Geografia miasta
Położenie
Miasto położone jest w dolinie Sanu,na terenie Kotliny Sanockiej,u podnóża Gór Słonnych i Pogórza Bukowskiego w Euroregionie Karpackim.Sąsiednimi gminami są Sanok,Zagórz.Według danych z 1 stycznia 2011 r.powierzchnia miasta wynosiła 38,08 km².
Środowisko naturalne
Sanok leży w strefie klimatu górskiego.Cechą charakterystyczną są tu porywiste ciepłe wiatry zwane fenami,wiejące od południa poprzez Przełęcz Dukielską oraz Łupkowską.Najkorzystniejsze warunki klimatu od strony Pogórza Bukowskiego mają stoki o nachyleniach powyżej 5% przy ekspozycji do słońca od strony południowej,południowo-wschodniej i południowo-zachodniej.Jako dobrze nasłonecznione tereny te mają bardzo korzystne warunki termiczno–wilgotnościowe odpowiednie dla osadnictwa i rolnictwa.Okres zalegania pokrywy śnieżnej waha się w granicach 60–80 dni.Najpogodniejszymi okresami w roku są koniec lata i jesień.Zima jest okresem o największym zachmurzeniu.Średnia roczna temperatura wynosi +8°C,średnia stycznia –3°C,średnia lipca +18°C W całym powiecie sanockim średnia temperatura najchłodniejszego miesiąca stycznia waha się od –2,5 do –3,5°C,najcieplejszego miesiąca lipca od +17,0 do +17,9°C.Czas trwania zimy od 80 do 90 dni,a lata od 75 do 99 dni.Dni pochmurnych jest od 100 do 145 dni,a pogodnych od 55 do 63 dni.Pokrywa śnieżna od 30 do 35 dni.Opady roczne od 750 do 780 mm.Długość okresu wegetacyjnego wynosi około 200 dni.Różnorodność szaty roślinnej w Sanoku charakteryzuje się składem gatunkowym zbliżonym do lesistych zboczy Gór Słonnych widocznej w mikroskali na terenie parku miejskiego.Drzewostan ten w dużej mierze zdominowany jest przez trzy gatunki jesion wyniosły,grab zwyczajny oraz lipę drobnolistną.Pozostałe gatunki to m.in.klony,wiązy,dęby,modrzew europejski,buk zwyczajny,wierzba iwa,oraz jarząb pospolity.Okalające Sanok(Olchowce,Posada)od południa i wschodu Góry Słonne są gęsto porośnięte naturalną dla tego rejonu buczyną karpacką.W okresie lęgowym obszar ten zasiedla kilka par orła przedniego,puszczyka uralskiego,orlika krzykliwego,oraz bocian czarny,bocian biały,bielik,gadożer,orlik grubodzioby,orzełek włochaty,rybołów,jarząbek.Większe zwierzęta drapieżne reprezentują takie gatunki jak lis,bóbr i wydra.Z bezkręgowców w parku miejskim napotkać można liczne cieniolubne chrząszcze rodziny biegaczowatych,w tym z rodzaju Carabus,będące pod ochroną.Liczne gatunki motyli z rodziny rusałkowatych oraz bielinkowatych.Centralna część obszaru miasta usytuowana jest w zasięgu korytarza ekologicznego rzeki San,która dzieli Sanok na część wschodnią i zachodnią.Niektóre monumenty upamiętniające ważne dla miasta rocznice i postaci to drzewa.Pierwszą wzmiankę o Sanoku z 1150,w 850.rocznicę powstania grodu upamiętnia lipa szerokolistna(Tilia platyphyllos),surmia(Catalpa bignonioides)o imieniu"Jerzy"Jerzego II Trojdenowicza piastowskiego księcia,który nadał Sanokowi prawa miejskie w 1339,zaś miłorząb(Gingko biloba)"Bartko"pierwszego zasadźcę.Pomniki drzewa znajdują się w ogrodzie Biblioteki Miejskiej.Do współczesnych wydarzeń nawiązuje Klon pospolity(Acer platanoides)o imieniu"Karl"w odmianie czerwonolistnej,który jest pamiątką dziesięciolecie partnerstwa Sanoka z niemieckim miastem Reinheim Karl,Hartmann ma na imię burmistrz Reinheim.Panorama Sanoka od strony wschodniej.Na pierwszym planie rzeka San.W tle pośrodku dzielnica Śródmieście ze wzniesieniem Góry Parkowej(Park miejski im.Adama Mickiewicza)
Toponimika nazwy
Na tle ruskiego i neutralnego nazewnictwa Sanok jako miano recypientu Sanu,ze względu na swoją strukturę morfologiczną,tj.sufiksalne -ok podobnie jak Wisłoka,Wisłok nazwy odnoszące się do dopływów Wisły wyznaczają kierunek hydronimów,ciążących ku terenom zachodniosłowiańskich nadwiślańskich Wiślan.W uzasadnieniu tezy o zachodniosłowiańskim charakterze regionu sanocko-przemyskiego możliwe jest również wykorzystanie i to przede wszystkim miana osi tego regionu rzeki San,której nazwa w wersji ruskiej Sjan stanowi według Mikołaja Rudnickiego pożyczkę zachodniosłowiańską z prze głoszonym ě wobec prasłowiańskiego Sěnъ,jednocześnie sam rdzeń nazwy san byłby prawdopodobnie pochodzenia celtyckiego,etymologicznie oznaczającego rzekę.Miasto zostało założone w 1339 r.przez księcia Jerzego.Jak potwierdza przywilej lokacyjny wydany dla kolonistów z Niemiec,Polaków,Węgrów i Rusinów na prawie magdeburskim.Miasto położone było na skrzyżowaniu szlaków handlowych na Ruś i Węgry.Stąd pierwotnie występujące nazwy 1150 Sanik,Sanok 1434,Schanok 1443,1491,Sanok 1473,Sanok 1518,(1513-1525)Sannok,Sanock,Sanok,Schanok,Schąnok,Szanok,Sząnok.Etymologia miasta wydaje się dość trudna, nazwa nasuwa wiele wątpliwości etymologicznych.Występowały tu imiona polskie,ruskie i niemieckie.
