeprowadzono pierwsze odwierty sondażowe,mające na celu sprawdzenie jakości wód mineralnych na terenie miasta.Badania ponowiono w 2007.Na ich podstawie PZH w Poznaniu zakwalifikował źródła jako chlorkowo-sodowe,jodkowe oraz solankowe.Dodatkowo potwierdził,że są one zdatne do używania jako wody lecznicze.Ich złoża są eksploatowane w Zakładzie Wodolecznictwa Szpitala Miejskiego w Rzeszowie.Zdrój zlokalizowany jest w dzielnicy Staromieście.Dodatkowo prowadzone są badania nad zasobami wód geotermalnych.
Klimat
Wedle podziału zaprezentowanego przez Eugeniusza Romera północna część obszaru wokół Rzeszowa zaliczana jest do klimatu podgórskich nizin i kotlin,część południowa zaś do klimatu górskiego.Z kolei podział E.Michna nazywa ten rejon jednostką mezotermiczną Kotliny Sandomierskiej i Pogórza Dynowskiego.Jednym z głównych czynników kształtujących klimat w rejonie środkowego Podkarpacia są masy powietrza,w tym przypadku polarno-morskie(ok.63%),których maksimum napływu przypada na lipiec.Około 32% mas powietrza zaliczana jest do grupy polarno-kontynentalnej,natomiast 5% stanowią pozostałe masy powietrza.Średnia temperatura roczna dla Rzeszowa to +8,9°C.Najwyższe średnie temperatury w skali roku przypadają na lipiec(+19,6°C),a najniższe na styczeń(–2,1°C).Przeważają wiatry zachodnie i północno-zachodnie,wiatry wschodnie to ok.13% ogółu i występują przede wszystkim w zimie.
| Średnia temperatura i opady dla Rzeszowa | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Miesiąc
|
Sty | Lut | Mar | Kwi | Maj | Cze | Lip | Sie | Wrz | Paź | Lis | Gru | Roczna |
Średnie najwyższe temperatury[°C]
|
0
|
2
|
7
|
14
|
20
|
22
|
24
|
24
|
19
|
13
|
6
|
2
|
13
|
Średnie najniższe temperatury[°C]
|
-4
|
-4
|
-1
|
3
|
8
|
12
|
13
|
13
|
9
|
5
|
0
|
-2
|
4
|
Opady[mm]
|
20.3
|
15.2
|
22.9
|
40.6
|
66
|
71.1
|
86.4
|
38.1
|
38.1
|
43.2
|
22.9
|
40.6
|
508
|
W obrębie samego Rzeszowa znajduje się rezerwat przyrody Lisia Góra,który jest położony nad sztucznie utworzonym w 1973 Zbiornikiem Rzeszowskim.Początkowo zbiornik ten miał pełnić funkcję rekreacyjną oraz retencyjną.Kształt zbiornika jest wydłużony(południkowo),a jego powierzchnia wynosi ok.65 ha.Wskutek sukcesywnego nanoszenia mułu na terenie obecnego zbiornika powstały liczne wysepki i płycizny.W późniejszym czasie porosły one pałką szeroko- i wąskolistną,trzciną,manną mielec,skrzypem bagiennym,kosaćcem żółtym,szczawiem lancetowatym.W wodzie i na jej powierzchni rosną również żabieniec,rzęsa wodna,moczarka kanadyjska,rogatek,rdestnica pływająca,grążele żółte,grzybienie białe.Na brzegach dochodzi do sukcesji łęgu występują wierzby,topole,olchy,jesiony.Bogata jest również fauna(chrząszcze żółtobrzeżki,czy pająki topiki,ślimaki wodne błotniarki;28 gatunków ryb,np.:lin,sum,amur,karp oraz płoć,karaś,leszcz,liczne płazy:kumaki nizinne,żaby wodne i jeziorkowe,traszki zwyczajne i grzebieniaste).Zbiornik jest miejscem godów i rozrodu żab:trawnej i moczarowej,ropuch:szarej i zielonej.Wśród przedstawicieli gadów można tu znaleźć prowadzącego ziemno-wodny tryb życia zaskrońca,a na brzegach również jaszczurki:zwinkę i żyworodną.Wśród ssaków popularny jest lis.W mieście znajduje się również Ścieżka Przyrodnicza im.Władysława Szafera.Składa się ona z dziewięciu przystanków(Stary Cmentarz Olszynki Park Kultury i Wypoczynku Zapora Niżej Zespołu Szkół Elektronicznych Ujęcie wody dla WSK Lisia Góra Skarpa Lessowa Przeprawa na wyspę)na długości ok.6 km wzdłuż Wisłoka.Rozpoczyna się w centrum miasta na Starym Cmentarzu przy ul.Targowej.Można tu spotkać 230 gatunków ptaków(np.:kaczka krzyżówka,łabędź niemy,mewa śmieszka,gawron),nietoperze,łasice,jeża europejskiego i wiewiórki pospolitej.Na przystanku Lisia Góra można spotkać sarny i zające szaraki,jaszczurkę zwinkę,ropuchy:szarą,zieloną i chronionego chrząszcza kozioroga dębosza.Bogaty drzewostan,częściowo zasadzony przez człowieka(na ścisłym terenie miasta),a częściowo zachowany pierwotny obszar puszczy sandomierskiej.Liczne okazy orzecha czarnego,topoli:białej,czarnej,chińskiej,włoskiej oraz wiązu szypułkowego,dębu szypułkowego,graby wierzby płaczącą i mandżurską,liczne krzewy:irgi,ligustru,berberysu i derenia,bluszczu.Liczne organizmy pionierskie świadczące o czystości środowiska.Osobliwością ścieżki jest lessowa skarpa,której wysokość względna wynosi 30 m.
Hydrologia
Ze względu na zróżnicowaną budowę geologiczną,odmienną względem ogółu województwa podkarpackiego również stosunki wodne mają inny charakter.Sieć rzeczna nie jest gęsta,natomiast dużą zmienność wykazują głębokość i zasobność wód gruntowych.
Na terenie miasta do wód powierzchniowych płynących zaliczamy:
- Wisłok największa zlewnia w województwie podkarpackim.Przecina miasto na 2 części(wschodnią i zachodnią).Na przełomie XIX i XX wieków uregulowana,ponowne prace poczyniono w latach powojennych.Nad rzeką widoczne tarasy,wzdłuż,których rozciągają się tarasy lessowe(Lenartowicza Hetmańska Staszica Dąbrowskiego,a także częściowo Chopina).Tereny,starego XVII-wiecznego Wisłoczyska sięgają aż po klasztor pijarski,gdzie w latach 60.XX w.wybudowano bloki mieszkalne i dwa 10-piętrowe biurowce(min.Elektromontaż).Do 1962 na terenie miasta z dna rzeki wydobywano piasek i żwir.
- Stary Wisłok(Wisłoczysko)obecnie przetrwało w północno-wschodniej części miasta w postaci niewielkich potoków/kanałów,które łączą się w 1 i są prawobrzeżnym dopływem Wisłoka.Ostatnie prace konserwacyjne potoku wykonano w 2009(odmulanie,usypanie skarp).
- Strug rzeka w województwie podkarpackim o dł.ok.35 km.Jej średnia szerokość wynosi od 3 do 5 m,przy głębokości nie przekraczającej 3 m.Do miasta wpływa od strony południowej przez Drabiniankę i Białą.Jest prawobrzeżnym dopływem Wisłoka
- Mikośka potok znajdujący się na terenie Rzeszowa,stanowiący niegdyś pierwszy system miejskiej kanalizacji w Rzeszowie,sukcesywnie obudowywany(przykrywany)kanałem od końca XIX wieku do lat powojennnych.Obecnie na przeważającej długości śródmieścia biegnie pod ulicami,stanowiąc jeden z głównych kolektorów kanalizacji burzowej miasta.Wedle Marka Czarnoty i innych historyków miasta(Kotula,Malczewski)na terenie miasta ponoć do dziś istnieją(już jako skanalizowane)2 potoki o tej samej nazwie,łączą się one w 1 i wpadają do Wisłoka.Mikośki,swoje źródła mają w dzielnicy Zwięczyca(Mikośka I) i w ścisłym centrum miasta(Mikośka II),łączą się niedaleko źródła tej drugiej.
- Przyrwa rzeczka biegnąca od Przybyszówki przez Baranówkę i Staromieście,wzdłuż ulic Dębickiej,alei Wyzwolenia i gen.Maczka.Wpada do Wisłoka w rejonie mostu załęskiego,jako lewobrzeżny dopływ.W przeszłości miała ona duże znaczenie strategiczne,w widłach jej i Wisłoka lokowany był pierwszy gród.
- Młynówka potok we wschodniej części miasta(Słocina i Nowe Miasto).
- Czekaj potok we wschodniej części miasta(Zalesie,Paderewskiego i Mieszka I wzdłuż niego na sporym odcinku biegła przed wojną granica miasta).
- Hermanówka potok w dzielnicy Budziwój
- Krzypopa drobny potok w rejonie Staromieścia
- Paryja drobny potok w południowo-zachodniej części miasta.Ślady osadnictwa w rejonie obniżenia Paryi sięgają wczesnego neolitu(KCWR).W jej obniżeniu powstała również wieś Zwięczyca.
- Park Kultury i Wypoczynku z Olszynkami(wzdłuż lewostronnego brzegu Wisłoka).Ulokowany w terenie zalewowym między Mostem Lwowskim a Mostem Karpackim jest największym rzeszowskim parkiem.Stanowi również naturalne„zabezpieczenie”dla miasta w razie powodzi.Główne założenie architektoniczne parku zostało stworzone w latach 70.XX w.w czasie,gdy w okolicy na lewym brzegu rzeki powstawały duże osiedla mieszkaniowe wzdłuż ulic Hetmańskiej i Dąbrowskiego.W parku zlokalizowana jest mała estrada koncertowa,na której organizowane są latem imprezy plenerowe.Od południa łączy się z Rezerwatem Przyrody„Lisia Góra”.
- Ogród Miejski im.Solidarności(ul.Dąbrowskiego Chrzanowskiej Langiewicza)Najstarszy z miejskich parków,znajduje się między ul.Dąbrowskiego,Chrzanowskiej i Langiewicza,w miejscu dawnego ogrodu klasztornego reformatów.W 1871 Rada Miejska zdecydowała się na utworzenie parku w tym miejscu,plany obejmowały budowę sokolni i pomnika A.Mickiewicza.Ostatecznie w ogrodzie powstała tylko altana,w której grywała wojskowa orkiestra i odbywały się festyny.Domek ogrodnika i mała oranżeria mieściły się w północno-wschodniej części parku.Pomnik Mickiewicza ostatecznie powstał przy ulicy jego imienia,a nie w parku,ale w 1927 wmurowano kamień węgielny pod pomnik innego wieszcza J.Słowackiego(pomnik powstał w 70 lat po tym podniosłym wydarzeniu w miejscu oddalonym o ok.10 m,od pierwotnego cokołu.W 1944 Park był miejscem przywitania polskich żołnierzy idących od wschodu,którzy oswobodzili Rzeszów.W 1952 park przyozdobiono zrabowanymi rzeźbami z pałacu w Siarach.Rzeźby przedstawiały:Apollina,Dianę,Demeter,Atenę i Marka Aureliusza.Zamontowano też pochodzącą podobnie jak rzeźby z pałacowego parku fontannę Dionizosa(rzeźby i fontannę zwrócono w 1972).W latach 1996–2000 powstał Instytut Jana Pawła II,obok mieści się też diecezjalna drukarnia.W 2007 ustawione zostały rzeźby przedstawiające 4 pory roku,rok później uruchomiona została nowa fontanna.
- Park Jedności Polonii z Macierzą(Cieplińskiego)
- Plac Ofiar Getta(Piłsudskiego/Kopernika)
- Zespół dworsko-parkowy w Słocinie(wzdłuż ul.Powstańców Śląskich i Paderewskiego w Słocinie).Położony we wschodniej części miasta,na stoku Pogórza Dynowskiego,w dolinie potoku Młynówka.Powstały w XIX wieku jako założenie dworsko-pałacowe o powierzchni ok.6 ha.Na jego terenie znajduje się piętrowy eklektyczny dworek rodzin Chłapowskich i Branickich(porzucony),neogotycki domek ogrodnika,sztuczne jezioro z wyspą.Chroniony opieką miejskiego konserwatora zabytków(nr wpisu A-338) i wojewódzkiego konserwatora przyrody.
