Jan Długosz

Herbu Wieniawa(łac.Ioannes Dlugossius,Longinus;ur.1 grudnia 1415 w Brzeźnicy,zm.19 maja 1480 w Krakowie)kronikarz,polski historyk,twórca jednego z najwybitniejszych dzieł średniowiecznej historiografii europejskiej,duchowny,geograf,dyplomata;wychowawca synów Kazimierza Jagiellończyka.

Biografia

Urodził się w 1415 r.w Brzeźnicy w dawnym powiecie radomszczańskim(dziś powiat pajęczański),w ziemi sieradzkiej w średniozamożnej rodzinie szlacheckiej Jana Długosza z Niedzielska i Beaty,córki Marcina z Borowna.Ojciec,Jan Długosz z Niedzielska,który za zasługi położone w bitwie pod Grunwaldem otrzymał starostwo brzeźnickie,z dwiema żonami miał 12 dzieci,wśród których było 3 Janów.Jan Długosz,który w historii miał zapisać się jako ojciec polskiej historiografii,początkowo uczył się w szkole parafialnej w Nowym Korczynie,gdzie ojciec był starostą od 1421.Następnie przez trzy lata studiował na Akademii Krakowskiej.Tę uczelnię opuścił nie uzyskując żadnego stopnia naukowego i jako notariusz publiczny trafił na dwór biskupa krakowskiego,Zbigniewa Oleśnickiego.Był jego zaufanym współpracownikiem,sekretarzem i kanclerzem w latach 1433–1455.W 1436 r.został kanonikiem krakowskim.Po śmierci Oleśnickiego służył królowi Kazimierzowi Jagiellończykowi,a od 1467 był wychowawcą synów królewskich.Uczestnik wielu poselstw zagranicznych:w 1449 do Rzymu,1467 do Czech,1469 na Węgry,1478 do Wyszegradu.Tuż przed śmiercią został biskupem we Lwowie.Zmarł 19 maja 1480 roku w Krakowie.Został pochowany na Skałce.Autor licznych publikacji historycznych,w tym najsłynniejszego dzieła Annales seu cronicae incliti Regni Poloniae(Roczniki,czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego),obejmującego historię Polski od najdawniejszych czasów do 1480.W skład tego dzieła wchodzi„Chorographia Regni Poloniae”,która stanowi unikatowy dokument ówczesnych czasów przedstawiający dokładniejszy obraz ziemi,a zwłaszcza hydrografię ziem polskich,oraz potwierdza zdumiewającą wiedzę i wszechstronność jaką dysponował Jan Długosz,stawiając go na czele jako jednego z najwybitniejszych polskich geografów.Fundator kościołów:św.Bartłomieja w Chotlu Czerwonym,św.Marcina i Małgorzaty w Kłobucku,św.Marii Magdaleny w Szczepanowie,św.Małgorzaty Dziewicy i Męczennicy w Raciborowicach,Najświętszej Marii Panny w Odechowie.W 1480 został arcybiskupem-nominatem lwowskim.W tym samym roku zmarł. Twórczość
Ważniejsze utwory