Etnografia okolic Sanoka
Obok takich miejscowości jak Bukowsko,Jaśliska,Mrzygłód czy Zarszyn miasto do Operacji Wisła leżało na terenach południowego pograniczna kulturowego poza zasięgiem zwartego osadnictwa polskiego(wyspa językowa) i otoczone było wsiami z dominującą przewagą ludności rusińskiej.Ludność polska posługiwała się dialektem sanockim,będącym gwarowym wariantem dialektu małopolskiego.W gwarze tej nie występowało zjawisko mazurzenia.Według historyka Marcina Bielskiego(1551)osiedlanie kolonistów na terenie Dołów jasielsko-sanockich przypisywano już Bolesławowi Chrobremu"A dlatego je(Niemców)Bolesław tam osadzał,aby bronili granic od Węgier i Rusi;ale,że był lud gruby,niewaleczny,obrócono je do roli i do krów,bo sery dobrze czynią,zwłacza w Spiżu i na Pogórzu,drudzy też kądziel dobrze przędą i przetoż płócien z Pogórza u nas bywa najwięcej".Ponad trzydzieści lat później,w roku 1582,kronikarz Maciej Stryjkowski napisał,że niemieccy chłopi osadzeni pod Przeworskiem,Przemyślem,Sanokiem i Jarosławiem są"dobrymi rolnikami".W połowie XVI wieku północna część ziemi sanockiej kolonizowana była przez osadników z Mazowsza przy udziale starosty Zbigniewa Sienieńskiego.Osadnicy ruscy i wołoscy,jak świadczą dokumenty pisane,wchodzą masowo na te tereny dopiero w XV wieku.Od średniowiecza góry otaczające Sanok były w całości własnością kilkunastu rodów szlacheckich.Najdawniejszymi rodami byli w tych górach Balowie,Herburtowie,Kmitowie,Fredrowie,Krasiccy i Stadniccy.Był to zakątek kraju bardzo ubogi, ie było fortun wystarczających ani na"szampana,ani na zamorskie wojaże"W górach karpackich tylko sanockie były okolicą szlachty gniazdowej,ale już góry samborskie należały do królewszczyzn.Kolonizacja na prawie magdeburskim kończyła się na sanockim i przemyskim podgórzu,na samym pograniczu wschodnim i północno-wschodnim sanockiego wsie zakładane były na prawie wołoskim.Występowały tu również liczne"żupy solne",z których Bojkowie rozwozili sól po całej Czerwonej-Rusi.Od drugiej połowy XIX w.rozwijał się tu przemysł naftowy.Do 1946 r.południowo-wschodnie okolice Sanoka zamieszkane było w większości przez rusińskich Łemków."Gdzie ich nazywano(1851),albo Sanockimi Góralami,albo też Lemkami,od przysłówka Lem,który używają,a który odpowiada co do znaczenia przysłówkowi"tylko".Właśnie wśród tych Górali Sanockich czyli jak ich zwać chcą Lemków,leży ponad Osławą trzy wioski w niewielkiej odległości od siebie,gdzie w jednej mówią ludzie"Lem"w drugiej"Nem"w trzeciej"Łeż",tem samym tedy prawem można by ich nazywać Lemkami,Memkami i Łeżkami".Rozproszone enklawy tej grupy pozostały do dnia dzisiejszego w dorzeczu Osławy m.in.w Mokrem,Szczawnem,Kulasznem,Łupkowie,Rzepedzi,Turzańsku i Komańczy.