- Park Dworski(Załęże)
- Park Inwalidów Wojennych(Chrobrego/Dąbrowskiego)
- Park Sybiraków(Sucharskiego)
- Park przy pałacu Jędrzejowiczów i Szpitalu Miejskim(pomiędzy ul.Partyzantów i Lubelską na Staromieściu)XIX-wieczny park i pałac stanowiący pozostałość dawnej posiadłości rodziny Jędrzejowiczów resztki parku wraz z dawnym pałacem,wzniesionym przez Adama Jędrzejowicza w latach 1879–1883 według projektu architekta Tadeusza Stryjeńskiego.Ostatni właściciel pałacu Jan Jędrzejowicz został zmuszony do jego opuszczenia w 1944.Park przebudowano,a na jego terenie wzniesiono Szpital Miejski im.Jana Pawła II.Sam pałac w latach powojennych budynek został adaptowany na potrzeby służby zdrowia,obecnie mieści się w nim Szpital Gruźliczy.
- Park Myśli Papieskiej(na rogu ul.Rejtana i Sikorskiego na Zalesiu)Najnowszy park,częściowo w fazie projektów.Znajduje się na błoniach w bezpośrednim sąsiedztwie katedry.
Badania archeologów dowodzą,że już w czasach neolitu miało miejsce osadnictwo na terenie dzisiejszego Rzeszowa.Już przed nadaniem praw miejskich w rejonie dzisiejszego Staromieścia istniał tu duży gród,a drugi,prawdopodobnie graniczny znajdował się na terenie dzisiejszej dzielnicy Pobitno.Istniejące już wcześniej miasto otrzymało nowy przywilej lokacyjny i prawa miejskie od króla Kazimierza Wielkiego 19 stycznia 1354,co uznaje się za początek pisanej historii Rzeszowa.W 1363 r.istniał już w mieście kościół parafialny,a w 1406 parafialna szkoła.W XV wieku miasto zostało zdewastowane przez pożar.Po odbudowie otrzymało wiele przywilejów,co umożliwiło jego szybki rozwój.W XVI wieku miasto posiadało już dobrze zorganizowaną administrację.W 1591 wzniesiono ratusz miejski,a w 1600 rozpoczęto budowę zamku.W 1627 miasto ufortyfikowano,a w latach 1624–1629 właściciel miasta ufundował warowny klasztor i kościół oo.Bernardynów.W 1638 Rzeszów przeszedł na własność rodu Lubomirskich,stając się wzorowym ośrodkiem dóbr magnackich.O ówczesnej zamożności miasta świadczą księgi miejskie z XVI i XVII wieku,które wymieniają działających licznie na jego terenie złotników.W 1658 Jerzy Sebastian Lubomirski założył słynne Kolegium Pijarów,jedną z nielicznych wówczas w kraju szkół średnich.Wśród jego wykładowców był ksiądz Stanisław Konarski,a wiele lat później szkołę ukończyli m.in.Ignacy Łukasiewicz,Julian Przyboś,Władysław Sikorski,Władysław Szafer.W marcu 1684 gościł w Rzeszowie król Jan III Sobieski,dziękując za udział rzeszowian w bitwie pod Wiedniem i biorąc udział we mszy św.w kościele oo.Pijarów(wówczas mających swój klasztor na obecnej ul.3 Maja,gdzie teraz mieści się muzeum i „popijarskie”I Liceum Ogólnokształcące im.St.Konarskiego),odprawianej w intencji poległych,m.in.byłego prefekta collegium pijarów,Stanisława Bielińskiego.13 sierpnia 1769 pod Rzeszowem,w rejonie dzisiejszej dzielnicy Pobitno doszło do bitwy między konfederatami barskimi a wojskami rosyjskimi.Po bitwie ciała zabitych pochowano,a nad mogiłą Polaków usypano zachowany do dziś kopiec.W 1772 miasto dostało się pod zabór austriacki.Następnie przez 146 lat wchodziło w skład Imperium Habsburgów.Od początku Rzeszów stał się stolicą dużego obwodu administracyjnego,zwanego cyrkułem,będącego właściwie odpowiednikiem powiatu.Rzeszów stał się miastem wolnym w 1845 r.Uzyskanie przez Galicję swobód politycznych i gospodarczych przyczyniło się do rozwoju miasta.W 1858 do miasta doprowadzono linię kolejową z Dębicy,w 1888 pojawiły się pierwsze telefony,w 1900 powstała gazownia i gazowe lampy uliczne,a 11 lat później uruchomiono elektrownię i rozpoczęto tworzenie sieci wodociągowej.W 1910 Rzeszów liczył 23 tys.mieszkańców.Miasto zaczęło przekształcać się w znaczący ośrodek kapitalistyczny,pojawiły się nowe inwestycje budowlane i infrastrukturalne koszary,szkoły,przebudowa ratusza,brukowanie ulic,wprowadzenie elektrycznego oświetlenia.Zbliżający się koniec monarchii austriackiej przyczynił się do narastania ruchów niepodległościowych.W 1918 rozpoczęła w Rzeszowie działalność Polska Organizacja Wojskowa,której komendantem był Leopold Lis-Kula.Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości znaczenie Rzeszowa nadal rosło i choć notorycznie brakowało w kasie miasta środków na rozmaite inwestycje,władze miejskie wraz z Radą Miasta podejmowały szereg inicjatyw,mających na celu przede wszystkim nadrobienie zaległości infrastrukturalnych powodowanych szybkim rozwojem miasta i uporządkowanie spraw urzędowych związanych z systematycznym wzrostem rangi miasta.Nie udało się co prawda przywrócić po I wojnie światowej,już w ramach państwowości polskiej,województwa z siedzibą w Rzeszowie(o co w Sejmie II RP zabiegali posłowie ziemi rzeszowskiej Buczyński i Krwawicz w interpelacjach z 20 marca i 5 sierpnia 1919),nie udało się zrealizować uchwał Rady Miasta o potrzebie uporządkowania zabudowy czy modernizacji ulic miasta ani uchwały o budowie tramwaju miejskiego w Rzeszowie,mimo apeli Rady z 1928 roku nie powiększono w okresie międzywojennym powierzchni miasta,zajmującego w woj.lwowskim(dane GUS z grudnia 1931)drugie po Lwowie miejsce pod względem gęstości zaludnienia(3595 osób na km² co dało w okresie budowy COP-u niesamowite przegęszczenie ludnościowe obszaru miasta),jednak na mocy ustawy z 23 marca 1933,reformującej administrację samorządową w Polsce i rozporządzeń wykonawczych do niej,wydzielono Rzeszów z powiatu ziemskiego,tworząc z miasta odrębny powiat miejski,na czele którego stanął w miejsce dotychczasowego burmistrza prezydent miasta.Właściwie od tego czasu datuje się przyspieszony międzywojenny rozwój Rzeszowa.Rozbudowano wodociągi i system kanalizacji miejskiej,zmodernizowano zasilanie miasta w energię elektryczną,doprowadzono do odbiorców komunalnych gaz ziemny na potrzeby domowe,a w 1938 przystąpiono do opracowania założeń do planu rozwoju Rzeszowa.Plan,opracowany przez dwóch wybitnych polskich architektów Kazimierza Dziewońskiego i Władysława Śmigielskiego zakładał rozbudowę przestrzenną i ludnościową miasta do ok.100-150 tys.mieszkańców w 1969,możliwość adaptacji Zamku Lubomirskich na potrzeby administracji wojewódzkiej,a powstawał ściśle w koordynacji z lokalizacją w Rzeszowie obiektów Centralnego Okręgu Przemysłowego.Większość zamierzeń tego planu w zbliżonym kształcie zrealizowano w okresie powojennym,choć są takie,które zmienione(np.ze względu na oszczędność miejsca i przestrzeni)niestety nie doczekały się realizacji.W ramach COP,w latach 1937–1939 rozpoczęto budowę zakładów zbrojeniowych(m.in.do wybuchu wojny powstała filia Zakładów H.Cegielskiego dzisiejszy Zelmer oraz Państwowe Zakłady Lotnicze obecna WSK)w ramach Centralnego Okręgu Przemysłowego.Rzeszów stał się wówczas ośrodkiem przemysłu lotniczego i zbrojeniowego,pod koniec sierpnia 1939 przekraczając liczbę 40 tysięcy mieszkańców.Dynamiczny rozwój przerwała II wojna światowa,w wyniku której miasto uległo częściowemu zniszczeniu.W pierwszych dniach listopada 1939 hitlerowcy aresztowali większość księży z parafii leżących w powiecie rzeszowskim i osadzili ich w więzieniu w Rzeszowie na okres około dwóch tygodni.Niektórych wywieziono do obozów.W 1941 Niemcy utworzyli w Rzeszowie getto,które funkcjonowało zasadniczo(wyłączając pozostawionych przy życiu robotników przymusowych)do lipca 1942 r.Większość z umieszczonych w nim Żydów(przed wojną w Rzeszowie mieszkało około 12 tys.ludności pochodzenia żydowskiego,co stanowiło ok.30% mieszkańców miasta)wywieziono do obozu zagłady w Bełżcu lub rozstrzelano w lasach na północ od Rzeszowa.Podczas okupacji niemieckiej w 1941 Niemcy wprowadzili dla miasta nazwę Reichshof.W ramach Akcji„Kośba”25 maja 1944 rzeszowska grupa dywersyjna Podokręgu Rzeszów AK dokonała udanego zamachu w Rzeszowie przy ul.Batorego na najgroźniejszych gestapowców Friedericha Pottebauma i Hansa Flaschkego.Wyzwolenie Rzeszowa spod okupacji hitlerowskiej nastąpiło 2 sierpnia 1944 w wyniku wspólnej akcji wojsk I Frontu Ukraińskiego Armii Czerwonej,oddziałów I Armii Wojska Polskiego oraz żołnierzy rzeszowskiej komórki AK(dowództwo tych ostatnich wkrótce po wspólnym przepędzeniu Niemców NKWD aresztowało).Historycy podkreślają znaczenie udziału i współpracy wojsk AK w wyzwalaniu Rzeszowa,dzięki przewodnikom znającym miasto udało się manewrem okrążającym uniknąć znaczących strat ludzkich i materialnych w mieście.W październiku 1944 na Zamku w Rzeszowie NKWD przetrzymywało i torturowało ok.400 żołnierzy AK.Ppłk.