• Banderia Prutenorum(Sztandary wojsk krzyżackich z Prus),powst.1448,wydane pt.„Banderia Prutenorum oder die Fahnen des deutschen Ordens und seiner Verbundeten,welche in Schlachten und Gefechten des 15 Jhr.eine Beute der Polen wurden”,wyd.F.A.Vossberg Märkische Forschungen,t.4,1850(opis chorągwi krzyżackich zdobytych pod Grunwaldem)
• Mowa przy oddaniu kapelusza kardynalskiego Z.Oleśnickiemu 1 października 1449,ogł.J.Szujski Codex epistolaris saeculi XV,t.1,cz.2(1876),Monumenta Medii Aevi Historica,t.2,s.82
• Vita S.Stanislai,powst.1460–1465,wydane pt.Vitae beatissimi Stanislai Cracoviensis episcopi(„Życie św.Stanisława biskupa krakowskiego”),Kraków 1511,drukarnia J.Haller(wyd.następne Kraków:1511,1566 2 edycje);przekł.polski:Mikołaj z Wilkowiecka pt.Historia o św.Stanisławie,biskupie krakowskim,patronie polskim,Kraków 1578,drukarnia M.Szarffenberg(wyd.następne:Kraków 1585,Kraków 1865,Londyn 1944 r.)przekł.niemiecki:M.B.Laubich pt.Historia von dem heiligen Stanislao,Gratz 1595 r.drukarnia Widmanstetter
• Vita S.Cunegundis,powst.1471–1474,wyd.I.Polkowski i Ż.Pauli,przekł.polski:P.Mojecki pt.Żywot św.Kunegundy zakonu świętej Klary,księżnej polskiej,Kraków 1617,drukarnia F.Cezary
• Katalogi biskupów polskich:całość(6 ksiąg)pt.Vitae episcoporum Poloniae,ed.ad exemplar voluminis I separatim expressa,wyd.A.Przezdziecki,Kraków 1887 r.
  • Vitae episcoporum ecclesiae...Vratislaviensis,wyd.F.W.Sommersberg Silesiacarum Rerum Scriptores,t.2,Lipsk 1730;wyd.J.Lips pt.Chronicon episcoporum Vratislaviensium continuatione variorum auctum,Wrocław 1847 r.
  • Vitae episcoporum Vladislaviensium,powst.1464–1473,wyd.I.Polkowski i Ż.Pauli,zobacz wyd.zbiorowe
  • Vitae episcoporum Posnaniensium,wyd.T.Treter,Braniewo 1604,drukarnia Schönfels
  • Vitae archiepiscoporum Gnesnensium,powst.1475,wyd.I.Polkowski i Ż.Pauli
  • Vitae episcoporum Cracoviensium,powst.przed 1748,wyd.I.Polkowski i Ż.Pauli
  • Vitae episcoporum Plocensium,wyd.W.Kętrzyński pt.„Vitae episcoporum Plocensium abbreviatae”,Monumenta Poloniae Historica,t.6(1893);tekst w przeróbce Stanisława Łubieńskiego w:S.Łubieński Opera posthuma,Antwerpia 1643 r.
• Articuli de incorporatione Masoviae,powst.1462,wyd.W.Kętrzyński pt.„Vitae episcoporum Plocensium abbreviatae”,Monumenta Poloniae Historica,t.6,1893(traktat uzasadniający prawa króla Kazimierza Jagiellończyka do inkorporacji Mazowsza)
• Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis,cz.1–4, powst.1440–1480(cz.1:o uposażeniu biskupstwa zaginęła,cz.2–4 zawierają: uposażenie katedralne,klasztorne,parafialne),wyd.A.Przezdziecki,zobacz wyd.zbiorowe(opis beneficjów Kościoła katolickiego w Małopolsce spis wartości majątków i przychodów z poszczególnych dóbr kościelnych,który pozwalał na nakładanie podatków przez biskupa krakowskiego)
• Lites ac res gestae inter Polonos Ordinemque Cruciferorum(zbiór dokumentów i aktów do procesu Polski z Zakonem),powst.1440–1480,wyd.T.Działyński,t.1–3,Poznań 1855-1856
• Insignia seu clenodia Regni Poloniae,powst.1464–1480,wyd.J.Muczkowski pt.„Banderia Prutenorum,tudzież Insignia...”w zbiorze Rozmaitości historyczne i bibliograficzne,zeszyt 2,Kraków 1851 r.pt.Insignia seu clenodia regis et regni Poloniae.Z kodeksu kórnickiego,wyd.Z.Celichowski,Poznań 1885(opisy i wizerunki herbów polskich)
• Annales seu cronicae incliti Regni Poloniae(Roczniki,czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego),12 ksiąg opisujących dzieje Polski od czasów legendarnych do 1480,poprzedzone pierwszym opisem geograficznym Polski pt.„Chorographia...”,powst.1455–1480,wydane pt.Historia polonica Joannis Długossi,wyd.J.Szczęsny Herburt,Dobromil 1614(ks.1–4),Dobromil 1615 r.drukarnia J.Szeliga(ks.1–6;edycja przerwana zakazem Zygmunta III);pt.Historiae polonicae libri XII,quorum sex posteriores nondum editi(staraniem H.Huyssena),t.1–2,Frankfurt 1711,drukarnia J.L.Gleditsch i M.G.Weidmann(edycja niekompletna).Pełne wydanie ukazało się w latach 1701–1703.Pierwsze wydanie w przekładzie na język polski ukazało się w latach 1867 - 1870 pt.Jana Długosza kanonika krakowskiego Dziejów polskich ksiąg dwanaście.Drugie wydanie w przekładzie na język polski rozpoczęło się w 1961 r. i zakończyło w 2006 r.
• Vita beatae Cunegundis ducissae Regni Poloniae,filiae Balae,Hungariae regis.Edita a Joanne Dlugosch Seniore Canonico Cracoviensis a.D.1474(„Żywot św.Kingi"przechowywany w archiwum klasztoru Panien Klarysek w Starym Sączu)