Prehistoria
Ziemia sanocka była terenem osiedlonym przez człowieka już od czasów neolitu(4500-1700 lat p.n.e.)Odnaleziono m.in.czekany brązowe w Uluczu,Stefkowej i Strachocinie oraz inne wyroby z epoki brązu m.in.w Zarszynie,Lesku,Czerteżu,Zagórzu,Bachórzu,Rajskiem i Załużu.Wykopaliska archeologiczne potwierdzają ślady kultury przeworskiej z II wieku n.e oraz poprzedzającą ją kulturę lateńską,której przedstawicielami na tym terenie byli Celtowie,a następnie wschodniogermańscy Wandalowie.Pod Sanokiem odkopano pierwszy złoty okaz monety celtyckiej na ziemiach polskich.Znalezisko typu Nike z Trepczy,datuje się na drugą ćwierć II w p.n.e.W miejscowości Prusiek archeolodzy z Krakowa odkryli pierwsze cmentarzysko kultury przeworskiej w Karpatach.Chronologicznie znaleziska prusieckie są zgodne z przekazem Ptolemeusza,mówiącym o przenikaniu pewnych grup Wandalów Lakringów,Hasdingów i Wiktofalów na południe w tereny dorzecza Cisy.Z Trepczy pochodzą również wczesnośredniowieczne(VIII w.—X w.)cmentarzyska ciałopalne i kurhanowe.
Królestwo Polskie
Sanok został założony około X/XI wieku.Najstarsza wzmianka o grodzie w Sanoku pochodzi z roku 1150 i została spisana w ruskim Latopisie Hipackim.W 1340 r.prawem spadkobierstwa posiadł te ziemie Kazimierz III Wielki i włączył do swego Królestwa.Po tym okresie przez następne kilkadziesiąt lat Sanok znajdował się pod opieką Korony węgierskiej oraz urzędujących tu starostów węgierskich.20 stycznia 1339 książę Georgius dei gracia dux et heres Regni Russie Jerzy II z rodu Piastów nadał Sanokowi oraz zamieszkałym tu Niemcom,Polakom,Węgrom i Rusinom przywilej lokacyjny na prawie magdeburskim.Zasadźcą,oraz pierwszym wójtem został zaufany księcia Bartek z Sandomierza.Wśród świadków tego wydarzenia figurują przybyli do Sanoka m.in.Adalbertus,wójt z Bochni(jeden z sędziów procesu warszawskiego),Johannis dicti Latta,Johannis Brunonis,Leonis de Sywicz oraz Bartłomiej,wójt z Warszawy.Organizację kościoła łacińskiego na ziemi przemyskiej i sanockiej,podporządkowanego poprzednio bezpośrednio papieżowi,przeprowadza następnie franciszkanin Eryk z Winsen.2 maja 1417 w Sanoku odbył się w kościele franciszkańskim ślub Jagiełły z jego trzecią żoną Elżbietą Granowską.Na sanockim zamku,po śmierci Władysława Jagiełły,wiele lat zamieszkiwała jego czwarta żona,królowa Zofia Holszańska,zwana Sońką.W latach 1555-1556 w zamku w Sanoku mieszkała królowa węgierska Izabela.O zasługach królowej Bony dla miasta świadczy włączenie herbu Sforza(wąż połykający Saracena)do herbu miasta.Okres od połowy XIV do połowy XVI wieku uchodzi za najpomyślniejszy w dziejach miasta.Od końca XVI wieku rozpoczął się powolny upadek Sanoka.Wpłynęły na to liczne pożary,z których największy zniszczył miasto niemal doszczętnie ocalał tylko kościół franciszkanów,5 domów i górne przedmieście.
Galicja
W roku 1772 Sanok oraz ziemia sanocka weszły po pierwszym rozbiorze w skład Królestwa Galicji i Lodomerii.Ponieważ miasto było zniszczone a sanocki ratusz spalony,władze administracyjne przeniosły siedzibę powiatu do zamku w Lesku.Od tego też roku miasto należało do cyrkułu leskiego,a następnie sanockiego.Po reformie administracyjnej w roku 1864 miasto było siedzibą starostwa i powiatu sądowego w kraju Galicja.W roku 1883 miasto liczyło 5181 mieszkańców.W roku 1853 miasto odwiedził cesarz Franciszek Józef I,a w roku 1915 następca tronu i przyszły cesarz austriacki Karol I.20 listopada 1888 roku powstało Towarzystwo Gimnastyczne Sokół w Sanoku.