Łukasz Ciepliński„Pług”(1913–1951),od kwietnia 1941 r.Komendant Inspektoratu Rejonowego ZWZ-AK Rzeszów w nocy z 7 na 8 października 1944 dowodził nieudaną akcją rozbicia więzienia na Zamku i po schwytaniu został skazany„na pięciokrotną karę śmierci”.1 marca 1951 wykonano na nim wyrok przez rozstrzelanie.Wraz z zaprowadzeniem„nowych porządków”rozpoczęły się represje względem opozycji i przetrzymywania żołnierzy AK w obozach NKWD i wywózki w głąb ZSRR.Po wojnie w Rzeszowie ustanowiono stolicę nowo utworzonego województwa rzeszowskiego.Miasto w szybkim tempie rozbudowano(co ciekawe choć nie formalnie,ale w praktyce prawie wiernie według przedwojennego planu rozbudowy,oficjalnie bowiem plan przedwojenny„zaginął”) i unowocześniono,powstało od podstaw wiele osiedli mieszkaniowych,fabryk(wiele już obecnie nieistniejących jak np.Zakłady Optyczne,Zakłady Radiowe UNITRA,Polsrebro,Fabryka Obuwia) i dziesiątki przedsiębiorstw i zakładów pracy.W latach 60.XX w.początkowo jako filie,potem jako samodzielne uczelnie powstały Wyższa Szkoła Pedagogiczna i Wyższa Szkoła Inżynierska(obecnie Politechnika Rzeszowska)w Rzeszowie,zaś do początku lat 90.XX w.funkcjonowały filie Akademii Rolniczej w Krakowie,Akademii Medycznej w Krakowie(pod koniec lat 80.XX w.była bliska usamodzielnienia),Akademii Muzycznej w Krakowie,SGPiS(SGH)w Warszawie oraz UMCS w Lublinie.W latach 50.XX w.odbudowano i rozbudowano podrzeszowskie lotnisko,a od lat 60.XX w.uruchomiono regularne cywilne połączenia pasażerskie,początkowo tylko z Warszawą,a do połowy lat 70.XX w.także z innymi miastami w Polsce,w tym wakacyjne do Słupska i Koszalina.W sierpniu 1980 w Rzeszowie rozpoczęły się strajki i powstały pierwsze niezależne od PZPR-u związki zawodowe NSZZ Solidarność.W nocy z 18 na 19 lutego 1981,po 50 dniach okupacyjnego strajku chłopskiego,pomimo usilnych prób jego rozbicia i oddziaływania na jego przebieg przez Służbę Bezpieczeństwa PRL w ramach akcji KRET po przeniesieniu się strajkujących z Ustrzyk Dolnych do siedziby CRZZ w Rzeszowie,podpisano Porozumienia Rzeszowsko-Ustrzyckie.Po podpisaniu porozumień Przewodniczący Komitetu Strajkowego Jan Kułaj wykrzyknął:„Chłopi!Polska nasza!”13 grudnia 1981 gen.Wojciech Jaruzelski wprowadził stan wojenny.Podobnie jak w całym kraju odcięto łączność telefoniczną i wprowadzono godzinę milicyjną oraz przepustki przy wyjeździe z miasta.Zarządzeniem Centralnego Zarządu Zakładów Karnych Ministerstwa Sprawiedliwości utworzonych zostało 46 ośrodków internowania,m.in.w Rzeszowie-Załężu,Nisku,Uhercach,w których przetrzymywano głównie działaczy„Solidarności”.W Polsce wybuchały spontaniczne strajki.Podobnie w Rzeszowie zawiązał się w sposób spontaniczny strajk w Wytwórni Sprzętu Komunikacyjnego PZL„Rzeszów”.Wobec beznadziejności sytuacji trzeciego dnia stanu wojennego został zakończony.Po upadku systemu socjalistycznego w Rzeszowie zahamowane zostało na okres dekady budownictwo mieszkaniowe i w okres trudności wkroczyło wiele rzeszowskich zakładów pracy;wiele z nich na przestrzeni ostatnich 20 lat przestało istnieć.W ich miejsce z czasem stopniowo zaczęły powstawać nowe,mniejsze.Po wizycie papieża Jana Pawła II utworzono w 1992 nową diecezję rzeszowską oraz diecezjalne Wyższe Seminarium Duchowne.Zaczęły też powstawać pierwsze prywatne szkoły wyższe.W drugiej połowie lat 90.XX w.wobec wciąż jeszcze skromnych środków w kasie miasta,w Rzeszowie rozpoczęto proces rewitalizacji i estetyzacji wybranych ulic oraz modernizację infrastruktury komunalnej(jak np.budowa kolektora prawobrzeżnego zbierającego ścieki komunalne do istniejącej od 1988 oczyszczalni miejskiej(1999),pierwszy etap modernizacji urządzeń ujęcia wody dla miasta 1999).W 1999 r.likwidacji ulegają małe województwa i utworzone zostaje województwo podkarpackie z siedzibą władz w Rzeszowie,a jego granice pokrywają się w dużej mierze z granicami województwa rzeszowskiego sprzed reformy terytorialnej w 1975.Dwa lata później,w 2001,działalność rozpoczął Uniwersytet Rzeszowski,który powstał z połączenia wcześniej działającej tu Wyższej Szkoły Pedagogicznej,filii lubelskiego Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej,a także filii krakowskiej Akademii Rolniczej.Także wtedy pojawiły się w mieście pierwsze duże prywatne inwestycje w przemysł lotniczy,farmaceutyczny i informatyczny.W 2002 oddano do użytku halę widowiskową na Podpromiu,most Zamkowy jako trzecią w śródmieściu przeprawę przez Wisłok,wraz z Trasą Zamkową.W 2005 Rzeszów przyjęto do stowarzyszenia Eurocities.W 2006 Rzeszów powiększył po raz pierwszy od 1977 swój obszar administracyjny.W 2005 r.doszło także do otwarcia pierwszego regularnego międzynarodowego połączenia z rzeszowskiego lotniska do Londynu.Obecnie z Rzeszowa dolecieć można do Dublina,Bristolu,Birmingham,Liverpoolu,East Midlands,Frankfurtu,Warszawy oraz Gdańska.Ponadto od 2008 realizowane są bezpośrednie rejsowe loty międzykontynentalne do dwóch lotnisk Nowego Jorku takie połączenia do dnia dzisiejszego posiada tylko 3 lotniska w Polsce.W listopadzie 2009 r.oddano do użytku,jako kolejny etap rozbudowy terminala pasażerskiego rzeszowskiego lotniska,nową halę odpraw z zapleczem restauracyjno-handlowym;trwają rozmowy w sprawie uruchomienia kolejnych połączeń.
Nazwa miasta
Nazwa Rzeszów występuje również w innych językach pod zmienionymi formami:łac.Resovia,czes.Řešov,jid.רײַשע[Rajsze],ros.Жешув,ukr.Ряшiв,niem.Reichshof(jest to epizodyczna hitlerowska nazwa okupacyjna z lat okresu 1941–lipiec 1944).
Polityka,administracja i sądownictwo
Miasto a region
Rzeszów jest stolicą województwa podkarpackiego,mieszczą się w nim Podkarpacki Urząd Wojewódzki i Podkarpacki Urząd Marszałkowski.Swoją siedzibę ma też tam Rada Powiatu Rzeszowskiego,którego samo miasto nie jest częścią.Ponadto miasto jest siedzibą regionalnych władz kościelnych,tj.rzymskokatolickiej diecezji rzeszowskiej.
Samorząd
Rzeszów jest miastem na prawach powiatu.Organem stanowiącym samorządu miasta jest rada miasta składająca się w obecnej,VI kadencji z 25 radnych(w V kadencji,po powiększeniu obszaru miasta rada liczyła przejściowo 38 radnych,w IV kadencji było ich podobnie jak obecnie 25).Organem wykonawczym samorządu miasta jest prezydent miasta,od 2002 wybierany w wyborach bezpośrednich co 4 lata.Funkcję doradczą dla prezydenta miasta stanowią jego trzej zastępcy(zatrudnieni na podstawie umowy o pracę),mogą oni również wykonywać zadania zlecone przez prezydenta.Siedzibą prezydenta miasta i rady miasta jest rzeszowski ratusz.
Zarządcy miasta
Obecnym prezydentem Rzeszowa jest Tadeusz Ferenc,który pełni tę funkcję trzecią kadencję.Jest on pierwszym prezydentem Rzeszowa wybranym w wyborach powszechnych,tj.bezpośrednio przez mieszkańców miasta oraz 29.osobą stojącą na czele rzeszowskiego magistratu licząc kolejno od czasów uzyskania przez Galicję autonomii w XIX w.(choć burmistrzowie tzw.proconsulowie istnieli też w Rzeszowie w okresie I Rzeczypospolitej,gdy miasto miało prywatnych właścicieli i własny samorząd to jednak zbyt mało o rzeszowskich burmistrzach tego okresu wiemy,a o nazwiskach dowiadujemy się jedynie mimochodem z ksiąg grodzkich,które niestety nie przetrwały w komplecie do dnia dzisiejszego).Zatem pierwszym burmistrzem„Wolnego Królewskiego Miasta Rzeszowa”(której to nazwy używano chętnie od 1846 aż po okres międzywojenny),z tytułem Naczelnika Miasta Rzeszowa,został wybrany w(1863)Jan Pogonowski herbu Ogończyk.Tytuł ten obowiązywał do 1893,kiedy Leon Schott uzyskał już miano burmistrza.W okresie międzywojennym Rzeszowem władał do 1933 burmistrz,a od wydzielenia Rzeszowa jako powiatu miejskiego w ramach reformy samorządowej(1933)prezydent(ostatnim burmistrzem i zarazem pierwszym prezydentem Rzeszowa był Roman Krogulski).Po II wojnie światowej na pierwszego prezydenta miasta powołano przedwojennego wiceprezydenta Franciszka Ślusarczyka.W latach 50.podobnie jak w całej Polsce władze lokalne rezygnowały z funkcji prezydentów miast a ich obowiązki przejęli przewodniczący Miejskich Rad Narodowych.Ostatecznie funkcję prezydentów miast powrócono tzw.małą reformą administracyjną z 1974.
Sądownictwo
| W mieście siedziby mają wszystkie organy sądów powszechnych(sądy:rejonowy,okręgowy,apelacyjny).Swoją siedzibę ma tu również wojewódzki sąd administracyjny.W 1812 na Zamku w Rzeszowie rozpoczęły się prace adaptacyjne budynku,które miały na celu przystosowanie go do pełnienia funkcji Sądu Obwodowego i więzienia.Przez szereg lat Zamek pełnił funkcję siedziby sądów Rejonowego i Okręgowego.W czerwcu 2010 r.Sąd Rejonowy został przeniesiony do nowo wybudowanego budynku przy ul.gen.J.Kustronia 4.W czasach Galicji Rzeszów należał do apelacji krakowskiej,jednak w 1944 siedzibę sądu apelacyjnego przeniesiono czasowo z Krakowa do Rzeszowa.Doprowadziło to do konfliktu władz lokalnych o to,gdzie na stałe ma znaleźć się sąd apelacyjny znajduje odzwierciedlenie w nomenklaturze instytucji,kiedy to używano 2 pieczęci(Sąd Apelacyjny w Rzeszowie,lub zamiennie Sąd Apelacyjny w Krakowie z tymczasową siedzibą w Rzeszowie).3 marca 1945„apelacja”powróciła ostatecznie do Krakowa,a 29 marca tego samego roku wydzielono obszar pod jurysdykcją nowo powstałego Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie(zlikwidowano go w 1946 r. i ponownie powołano w 1949 r.)W 1950 r.wszystkie sądy apelacyjne zostały zlikwidowane.Wskutek reformy sądownictwa z 1990 w całej Polsce powstało 7 nowych Sądów Apelacyjnych,w tym jeden w Rzeszowie.Wojewódzki sąd administracyjny w Rzeszowie powstał po przekształceniu delegatury Naczelnego Sądu Administracyjnego. |
Mieszkańcy Rzeszowa wybierają posłów na Sejm w okręgu wyborczym nr 23.Senatora w okręgu wyborczym nr 56(wraz z mieszkańcami powiatów:łańcuckiego,rzeszowskiego).W wyborach do Parlamentu Europejskiego mieszkańcy wybierają 2 eurodeputowanych w okręgu wyborczym nr 9,które obejmuje całe województwo podkarpackie.
Podział administracyjny miasta
Rzeszów,jak każde miasto,według obecnej wersji ustawy o samorządzie gminnym(art.5)ma prawo do wytyczenia administracyjnych dzielnic z urzędami dzielnicowymi,ale tylko jako jednostek pomocniczych miasta(w ustawie o systemie rad narodowych i samorządu terytorialnego z 1983 roku istniał dla powołania dzielnic próg 300000 mieszkańców;zniosła go ustawa o samorządzie terytorialnym z 1990 roku.Jednak dzielnice funkcjonują przeważnie w największych miastach,głównie ze względu na wyższe koszty utrzymywania urzędów dzielnicowych niż rad osiedli.Z tego względu podział Rzeszowa na dzielnice jest wyłącznie podziałem zwyczajowym,historycznym,używanym zwyczajowo przez mieszkańców miasta.Jest powodem niedokładnego i czasami niemożliwego wręcz ustalenia przebiegu granic rzeszowskich dzielnic.Rzeszów jest natomiast oficjalnie podzielony na 29 osiedli.