Wiadomości o rękopisach podają

• A.Kłodziński:„Rękopisy Długosza o herbach polskich”,Biblioteka Ossolineum,1843,t.5
• J.Muczkowski:„Wiadomości o rękopisach historii Długosza”w zbiorze Rozmaitości historyczne i bibliograficzne,zeszyt 2,Kraków 1851 r.
• „Rękopis Długosza.Życie św.Kunegundy”,Przegląd Poznański 1850,t.10,s.755-756
• A.Białecki:„Długosza rękopisy w petersburskich bibl.pod względem paleograficznym i bibliograficznym”,Petersburg 1860 r.
• A.Przezdziecki:Énumération et desription sommaire de 64 manuscrits,6 fragments et 10 abrégés de l’histoire de Pologne de Jean Dlugosch,Kraków 1870 r.
• H.Zeissberg:Die polnische Geschichtsschreibung des Mittelalters,Lipsk 1873;w jęz.polskim pt.Dziejopisarstwo polskie wieków średnich,t.2,Warszawa 1877 r.
• I.Polkowski:przy wydaniu Opera omnia,t.1,zob.wydania zbiorowe
• S.Rutski:„Gdzie się znajduje rękopis płocki Historii Długosza?”,Kurier Płocki 1915,nr 164;por.Dziennik Poznański 1915,nr 46,dodatek X
• W.Budka:„Zaginiony rękopis Historii Długosza”,Exlibris 1924 r.
• H.Polaczkówna:„Stemmata Polonica Długosza”,Sprawozdanie Towarzystwa Nauk we Lwowie,t.6(1926 r.)
• J.Dąbrowski i K.Piotrowski:„Polonica za granicą.Kraje naddunajskie”,Nauka Polska,t.13(1930),s.75
• T.Kruszyński:„Skradziona Banderia Prutenoris”,Tygodnik Powszechny 1945,nr 22

Wydania zbiorowe

• Joannis Długosz senioris canonici Cracoviensis Opera omnia,A.Przezdziecki,t.2–14,Kraków 1878–1887(t.2–6 z tyt.„Dzieła wszystkie”zawierają:Dziejów polskich ksiąg dwanaście w przekł.K.Mecherzyńskiego;t.7–9 Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis;t.10–14 Historiae Polonicae libri XII)
• Joannis Długosz senioris canonici Cracoviensis Opera omnia,t.1,wyd.I.Polkowski i Ż.Pauli,Kraków 1887(zawiera:Praefatio;Vita Joannis Dlugossii;Vita Stanislai;Vita Cunegundis;Vitae episcoporum Poloniae;Vita Sbignei de Olesnica cardinalis;Clenodia;Banderia Prutenorum;Epistolae)
• Index nominum...complexit T.Żebrawski,Kraków 1887 r.

Listy

• 28 listów z lat 1447–1478(m.in.do:Marcina z Przemyśla,Tadeusza z Trewizo,Zbigniewa Oleśnickiego,Jana Elgota,Stanisława Łukawskiego),wydane w:Codex epistolaris saeculi XV,t.1,cz.2,wyd.J.Szujski,Kraków 1876;t.2,wyd.A.Lewicki,Kraków 1891,Monumenta Medii Aevi Historica,t.2,12;list do Z.Oleśnickiego z maja 1450,przedr.(z poprawkami),I.Chrzanowski,S.Kot:Humanizm i reformacja w Polsce,Lwów 1927 r.
• Do Michała Boczny,Bodzęcin,1447;do Stefana Hohenberga,Kraków,17 maja 1471;bez daty:do Marcina z Przemyśla,Tadeusza z Trewizo,Baldusa Kwiryna Wenecjanina,Rafała ze Skawiny,Zbigniewa Oleśnickiego;wyd.M.Wiszniewski Historia literatury polskiej,t.4,Kraków 1842,s.72–81,117–121,158-160
• Do Zbigniewa Oleśnickiego,Index lectionum in Universitate... Jagel,1834/5
• Do Jana Długosza z lat 1440–1472;od:Jana Elgota,Tomasza Strzempińskiego,Sędziwoja z Czechła,wyd.J.Szujski,Kraków 1876 r.
• Od Jana Elgota,ok.1450,wyd.M.Wiszniewski Historia literatury polskiej,t.4,Kraków 1842,s.112-116

Utwór o autorstwie niepewnym

• Vita Sbignei de Olesnica cardinalis,wyd.zbiorowe(wg W.Semkowicza i F.Papéego nie jest ono dziełem Długosza)