II Rzeczpospolita
W 1939 Sanok liczył ok.18 tys.mieszkańców,z czego ok.7,5 tys.(ok.40% populacji)podczas okupacji niemieckiej straciło życie(w większości Żydów).W 1939 w Sanoku mieszkało około 5,4 tys.Żydów,co stanowiło w przybliżeniu 30% ogółu mieszkańców.Żydzi zajmowali się nie tylko handlem(74% kupców było narodowości żydowskiej),ale również działalnością przemysłową(90% przemysłowców różnych branż było Żydami).Na 30 kancelarii adwokackich 18 było żydowskich.Na 43 praktykujących lekarzy 22 było również Żydami.W 1929 w Sanoku powstał oddział Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego.Do 25 marca 1930 w Sanoku znajdowała się siedziba Małopolskiego Inspektoratu Okręgowego Straży Granicznej,któremu podlegały komisariaty i placówki nadzorujące południową granicę Rzeczypospolitej w woj.krakowskim,lwowskim i stanisławowskim.W 1936 odbył się w Sanoku"Zjazd Górski",na którym zaprezentowały się regionalne grupy góralskie zamieszkujące Karpaty od Cieszyna po granicę z Rumunią.W trakcie tego Zjazdu zainicjowano powstanie Związku Ziem Górskich.W latach 1938-1944 Sanok był siedzibą apostolskiego administratora Łemkowszczyzny Ołeksandera Małynowśkiego.W garnizonie Sanok stacjonował 2 Pułk Strzelców Podhalańskich wchodzący w skład 22 Dywizji Piechoty Górskiej.Rozkazem Komendanta Straży Granicznej z 16 stycznia 1939 w Sanoku utworzono Komendę Obwodu Straży Granicznej wchodzącej w skład Wschodnio-Małopolskiego Okręgu Straży Granicznej we Lwowie,której podlegały Komisariaty w Dwerniku,Cisnej,Komańczy i Posadzie Jaśliskiej.
II wojna światowa
Pod Sanokiem walki obronne z nacierającymi wojskami niemieckimi toczyła 3 Brygada Górska dowodzona przez płk.Jana Kotowicza wchodząca w skład grupy operacyjnej gen.bryg.Kazimierza Orlika-Łukoskiego.W dniu 9 września 1939 r.z Sanoka przez Lesko do Ustrzyk wycofywali się żołnierze Batalionu Obrony Narodowej Sanok(dowódca batalionu kpt.Tadeusz Kuniewski) i toczyli walki w celu opóźnienia marszu Niemców na wschód.Od 26 października 1939,dystrykt krakowski,powiat sanocki(Landkreis Sanok),któremu podlegały komisariaty wiejskie w Sanoku,Brzozowie i Baligrodzie Przez Sanok na rzece San ustalona została do czerwca 1941 granica międzypaństwowa niemiecko-sowiecka.Prawobrzeżna strona Sanoka oraz część powiatu sanockiego dostały się w okresie 1939-1941 pod okupację sowiecką.W okresie II wojny światowej w Sanoku mieściła się Komenda Obwodu AK o kryptonimie OP-23,podzielona na 10 placówek.W Placówce Sanockiej dowodzili Placówki:od II 1943–IX 1943 Władysław Pruchniak„Sęp”,"Ireneusz”,„Felek”,IX 1943–1944 Paweł Dziuban„Dziedzic”.3 sierpnia 1944 Sanok został zdobyty przez Armię Czerwoną.
PRL
Po zdobyciu Sanoka z rejonu na zachód od miasta ruszyła na południe ofensywa wojsk sowieckich zwana Operacją dukielsko-preszowską.Opuszczony przez Niemców obszar przechodził pod wojskowe zarządy Armii Czerwonej tzw."wojennyje komanda".Uczestniczący w walkach z Niemcami żołnierze Armii Krajowej byli natychmiast rozbrajani i aresztowani.W połowie 1945 roku nasilił się terror władzy komunistycznej wobec miejscowej ludności.Odpowiedzią na niego było pojawienie się partyzantki antykomunistycznej reprezentowanej przez Samodzielny Batalion Operacyjny NSZ"Zuch"mjr Antoniego Żubryda.Partyzanci podjęli walkę z komunistycznym aparatem represji tj.z NKWD,UB,KBW oraz z Milicją Obywatelską.Komuniści w odpowiedzi zastosowali praktykowane niedawno przez hitlerowców metody represji: egzekucje publiczne.24 maja 1946 roku na stadionie miejskim w Sanoku,w obecności przymusowo spędzonej tam dziatwy szkolnej straceni zostali:szer.Władysław Kudlik oraz szer.Władysław Skwarc.4 lipca powieszono na sanockim rynku chor.Henryka Książka(wszyscy trzej z batalionu majora Żubryda).Lata powojenne to równocześnie okres odbudowy ze zniszczeń,a następnie rozbudowy zakładów przemysłowych w ramach budowy gospodarki socjalistycznej.Sanoccy potentaci:Sanocka Fabryka Autobusów"Autosan" i Zakłady Przemysłu Gumowego"Stomil"zatrudniający tysiące pracowników wpłynęli w ostatnich dziesięcioleciach na znaczny rozwój miasta.Wokół starej części Sanoka powstały nowe osiedla mieszkaniowe,liczba mieszkańców wzrosła do ponad 22 tys.na początku lat 70.XX w.1 listopada 1972 r.na mocy rozporządzenia Rady Ministrów połączone powiaty: ustrzycki,leski oraz większość sanockiego w jeden powiat bieszczadzki tworząc największy powiat w Polsce.Siedzibą nowego powiatu pomimo protestów Ustrzyk Dolnych i Sanoka stało się Lesko.Miasto Sanok stało się oddzielnym powiatem miejskim;do Sanoka przyłączono kilka miejscowości na południu:Zahutyń,Dolinę,Zasław,Zagórz oraz Wielopole.Sanok stał się największym obszarowo miastem w całej swej 700-letniej historii."Wielki Sanok"przetrwał zaledwie pięć lat,jego istnienie zlikwidowała kolejna reforma administracyjna w 1975 r.oraz nadanie praw miejskich Zagórzowi w 1977 r.Od 1983 Sanok jest siedzibą władyki prawosławnej eparchii przemysko-nowosądeckiej.