Rzeszowskie osiedla:
|
|
|
| Rozwój terytorialny Rzeszowa | |||
|---|---|---|---|
początek XIV wieku
|
Staromieście | Rzeszów jako gród obronny zlokalizowany na północ od dzisiejszego centrum miasta | |
1354 r.
|
Śródmieście | "Przeniesienie miasta"na południe,lokacja miasta przez króla Kazimierza Wielkiego na prawie magdeburskim;niewiele możemy powiedzieć o granicach tamtego Rzeszowa,wiadomo jedynie,że miasteczko ulokowano wraz z Rynkiem i ul.Farną(dzisiejsza Kościuszki)na lessowym wzgórzu otoczonym wokół jeziorami i bagnami pełniącymi funkcje obronne,w skład miasta wchodziły też na pewno fragmenty późniejszych ulic 3 Maja i Mickiewicza która wiodła przez rzekę Wisłok na wschód,w stronę Jarosławia | |
XVI wiek
|
ok.2 km² | Śródmieście | Miasto przejmuje Mikołaj Spytek Ligęza,rozwija je na północ(budowa klasztoru bernardynów),południe(rejon ulic Baldachówka i Grodzisko)oraz na wschód(dzisiejsza ulica Słowackiego,tzw.Różanka) i w kierunku rzeki(budowa kościoła św.Ducha i szpitala).Na prawym brzegu Wisłoka,należącym do miasta tzw.Czekaju funduje"domy czynszowe dla ubogich mieszczan".Rozpoczyna również budowę zamku na południe od centrum miasta |
XVII i XVIII
|
2,9 km² | Śródmieście | W rejonie dzisiejszego placu Wolności powstaje żydowska osada zwana Nowym Miastem z tzw.„Nowym Rynkiem"(dzisiejszy Plac Wolności),ostatecznie łączy się ona z Rzeszowem pod koniec XVIII wieku |
XIX wiek
|
2,9 km² | Północne Śródmieście | Rozwijają się okolice dzisiejszego dworca PKP,formalnie jeszcze na terenach należących do gminy Ruska Wieś |
1902 r.
|
7,68 km² | Ruska Wieś(dziś część śródmieścia w rejonie dworca głównego PKP i ulicy Króla Augusta oraz Krakowskiej),część Staroniwy i Drabinianki | W wyniku starań ówczesnego burmistrza Stanisława Jabłońskiego Sejm Galicji wyraża w 1901 zgodę na przyłączenie do miasta w całości gminy-wsi Ruska Wieś obejmującej tereny pomiędzy dotychczasowym Rzeszowem a Staromieściem oraz rejon dzisiejszych ulic Króla Augusta oraz Krakowskiej aż po skrzyżowanie z ul.Ustrzycką,a także części pobliskich wsi Staroniwy część do torów kolejowych na Jasło z niewielkim fragmentem za nimi w rejonie ul.Langiewicza i Drabinianki(tzw.Maćkówka dzisiaj zwana Podpromiem enklawa Drabinianki na zachodnim brzegu rzeki Wisłok)aż po granice wsi Zwięczyca na południu.To wydarzenie upamiętnia tablica znajdująca się po dziś dzień w ratuszu miejskim |
1918–1939
|
7,68 km² | Rozwija się część Śródmieścia(osiedla Dąbrowskiego i Śródmieście-Południe) | W wyniku włączenia Rzeszowa do COP-u następują gwałtowne zwiększenie populacji miasta i kłopoty lokalowe.Zresztą już w 1928 rada miasta zgłasza wniosek o powiększenie obszaru Rzeszowa do ok.40 km²,co ma umożliwić jego planową i czytelną rozbudowę,jednak w okresie międzywojennym żadne decyzje rządowe w tym zakresie nie zapadają,jedynie w roku 1933 w wyniku reformy administracji roku miasto zostaje wydzielone z powiatu jako powiat grodzki i dotychczasowy burmistrz otrzymuje miano prezydenta miasta(pierwszym prezydentem Rzeszowa zostaje dotychczasowy burmistrz Roman Krogulski) i uprawnienia starosty powiatowego na teren miasta Rzeszowa.Pod koniec lat 30.powstają nowe kamienice i pierwsze osiedla bloków mieszkalnych(ulice Hetmańska,Curie-Skłodowskiej,Bohaterów Westerplatte.Środek ciężkości zabudowy przesuwa się znacznie na południe w kierunku fabryk PZL i filii Zakładów Cegielskiego(dzisiejszy Zelmer),tj.wzdłuż ul.Dąbrowskiego i Hetmańskiej.Ludności szybko przybywa i tuż przed wybuchem II wojny światowej liczba mieszkańców Rzeszowa przekracza 41 tys. |
1951 r.
|
39,06 km² | W wyniku decyzji Rady Ministrów przyłączone zostają w całości Pobitno,Staromieście,reszta Drabinianki i Staroniwy,część Zalesia,część Słociny i część Zwięczycy(po rejony obecnej ul.Wetlińskiej na południu) | Po odbudowie Śródmieścia powstają lub są rozbudowane: 1950–1955 nieco socrealistyczne w formie osiedle Dąbrowskiego z charakterystycznym,dziś już zabytkowym,osiedlowym domem kultury,zwane do lat 70.osiedlem WSK,1960–1963 os.Grota-Roweckiego oraz os.Króla Augusta,1960–1965 os.Piastów,1962–1971 os.gen.Andersa(dawniej Baranówka I,II i III),1963–1975 os.Tysiąclecia,1973–1975 os.Pułaskiego,w latach 1965–1974 rozbudowywane jest os.Dąbrowskiego oraz rusza budowa osiedla Gwardzistów(obecnie os.Kmity) |
1971 r.
|
40,03 km² | Korekta głównie południowej granicy Rzeszowa w związku z budową zapory i zalewu na rzece Wisłok(z Rzeszowa wyłączono kilkanaście domów w rejonie Zwięczycy na południe od ul.Wetlińskiej(tzw.Żabnik)oraz skorygowano(wyprostowano)przebieg linii granicy w rejonie Drabinianki odłączajac zakole tzw.Dębiny(przyłączone następnie do Budziwoja)a wchłaniając teren w rejonie dzisiejszych ulic Gościnnej i Makuszyńskiego;zamianie też uległy niewielkie tereny w rejonie Miłocina(wyłączenie skrawka terenu na północnej linii granicy w zamian za właczenie niewielkiej enklawy wzdłuż ul.Borowej).Brak jest natomiast w mapach topograficznych i dokumentach potwierdzenia zmian granic w rejonie Słociny jeszcze w roku 1976 park w Słocinie na podkładach map stosowanych w miejskich pracowniach urbanistycznych zlokalizowany jest poza granicami miasta | Równolegle w latach 1963–1968 prowadzone są intensywne prace planistyczne nad zagospodarowaniem prawobrzeżnej części miasta;ambitne plany budowy nowoczesnej dzielnicy zostają jednak zarzucone z braku środków i w drugiej połowie lat 70.XX w.po wyburzeniu znacznej części zabudowy dawnej Drabinianki(obszary pomiędzy ulicami Rejtana i Podwisłocze)powstaje tu w atmosferze centralnego nacisku na szybką realizację dużej liczby nowych mieszkań kilkadziesiąt monotonnych i długich,ustawionych w jednym kierunku 11-piętrowych bloków osiedla,z którego dawnych planów pozostaje tylko szumna nazwa Nowego Miasta |
1977 r.
|
53,7 km² | W wyniku intencyjnej uchwały ówczesnej Wojewódzkiej Rady Narodowej w Rzeszowie z czerwca 1976 roku oraz rozporządzenia rządu z 29 grudnia 1976,od 1 lutego 1977 do Rzeszowa przyłączone zostają w całości:Zalesie i Wilkowyja,duża część Słociny,część Przybyszówki i fragment Białej,a także niewielkie fragmenty Miłocina w rejonie dzisiejszej ulicy Ślusarczyka. | W latach 80. i 90.XX w.na Pobitnym i Wilkowyi powstaje osiedle bloków Pobitno-Północ,powstaje również duże osiedle w zachodniej części miasta(os.Krakowska-Południe)oraz rozbudowywane jest osiedle Baranówka(część zwana dzisiaj oficjalnie„4B”a nieoficjalnie„piątką”w pobliżu Technikum Rolniczego) |
2006 r.
|
68 km² | Pozostała część Słociny i Załęże | Z powodu braku powierzchni pod inwestycje,wskazywanego od wielu lat przez urbanistów dalekiego wykraczania granic funkcjonalnych miasta poza jego granice administracyjne oraz z powodu jednej z największych gęstości zaludnienia Rzeszowa pośród miast polskich,władze miasta decydują się na rozpoczęcie procedury przyłączenia okolicznych sołectw.1 stycznia 2006 przyłączone zostają pozostała część Słociny i Załęże |
2007 r.
|
77,24 km² | Wschodnia część Przybyszówki | |
2008 r.
|
91,5 km² | Zachodnia Przybyszówka,Zwięczyca | |
2009 r.
|
97,6 km² | Zostaje przyłączona do Rzeszowa reszta Białej | |
2010 r.
|
116,36 km² | Zostają przyłączone do Rzeszowa Budziwój,oraz południowa część Miłocina | |
Według danych GUS na dzień 30 czerwca 2012 r.Rzeszów liczył 180776 mieszkańców i był 19 miastem Polski pod względem liczby ludności i 20.pod względem zajmowanej powierzchni.W przeciwieństwie do innych zbliżonych wielkością miast ludności Rzeszowa corocznie przybywa np.według danych GUS na 31 grudnia 2010 Rzeszów liczył 178227 mieszkańców.
Demografia
Struktura demograficzna mieszkańców miasta Rzeszowa według danych z 31 grudnia 2006(według wieku produkcyjnego):
Opis
|
Ogółem | Kobiety | Mężczyźni | |||
|---|---|---|---|---|---|---|
Jednostka
|
osób | % | osób | % | osób | % |
Populacja
|
163510
|
100
|
86345
|
52,81
|
77165
|
47,19
|
Wiek przedprodukcyjny(0–17 lat)
|
29803
|
18,23
|
14605
|
8,93
|
15198
|
9,29
|
Wiek produkcyjny(18–65 lat)
|
109591
|
67,02
|
55542
|
33,97
|
54049
|
33,06
|
Wiek poprodukcyjny(powyżej 65 lat)
|
24116
|
14,75
|
16198
|
9,91
|
7918
|
4,84
|
Społeczność
Miasto w 2007 mogło się pochwalić drugim najniższym poziomem przestępczości spośród wszystkich stolic polskich województw.
Poziom życia
Prowadzone są intensywne remonty i rewitalizacja wielu rejonów.Duża część ze środków na rozwój miasta ma swe źródło w funduszach strukturalnych Unii Europejskiej.Według danych UM w latach 2006–2008 największą część miejskich funduszy przeznaczonych na inwestycje pochłonęła infrastruktura drogowa(ok.260 mln zł).Wykonywane jest powiększenie miasta,rozbudowa i modernizacja portu lotniczego oraz wzmacnianie pozycji ośrodka akademickiego.Miasto charakteryzuje dość niski poziom bezrobocia(7,5% w czerwcu 2010).Rzeszów,jako pierwsze miasto w Polsce,udostępnił mieszkańcom darmowy szerokopasmowy Internet(sieć ResMAN).Według rankingu„Przekroju”Gdzie się żyje najlepiej? opublikowanego 18 czerwca 2009 Rzeszów zajął 2. miejsce,po Poznaniu.
Przemysł
Rzeszów jest ośrodkiem przemysłowym.W Rzeszowie rozwija się produkcja sprzętu domowego,przemysł spożywczy,odzieżowy,budowlany,meblarski i telekomunikacyjny,natomiast najlepiej rozwinięty jest tutaj przemysł lotniczy oraz farmaceutyczny.Miasto jest europejskim centrum koncernu United Technologies Corporation(Wytwórnia Sprzętu Komunikacyjnego"PZL-Rzeszów"),światowego potentata w przemyśle lotniczym.Rzeszów jest głównym ośrodkiem stowarzyszenia przedsiębiorców Dolina Lotnicza(Aviation Valley).W skład stowarzyszenia wchodzą przedsiębiorstwa z całego kraju.W Rzeszowie swoją siedzibę ma również Zelmer SA największy polski producent sprzętu AGD oraz jeden z liczących się na świecie producentów odkurzaczy.Rzeszów jest jedynym na świecie miastem obok amerykańskiego Middletown,w którym produkowane są silniki do samolotów F-16.W ostatnim czasie utworzony został Podkarpacki Park Naukowo-Technologiczny.Podstawą tego przedsięwzięcia jest przemysł lotniczy i farmaceutyczny.Nowe pomysły i rozwiązania powiązane z parkiem technologicznym powstawać będą w preinkubatorze akademickim Politechniki Rzeszowskiej.W PPNT w przyszłym roku powstaną zakłady m.in.MTU Aero Engines,Borg Warner,Ultratech(przemysł lotniczy).Działający w mieście Valeant Pharmaceuticals International(dawniej ICN Polfa Rzeszów)jest największym polskim eksporterem leków.W Rzeszowie działa też koncern Sanofi-Aventis,producent leków.Swą siedzibę ma tu także Alima Gerber SA największa spółka polskiej części koncernu Novartis.Jest producentem pożywienia i soków dla niemowląt i dzieci.Podkarpaccy przedsiębiorcy działający w sektorze informatycznym powołali Stowarzyszenie Informatyka Podkarpacka.Po połączeniu firm Asseco i Softbank Rzeszów jest centralą największego w kraju przedsiębiorstwa z sektora IT Asseco Poland.
Transport
Transport drogowy
Oprócz modernizacji dróg w regionie podkarpackim planowana jest w najbliższych latach budowa autostrady A4(Drezno Kijów) i drogi ekspresowej S19(Suwałki Barwinek).Rzeszów jest jedynym obok Dublina miastem w Europie dysponującym tzw.inteligentną sygnalizacją świetlną systemem SCATS.
Mosty
- Most Lwowski
- Most Karpacki(zapora)
- Most Narutowicza
- Most św.Józefa
- Most Załęski
- Most Zamkowy
- Most Kolejowy
Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne obsługuje aktualnie 41 linii autobusowych,w tym 29 miejskich,8 podmiejskich,3 nocne oraz specjalną linię„L”do portu lotniczego Rzeszów-Jasionka.Władze miasta postawiły na ekologiczne autobusy zasilane gazem ziemnym(Jelcz M125M/4 CNG,Jelcz M121M/4 CNG,Jelcz M120M/4 CNG i Solaris Urbino 12 CNG).Komunikację podmiejską obsługuje od niedawna także drugi duży przewoźnik Międzygminna Komunikacja Samochodowa(MKS)utworzona przez związek kilku podmiejskich gmin podrzeszowskich. MKS obsługuje obecnie 13 linii podmiejskich o numerach od 202 do 238.Przewozy na tych trasach realizuje przedsiębiorstwo PKS Rzeszów,głównie autobusami marki MAN oraz Solbus,w większości w wersji miejskiej.
Międzymiastowa komunikacja autobusowa
Rzeszów jest węzłem komunikacji autobusowej w południowo-wschodniej Polsce.Posiada trzy dworce autobusowe:Dworzec Główny w centrum miasta przy ul.Grottgera(obok dworca PKP),Dworzec Podmiejski przy ul.Kasprowicza(pod wiaduktem Śląskim)oraz Dworzec Prywatnej Komunikacji Autobusowej(parking pod Pomnikiem Czynu Rewolucyjnego).Połączenia obsługiwane są głównie przez PKS,Veolia Environnement oraz firmy prywatne.
Transport kolejowy
Historia rzeszowskiej kolei sięga połowy XIX wieku,kiedy to powstał dworzec na trasie Wiedeń Kraków Lwów.W drugiej połowie lat 50.XIX w.wybudowano linię kolejową Kraków Rzeszów Przemyśl,uruchomioną 4 listopada 1860(2-torowa linia o długości 244,3 km;zelektryfikowana w latach 1959–1963).Nieco później,12 października 1890,otwarto linię kolejową do Jasła przez Strzyżów(1-torowa linia o długości 70,2 km;niezelektryfikowana).W I połowie lat 60.XX w.budowano linię kolejową do Tarnobrzega przez Kolbuszową.Pierwszy 29,4 km 1-torowy niezelektryfikowany odcinek Rzeszów-Kolbuszowa oddano do użytku 22 lipca 1964(w okresie:kwiecień 2000 luty 2007 zawieszono na niej przewozy pasażerskie).Obecnie Rzeszów jest podkarpackim węzłem kolejowym i posiada bezpośrednie połączenia m.in.z:Gdańskiem,Kijowem,Lwowem,Szczecinem,Warszawą,Wrocławiem i Zieloną Górą.
W Rzeszowie istnieją dwie stacje kolejowe:
- Rzeszów Główny
- Rzeszów Staroniwa
- Rzeszów Osiedle
- Rzeszów Załęże
- Rzeszów Zwięczyca
Rzeszów znajduje się w ok.10 km od portu lotniczego Rzeszów-Jasionka z pasem startowym o długości 3200 m.W maju 2012 roku oddano do użytku nowy terminal pasażerski.Obok niego znajduje się lotnisko szkolne Ośrodka Kształcenia Lotniczego Politechniki Rzeszowskiej z pasem asfaltowo-betonowym o długości 900 m,na którym swoje loty odbywają piloci z Aeroklubu Rzeszowskiego,prywatnego Ośrodka Lotniczego oraz studenci Ośrodka Kształcenia Lotniczego Politechniki Rzeszowskiej(jedyna w kraju cywilna szkoła pilotów).Komunikacja miejska obsługuje regularne połączenia pomiędzy portem lotniczym i centrum miasta.Ponadto w 2010 unowocześniono sanitarne lądowisko przy Szpitalu Wojewódzkim nr 2 przy.ul.Lwowskiej 60.
Opieka zdrowotna
Na terenie miasta Rzeszowa zarejestrowanych jest obecnie 132 zakładów opieki zdrowotnej.Realizują one usługi medyczne na rzecz mieszkańców miasta i regionu w 182 placówkach ochrony zdrowia,takich jak:szpitale,przychodnie,stacje pogotowia ratunkowego.Podmioty te dzielą się na komórki organizacyjne placówek ochrony zdrowia,czyli poradnie,oddziały szpitalne,pracownie,których łącznie w mieście jest 1459.
Szpitale publiczne w Rzeszowie
- Wojewódzki Szpital Specjalistyczny im.Fryderyka Chopina w Rzeszowie
- Szpital Wojewódzki nr 2 w Rzeszowie
- Szpital Miejski im.Jana Pawła II w Rzeszowie
- Szpital MSWiA w Rzeszowie
- Szpital Specjalistyczny Zespół Gruźlicy i Chorób Płuc w Rzeszowie
Obecnie w Rzeszowie działają 32 szkoły podstawowe,18 gimnazjów,18 liceów ogólnokształcących i 48 średnich szkół technicznych i zawodowych oraz 32 szkoły policealne i 4 szkoły artystyczne(plastyczne i muzyczne II stopnia).
Uczelnie
W mieście kształci się 54 tys.studentów.Działają tu zarówno uczelnie państwowe,jak i prywatne.
- Uniwersytet Rzeszowski(z 11 wydziałami,w tym Wydziałem Medycznym)
- Politechnika Rzeszowska im.Ignacego Łukasiewicza(największa uczelnia techniczna południowo-wschodniej Polski,z jedynym w kraju ośrodkiem kształcenia pilotów lotnictwa cywilnego)
- Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie(największa niepubliczna uczelnia na Podkarpaciu)
- Wyższe Seminarium Duchowne w Rzeszowie
- Wyższa Szkoła Inżynieryjno-Ekonomiczna z siedzibą w Rzeszowie
- Wyższa Szkoła Zarządzania w Rzeszowie
- Nauczycielskie Kolegium Języków Obcych w Rzeszowie
- Szkoła Języków Obcych i Zarządzania PROMAR w Rzeszowie
- Wyższa Szkoła Prawa i Administracji w Przemyślu,Zamiejscowy Wydział Prawa i Administracji w Rzeszowie
- Instytut Ochrony Roślin Państwowy Instytut Badawczy,Terenowa Stacja Doświadczalna w Rzeszowie
Rzeszów jest miastem bogatym w wydarzenia o charakterze kulturalnym i rozrywkowym,odbywa się w nim wiele imprez i festiwali,a kilka spośród nich ma charakter międzynarodowy.Rzeszów posiada modernistyczny gmach filharmonii w użytku od stycznia 1974 z dwiema salami:kameralną na 200 osób i główną na 800 osób.Filharmonia Rzeszowska im.Artura Malawskiego organizuje także Festiwal Muzyczny w Łańcucie.Miasto dysponuje jedną z największych w kraju hal sportowo-widowiskowych jaką jest Hala Podpromie.Oddano ją do użytku w 2002.Odbywają się tutaj liczne imprezy sportowe,kulturalne,religijne,koncerty i różnorodne coroczne targi.W 2010 zagrali w niej min.Deep Purple i Jean-Michel Jarre.
Europejski Stadion Kultury
Rzeszów wraz z jednym miastem ukraińskim będzie gospodarzem Europejskiego Stadionu Kultury.Ideą projektu jest włączenie sfery kultury w ogromne przedsięwzięcie sportowe,jakim jest EURO 2012.Impreza odbyła się w dniach 12-14 sierpnia 2010,a organizacją zajęło się Narodowe Centrum Kultury.
Cele programu Europejski Stadion Kultury:
- budowanie wspólnego wizerunku Polski i Ukrainy poprzez kulturę;
- stworzenie wspólnej przestrzeni kulturowej w kontekście Euro 2012 poprzez popularyzację wspólnego dziedzictwa kulturowego;
- pozostawienie po 2012 stałych struktur polsko-ukraińskiej współpracy w formie projektów twardych i miękkich.
- szeroka prezentacja kultury polskiej i ukraińskiej w zakresie muzyki,teatru i tańca w ich najbardziej nowatorskich przejawach;
- współprodukcja projektów artystycznych zamawianych i przygotowywanych przez organizatorów;
- uruchomienie wrażliwości społecznej w tym sponsorów,działaczy,mediów publicznych i prywatnych w Polsce i na Ukrainie;
- fundowanie i pozyskiwanie środków służących rozwojowi inicjatyw kulturalnych w Polsce i na Ukrainie
- Carpathia Festival
- Światowy Festiwal Polonijnych Zespołów Folklorystycznych w Rzeszowie
- Multimedia Happy End Festiwal Festiwal Filmów Optymistycznych
- Multimedia Szajna Festiwal
- RzeszOff Art Festival
- Wielokulturowy Festiwal Galicja
- Festiwal Muzyczny w Łańcucie organizowany przez Filharmonię Rzeszowską im.Artura Malawskiego
- Rzeszowski Przegląd Teatrów Studenckich"Cooltoory!"