Zabytki i budynki
- Zamek Królewski z XVI wieku
- Kościół i klasztor Franciszkanów z XVII wieku
- Kościół Przemienienia Pańskiego z XIX wiek
- Ratusz z XIX wieku
- Zajazd w Sanoku(Zamkowa 2)siedziba Muzeum Historycznego
- Zajazd w Sanoku(Traugutta 3)siedziba Muzeum Budownictwa Ludowego
- Kamienica przy ul.Rynek 14 w Sanoku
- Kamienica przy ul.Rynek 18 w Sanoku
- zabytkowe kamienice na starówce(XIX w.)
- Willa Zaleskich w Sanoku
- Ramerówka
- Dom mansjonarski w Sanoku
- Parafia Świętej Trójcy w Sanoku
- Sobór Świętej Trójcy w Sanoku
- Cerkiew św.Dymitra w Sanoku
- Budynek przy ulicy Lenartowicza 2 w Sanoku
- Kamienica przy ul.Jana III Sobieskiego 16 w Sanoku
- Kamienica przy ul.Jagiellońskiej 2 w Sanoku
- Kamienica przy ul.Zamkowej 16 w Sanoku
- Kamienica przy ul.Kazimierza Wielkiego 6 w Sanoku
- Kamienica przy ul.Kazimierza Wielkiego 8 w Sanoku
- Kamienica przy ul.Jana III Sobieskiego 8-10 w Sanoku
- Gmach Towarzystwa Gimnastycznego Sokół w Sanoku
- Budynek przy ulicy Kościuszki 4 w Sanoku
- Budynek przy ulicy Mickiewicza 24 w Sanoku
- Kamień 1000-lecia
- Pomnik Wdzięczności połegłym w II wojnie światowej
- Pomnik Synom Ziemi Sanockiej Poległym i Pomordowanym za Polskę
- Pomnik Grzegorza z Sanoka
- Pomnik Tadeusza Kościuszki
- Pomnik Jana Pawła II
- Pomnik Zygmunta Gorazdowskiego
- Pomnik Zdzisława Beksińskiego
- Ławeczka Józefa Szwejka
- Rynek
- plac św.Michała
- plac św.Jana
- Plac Harcerski w Sanoku
- Park miejski im.Adama Mickiewicza usytuowany na Górze Parkowej,położonej w centrum miasta na wysokości 364 m n.p.m.Na szczycie wzniesienia znajduje się Kopiec Adama Mickiewicza.W parku znajduję się też platforma widokowa oraz źródełko im.Fryderyka Chopina.
- Muzeum Historyczne istnieje od 1934 roku.z największą w Europie kolekcją ponad 700 ikon z XV-XIX wieku oraz z wystawą twórczości Zdzisława Beksińskiego.
- Muzeum Budownictwa Ludowego(skansen)założone w 1958 roku,największy w Polsce,jeden z największych w Europie obiekt tego typu,wyjątkową atrakcję skansenu stanowi ekspozycja malarstwa cerkiewnego(XVI-XIX w.)oraz architektura sakralna.Sanockie Muzeum Budownictwa Ludowego oraz Muzeum Historyczne rekomendowane są przez Encyklopedię Larousse'a.
- Sanocka Galeria,Biuro Wystaw Artystycznych(BWA)powstała w maju 2006 roku,instytucja miejska,niekomercyjna.
- Galeria PWSZ w galerii można zobaczyć dzieła studentów PWSZ w Sanoku,którzy kształcą się w Instytucie Edukacji Artystycznej.