- Koncert"Jednego Serca,jednego Ducha"
- Festiwal Teatrów Amatorskich
- Rzeszowskie Spotkania Teatralne
- Wieczory Muzyki Organowej i Kameralnej w Katedrze Rzeszowskiej i Kościołach Rzeszowa
- Międzynarodowe Biennale Sztuki Komputerowej
- Międzynarodowe Biennale Plakatu Teatralnego
- Festiwal Chórów Młodzieżowych
- Festiwal Przestrzeni Miejskiej
- NoBorder Festival
- Rzeszów Air Show
- Teatr im.Wandy Siemaszkowej w Rzeszowie
- Teatr"Maska"
- Teatr Przedmieście
- Teatr Małych Form
- Rzeszowski Teatr Tańca
- RSIA Pełna Kultura
- Filharmonia Rzeszowska im.Artura Malawskiego
- Multikino
- Centrum Filmowe Helios(2 kina)
- Kino Zorza
- Kino WDK
- Kaczka Pchnięta Nożem
- Dwa Balony i Ten Trzeci
- Zespół Wielkiej Improwizacji Scenicznej
- Muzeum Okręgowe w Rzeszowie
- Muzeum Etnograficzne im.Franciszka Kotuli
- Muzeum Historii Miasta Rzeszowa
- Muzeum Diecezjalne w Rzeszowie
- Muzeum Łowiectwa w Rzeszowie
- Muzeum Dobranocek w Rzeszowie
- Muzeum Uniwersytetu Rzeszowskiego
- Podziemna Trasa Turystyczna
- Muzeum Techniki i Militariów
- Muzeum Mleczarstwa
- Biuro Wystaw Artystycznych w Rzeszowie(BWA)
- Galeria Fotografii Miasta Rzeszowa
- Galeria Miejska Zespołu Szkół Plastycznych
- Galeria„Szajna”
- Galeria„Pod Ratuszem”
- Galeria„W Podwórzu”
- Galeria Fotografii OPe
- Galeria BellArt
- Galeria Teatru Maska
- Europejska Galeria Sztuki(Millenium Hall)
- Dom Aukcyjny Millenium(Millenium Hall)
- Galeria WDK Rzeszów
- Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna w Rzeszowie(główna i 20 filii)
- Wypożyczalnia Główna(ul.Dąbrowskiego)
- Czytelnia Główna(ul.Sokoła)
- Biblioteka Uniwersytetu Rzeszowskiego(ul.Cegielniana),osobne dla:
- Wydziału Prawa(ul.Dąbrowskiego)
- Wydziału Ekonomii(ul.Ćwiklińskiej)
- Instytutu Archeologii(ul.Hoffmanowej)
- Instytutu Muzyki(ul.Dąbrowskiego)
- Biblioteka Politechniki Rzeszowskiej(ul.M.Skłodowskiej-Curie)
- Biblioteka Wyższej Szkoły Informatyki i Zarządzania(ul.Sucharskiego)
- Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka(ul.Gałęzowskiego)
- Oddział Głównej Biblioteki Lekarskiej(ul.Dąbrowskiego)
- Biblioteka rzeszowskiego oddziału KOBiDZ(ul.Hetmańska)
Zachowana zabudowa śródmieścia Rzeszowa pochodzi w większości z XIX oraz przełomu XIX i XX wieku,i nawiązuje przeważnie do klasycyzmu,można tu jednak odnaleźć także style takie jak secesja,neogotyk,modernizm czy art déco.Najstarszą zachowaną budowlą Rzeszowa jest gotycki kościół farny pw.śś.Wojciecha i Stanisława,z zachowanymi i odrestaurowanymi niedawno gotyckim prezbiterium i nawą główną,datowany na 1430,a przebudowany gruntownie w końcu XVII wieku w stylu barokowym z fundacji Lubomirskich.Dobudowano wówczas nawy boczne oraz wieżę dzwonnicy projektu Jana Chrzciciela Belottiego.Na początku XX w.istniał,na szczęście niezrealizowany,projekt przebudowy kościoła w stylu silnie nawiązującego do dojrzałego gotyku historyzmu.Reprezentacyjnym historycznym deptakiem Rzeszowa jest ul.3 Maja,zwana dawniej Pańską,łącząca Plac Farny z zamkiem Lubomirskich.Historycznie pierwsza(„brukowana”jeszcze belami drewnianymi)utwardzona ulica miasta,pochodząca najprawdopodobniej z czasów budowy pierwszego zamku w Rzeszowie.Przy niej znajduje się wiele zabytkowych budowli,z których najstarszą jest kompleks budynków popijarskich z połowy XVII wieku,projektu Tylmana z Gameren oraz Jana Belottiego,wybudowany z fundacji Ostrogskich i Lubomirskich,z kościołem Św.Krzyża oraz zabudowaniami jednej z najstarszych w Polsce szkół średnich kolegium pijarów(obecnie I Liceum Ogólnokształcące)oraz budynków poklasztornych z dziedzińcem,w czasach zaborów będących siedzibą władz cyrkułu(województwa)rzeszowskiego,a obecnie należących do Muzeum Okręgowego w Rzeszowie.W salach Muzeum zachowały się malowidła ścienne ze scenami biblijnymi,m.in.w Wielkim Refektarzu.Na osi widokowej zbiegu ul.3 Maja i Zamkowej,znajduje się budynek Banku PKO BP SA(dawnej Komunalnej Kasy Oszczędności,1908),autorstwa lwowianina Jana Perosia będący wyjątkową mieszaniną rozmaitych stylów architektonicznych,dość charakterystyczną dla okresu poszukiwań i „niepokojów”Młodej Polski wyrażonej we wzorach architektonicznej secesji.Z budowli zabytkowych w Rzeszowie wymienić należy jeszcze wczesnobarokową bazylikę Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny(oo.bernardyni)z fundacji Mikołaja Ligęzy,której budowę ukończono ok.1640,z renesansowym,alabastrowym ołtarzem głównym przedstawiającym zdjęcie z Krzyża i kaplicą patronki Rzeszowa,Matki Bożej Rzeszowskiej,z uchodzącą za cudowną gotycką statuą Maryi i Dzieciątka,pochodzącą ze szkoły Wita Stwosza.Zabytkiem,który nie przetrwał w niezmienionej formie do naszych czasów,jest kościół po reformacki,obecnie pełniący funkcje kościoła garnizonowego.Projektowany przez Jana Bellotiego z fundacji mieszczanina,a najprawdopodobniej burmistrza Rzeszowa Aleksandra Passakowicza z 1709 kościół,wraz z klasztorem reformatów został uroczyście poświęcony 21 września 1722.W kościele pochowana jest Marianna z Bielińskich Lubomirska,o czym zaświadcza stosowne epitafium,zaś w ostatnich latach odkryto tu pod warstwą farby i tynku cenne malowidła z czasów powstania świątyni.Klasztor reformatów istniał zaledwie 65 lat.11 maja 1787,dekretem zaborcy austriackiego,przeszedł na własność Monarchii Austriackiej.W 1808 w przebudowanym gruntownie klasztorze urządzono szpital wojskowy,zaś w kościele magazyn,a w zabudowaniach klasztornych piekarnię(która istnieje do dziś),z kolei przyklasztorny ogród zamieniono na park miejski(dziś Ogród im.Solidarności).W okresie międzywojennym budynkowi kościoła,po przeróbkach zacierających dawny styl architektoniczny,przywrócono funkcje sakralne jako kościołowi garnizonowemu,którą to funkcję spełnia aż do czasów nam współczesnych.Zabudowania przebudowanego na magazyn byłego klasztoru,służące jako magazyny wojskowe aż do lat 90.XX w.spłonęły w połowie lat 90.XX w. i nie zostały dotąd odbudowane.Najbardziej rozpoznawalnym zabytkiem Rzeszowa jest zamek,pochodzący z czasów Ligęzy i Lubomirskich.Będący w opłakanym stanie zamek sprzedał władzom austriackim pod koniec XVIII wieku ostatni z Lubomirskich,po czym przeniósł się do swoich rodzinnych posiadłości w Rozwadowie.Zamek był w tak fatalnym stanie,że podjęto decyzję o jego wyburzeniu i rekonstrukcji.Oprócz oryginalnych murów obronnych z bastionami,pochodzących z pierwszej połowy XVII wieku oraz zrekonstruowanej według pierwotnego projektu wieży zamkowej,pokrytej ciekawym hełmem,bryła zamku powstała w 1906 jest więc dość swobodną rekonstrukcją byłej rezydencji magnackiej,podniesioną w stosunku do pierwowzoru o piętro i bardzo silnie usystematyzowaną z porównaniu z tą widoczną na planach Wiedemanna,a także dostosowaną do potrzeb nowego użytkownika:Sądu Okręgowego,który znajduje się w zamku aż po dzień dzisiejszy.Jedyną pozostałością dawnej świetności założenia zamkowego jest będąca niestety w fazie zupełnego zniszczenia kordegarda(dawna wieża bramna,wartownia),jedna z dwóch,strzegących w okresie świetności wjazdu na teren posiadłości zamkowej.Znajduje się ona pomiędzy ul.Zamkową i al.Pod Kasztanami,na terenie dawnych ogrodów i byłego parku zamkowego,które,wobec skrajnego zaniedbania w okresie ostatniego pana na zamku i późniejszym,przejął w II.poł.XIX w.magistrat rzeszowski i sprzedał w drodze licytacji bogatszym mieszczanom,przeznaczywszy wcześniej odpowiednimi zapisami urzędowymi pod zabudowę domami willowymi„w stylu szwajcarskim”,z których większość ma już dziś charakter zabytkowy.Innym zabytkiem,który zachował tylko zewnętrzne pierwotne cechy,jest Synagoga Staromiejska z 1610.Zniszczona i spalona przez hitlerowców w czasie II wojny światowej,odbudowana w latach 60.XX w.mieści obecnie Archiwum Państwowe w Rzeszowie.W ostatnich latach zakończyła się przebudowa i modernizacja rzeszowskiego rynku,który jest głównym placem i sercem miasta.Tu znajduje się wejście do rzeszowskich podziemi a tuż obok neorenesansowy,z elementami neogotyckimi ratusz,przebudowany i nadbudowany od strony wschodniej w 1896,w nadbudowanej części dodano podcienia,balkon oraz duże renesansowe okno sali obrad,stylizując tę część na jeden z charakterystycznych fragmentów krakowskich Sukiennic.W ostatnim czasie struktura miasta ulega przemianom i Rzeszów przemienia się w ośrodek bardziej przestrzenny,zielony i estetyczny.Centrum miasta zostało w ostatnich latach odrestaurowane:wyeksponowano zabytki i wartościowe obiekty,przywracając im niekiedy przedwojenny charakter,poprzednio zatarty przez przebudowy w czasach socjalizmu.Dotyczy to np.fasady budynku Teatru im.Wandy Siemaszkowej.Na wielu osiedlach powstają bloki mieszkalne,apartamentowce,a także nowa zabudowa jednorodzinna i szeregowa.Na poprawę estetyki miasta wpływa ogłaszanie konkursów na projekty rozmaitych obiektów(np.Millennium Hall,nowy budynek Uniwersytetu Rzeszowskiego),choć wciąż,poza biurowcem rzeszowskiej Polfy-ICN miastu brakuje nowych wybitnych realizacji architektonicznych.
Urbanistyka
Ogólnie tereny zabudowane stanowią ponad 40% powierzchni całego miasta.Wyraźnie widoczny jest plan opierający się na promieniście rozchodzących się od centrum ulicach(na północy Marszałkowska,Warszawska i Lubelska;na zachód Krakowska,na wschód Lwowska,obie połączone aleją Piłsudskiego.Na południe od ścisłego centrum ruch wyprowadzają ulice Dąbrowskiego i Hetmańska,a na wschodnim brzegu Podwisłocze i Rejtana,łączy je przecinająca równoleżnikowo miasto na południu aleja Powstańców Warszawy;Aleja ta łączy się z kolejnymi:Armii Krajowej,Batalionów Chłopskich i Witosa tworząc rodzaj wewnętrznego pierścienia,na który składają się 2 dwupasmowe drogi wewnątrzmiejskie o tak długiej historii projektowania i powstawania,że tradycyjnie zachowały się w potocznym nazewnictwie jako„obwodnice”południowa i będąca jeszcze częściowo w budowie północna.W istocie pełnią one funkcje obwodnic ścisłego śródmieścia miasta.Na południe ruch wyprowadzają ulice Podkarpacka i Sikorskiego.Rzeszowska starówka ograniczona jest placem Śreniawitów na południu oraz ulicami Chopina,Targową i placem Targowym od wschodu,od północy placem Wolności i ulicą Sobieskiego,zaś od zachodu ulicami Cieplińskiego i Lisa-Kuli.Zabudowę centrum miasta cechuje duże zagęszczenie ludności i budynków,w szczególności jeżeli chodzi o lewostronny brzeg.Na terenie starego miasta dominuje zabudowa niekiedy niepełnych kwartałów,raczej niskich 2- do 4-piętrowych kamienic,głównie XIX-wiecznych.W kierunku południowym wzdłuż ulic Hetmańskiej i Dąbrowskiego widoczne wielorodzinne budownictwo z lat 30. i powojennych XX wieku,tworzące również regularne kwartały(np.odcinek ul.Dąbrowskiego na wysokości między W.Pola,a Powstańców Warszawy).W latach przedwojennych,za sprawą włączenia Rzeszowa w obręb programu COP-u,miastu przybyło sporo nowych budowli,głównie w ówczesnym śródmieściu i południowym rejonie ul.Dąbrowskiego.Zaczęto budować pierwsze osiedla bloków mieszkalnych(Hetmańska,Bohaterów Westerplatte,Curie-Skłodowskiej).Z obiektów publicznych należy wymienić powstały do wybuchu wojny w stanie surowym zamkniętym,kosztem wyburzenia kilku kamienic na rogu ul.Chopina i Naruszewicza,bardzo nowoczesny jak na owe lata kompleks przyszłego Szpitala Wojewódzkiego(obecnie Wojewódzki Szpital Specjalistyczny w Rzeszowie,rozbudowany o skrzydło z obecnym wejściem głównym po wojnie),tzw.Nową Pocztę(dziś Urząd Pocztowy nr 1 oraz siedziba oddziału Telekomunikacji Polskiej SA w Rzeszowie)przy wlocie ul.Moniuszki do Placu Farnego,oraz pierwszą publiczną przychodnię przy ul.Czackiego,dziś zespoloną z dobudowanym po wojnie jej większym skrzydłem,z obecnym wejściem od strony ul.Hetmańskiej.Lata wojny przyniosły celową degradację przez hitlerowskiego okupanta zabudowy w rejonie ul.Grodzisko,Słowackiego i Baldachówka,gdzie wydzielone było getto dla ludności żydowskiej(zabudowę tych ulic uzupełniono po wojnie w nowym kształcie),zaś w wyniku ruchów wojsk i przejazdu ciężkiego sprzętu wojskowego przez ścisłe centrum,zapadło się bądź zostało rozebranych kilkanaście kamienic w Rynku i rejonie ul.Mickiewicza.Po wojnie,zasadniczo do końca lat 50.XX w.rozbudowywano miasto w obrębie przedwojennych granic,w istocie doprowadzając do przekształcenia tego obszaru w funkcjonalne śródmieście Rzeszowa;rozbudowano wspomniane rozpoczęte przed II wojną światową osiedla WSK(dziś osiedle Dąbrowskiego)oraz powstały bloki mieszkalne wzdłuż ul.Hetmańskiej i Staszica,od Wincentego Pola po Plac Śreniawitów,zaś z początkiem lat 60.XX w.rozpoczęto budowę dużej,wyjątkowo dobrze zaprojektowanej dzielnicy mieszkaniowej Baranówka I i II(zabudowa dzisiejszych ul.Okulickiego i Spiechowicza)oraz Osiedla Tysiąclecia wzdłuż ul.Marszałkowskiej oraz szereg drobniejszych realizacji budownictwa mieszkaniowego w rejonie ulic Orzeszkowej,Słowackiego,Słonecznej,Króla Augusta,Wyspiańskiego oraz zabudowy„plombowej”ulic w śródmieściu.Pod koniec lat 60.XX w.rozpoczęto zabezpieczanie starego śródmieścia i rzeszowskich podziemi pod płytą Rynku metodami górniczymi oraz zainicjowano program renowacji rzeszowskiej starówki.Pierwsze rzeszowskie wieżowce,autorstwa architekta Zbigniewa Tomaszewskiego wyrosły w Rzeszowie w II.poł.lat 50.XX w.przy ul.Bulwarowej,a kolejne,bliźniacze wobec siebie,wybudowano w poł.lat 60.XX w.w rejonie ul.Kochanowskiego oraz przy ul.Piastów;zespół tych drugich do dziś rzeszowianie nazywają„Osiedlem Na Skarpie”,gdyż powstały one z użyciem kosztownych metod wzmacniania gruntu na skarpie(nabrzeżu)dawnego koryta Wisłoka.W latach późniejszych(lata 70. i 80.XX w.)podjęto budowę całych osiedli mieszkaniowych z wysokimi,przeważnie 12 kondygnacyjnymi blokami,przy czym szczególny boom budownictwa mieszkaniowego przypada na drugą połowę lat 70.XX w.gdy oddawano w Rzeszowie rocznie ponad 3 tysiące mieszkań.Wówczas to powstały osiedla:Pułaskiego,Gwardzistów(dziś Kmity),Baranówka,zaś na prawym brzegu Wisłoka w miejscu północnej części dawnej wsi Drabinianka dzielnica mieszkaniowa Nowe Miasto.W latach 80.XX w.powstały jeszcze,tym razem na niezabudowanych terenach,kolejne duże obszarowo osiedla mieszkaniowe:Krakowska-Południe,Baranówka IVB oraz Pobitno-Wilkowyja.Początek lat 70.XX w.przyniósł zasadnicze przekształcenia„środka ciężkości”śródmieścia miasta przez wykonanie przebić układu komunikacyjnego(powielono w tym zakresie prawie wiernie plany przedwojenne rozbudowy miasta)na linii wschód-zachód(dzisiejsza ul.Piłsudskiego,Krakowska)oraz północ-południe(ciąg ul.Dąbrowskiego,Lisa-Kuli,Cieplińskiego)z dwoma wiaduktami nad liniami kolejowymi do Krakowa i Jasła wraz z wybudowaniem nowych obiektów śródmieścia w ciągu nowopowstałych odcinków ulic.Nowo przyłączone dzielnice Rzeszowa(z wyjątkiem os.Miłocin)mają przeważnie charakter post ruralistyczny.
Zabytki i miejsca historyczne
- Ratusz miejski na Starym Mieście(wybudowany w 1591 przez M.S.Ligęzę;1867 i 1884,1897-1898 przebudowany)
- Unikatowy kompleks piwnic Podziemna Trasa Turystyczna Stary Rynek w Rzeszowie(XVIII wiek)
- Kamienice mieszczańskie w rynku,z XVI-XIX w.wielokrotnie przebudowywane w stylu secesyjnym w wieku XIX i XX.
- Aleja Pod Kasztanami z secesyjną zabudową willową(1899–1903)
- Stary Cmentarz(XVIII wiek)
- Biblioteka Miejska(1890)
- Teatr im.Wandy Siemaszkowej(1900)
- Cmentarz komunalny w dzielnicy Pobitno,wpisany w rejestr zabytków(budynki,nagrobki,mury,drzewostan początek XX wieku)
- Cmentarz żydowski na Czekaju w Rzeszowie założony w 1849(istniały jeszcze dwa inne kirkuty:najstarszy i stary)
- Ulica 3 Maja,eklektyczna zabudowa,styl secesyjny i neogotycki(w większości z XIX-XX w.)
- Ulica Grunwaldzka,obecnie jeden z deptaków,eklektyczne kamienice,Wydział Prawa Uniwersytetu Rzeszowskiego
- Kościoły na Starym Mieście i w Śródmieściu z XV-XIX w.(m.in.:kościół farny z XV w.sanktuarium Matki Boskiej Rzeszowskiej z XVI w.przy klasztorze o. Bernardynów oraz kościół Świętego Krzyża z XVI w.przy klasztorze o.Pijarów)
- Zespół stacyjno-dworcowy Rzeszów Staroniwa(z 1891)
- Budynek Instytutu Muzyki Uniwersytetu Rzeszowskiego(dawny dom kultury WSK)
- Zamek w Rzeszowie(II połowa XVI wieku)wzniesiony z inicjatywy Mikołaja Spytka Ligęzy;z zachowaną wczesnobarokową wieżą dawnego czworobocznego pałacu(1620),fortyfikacje bastionowane(I połowa XVII wieku)
- Letni Pałac Lubomirskich(pocz.XVIII w.Tylman z Gameren,przebudowany w XVIII w.T.Bellotti i XX wieku)
- Dwór Franciszka Piątkowskiego(przy Reformackiej)
- Dwór Chłapowskich i park podworski w dzielnicy Słocina(z XVIII-XIX wieku)
- Pałac Biskupów Rzeszowskich
- Dwór Skrzyńskich(przy Unii Lubelskiej)
- Pałac Burgallera(ul.Zamkowa)
- Dom Prevota(ul.Zamkowa)
- Pałac Jędrzejowiczów na os.1000-lecia
- Zespół dworski wraz z parkiem w dzielnicy Załęże(z XVIII-XIX w.)
- Synagoga Staromiejska wzniesiona w 1610
- Synagoga Nowomiejska wzniesiona najprawdopodobniej przez Jana Belottiego
Lista pomników i miejsc pamięci narodowej znajdujących się w Rzeszowie:
- Pomnik Czynu Rewolucyjnego najbardziej rozpoznawalny pomnik w Rzeszowie
- Krzyż Ofiar Komunizmu
- Pomnik Armii Krajowej
- Pomnik Tadeusza Kościuszki
- Pomnik Juliusza Słowackiego
- Pomnik Leopolda Lisa-Kuli
- Pomnik Ignacego Łukasiewicza pomnik z półpiersiem odsłonięty 25 czerwca 2001
- Pomnik Stanisława Nitki
- Pomnik Adama Mickiewicza
- Pomnik Św.Katarzyny
- Pomnik Jana Kochanowskiego
- Pomnik Borelowskiego
- Pomnik Powstańców Styczniowych
- Pomnik Zwycięstwa(mylnie zwany przez część rzeszowian pomnikiem wdzięczności Armii Radzieckiej)
- Pomnik Ofiar Terroru Hitlerowskiego(potocznie Pomnik 10 rąk)
- Głaz ku czci Wincentego Witosa
- Pomnik Kazimierza Pułaskiego
- Pomnik Iwana Turkienicza
- Krzyż Milenijny przy ul.Krzyżanowskiego
- Kopiec Konfederatów Barskich
- Pomnik Władysława Sikorskiego
- Pomnik ks.Stanisława Konarskiego
- Pomnik Tadeusza Nalepy
- Rzeźba„Przejście”autorstwa Józefa Szajny
- Rzeźba„Wielki Brat”autorstwa Jerzego Pęckowskiego
Media
W mieście lokalnymi stacjami radiowymi są:Radio Centrum(Rzeszów)oraz Polskie Radio Rzeszów.W Rzeszowie drogą naziemną odebrać można 6 różnych stacji telewizyjnych(wszystkie z RTON Baranówka).
Telewizje z siedzibą w mieście:
- TVP Rzeszów
- Telewizja Kablowa Vectra TV Dami
- Telewizja Miejska w Rzeszowie
- Telewizja Podkarpacka Rzeszów
- Gazeta Wyborcza Gazeta w Rzeszowie
- Gazeta Codzienna Nowiny
- Super Nowości
- Dziennik Polski Dziennik Podkarpacki
- Echo Rzeszowa
- Rzeszowska Gazeta Studencka
- Nasz Dom Rzeszów
- Day&Night Rzeszów
Rzeszowskie tradycje sportowe sięgają 1888,kiedy to w mieście powstało Towarzystwo Gimnastyczne„Sokół”.Jego siedzibę stanowił wybudowany specjalnie na potrzeby towarzystwa budynek przy ul.Sokoła,w którym obecnie mieści się Teatr im.Wandy Siemaszkowej w Rzeszowie.W 1905 powstał tu nieformalny klub sportowy Resoviacy,który w cztery lata później doczekał się oficjalnej rejestracji jako Resovia Rzeszów.Jeszcze w czasie trwania II wojny światowej w Rzeszowie powstała przyzakładowa drużyna Stali Rzeszów.W 1951 ruszyła budowa Stadionu Miejskiego przy ul.Hetmańskiej.W latach powojennych rozwinęły się także sporty motorowe takie jak wyścigi samochodowe(w 1946 zostaje założony Automobilklub Rzeszowski)oraz żużel(sekcja żużlowa Stali Rzeszów została powołana w 1948).W ostatnich latach bardzo dynamicznie rozwijają się szkoły sztuk walki,przede wszystkim taekwondo i karate.Działają 2 akademickie kluby sportowe(przy Politechnice Rzeszowskiej i Uniwersytecie Rzeszowskim).Obecnie w Rzeszowie są organizowane mecze i zawody sportowe z uwagi na obecność jednej z największych hal widowiskowo-sportowych w Polsce,Hali Podpromie.W mieście organizowane są też Międzynarodowy Maraton Rzeszowski i Rajd Rzeszowski.
Żużel
- złoty medal Drużynowych Mistrzostw Polski Stal Rzeszów(1960)
- złoty medal Drużynowych Mistrzostw Polski Stal Rzeszów(1961)
- srebrny medal Drużynowych Mistrzostw Polski Stal Rzeszów(1962)
- srebrny medal Drużynowych Mistrzostw Polski Stal Rzeszów(1963)
- brązowy medal Drużynowych Mistrzostw Polski Stal Rzeszów(1966)
- brązowy medal Drużynowych Mistrzostw Polski Van Pur Rzeszów(1998)
- sekcja piłkarska Resovii Rzeszów(największy sukces mistrzostwo okręgu lwowskiego 1937)
- sekcja piłkarska Stali Rzeszów(puchar Polski w 1975)
- Zimowit Rzeszów klub założony w 1931 piłka nożna,
- Korona Rzeszów piłka nożna
- Grunwald Rzeszów piłka nożna
- Junak Rzeszów piłka nożna
- KS Elektrociepłownia Rzeszów
- Staroniwa Rzeszów piłka nożna klub założony w 1948(reaktywowany 2010)
- Biała Rzeszów piłka nożna
Sekcję piłki siatkowej założono w 1937 przy Resovii,istnieje ona do dziś.Obecnie klub gra pod nazwą Asseco Resovia Rzeszów(6-krotny mistrz Polski i wicemistrz,zdobywcy Pucharu Polski)w Polskiej Lidze Siatkówki,ponadto sekcję siatkówki zarówno kobiet,jak i mężczyzn(III liga)prowadzi rzeszowski AZS.Obecnie największą areną siatkówkowych zmagań jest Hala Podpromie.
Koszykówka
Rzeszowską koszykówkę na polskiej scenie sportowej reprezentuje męska sekcja koszykarska KKS Resovii(potocznie zwani Bieszczadzkimi Wilkami).W sezonie 2007/2008 klub występował pod nazwą Millennium Resovia Rzeszów.Do największych sukcesów drużyny należą mistrzostwo Polski z 1975 i trzy wicemistrzostwa kraju 1974,1976 i 1979.Macierzystą halą sportową jest 750-miejscowa hala Rzeszowskiego Ośrodku Sportu i Rekreacji(ROSiR)przy ul.Pułaskiego.