- Festiwal im.Adama Didura w Sanoku od roku 1990
- Zdzisław Twardowski malarstwo
- Renata Filipczak rzeźba
- Justyna Kurkarewicz rzeźba
- Anna Pilszak malarstwo
- Janusz Szuber pisarz,poeta
- Bartłomiej Rychter pisarz
- Halina Halszka Więcek pisarka,poetka
- Adam Przybysz rzeźba
- Piotr Kolano malarstwo,grafika
- Władysław Szulc malarz i fotograf
- Barbara Bandurka malarstwo
- Janusz Podkul choreograf
- Włodzimierz Marczak pisarz
- Jacek Mączka poeta
- Artur Olechniewicz malarz,pisarz
- Jan Szelc poeta
- Ryszard Kulman poeta
- Janusz Gołda pisarz
- Sanocki Dom Kultury
- Młodzieżowy Dom Kultury
- Osiedlowy Dom Kultury"Gagatek"
- Osiedlowy Dom Kultury"Puchatek"
- Dom Kultury"Caritas"
- Biblioteka Miejska im.Grzegorza z Sanoka
- Filia nr 1(Dąbrówka)
- Filia nr 2(Posada)
- Filia nr 3(Wójtostwo)
- Filia nr 4(Olchowce)
- Biblioteka PWSZ
- Biblioteka Pedagogiczna
- Biblioteka Muzeum Historycznego w Sanoku
- Biblioteka Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku
- Zygmunt Kaczkowski Ostatni z Nieczujów,1853
- Jaroslav Hašek Przygody dobrego wojaka Szwejka podczas wojny światowej,1921
- Kalman Segal A shṭeṭl baym San,1965;Nad dziwną rzeką Sambation,1957;Dolina zielonej pszenicy,1964;Śmierć archiwariusza,1967;Miłość o zmierzchu,1962
- Niebiesko-Czarni/Ada Rusowicz Wczesny zmierzch nad Sanokiem,1968
- Marian Pankowski Granatowy goździk,1972;U starszego brata na przyzbie,2005
- Janusz Szuber Apokryfy i epitafia sanockie,1996;Mojość,2005
- Artur"Baron"Więcek Zakochany Anioł,2005
- Michał Lonstar Długi kurs,2008
- Bartłomiej Rychter Złoty Wilk,2009
- Leon Getz Sanok;Schody klasztorne w Sanoku
Należy wspomnieć o takich artystach jak:Jan Gniewosz(poł.XIX w.)Józef Sitarz,Leona Getz i Władysław Lisowski(okres międzywojenny)oraz Roman Tarkowski,Anna i Tadeusz Turkowscy,Marian Kruczek,Kalman Segal,Zdzisław Beksiński,Władysław Szulc,Barbara Bandurka,Halina Halszka Więcek,Jerzy Wojtowicz,Anna Pilszak,a także licznych intelektualistach,reprezentujących różne dziedziny nauki:Julianie Krzyżanowskim,braciach Vetulanich,rodzinie Zaleskich czy Adamie Fastnachcie.Od 1867 roku władze miasta przyznają tytuł Honorowego Obywatelstwa Królewskiego Wolnego Miasta Sanoka,które otrzymują osoby szczególnie zasłużony dla Sanoka oraz wybitne osobistości.Dotychczas tytuł wręczono 34 osobom.
Demografia
| Rok | 1883 | 1939 | 2000 |
| Liczba mieszkańców | 5181 | 15600 | 41401 |
| Opis | Ogółem | Kobiety | Mężczyźni | |||
|---|---|---|---|---|---|---|
| jednostka | osób | % | osób | % | osób | % |
| populacja | 39663 | 100 | 20722 | 52,2 | 18941 | 47,8 |
| gęstość zaludnienia(mieszk./km²) | 1039,7 | 543,2 | 496,5 | |||
Budżet miasta
| Budżet miasta Sanoka | ||
| 1 | 2008 r. | 83.3 mln.zł |
| 2 | 2009 r. | 88.0 mln.zł |
| 3 | 2010 r. | 83.6 mln.zł |
| 4 | 2011 r. | 117.5 mln.zł |
- Śródmieście
- Błonie
- Zatorze
- Dąbrówka
- Wójtostwo
- Posada
- Olchowce
Rada miasta
Organem stanowiącym jest Rada Miasta,składająca się z 21 radnych,wybieranych w wyborach powszechnych na 4-letnią kadencję.Na czele rady stoi przewodniczący,a zastępują go dwaj wiceprzewodniczący.
| Nazwisko,imię | Komitet wyborczy |
|---|---|
| Chytła Mariusz | Komitet Wyborców Wojciecha Blecharczyka Dla Sanoka |
| Lisowska Teresa | Komitet Wyborców Wojciecha Blecharczyka Dla Sanoka |
| Oberc Maria | Komitet Wyborców Wojciecha Blecharczyka Dla Sanoka |
| Bluj Maciej | Komitet Wyborców Wojciecha Blecharczyka Dla Sanoka |
| Oklejewicz Jan | Komitet Wyborców Wojciecha Blecharczyka Dla Sanoka |
| Lewandowski Piotr | Komitet Wyborców Wojciecha Blecharczyka Dla Sanoka |
| Biega Jan | Komitet Wyborców Wojciecha Blecharczyka Dla Sanoka |
| Krynicki Józef | Komitet Wyborców Wojciecha Blecharczyka Dla Sanoka |
| Daszyk Zbigniew | KW Stowarzyszenie„Zjednoczeni Samorządowcy Ziemi Sanockiej” |
| Bętkowski Ryszard | KW Stowarzyszenie„Zjednoczeni Samorządowcy Ziemi Sanockiej” |
| Babiak Roman | KW Stowarzyszenie„Zjednoczeni Samorządowcy Ziemi Sanockiej” |
| Tymoczko Henryka | KW Prawo i Sprawiedliwość |
| Chrobak Andrzej | KW Prawo i Sprawiedliwość |
| Pruchnicki Wojciech | KW Prawo i Sprawiedliwość |
| Drwięga Maciej | KW Platforma Obywatelska |
| Woźniczak Łukasz | KW Platforma Obywatelska |
| Drwięga Kazimierz | KW Platforma Obywatelska |
| Najsarek Robert | KW Towarzystwa Przyjaciół Sanoka i Ziemi Sanockiej |
| Wydrzyński Wojciech | KW Towarzystwa Przyjaciół Sanoka i Ziemi Sanockiej |
| Ryniak Adam | KW Samorządu Ziemi Sanockiej |
| Dańczyszyn Tomasz | KW Samorządu Ziemi Sanockiej |
Na czele miasta stoi burmistrz,od 2002 roku wybierany w wyborach powszechnych na 4-letnią kadencję,jest on również organem wykonawczym miasta.Obecnie burmistrzem jest Wojciech Blecharczyk(KKW Wojciecha Blecharczyka Dla Sanoka,Sojusz Lewicy Demokratycznej).
Wybory parlamentarne
W wyborach w roku 2011 w Sanoku wygrała Platforma Obywatelska,wyprzedzając podobnie jak w roku 2007 Prawo i Sprawiedliwość.
Wspólnoty wyznaniowe
Katolicyzm
|
Judaizm
|
Przedszkola
|
Szkoły ponadgimnazjalne
|
Obiekty sportowe
- Arena Sanok hala widowiskowo-sportowa z lodowiskiem
- Stadion miejski Wierchy
- Stadion Stali Sanok przy ul.Stróżowskiej
- Tor łyżwiarski Błonie
- Zespół basenów kąpielowych
- Korty tenisowe
- Trzy obiekty powstałe w ramach programu Orlik 2012:przy SP nr 4,SP nr 1 oraz I LO
W Sanoku działają kluby sportowe.Najstarszym jest Sanoczanka Sanok,założony w 1935 roku,obecnie nieistniejący(jego tradycje kontynuuje drużyna PBS Bank Sanoczanka Sanok.Najbardziej utytułowany jest Ciarko PBS Bank Sanok(hokej na lodzie,założony pierwotnie w 1958,w przeszłości działający pod nazwami Stal,STS,SKH,KH,Ciarko KH),występujący w polskiej najwyższej klasie rozgrywkowej(PLH),dwukrotny zdobywca Pucharu Polski z 2010 i 2011 oraz Mistrzostwa Polski z 2012.Drugim klubem jest Stal Sanok(piłka nożna,założony w 1946,prekursor zepsołu hokejowego),którego drużyna stała się sławna w polskim sporcie z wyeliminowania Legii Warszawa z Pucharu Polski w 2006 roku oraz m.in.Widzewa Łódź z edycji Pucharu Polski w 2008 roku.
- Ciarko PBS Bank Sanok(hokej na lodzie PLH)
- Stal Sanok(piłka nożna III liga grupa lubelsko-podkarpacka)
- PBS Bank Sanoczanka Sanok(piłka siatkowa kobiet III liga)
- TSV Mansard Sanok(piłka siatkowa mężczyzn III liga)
- SKŁ Górnik(łyżwiarstwo szybkie)
- TS Zryw(łyżwiarstwo szybkie)
- Elcom MOSiR Sanok(łyżwiarstwo szybkie)
- UKS MOSiR Sanok(short track)
- MKS Sanok(pływanie)
- ZKS Stomil-Sanoczanka(tytuły mistrzów Polski w wyciskaniu leżąc,podnoszenie ciężarów,siatkówka)
- Sanocki Klub Tenisowy(tenis ziemny)
- Sanocki Klub Karate Kyokushinkai(karate kyokushin,tytuły mistrzów Polski)
- ZKS Komunalni Sanok(lekkoatletyka,szachy)
- BUKS Ring MOSiR Sanok(boks)
- Klub kolarski"TimXTrim"
- Bieszczadzkie Towarzystwo Żeglarskie
- Sanocki Klub Rajdowy
- Sekcja Judo UKS Pantera
Sanockie Błonie to spore tereny zielone rozciągające się od Obwodnicy Północnej do rzeki San,na których w pogodne dni można spotkać wiele sanoczan odpoczywających,spacerujących lub opalających się.Na sanockich błoniach w okresie letnim odbywają się imprezy masowe i koncerty.Znajdują się tam też:dwa boiska do piłki nożnej,dwa boiska do koszykówki i dwa stoły do tenisa stołowego.