Łucznictwo
W 1955 roku w Helsinkach,Katarzyna Wiśniowska,łuczniczka Budowlanych-Resovii Rzeszów,nauczycielka w Szkole Podstawowej nr 1 w Rzeszowie,podopieczna trenera Antoniego Gromskiego,zdobyła tytuł mistrzyni świata.W dniach od 4 do 8 marca 2009 Rzeszów był gospodarzem Halowych Łuczniczych Mistrzostw Świata.Impreza rozgrywana była w Hali na Podpromiu.
Speedball
Rzeszowski speedball reprezentowany jest na arenie ogólnopolskiej,przez drużynę„Intoxicated”Rzeszów oraz Pogoń Bydło Paintball Team Rzeszów.24 czerwca 2007,drużyna Intoxicated zadebiutowała w Polskiej Paintballowej Lidze Hopperball zajmując wysoką 7 pozycję.Największe sukcesy drużyny to zajęcie 4 miejsca na turnieju ligi PPLH,oraz 7 miejsce w Poznaniu,podczas targów Poznań Game Arena.W 2009 zadebiutowała w turniejach również drużyna Pogoń Bydło Rzeszów.Po rozegranych zaledwie pięciu turniejach(z 16-tu możliwych do rozegrania)w lidze PLP3 div.2 zajęła 32 pozycję z 98 występujących zespołów.
Skoki do wody
| Początki działalności sekcji skoków do wody
pod szyldem klubu ZKS Stal Rzeszów datują się na 1985.W tym to właśnie
roku rzeszowscy skoczkowie,wyłonieni z sekcji akrobatyki sportowej,po
krótkim okresie przygotowań pod okiem trenera Ryszarda Wojtaszewskiego,po raz pierwszy skonfrontowali swoje umiejętności z zawodnikami innych
klubów w ramach XII Ogólnopolskiej Spartakiady Młodzieży.W 1990 do Ośrodka Szkolenia Olimpijskiego w Rzeszowie,przeniósł się z„Żaka”Częstochowa znany już w Polsce trener pochodzenia ormiańskiego Sierż Koczarian.Pod jego trenerskim okiem wychowało się wielu
zawodników. Największe osiągnięcia rzeszowskich skoczków do wody to:
|
Rugby
Klub AZS UR Rugby powstały w 2010 zrzesza zawodników z Rzeszowa,Polski,jak i zagranicy.Drużyna posiada reprezentację w olimpijskiej,siedmioosobowej odmianie rugby oraz pełnym,piętnastoosobowym wariancie gry.Celem klubu jest promocja dyscypliny i szkolenie przyszłych zawodników z myślą o występach na igrzyskach olimpijskich od 2016.Start w rozgrywkach ligowych planowany jest na sezon 2011/2012.
Futsal
Rzeszowski klub„Heiro”powstał w 2004 chociaż oficjalna data założenia klubu to 2007.Do największych sukcesów drużyny zaliczyć można tytuł mistrza II ligi futsalu,oraz I,II i III miejsca w turnieju Heiro Cup(Otwarte Mistrzostwa Podkarpacia).
Obiekty sportowe
- Hale sportowe
- Hala Podpromie ul.Podpromie
- Hala Rzeszowskiego Ośrodka Sportu i Rekreacji ul.Pułaskiego
- Hala Uniwersytetu Rzeszowskiego
- Hala Walter ul.Langiewicza
- Hala Miłocin ul.Miłocińska
- Hala IV Liceum Ogólnokształcącego ul.Dąbrowskiego
- Pływalnie kryte
- Basen„Karpik”osiedle Krakowska Południe
- Basen„Muszelka”osiedle Baranówka
- Basen„Delfin”osiedle Nowe Miasto
- Basen ROSIR ul.Pułaskiego
- Basen WSK-PZL ul.Matuszczaka
- Pływalnie odkryte
- Kompleks basenów ROSIR ul.Pułaskiego
- Kąpieliska
- Kąpielisko„Żwirownia”ul.Kwiatkowskiego
- Stadiony
- Stadion Uniwersytecki(Resovii Rzeszów)ul.Wyspiańskiego
- Stadion Miejski(Stali Rzeszów)ul.Hetmańska 69
- Stadion„Podhalańczyk”ul.Langiewicza
- Lodowiska
- Lodowisko ROSIR ul.Wyspiańskiego/al.Witosa
- Korty tenisowe
- Korty ROSiR ul.ks.Jałowego
- Rzeszowskie Towarzystwo Tenisowe ul.Niedzielskiego oraz ul.Wyspiańskiego
- Klub Sportowy„Czarni”ul.Szopena
- Tory Kartingowe
- Reskart ul.Hoffmanowej 19
- ICF Karting ul.Reja 12
Podziemna trasa turystyczna
Przebieg trasy:wejście(na Rynku pod sceną od strony ul.Słowackiego),piwnice bławatników,komora łukowa,korytarz herbowy,gruba Kochanowicza,przesmyk,piwnica Rzeszowskich,trakt Lubomirskich,piwnica Ligęzy,lochy tatarskie,piwnica zajezdna,piwnica ratuszowa,piwnica rycerska,piwnica miodowa,droga kupców,piwnica Strzeleckiego,piwnica rzemieślników,piwnica Andrizonowej,korytarz Nawrockich,wyjście(od strony ul.Baldachówka,niedaleko wejścia do Muzeum Historii miasta Rzeszowa).
- Głębokość:0,5–10 m pod płytą Rynku i kamienicami na trzech kondygnacjach.
- Długość:369 m
- Liczba pomieszczeń:15 korytarzy,25 piwnic z XIV–XVIII w.
| Szlaki rzeszowskiego oddziału PTTK | ||
|---|---|---|
| „Dookoła Rzeszowa” | 120,5 km | Cały szlak podzielony jest na 5 tras:
|
| Śladami gen.W.Sikorskiego | 100 km | Szlak podzielony jest na 2 części,w taki sposób,aby ominąć Rzeszów,aby istniejące szlaki nie dublowały się:
|
| Śladami płk.L.Lisa-Kuli | 39 km | Kosina Markowa Husów Albigowa Cierpisz Malawa Słocina rzeszowski Rynek.Trasa została opracowana w 2002 na prośbę Podkarpackiego Związku Piłsudczyków. |
| Szlak nizinny | 42 km | Rzeszów Łańcut Czarna Brzóza Stadnicka Wola Zarczycka Nowa Sarzyna.Jest to jeden ze szlaków nizinnych stosunkowo łatwy do przejścia i niedługi.Rozpoczyna się w rzeszowskim rynku,następnie wzdłuż DK nr 4 do Łańcuta,gdzie można podziwiać pałac wraz z założeniem parkowym i storczykarnią oraz synagogę z unikalnymi zachowanymi polichromiami.W dalszej kolejności kieruje się na północ wzdłuż starorzecza Wisłoka.Wzdłuż trasy znajdują się obszary chronione takie jak Wydrze i Kołacznia,a także pałac myśliwski Potockich w Julinie. |
- Matysówka Maria Magdalena Borówki Matysówka
- Rzeszów(Zalesie)Matysówka Łany 2 km
- Bór koło Rzeszowa Przewrotne Kolbuszowa Niwiska Przyłęk Tuszów Narodowy 65 km/18 godz.
- Rzeszów Rynek Słocina Cierpisz Albigowa Łańcut Brzóza Stadnicka Julin Wola Żarczycka Nowa Sarzyna 77 km
- Rzeszów Słocina Magdalenka(391 m)Cierpisz Łańcut 26 km
Głównym celem partnerstwa miast jest współpraca ekonomiczna,społeczna,oświatowa,kulturowa oraz wymiana doświadczeń.
Miasta partnerskie Rzeszowa to:
| Miasto | Kraj | Data podpisania umowy |
|---|---|---|
| Klagenfurt | Austria | 4 lutego 1975 |
| Buffalo | Stany Zjednoczone | 2 czerwca 1975 |
| Bielefeld | Niemcy | 17 października 1991 |
| Koszyce | Słowacja | 23 listopada 1991 |
| Lwów | Ukraina | 4 kwietnia 1992 |
| Nyíregyháza | Węgry | 20 sierpnia 1996 |
| Iwano-Frankiwsk(Stanisławów) | Ukraina | 19 września 2000 |
| Łuck | Ukraina | 20 listopada 2001 |
| Lamia | Grecja | 8 lutego 2005 |
| Satu Mare | Rumunia | 12 grudnia 2007 |
- Emil Granat polski poeta,laureat Nagrody Literackiej Miasta Rzeszowa I stopnia
- Adam Hanuszkiewicz polski aktor teatralny i filmowy 1924-2011
- Stanisław Jachowicz polski poeta i pedagog,autor bajek dla dzieci,min.słynnej Raz kotek był chory,absolwent Kolegium Pijarów w Rzeszowie
- Stanisław Konarski wykładał w rzeszowskim Kolegium Pijarów
- Zdzisław Kozień polski aktor teatralny i filmowy 1924–1998
- Mira Kubasińska polska piosenkarka
- Leopold Lis-Kula legionista,pułkownik Wojska Polskiego.
- Ignacy Łukasiewicz pionier światowego przemysłu naftowego,wynalazca lampy naftowej,absolwent I Gimnazjum Męskiego w Rzeszowie,pracował w jednej z rzeszowskich aptek
- Julian Przyboś poeta,prozaik polski
- Władysław Sikorski generał,dowódca Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie w czasie II wojny światowej,absolwent I Gimnazjum Męskiego w Rzeszowie
- Tylman z Gameren światowej sławy architekt,projektant zamku w Rzeszowie i otoczenia zamkowego oraz innych obiektów w Rzeszowie,Warszawie i innych miastach
- Jan Rzeszowski pierwszy metropolita lwowski
- Jan Rzeszowski biskup krakowski,spowiednik Kazimierza Jagiellończyka,pochowany na Wawelu
- Natalia Tułasiewicz polska błogosławiona,beatyfikowana w czerwcu 1999 przez papieża Jana Pawła II
- Józef Szajna malarz,scenograf,reżyser
- Paweł Kowal wiceminister spraw zagranicznych Rzeczypospolitej Polski w latach 2006-2007
- Tomasz Stańko trębacz jazzowy
- Jerzy Grotowski reżyser i wizjoner teatru,profesor College de France
- Juliusz Kaden-Bandrowski pisarz i publicysta Polski międzywojennej,adiutant Marszałka Józefa Piłsudskiego,powstaniec warszawski
- Adam Kowalski legionista,major Wojska Polskiego,poeta,dziennikarz,redaktor Polski Zbrojnej,autor pieśni m.in.:Morze,Nasze Morze,Modlitwa Obozowa.
- Justyna Steczkowska polska piosenkarka
- Jan Domarski polski piłkarz,reprezentant Polski
- Stanisław Domarski polski saksofonista i flecista jazzowy
- Stan Borys polski piosenkarz
- Zygmunt Kukla polski dyrygent,aranżer,kompozytor
- Ignacy Machowski aktor teatralny i filmowy
- Robert Czebotar aktor teatralny i filmowy
- Vitold Rek polski kontrabasista jazzowy,kompozytor i pedagog
- Marian Rojek polski duchowny,biskup
- Marek Bałata polski wokalista i gitarzysta jazzowy
- Michał Jurkiewicz klawiszowiec,altowiolista,muzyk sesyjny,kompozytor,producent muzyczny,aranżer,multiinstrumentalista
- Józef Zając polski generał,pilot wojskowy
- Kazimierz Gołba polski prozaik i dramatopisarz
- Jacek Szmatka profesor socjologii UJ
- Agata Karczmarzewska-Pura siatkarka,była reprezentantka Polski
- Gabriela Wojtowicz siatkarka,reprezentantka Polski
- Ryszard Szaro polski zawodnik ligi NFL
- Dawid Kostecki polski bokser
- Anja Rubik polska modelka
- Patrycja Mikula amerykańska modelka polskiego pochodzenia
- Andrzej Szlachta obecny poseł PiS,były prezydent miasta Rzeszowa(w latach 1998-2002)
- Tadeusz Ferenc były poseł SLD,obecny prezydent miasta Rzeszowa(od jesieni 2002 roku)
- Tomasz Kamiński poseł SLD
- Piotr Mohamed muzyk
- Andrzej Bryg aktor
- Stanisław Jamrozek polski duchowny,biskup
Świetnie napisany artykuł. Jak dla mnie bomba.
OdpowiedzUsuń