Komunikacja w Sanoku
- PKS Sanok główny dworzec autobusowy mieści się przy ul.Lipińskiego w sąsiedztwie dworca PKP.Głównym przewoźnikiem jest przedsiębiorstwo Veolia Transport Bieszczady.
- PKP Sanok w mieście znajdują sie trzy dworce kolejowe:Sanok Główny przy ul.Dworcowej,Sanok Miasto przy ul.Sienkiewicza i Sanok Dąbrówka przy ul.Okulickiego.
- MKS Sanok Miejska Komunikacja Samochodowa do 31.08.2012 r.obsługiwała 31 linii miejskich(0,0bis,1,1a,2,3,3a,4,5,5b,5z,5bis,6,7,7a,7s,8,8a,9,10,10a,12,13,13a,14,14a,15,17,17a,29,29a,38).Od 01.09.2012 r.istnieje już tylko 7 linii(1,2,3,4,5,6,7).
- TAXI w Sanoku działa kilka firm taksówkarskich,główny przystanek znajduje się na placu św.Michała.
- W mieście działa też kilkanaście prywatnych przewoźników obsługujących linie międzymiastowe.
Drogi krajowe i wojewódzkie
- droga krajowa nr 28 Zator Wadowice Nowy Sącz Gorlice Biecz Jasło Krosno Sanok Przemyśl Medyka
- droga krajowa nr 84 do Ustrzyk Dolnych do przejścia granicznego z Ukrainą w Krościenku.Droga łączy się z drogą wojewódzką nr 892 do w Radoszyc i na Słowację
- droga wojewódzka nr 886 przez Brzozów do Rzeszowa(droga zaczyna się tuż za granicami Sanoka,za mostem na Sanoczku).
- Drogi powiatowe do Bukowska nr 2212R i Mrzygłodu nr 2232R.
- Drogi krajowe pod zarządem Generalnej Dyrekcji Dróg i Autostrad
- droga krajowa nr 28 ul.Krakowska
- droga krajowa nr 28 ul.Rymanowska(od ul.Dmowskiego do ul.Iwaszkiewicza)
- droga krajowa nr 28 ul.Dmowskiego Staszica Królowej Bony
- droga krajowa nr 84 ul.Beksińskiego
- droga krajowa nr 84 ul.Dworcowa
- droga krajowa nr 84 ul.Kolejowa
- droga krajowa nr 84 ul.Lwowska
- droga krajowa nr 84 ul.Przemyska
- droga krajowa nr 84 ul.Lipińskiego
W Sanoku znajdują się dwa lądowiska dla śmigłowców SP ZOZ Lotniczego Pogotowia Ratunkowego.Lądowisko Sanok-Baza usytuowane jest na Białej Górze na prawym brzegu Sanu.Śmigłowce sanockiego LPR obsługują całe województwo podkarpackie,głównie Bieszczady,zapewniając szybką pomoc mieszkańcom województwa i turystom odwiedzającym ten region.Dysponuje śmigłowcem Eurocopter EC135,który w połowie sierpnia 2010 zastąpił wysłużonego Mi-2.Lądowisko zostało gruntownie przebudowane i od maja 2012 roku można na nim wykonywać loty całodobowe.Drugie lądowisko Sanok-Szpital dla helikopterów znajduje się przy Szpitalu Specjalistycznym w bezpośrednim sąsiedztwie Szpitalnego Oddziału Ratunkowego,które również może przyjmować śmigłowce zarówno w dzień jak i nocą dzięki zainstalowaniu najnowocześniejszego oświetlenia naprowadzającego na obu lądowiskach.Niejednokrotnie ratownicy sanockiego LPR współpracują w czasie akcji ratowniczych z Grupą Bieszczadzką GOPR.Najbliższe lotnisko pasażerskie Rzeszów-Jasionka obsługujące połączenia krajowe i zagraniczne oddalone jest o 80 km.
Współpraca międzynarodowa
Miasta i gminy partnerskie:
| Miasto | Państwo | Liczba ludności |
|---|---|---|
| Białogród nad Dniestrem | Ukraina | 51000 |
| Cestas | Francja(UE) | 16768 |
| Fürstenwalde/Spree | Niemcy(UE) | 33343 |
| Kamieniec Podolski | Ukraina | 102200 |
| Gyöngyös | Węgry(UE) | 33013 |
| Humenné | Słowacja(UE) | 35008 |
| Östersund | Szwecja(UE) | 43130 |
| Reinheim | Niemcy(UE) | 17720 |
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz