Olsztyn

Niem.Allenstein,dawniej hist.pol.Holstin,łac.Holsten,prus.Alnāsteini miasto na prawach powiatu,stolica województwa warmińsko-mazurskiego,siedziba władz ziemskiego powiatu olsztyńskiego,kurii archidiecezji warmińskiej i luterańskiej diecezji mazurskiej.Główny ośrodek gospodarczy,edukacyjny i kulturowy,siedziba władz i instytucji regionu,a także drogowy.Miasto centralne aglomeracji olsztyńskiej.Według danych GUS populacja Olsztyna wynosi 175482.Olsztyn leży w południowej części Warmii,historycznej krainy będącej w latach 1466–1772 częścią Rzeczypospolitej.

Położenie

Olsztyn położony jest w środkowej części województwa warmińsko-mazurskiego nad rzeką Łyną,w granicach Pojezierza Olsztyńskiego,które wchodzi w skład makroregionu Pojezierza Mazurskiego i jest podprowincją Pojezierzy Wschodniobałtyckich.Od południowej strony miasto sąsiaduje z Puszczą Napiwodzko-Ramucką.Miasto sąsiaduje z gminami:Dywity,Barczewo,Purda,Stawiguda,Gietrzwałd oraz Jonkowo.Jedynym powiatem,z którym graniczy Olsztyn,jest powiat olsztyński(ziemski).Olsztyn leży 87 km od granicy z Rosją,131 km od Kaliningradu i 408 km od stolicy Litwy Wilna.
Według Google Maps odległości drogowe do stolic sąsiednich województw wynoszą:

• Olsztyn Białystok 241 km
• Olsztyn Bydgoszcz 208 km
• Olsztyn Gdańsk 169 km
• Olsztyn Toruń 172 km
• Olsztyn Warszawa 212 km

Podział administracyjny
Olsztyn podzielony jest na 23 osiedla jednostki pomocnicze gminy.Stanowią one najniższy,pomocniczy,szczebel samorządu miejskiego.Do zakresu ich działania należą sprawy publiczne o zasięgu lokalnym.W Olsztynie funkcjonuje również co najmniej kilkanaście mniejszych osiedli,nieposiadających rad osiedli.Nie stanowią one oficjalnego podziału administracyjnego,ale zostały wyodrębnione(np.ze względu na swoje położenie) i posiadają nazwy powszechnie używane przez mieszkańców.Jest to 17 osiedli bez rad osiedli:Jakubowo,Karolin,Kolonia Jaroty,Kortowo II,Łupstych,Mleczna,Niedźwiedź,Piękna Góra,Podlesie,Pozorty,Skarbówka Poszmanówka,Słoneczny Stok,Stare Kieźliny,Stare Miasto,Stare Zalbki,Stary Dwór,Track,Zacisze,Tęczowy Las.

Warunki naturalne

Ukształtowanie terenu
Miasto leży w paśmie moren czołowych ostatniego zlodowacenia.Najwyższy punkt Olsztyna umiejscowiony jest na wysokości 155 m n.p.m.natomiast najniższy na 88 m n.p.m.

Struktura użytkowania gruntów(2007 r.)

Rodzaj	Powierzchnia	%
tereny rolne	22,7 km²	25,8%
tereny leśne i zadrzewione	20,2 km²	23,0%
tereny osiedlowe	20,4 km²	23,0%
tereny przemysłowo-składowe	5,5 km²	6,3%
tereny parków i zieleni	1,7 km²	2,0%
tereny usług ogólnomiejskich(w tym PKP)	8,0 km²	9,2%
tereny pod wodami	9,4 km²	10,7%
Powierzchnia miasta(Σ)	88,0 km²	100,0%

Klimat
Olsztyn leży w strefie klimatu umiarkowanego ciepłego przejściowego.Jest to typowy klimat pojezierny.Uwarunkowany został głównie przez lokalne elementy środowiska(rzeźba terenu,lasy,jeziora).Klimat lokalny cechują średnie roczne opady,wynoszące ok.600 mm.Średnia roczna temperatura powietrza wynosi ok.+7,2°C z maksimum w lipcu ok.+17,3°C i minimum w styczniu ok.–3,0°C.Przeciętnie w ciągu roku opady występują przez ok.160 dni,liczba dni z przymrozkami wynosi 140,natomiast pokrywa śnieżna zalega średnio przez 83 dni.W ciągu całego roku dominują wiatry południowo-zachodnie i zachodnie.Jesienią i zimą wzrasta udział wiatrów południowych,zaś wiosną i latem północno-zachodnich.
Stosunki wodne
Przez miasto Olsztyn przepływają 3 rzeki:Łyna,Wadąg i Kortówka.W granicach administracyjnych miasta obecnie leży 15 jezior,w tym 13 o powierzchni powyżej 1 ha.Łącznie powierzchnia jezior w Olsztynie wynosi około 720 ha(8,15% powierzchni miasta).Ich rozmieszczenie jest nierównomierne na korzyść części zachodniej,gdzie jeziorność wynosi 40%(w części wschodniej 8%).W przeszłości na obszarze miasta znajdowało się więcej jezior,które po przejęciu przez prywatnych inwestorów w drugiej połowie XIX wieku poddane zostały osuszeniu.W wyniku osuszenia z powierzchni Olsztyna zniknęły liczne stawy oraz jeziora:Motka,Małe Klebarskie,Płocidugi czy Pelnogi(Połnogi)oraz jezioro Fajferek,nad którym w 1845 roku Zarząd Miejski otworzył kąpielisko.
Przyroda
Olsztyńskie lasy zajmują ponad 1800 ha(21,2% powierzchni miasta).Ponad połowa to zwarty kompleks Lasu Miejskiego(1050 ha),pełniący przede wszystkim funkcje terenów rekreacyjno-wypoczynkowych oraz turystyczno-krajoznawczych.Zieleń miejska zajmuje 560 ha(6,5% powierzchni miasta).Urządzona jest w postaci licznych parków(m.in.Park Kusocińskiego,Park Zamkowy),zieleńców,skwerów oraz trzech ponad stuletnich cmentarzy.
Na terenie Olsztyna znajdują się dwa rezerwaty przyrody roślinności torfowej:

• Mszar powierzchnia:4 ha,ustanowiony w 1953 roku
• Redykajny powierzchnia:10 ha,ustanowiony w 1949 roku

W przeszłości na terenie miasta znajdował się również rezerwat przyrody poryblinu jeziornego,ustanowiony w 1957,obejmujący swym zasięgiem obszar jez.Tyrsko(Gutkowskiego)rezerwat przyrody Jezioro Gutkowskie.Został on jednak zlikwidowany,a przy brzegu jeziora wzniesiono hotel.W mieście znajduje się 16 pomników przyrody ożywionej.
Demografia
W 2000 r.Olsztyn przekroczył liczbę 172 tys.mieszkańców.Szacuje się,że wówczas na każdego olsztynianina przypadło średnio 139 m² lasu miejskiego,3,5 m² parku,43,5 m² powierzchni wód znajdujących się w granicach miasta.Według danych GUS z 31 grudnia 2010,Olsztyn ma 176463 mieszkańców(23.m-ce w kraju),powierzchnię 88,33 km²(26 m-ce w kraju) i gęstość zaludnienia 1998 os./km².Od 2002 liczba ludności miasta systematycznie wzrasta,co jest ewenementem w skali kraju(oprócz Warszawy,gdzie występuje zjawisko napływu ludności głównie w celach zarobkowych).Zgodnie z danymi GUS z 30 czerwca 2010,proporcja liczby kobiet do liczby mężczyzn w Olsztynie wyniosła 94545 kobiet na 81977 mężczyzn,co daje stosunek 115 kobiet na 100 mężczyzn.W roku 2006 udzielono 903 małżeństw,na świat przyszło 1619 dzieci,zmarło 1257 osób,w tym 8 niemowląt.Przyrost naturalny w Olsztynie wyniósł 362(2,15 na 1000 mieszkańców).Saldo migracji wyniosło 273 osoby,podczas gdy stopa bezrobocia rejestrowanego wyniosła 6,8%.W marcu 2008 stopa bezrobocia(liczona do aktywnych zawodowo)spadła do 4,4%.
Struktura demograficzna mieszkańców miasta Olsztyn wg danych z 31 grudnia 2007

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
Jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
Populacja	175710	100	94205	53,61	81505	46,39
Wiek przedprodukcyjny(0–17 lat)	30193	17,18	14853	8,45	15340	8,73
Wiek produkcyjny(18–65 lat)	119642	68,09	61557	35,03	58085	33,06
Wiek poprodukcyjny(powyżej 65 lat)	25875	14,73	17795	10,13	8080	4,6

Historia
Pierwsza wzmianka o mieście pochodzi z 1334,kiedy to Henryk von Luter założył w zakolu rzeki Łyny drewniano-ziemną strażnicę puszczańską,nadając jej nazwę Allenstein(Gród nad Łyną,Alna znaczy„łania”,to pruska nazwa Łyny).Prawa miejskie oraz nazwę„Allenstein”(dla Polaków był to Holstin,a później Olstyn,ale wymawiano tę nazwę tak jak dzisiaj Olsztyn)zostały nadane 31 października 1353 przez diecezjalną Kapitułę Warmińską.Zasadźcą i pierwszym burmistrzem miasta był Jan z Łajs.Jeszcze przed nadaniem praw miejskich w 1347 w miejscu strażnicy drewniano-ziemnej rozpoczęto budowę zamku,którą ukończono w 1353.W późniejszych wiekach zamek był wielokrotnie przebudowywany.W drugiej połowie XIV wieku(lata 1370-1380)wzniesiono kościół pod wezwaniem św.Jakuba Apostoła,który uchodzi za jeden z najwybitniejszych przykładów gotyku ceglanego w Polsce.Do dziś przetrwała wytyczona wtedy sieć ulic i część imponujących fortyfikacji,a wiele istniejących dziś na obszarze Starego Miasta domów wspiera się o średniowieczne fundamenty.Liczne wojny XV wieku niejednokrotnie niszczyły młode jeszcze miasto.W 1414 Olsztyn został zniszczony przez wojska króla Władysława Jagiełły.W 1440 miasto przystąpiło do Związku Pruskiego konfederacji szlachty i miast pruskich skierowanej przeciw Krzyżakom.W 1454 mieszczanie wzięli udział w powstaniu przeciwko zakonowi krzyżackiemu i opanowali zamek,uznając zwierzchnictwo króla polskiego,jednak rok później miasto ponownie zajął zakon krzyżacki.Na mocy traktatu pokojowego zawartego w 1466 w Toruniu,Olsztyn wraz z całą Warmią przeszedł pod zwierzchnictwo Polski.Kolejna wojna,wywołana w latach 1519-1521 przez zakon krzyżacki,spustoszyła południową Warmię.Ówczesnym administratorem dóbr kapituły warmińskiej był kanonik fromborski Mikołaj Kopernik.Przygotował on skutecznie olsztyński zamek do obrony przed spodziewanym atakiem Krzyżaków(1521).Ponadto Kopernik podjął wielką akcję zasiedlania rejonu,sprowadzając mówiących po polsku osadników z Mazowsza.Kolejny wiek to rozkwit miasta,korzystnie położonego na ruchliwym szlaku Królewiec Warszawa.Mieszkańcy utrzymywali się z handlu i rzemiosła.Pośredniczyli też w wymianie handlowej między Polską a portami Bałtyku.Rozwój został powstrzymany przez wojny północne w XVII i XVIII wieku,a wielka zaraza lat 1709-1712 wyludniła miasteczko niemal całkowicie.Dzięki wsparciu kapituły Olsztyn w ciągu XVIII wieku zdołał poprawić swe położenie.W okresie rozbiorów Warmię wcielono do Królestwa Prus.Miasto i zamek stały się własnością króla pruskiego.W czasie wojen napoleońskich miasto zostało po raz kolejny obrabowane.3 lutego 1807 w Olsztynie zatrzymał się cesarz Francuzów Napoleon Bonaparte.Po wojnach napoleońskich w Prusach utworzono samorząd terytorialny,a w 1818 roku powstał powiat olsztyński.Po 1818 r.zabudowa miejska opuściła mury Starego Miasta.Druga połowa XIX wieku to dynamiczny rozwój pod rządami burmistrza Roberta Zakrzewskiego(Sakrzewskiego),a następnie Oskara Beliana.W 1867 powstał nowoczesny jak na owe czasy szpital,w latach 1872-1873 przeprowadzono przez Olsztyn magistralę kolejową,łączącą Toruń z Królewcem,w 1877 powstało gimnazjum.Liczba mieszkańców w tym okresie wzrosła z 4 tys.w 1846 r.poprzez 6 tys.w 1875 r.do 25 tys.w 1895 r.W 1900 r.przeszło 35% mieszkańców Olsztyna stanowili Polacy.W tym samym okresie Olsztyn stał się jednym z ośrodków polskiego ruchu narodowego na Warmii.W kwietniu 1886 ukazał się pierwszy numer„Gazety Olsztyńskiej”,polskiego pisma wydawanego bez przerwy do 1939 roku przez rodziny Liszewskich i Pieniężnych.W 1891 powstało Polsko-Katolickie Towarzystwo Ludowe„Zgoda”.Dzięki pomocy działaczy z Wielkopolski i Pomorza polscy Warmiacy w wyborach do sejmu pruskiego zaczęli wysuwać swoich kandydatów.Pod koniec XIX wieku do Olsztyna doprowadzono kolej.Miasto zaczęło rozwijać się w kierunku dworca,położonego wówczas na obrzeżach.W ostatnich latach XIX i na początku XX wieku wzniesiono nowe gmachy publiczne,między innymi nowy ratusz w stylu holenderskiego renesansu,neogotyckie kościoły Najświętszego Serca Pana Jezusa i św.Józefa,siedzibę rejencji,zbudowano też nowoczesne dzielnice mieszkaniowe.W 1890 położono instalację gazową,a w 1892 r.zadzwonił pierwszy telefon,sześć lat później doszedł nowoczesny wodociąg i kanalizację,a w 1907 r.elektryczność.Na ulicach pojawiły się tramwaje,a niewiele później otwarto lotnisko.W 1914 r.miasto zostało na krótko zajęte przez wojska rosyjskie,które wycofały się z miasta po klęsce w bitwie pod Tannenbergiem.Po I wojnie światowej o przyszłej przynależności państwowej południowej części Prus Wschodnich zadecydował plebiscyt z 11 lipca 1920.97,8% głosujących w Olsztynie opowiedziało się za pozostaniem miasta przy Niemczech.1 stycznia 1923 ukonstytuowała się w Olsztynie 4.dzielnica Związku Polaków w Niemczech.Reprezentowała interesy Polaków z Warmii,Mazury i Powiśla.W latach 1921-1932 na skutek ruchu budowlanego,obszar zwartej zabudowy w Olsztynie wydatnie się rozszerzył.W owych latach zabudowę chaotyczną i nieuporządkowaną poddano znacznym zmianom zgodnie z założeniami urbanistycznymi ustalanymi w pracowniach architektów miejskich.Ruch budowlany wzrósł gwałtownie po 1933.Budowano wtedy tak dużo,że liczby oddawanych corocznie do użytku mieszkań stanowiły rekord w dotychczasowych dziejach Olsztyna.W tym czasie zostały zabudowane ulice w centrum i na Zatorzu m.in.obecne ulice Kościuszki,Wojska Polskiego,Okrzei,Wyspiańskiego,Głowackiego,czy Emilii Plater.Pod rządami Hitlera wokół miasta powstał krąg osiedli powiązanych ze śródmieściem terenami zielonymi.W 1939 mieszkało tu ponad 50 tys.osób.22 stycznia 1945 Olsztyn zajęła Armia Czerwona,po kilku dniach stacjonowania żołnierze radzieccy podpalili miasto zniszczeniu uległo ok.40% zabudowy.21 marca 1945 o godz.12.00 Jakub Prawin jako Pełnomocnik Rządu na Okręg Warmińsko-Mazurski przejął administrację Warmii i Mazur.Pozostała w Olsztynie ludność niemieckojęzyczna uległa wysiedleniu,na jej miejsce stopniowo napływali m.in.polscy osadnicy.W 1946 r.miasto liczyło 23 tys.mieszkańców,a w 1950 r.45 tys.Po 1945 r.Olsztyn jako stolica województwa znacznie się rozwinął.Tu przeniesiona została z Fromborka siedziba kurii biskupiej(diecezjalnej,a od 1992 archidiecezjalnej).Zlokalizowano zakłady przemysłu gumowego Olsztyńskie Zakłady Opon Samochodowych(1967),spożywczego,drzewnego,maszynowego,materiałów budowlanych i inne.Przełom w życiu politycznym oznaczało powstanie NSZZ„Solidarność”.Pod koniec lat 60.Olsztyn osiągnął 70 tys.mieszkańców.W tym czasie miasto dysponowało podobną liczbą zabudowy,co przed wojną.Na początku lat 70.ludność miasta przekracza liczbę 100 tys.mieszkańców.Szybko postępujący rozwój miasta,stworzył szereg problemów natury gospodarczej i technicznej.Nowe osiedla Olsztyna powstały na wschód i południowy wschód od dawnej,przedwojennej granicy zwartej zabudowy miasta.Spowodowane to było głównie tym,że miasto od północy ogranicza zwarty kompleks lasów,a stronę zachodnią zamykają trzy jeziora:Krzywe,Długie i Kortowskie.Komunikacja utrzymująca łączność centrum z peryferyjnymi dzielnicami absolutnie nie wystarczała.W 1965 zlikwidowano tramwaje,a sześć lat później również trolejbusy,wprowadzając w całym mieście jednolitą komunikację autobusową.W okresie stanu wojennego w mieście czynnie działała opozycja.Po 1989 odtworzony został samorząd terytorialny,wybrano pierwszą demokratyczną radę i zarząd miasta.W 1990 Olsztyn przekroczył 163 tys.mieszkańców.W 1999 z połączenia trzech szkół wyższych powstał Uniwersytet Warmińsko-Mazurski.Obecnie widoczny jest dalszy rozwój miasta szybka rozbudowa południowych osiedli mieszkaniowych(Jaroty,Pieczewo,Generałów)oraz dzielnicy przemysłowej(m.in.poprzez rozwój fabryki Michelin).Olsztyn jest jednym z niewielu miast posiadających dodatni współczynnik przyrostu naturalnego,jak też dodatnie saldo migracji.
Polityka i administracja
Miasto jest członkiem Federacji Miast Kopernikowskich oraz Nowej Hanzy.Mieszkańcy Olsztyna wybierają posłów na Sejm z okręgu wyborczego nr 35,senatora z okręgu nr 86,a posłów do Parlamentu Europejskiego z okręgu nr 3.
Rada miasta
W dawnym Olsztynie rada miejska organizowała życie w mieście m.in.poprzez ustanawianie przepisów porządkowych zwanych wilkierzami.Pierwszy wilkierz olsztyński datowany jest na 1568 r.Samorząd Olsztyna kontrolowała kapituła,a właściwie jej przedstawiciel kanonik administrator komornictwa olsztyńskiego.Jego rezydencją był zamek.Po rozbiorach,w ramach wielkich reform państwa pruskiego w latach 1806-1807,wprowadzono w życie nową ordynację miejską.Władza ustawodawcza należała do rady miejskiej,wybieranej przez obywateli w bezpośrednim głosowaniu.W Olsztynie wybierano wówczas 24 członków rady.Władza wykonawcza należała do magistratu,wybieranego przez radę miejską,a zatwierdzanego przez rejencyjną władzę państwową.Obecnie Rada Miasta Olsztyna jest organem stanowiącym i kontrolnym Miasta,w skład którego wchodzi 25 członków,wybieranych na 4-letnią kadencję.
Burmistrzowie i prezydenci miasta
Prezydent Miasta Olsztyn jest organem wykonawczym gminy,wybieranym na 4-letnią kadencję w wyborach bezpośrednich.Obecnym prezydentem Olsztyna jest Piotr Grzymowicz,zaprzysiężony na tym stanowisku 9 marca 2009.Został on wybrany w przedterminowych wyborach prezydenta miasta,zarządzonych w wyniku odwołania poprzedniego prezydenta Czesława Małkowskiego w referendum gminnym.Prezydenta Grzymowicza wspomagają wiceprezydenci Jerzy Szmit i Halina Zaborowska-Boruch.
Gospodarka
Do XIX wieku Olsztyn był miastem niewyróżniającym się pod względem rozwoju gospodarczego spośród innych miast Warmii.Sytuacja zmieniła się w 2.połowie XIX w.W ciągu 30 lat liczba mieszkańców powiększyła się ponad czterokrotnie.Zlokalizowano tu garnizon wojskowy,Olsztyn stał się węzłem kolejowym i drogowym,utworzono rejencję oraz przyznano mu status miasta wydzielonego na prawach powiatu.W końcu grudnia 2010 liczba zarejestrowanych bezrobotnych w Olsztynie obejmowała ok.5863 mieszkańców,co stanowi stopę bezrobocia na poziomie 6,9% do aktywnych zawodowo.W miejscowości działało Państwowe Gospodarstwo Rybackie Olsztyn.
Przemysł
W końcu XIX w.miasto wyróżniało się dzięki dwóm fabrykom maszyn:Karla Roenscha(przy dzisiejszej ul.Partyzantów)oraz spółki Beyer i Thiel(przy dzisiejszej al.Niepodległości),a także fabryce zapałek Juliusza Landedorfa(przy obecnej al.Piłsudskiego).W 1914 funkcjonowało już ok.60 zakładów przemysłowych,m.in.:2 zakłady mleczarskie,2 młyny,3 drukarnie,fabryka musztardy,4 browary,7 tartaków,9 fabryczek mebli,7 cegielni,2 kaflarnie,3 fabryki wozów,wytwórnia batów,fabryka rękawiczek,fabryka koszów,2 fabryki grzebieni,7 pralni chemicznych i farbiarni.Szybki wzrost gospodarczy Olsztyn przeżył również po II wojnie światowej,kiedy miasto stało się ośrodkiem administracyjnym Warmii i Mazur.Zlokalizowano tu przemysł dotąd nieistniejący na Warmii jak Olsztyńskie Zakłady Opon Samochodowych(otwarte 1967),znacznie rozbudowano zakłady oparte na przetwórstwie płodów rolnych oraz przemysł drzewny.Obecnie Olsztyn,obok Dębicy,jest głównym ośrodkiem przemysłu oponiarskiego(fabryka opon Michelin),drzewnego i meblarskiego Mazur Comfort,Mebelplast,Mazurskie Meble Trading Sp.z o.o.spożywczego(mięsny,mleczarski,młynarski,browar)Grupa Indykpol,Grupa Polmlek,Browar Kormoran,Chłodnia Olsztyn,odzieżowego Wardom,Yakan,środków transportu,materiałów budowlanych,poligraficznego Olsztyńskie Zakłady Graficzne,Olsztyńskie Kopalnie Surowców Mineralnych.
Transport
Komunikacja miejska
System komunikacji miejskiej w Olsztynie istnieje od 1907.W latach 1907-1965 w jego skład wchodziły linie tramwajowe,a w latach 1939-1971 również trolejbusowe.Obecnie jedynym środkiem komunikacji miejskiej są autobusy.W Strategii Rozwoju Miasta Olsztyn pojawiły się plany przywrócenia trakcji tramwajowej do 2020.Od 12.09.2012 r.trwa budowa linii tramwajowej,natomiast w dniu 21.09.2012 r.podpisano umowę z firmą Solaris Bus&Coach na dostawę 15 niskopodłogowych fabrycznie nowych tramwajów Solaris Tramino.Podstawowym organizatorem i przewoźnikiem w miejskim transporcie zbiorowym jest Zarząd Komunikacji Miejskiej w Olsztynie.Przewozy pasażerskie realizowane są na 33 liniach komunikacyjnych(w tym dwie linie nocne i 5 miejsko-podmiejskich).Głównym przewoźnikiem na terenie miasta jest MPK Olsztyn,na stanie którego znajduje się 154 autobusów(stan na grudzień 2011).W Olsztynie funkcjonują także przewoźnicy prywatni,którzy zapewniają komunikację w granicach miasta(m.in.Faster 4 linie miejskie),jak również z okolicznymi miejscowościami.
Transport drogowy
Według stanu na 31 grudnia 2006,w Olsztynie jest 13 km powiatowych dróg publicznych o twardej nawierzchni ulepszonej i 170 km dróg publicznych o twardej nawierzchni,w tym 164 km posiadają nawierzchnie ulepszoną.

Drogi przechodzące przez Olsztyn

Droga	Trasa
Droga krajowa 16	Grudziądz Olsztyn Ogrodniki
Droga krajowa 51	Olsztynek Olsztyn Bezledy
Droga krajowa 53	Olsztyn Szczytno Ostrołęka
Droga wojewódzka 527	Olsztyn Pasłęk Dzierzgoń
Droga wojewódzka 598	Olsztyn Zgniłocha

Olsztyn nie posiada obwodnicy,a większość ruchu tranzytowego odbywa się ulicami miasta.Obecnie trwają uzgodnienia oraz prace projektowe związane z ustaleniem jej trasy.Jednocześnie trwają prace lobbingowe na rzecz modernizacji dróg krajowych w regionie oraz nt.budowy na ich podłożu dróg ekspresowych.W zamierzeniu podejmowane są tematy budowy drogi ekspresowej S16,drogi ekspresowej S51 oraz drogi ekspresowej S53.Plac Pułaskiego jest jednym z niewielu rond w Europie,na środku którego umiejscowiony jest parking,przystanek autobusowy i toaleta miejska,a samo rondo ma kształt prostokąta.
Transport kolejowy
Pierwsza linia kolejowa przechodząca przez Olsztyn otwarta została w 1872.Wkrótce Olsztyn stał się węzłem kolejowym regionu.
Linie kolejowe przechodzące przez Olsztyn

Linia	Trasa
Linia 216	Działdowo Olsztyn Główny
Linia 219	Olsztyn Główny Ełk
Linia 220	Olsztyn Główny Bogaczewo
Linia 353	Poznań Wschód Skandawa

Miasto posiada pięć stacji kolejowych,w tym trzy kolejowe przystanki osobowe z funkcjonującymi dworcami:

• Olsztyn Gietkowska stacja(bocznica szlakowa)
• Olsztyn Główny stacja,przystanek i dworzec
• Olsztyn Gutkowo stacja,przystanek i dworzec
• Olsztyn Kortowo stacja(bocznica szlakowa,wcześniej mijanka)
• Olsztyn Zachodni stacja,przystanek i dworzec

Zlikwidowane stacje:

• Olsztyn Linkuzy stacja(mijanka)

Transport lotniczy
W granicach administracyjnych Olsztyna funkcjonuje cywilno-sportowe lotnisko Olsztyn-Dajtki.Lotnisko zlokalizowane zostało na osiedlu Dajtki,w odległości ok.4,5 km od centrum miasta.Z lotniska korzysta m.in.Aeroklub Warmińsko-Mazurski oraz Lotnicze Pogotowie Ratunkowe.W 2012 otwarto sanitarne lądowisko na terenie Wojewódzkiego Szpitala Specjalistycznego przy ul.Żołnierskiej.
Opieka zdrowotna
Szpitale publiczne

• Uniwersytecki Szpital Kliniczny
• Wojewódzki Szpital Specjalistyczny
• Miejski Szpital Zespolony
• Wojewódzki Specjalistyczny Szpital Dziecięcy
• Szpital MSW wraz z Warmińsko-Mazurskim Centrum Onkologii
• Wojewódzki Zespół Lecznictwa Psychiatrycznego
• Samodzielny Publiczny Zespół Gruźlicy i Chorób Płuc

Szpitale niepubliczne

• Szpital Położniczy

Oświata i nauka
Olsztyn jest największym ośrodkiem edukacyjnym województwa warmińsko-mazurskiego.
W obszarze miasta obecnie funkcjonują:

• 43 przedszkola(w tym 14 niepublicznych)
• 30 szkół podstawowych(w tym 3 niepubliczne)
• 25 gimnazjów(w tym 1 niepubliczne)
• 28 liceów ogólnokształcących(w tym 14 niepublicznych)
• 1 liceum plastyczne
• 9 liceów profilowanych
• 11 techników(w tym 1 niepubliczne)
• 8 zasadniczych szkół zawodowych(w tym 1 niepubliczna)
• 47 szkoły policealne(w tym 37 niepublicznych)
• 2 szkoły muzyczne(I i II stopnia)
• 8 ośrodków dokształcania i doskonalenia zawodowego(w tym 7 niepublicznych)
• 1 niepubliczne kolegium języków obcych
• 6 ośrodków doskonalenia nauczycieli(w tym 4 niepubliczne)
• 6 centrów kształcenia ustawicznego(w tym 4 niepubliczne)
• 18 niepublicznych placówek kształcenia ustawicznego
• 10 uzupełniających liceów ogólnokształcących(w tym 8 niepublicznych)
• 9 uzupełniających techników(w tym 2 niepubliczne)
• 1 szkoła specjalna przysposabiająca do pracy
• 1 niepubliczny ośrodek rehabilitacyjno-edukacyjno-wychowawczy
• 3 niepubliczne placówki oświatowo-wychowawcze
• 2 specjalne ośrodki szkolno-wychowawcze dla dzieci
• 5 poradni psychologiczno-pedagogicznych(w tym 1 niepubliczna)
• 18 zespołów szkół i placówek

Uczelnie
Pierwszą uczelnią w mieście była utworzona 31 maja 1950 Wyższa Szkoła Rolnicza.1 października 1969 WSR przemianowana została na Akademię Rolniczo-Techniczną.1 września 1999 roku w wyniku połączenia Akademii Rolniczo-Technicznej,Wyższej Szkoły Pedagogicznej i Warmińskiego Instytutu Teologicznego powstał Uniwersytet Warmińsko-Mazurski,który kształci ponad 35 tys.studentów na 16 wydziałach i 49 kierunkach oraz jest największą szkołą wyższą w regionie.
W Olsztynie jest 7 szkół wyższych:

• Uniwersytet Warmińsko-Mazurski
• Olsztyńska Szkoła Wyższa im.Józefa Rusieckiego
• Olsztyńska Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania im.Tadeusza Kotarbińskiego
• Wyższa Szkoła Informatyki i Ekonomii TWP
• Wyższe Seminarium Duchowne Metropolii Warmińskiej„Hosianum”
• Wyższa Szkoła Pedagogiczna TWP w Warszawie Wydział Nauk Humanistyczno-Społecznych w Olsztynie
• Gdańska Wyższa Szkoła Administracji Wydział Zamiejscowy w Olsztynie

W Olsztynie funkcjonuje również Warmińsko-Mazurski Uniwersytet Trzeciego Wieku.
Jednostki naukowo-badawcze
Oprócz szkół wyższych,działalność badawczo-naukową w Olsztynie prowadzą instytuty:

• Centrum Badań Wschodnich
• Rozrodu Zwierząt i Badań Żywności PAN
• Rybactwa Śródlądowego im.Stanisława Sakowicza
• Ośrodek Badań Naukowych im.Wojciecha Kętrzyńskiego

W przeszłości w mieście funkcjonowały również:

• Instytut Mazurski
• Warmiński Instytut Teologiczny

Kultura i sztuka
Muzea
Za czasów Prus Wschodnich muzealnictwo w Olsztynie nie miało warunków rozwoju.Pierwsze muzeum państwowe w Olsztynie powstało w 1921 w salach olsztyńskiego zamku,a zawarte w nim eksponaty głosiły zwycięstwa niemieckiego w plebiscycie z 1920.

	Przeszłość miasta oraz przeszłość i współczesność otaczających go wsi były zbyt polskie,by mogły budzić zainteresowanie niemieckich kulurträgerów.Nie mógł tu zaś powstać społeczny,polski ruch muzealniczy,tego typu co w Łowickiem czy na Kurpiach,bo brakło indywidualności,które rozbudziły go i pokierowały nim,i brakowało funduszy.Andrzej Wakar:Olsztyn:dzieje miasta.Olsztyn:„Radio Wa-Ma”,1997,s.168-169. ISBN 83-905634-0-1(pol.)

Największą obecnie olsztyńską placówką muzealną jest Muzeum Warmii i Mazur,którego siedziba mieści się w Zamku Kapituły Warmińskiej.W jego zbiorach znajdują się m.in.pamiątki,dokumenty,ikonografie,obrazy i rzeźby rodem z tutejszego regionu.W Muzeum zlokalizowana jest stała wystawa kopernikowska,której eksponatem jest astronomiczna tablica doświadczalna wykonana własnoręcznie przez Mikołaja Kopernika w 1517.Do muzeów w Olsztynie zalicza się także Dom Gazety Olsztyńskiej,którego siedzibą jest budynek,będący w czasach dwudziestolecia międzywojennego redakcją Gazety Olsztyńskiej,jedynej polskiej gazety na Warmii,ukazującej się od 1886.W stolicy województwa warmińsko-mazurskiego mieszczą się także muzea przyrody przy ul.Metalowej w secesyjnym pałacyku oraz muzeum przyrody im.Janiny Wengris w dzielnicy akademickiej Kortowo,w hali widowiskowo-sportowej Urania znajduje się Muzeum Sportu im.Mariana Rapackiego.
Galerie
W Olsztynie funkcjonuje ok.10 galerii sztuki.Jedną z nich jest Biuro Wystaw Artystycznych z siedzibą w olsztyńskim planetarium.Jest to największa,państwowa galeria sztuki w mieście.Powstała w 1958 r.początkowo jej siedzibą był olsztyński zamek,w 1973 przeniesiono ją w obecne miejsce.Wśród innych olsztyńskich galerii znajdują się m.in.Galeria Rynek,Galeria Spichlerz MOK czy Art Deco.
Kina
Pierwszym kinem wędrownym,które zawitało do miasta było najprawdopodobniej Welt Biographie(niem.)inż.Heinrich Schnellhase.Anons reklamowy umieszczony 26 listopada 1909 w Allensteiner Volksblatt,przytacza dwunastoletnią tradycję pokazów kinowych w mieście.Na jego podstawie przyjąć można,że pierwsza projekcja kinowa w Olsztynie odbyła się najprawdopodobniej w 1897 r.30 września i 1 października 1909,w sali hotelu Deutsches Haus gościł Edison-Welt-Theater Windorfa z Berlina-Weißensee.
Pierwsze kina stacjonarne w Olsztynie powstawały jeszcze przed I wojną światową:

• Teatr obrazów świetlnych(niem.Lichtbild-Theater)pierwszy stały teatr kinematografii w Olsztynie,utworzony w 1909,co upamiętnia anons w Allensteiner Volksblatt z dnia 16 listopada 1909
• Kino Luizy(niem.Luisen-Theater)przy Rynku nr 23 obecnie w jego miejscu funkcjonuje kino„Awangarda”
• Metropol Theater(niem.)przy ul.Podgórnej(obecna ul.Staromiejska)kino zniszczone podczas działań wojennych w 1945 r.
• Lichtspielpalast(niem.)przy ul.Pieniężnego nr 12 kino przemianowane w 1918 na Central-Theater(niem.)zlikwidowane po II wojnie światowej

Kolejne obiekty kinowe w mieście powstały w okresie międzywojennym:

• kino Capitol przy ul.Klebarskiej(obecna al.Piłsudskiego)kino utworzone w 1929,po zakończeniu II wojny światowej kino zastąpione nieistniejącym już kinem Odrodzenie
• kino utworzone w 1936 nakładem inwestycyjnym berlińskiej firmy UT-Lichtspiele przy ul.Pieniężnego 16 działające do 2005 jako kino Polonia

W połowie lat 90.XX wieku zamknięto kino Grunwald przy al.Wojska Polskiego.Kolejne zamknięcia placówek kinowych w Olsztynie odbyły się w 2005 i dotyczyły kina Kopernik przy ul.1 maja oraz kina Polonia przy ul.Pieniężnego.Oba kina zamknięto w związku z budowanym multipleksem centrum filmowego„Helios”w„Alfa Centrum”przy al.Piłsudskiego.Obecnie w mieście funkcjonują dwa kina:Helios oraz Awangarda 2.Ponadto istnieje również Dyskusyjny Klub Filmowy„ZA”,działający przy Centrum Edukacji i Inicjatyw Kulturalnych.
Teatry
Największym olsztyńskim teatrem jest dramatyczny Teatr im.Stefana Jaracza,założony w 1925 jako Treudank,symbol wdzięczności mieszkańcom za głosowanie za pozostaniem w granicach Niemiec podczas plebiscytu w 1920.Placówka posiada obecnie trzy sceny,w tym jedną dużą na 480 miejsc.W Teatrze im.Stefana Jaracza odbywają się Olsztyńskie Spotkania Teatralne oraz Międzynarodowy Festiwal Teatralny"Demoludy".Aktualnie teatr posiada status narodowej instytucji kultury.Od 1998 działa w nim publiczne Studium Aktorskie.W Olsztynie mieści się także Olsztyński Teatr Lalek.Za datę jego powstania uznaje się 1953.Trzecim olsztyńskim teatrem jest założona w 1957 przez Tadeusza Ostaszkiewicza Pantomima Olsztyńska teatr głuchych,zaliczany w latach 1971-1990 do grona renomowanych scen w kraju i Europie(od 1959 do 1989 prowadził ją Bohdan Głuszczak).W latach 90.Pantomima Olsztyńska straciła na znaczeniu,zaś od początku XXI wieku jej status ogranicza się do roli teatralnego koła zainteresowań przy Centrum Edukacji i Inicjatyw Kulturalnych(d.WDK)w Olsztynie.30 listopada 2009,po pokazie nieukończonego spektaklu„Nazwać chwilowe na zawsze”w reżyserii Ryszarda Piesaka,oficjalnie kończąc działalność przestała istnieć.
Muzyka
Edukacja muzyczna w Olsztynie odbywa sie na bazie Państwowej Szkoły Muzycznej I i II stopnia im.Fryderyka Chopina,a także prywatnej Szkoły Muzycznej Yamaha.W Olsztynie mieści się Warmińsko-Mazurska Filharmonia im.Feliksa Nowowiejskiego.Początki działalności Filharmonii związane są z małą orkiestrą symfoniczną,powstałą w połowie lat 40.XX w.W 1972 zespół Orkiestry Symfonicznej otrzymał stałą siedzibę w Państwowej Szkole Muzycznej im.F.Chopina,wtedy też nadano jej status Państwowej Filharmonii im.F.Nowowiejskiego.Olsztyn utożsamiany jest również jako ośrodek chóralistyki w północno-wschodniej Polsce.Z Olsztyna wywodzi się kilka znanych zespołów muzycznych i wykonawców różnych nurtów i gatunków,m.in.:Afromental,Vader,Big Day,Czerwony Tulipan,Pro Musica Antiqua,Pro Musica,PRO FORMA,Olsztyński Chór Kameralny COLLEGIUM MUSICUM,Norbi,Kuśka Brothers,Kangaros,Mietek Folk,Harlem,Drop Shot,K.O.M.P,Kaczki z Nowej Paczki,Shannon,Horpyna,Tuhaj Bej,Dies Irae,Berkut,Enej,Transsexdisco,Los Vaticaneros,Medium,LIDO,Kookaburra,Skyscream,Wierni,Łydka Grubasa,The Ukrainian Folk,Akademicki Chór Bel Canto WSIiE TWP czy Chór Lekarzy:„Medici Pro Musica”. 
Imprezy i festiwale
Kortowiada najsłynniejsze polskie juwenalia.Jedna z niepowtarzalnych imprez w najlepszym i najpiękniejszym polskim kampusie.Festiwal ma miejsce na przełomie maja.Słynie z tego,że studenci przez kilka najbliższych dni przejmują władze w mieście.Jedne z nielicznych darmowych juwenali w Polsce,podczas których odbywają się koncerty gwiazd na światowym poziomie.Do olsztyńskich cyklicznych imprez i festiwali należą także m.in.Olsztyńskie Lato Artystyczne,Olsztyńskie Noce Bluesowe oraz Ogólnopolskie Spotkania Zamkowe„Śpiewajmy Poezję”.Spotkania Zamkowe odbywają się w mieście od 1974.Głównym punktem festiwalu jest konkurs młodych artystów poezji śpiewanej.Olsztyńskie Lato Artystyczne to z kolei trzymiesięczny cykl imprez odbywających się w trakcie wakacji.Główną ich sceną jest olsztyński amfiteatr.Wśród imprez organizowanych w ramach Olsztyńskiego Lata Artystycznego są m.in.Dni Olsztyna,Olsztyńskie Koncerty Organowe,Staromiejskie Spotkania z Szantą,Olsztyński Festiwal Jazzowy.W Olsztynie corocznie odbywa się też Olsztyński Festiwal Dalekowschodnich Sztuk Walki.
Planetarium i obserwatorium
Olsztyńskie Planetarium Astronomiczne otwarto 19 lutego 1973 w pięćsetną rocznicę urodzin Mikołaja Kopernika przy dzisiejszej Alei Piłsudskiego.Jest to drugie co do wielkości planetarium w Polsce.Planetarium jest siedzibą Federacji Miast Kopernikowskich.Obserwatorium Astronomiczne w Olsztynie otwarto 13 października 1979.Zlokalizowane zostało w zaadaptowanej wieży ciśnień,zbudowanej w 1897 na wzgórzu św.Andrzeja,najwyższym(143 m n.p.m.)wzniesieniu dawnego Olsztyna.Przy bezchmurnej pogodzie obserwatorium prowadzi pokazy astronomiczne.Ponadto z tarasu budynku widoczna jest panorama miasta.
Inne organizacje i placówki kulturalne

• Centrum Edukacji i Inicjatyw Kulturalnych samorządowa instytucja kultury,zajmująca się animowaniem,inspirowaniem i wspieraniem społecznej aktywności kulturalnej w województwie warmińsko-mazurskim
• Miejski Ośrodek Kultury w Olsztynie organizator wielu imprez i festiwali
• Pałac Młodzieży w Olsztynie placówka oświatowo-wychowawcza dla dzieci i młodzieży
• Centrum Polsko-Francuskie Cotes-d'Armor Warmia i Mazury samorządowa instytucja kultury zajmująca się promowaniem języka i kultury francuskiej i bretońskiej,organizator imprez kulturalnych,koncertów,spotkań,wystaw i kursów językowych;największa biblioteka książek francuskojęzycznych w pólnocno-wschodniej Polsce.www.cpf.olsztyn.pl

Wspólnoty wyznaniowe
Katolicyzm

• Kościół Rzymskokatolicki
• Ukraińska Cerkiew greckokatolicka(Kościół obrządku bizantyjsko-ukraińskiego)
• Kościół Polskokatolicki

Prawosławie

• Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny

Protestantyzm

• Kościół Ewangelicko-Augsburski
• Kościół Chrześcijan Baptystów
• Chrześcijańska Wspólnota Zielonoświątkowa
• Kościół Zielonoświątkowy
• Kościół Chrystusowy
• Wspólnota Chrześcijańska"Golgota"
• Kościół Boży w Chrystusie(Centrum Chrześcijańskie„Droga”w Olsztynie)

Inne chrześcijańskie

• Chrześcijański Zbór Świadków Jehowy.

Buddyzm

• Buddyjski Związek Diamentowej Drogi Linii Karma Kagyu

Turystyka
Szlaki turystyczne
Olsztyn jest ośrodkiem turystycznym głównie ze względu na swoje położenie wśród jezior i lasów.Miasto położone jest na Europejskim Szlaku Gotyku Ceglanego,polskiej części Drogi św.Jakuba,Szlaku Zamków Gotyckich,Szlaku Grunwaldzkim czy Szlaku Kopernikowskim
Turystyka kajakowa
W sezonie letnim po Łynie odbywają się spływy kajakowe„Łyną przez Olsztyn”.Spływy rozpoczynają się pod zamkiem olsztyńskim.Trzykilometrowa trasa wiedzie przez malowniczy przełom Łyny w olsztyńskim Lesie Miejskim.Celem spływu jest rozlewisko,gdzie łączą się dwie rzeki Łyna i Wadąg.
Zabytki
Do walorów rekreacyjno-turystycznych należy zaliczyć zabytki architektoniczne miasta:

• gotycki zamek kapituły warmińskiej z II połowy XIV w.
• fragmenty murów miejskich z Bramą Wysoką(Górna Brama)z XIV w.
• XIV-wieczna konkatedra pw.św.Jakuba(bazylika mniejsza),
• Stary Ratusz(wzniesiony w XIV w.po pożarze odbudowany w latach 1623-1624)
• Kaplica Jerozolimska z 1565 r.
• secesyjna zabudowa ul.Dąbrowszczaków
• neogotycki kościół pw.Najświętszego Serca Pana Jezusa z lat 1901-1902
• neoromański kościół pw.św.Józefa z lat 1912-1913
• kościół pw.Chrystusa Króla(zbudowany w stylu renesansu włoskiego)z XX w.
• kościół garnizonowy pw.Matki Boskiej Królowej Polski(1913-14)
• neogotycki kościół ewangelicko-augsburski z lat 1876-1899
• pseudogotycka kaplica cmentarna,obecnie cerkiew prawosławna z 1904 r.
• secesyjna kaplica Zjednoczonego Kościoła Ewangelickiego z przełomu XIX i XX w.
• dom Gazety Olsztyńskiej
• pałacyk przy ul.Metalowej
• pałacyk fabrykancki(XIX w.)
• Pałac Archiprezbitera z II poł.XVIII wieku
• wiadukt kolejowy w przełomie Łyny(XIX w.)
• Dom Polski(XIX w.)
• gmach I LO im.Adama Mickiewicza z II połowy XIX w.
• cmentarz żydowski z domem pogrzebowym,zaprojektowany przez Ericha Mendelsohna
• Nowy Ratusz z pocz.XX w.
• figura Boża Męka z XVIII w.
• figura Chrystusa Pana z XVIII w.
• kościół parafialny pod wezwaniem Matki Bożej Różańcowej z roku 1878 na osiedlu Dajtki
• kapliczka przydrożna z roku 1909 na osiedlu Dajtki
• drewniana dzwonnica słupowa z początku XIX wieku na osiedlu Dajtki
• drewniany krzyż przydrożny z początku XIX wieku na osiedlu Dajtki
• zespół cmentarza rzymskokatolickiego z drugiej połowy XIX wieku wraz z kaplicą pod wezwaniem świętego Jana Nepomucena z roku 1909,ul.Sielska 4
• kościół parafialny pod wezwaniem św.Wawrzyńca z XIV wieku na osiedlu Gutkowo
• trzy kapliczki przydrożne z lat 1850 i 1903 przy ul.Bałtyckiej i Żurawiej na osiedlu Gutkowo

Do 10 listopada 1938 w mieście znajdowała się mauretańska synagoga z 1877.Była jednym z najbardziej charakterystycznych budynków w mieście ze względu na swoją unikalną,orientalną architekturę.
Sport
Oprócz typowych walorów rekreacyjno-turystycznych,miasto jest prężnie działającym ośrodkiem sportowym.W mieście działa kilkadziesiąt klubów sportowych.Najbardziej utytułowanymi i powszechnie rozpoznawanymi klubami na arenie ogólnokrajowej są Stomil Olsztyn(piłka nożna),AZS UWM Olsztyn(siatkówka),OKPR Warmia Anders Group-Społem Olsztyn oraz i KKS Warmia Olsztyn.Olsztyn był również etapowym miastem kolarskiego wyścigu Tour de Pologne.Dzięki posiadanej infrastrukturze sportowej,unikalnej lokalizacji wśród lasów i jezior oraz rozwiniętej bazie hotelowej,Olsztyn jest miejscem zgrupowań wielu kadr i reprezentacji sportowych.
Osoby związane z Olsztynem
Lista nazwisk znanych osób urodzonych lub mieszkających w Olsztynie

• Johannes Knolleisen(zm.1511),pruski profesor teologii
• Mikołaj Kopernik(1473-1543),wybitny astronom,matematyk,ekonomista,lekarz,duchowny,administrator kapituły warmińskiej w latach 1516-1521
• Łukasz David(1503-1583),historyk pruski
• Albert Nowiejski(zm.1664),sekretarz królewski,kanonik warmiński,cały swój majątek zapisał w testamencie na rzecz szpitali Świętego Ducha i Świętego Jerzego w Olsztynie
• Oskar Belian,słynny burmistrz Olsztyna
• Piotr Poleski(1730-1798)kupiec olsztyński,rajca miejski,opiekun zabytków,założyciel fundacji Poleskiego
• Jan Antoni Blank-Białecki(1785-1844),malarz historyczny
• Jan Liszewski(1852-1894),założyciel„Gazety Olsztyńskiej”
• Hugo Haase(1863-1919),niemiecki polityk(SPD i USPD)
• Franz Justus Rarkowski(1873-1950),niemiecki,katolicki biskup polowy wojska niemieckiego
• Feliks Nowowiejski(1877-1946),kompozytor,muzyk-wirtuoz,dyrygent,autor muzyki do„Roty”
• Maksymilian Kaller(1880-1947),w latach 1930–1947 biskup warmiński
• Erich Mendelsohn(1887-1953),wybitny architekt niemiecki
• Seweryn Pieniężny(1890-1940),dziennikarz,redaktor i wydawca„Gazety Olsztyńskiej”
• Olga Desmond(1891-1964),ur.jako Olga Sellin,niemiecka tancerka i aktorka
• Kurd von Bülow(1899-1971),niemiecki geolog
• Maria Zientara-Malewska(1894-1984),poetka
• Jakub Prawin(1901-1957),pierwszy wojewoda olsztyński
• Jędrzej Giertych(1903-1992),polityk,ideolog Narodowej Demokracji
• Klaus-Joachim Zülch(1910-1988),niemiecki naukowiec(neurologia),syn burmistrza Georga Zülcha
• Günter Wand(1912-2002),niemiecki dyrygent i kompozytor
• Henryk Panas(1912-1985),prozaik,dramaturg i publicysta
• Annemarie Suckow von Heydendorff(ur.1912),niemiecka rzeźbiarka
• Mieczysław Moczar(1913-1986),działacz władz komunistycznych,w latach 1948–1952 związany z Olsztynem
• Hans-Jürgen Wischnewski(1922-2005),wieloletni minister Republiki Federalnej Niemiec
• Andrzej Zawada(1928-2000),sejsmolog i himalaista
• Józef Glemp(ur.1929 zm.2013),prymas Polski,w latach 1979–1981 biskup warmiński
• Leonhard Pohl(ur.1929),niemiecki lekkoatleta,zdobywca brązowego medalu w 1956 na olimpiadzie w Melbourne
• Wolf Lepenies(ur.1941),niemiecki naukowiec,socjolog i politolog
• Janusz Lorenz(ur.1942),polityk
• Kazimierz Schilling(1943-2006)astronom,popularyzator astronomii
• Gudrun Wagner(1944-2007),współorganizatorka Festiwalu Wagnerowskiego w Bayreuth
• Tadeusz Iwiński(ur.1944),polityk SLD
• Jacek Jezierski(ur.1949),biskup pomocniczy warmiński
• Zbigniew Lubiejewski(ur.1949),siatkarz,mistrz olimpijski z Montrealu
• Marian Bublewicz(1950-1993),wielokrotny mistrz Polski w rajdach samochodowych
• Andrzej Arciszewski(ur.1951),lalkarz,aktor dubbingowy
• Ryszard Górecki(ur.1951),rektor UWM,członek PAN,senator RP,honorowy obywatel Olsztyna
• Kazimierz Brakoniecki(ur.1952),poeta,eseista,tłumacz literatury francuskiej Bretanii,laureat nagrody Laur Unesco 2007
• Bronisław Wildstein(ur.1952),dziennikarz
• Rudolf Bażanowski(ur.1953),biskup diecezji mazurskiej Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w RP
• Henryka Krzywonos(ur.1953),działaczka opozycji w okresie PRL,sygnatariuszka porozumień sierpniowych
• Juliusz Machulski(ur.1955),reżyser
• Izabela Trojanowska(ur.1955),piosenkarka i aktorka
• Włodzimierz Kowalewski(ur.1956),prozaik,nominowany do literackiej nagrody NIKE(1998,2001)
• Mieczysław Aszkiełowicz(ur.1957),polski polityk
• Andrzej Ryński(ur.1958),polityk SLD,prezydent Olsztyna(1994–1998),marszałek województwa warmińsko-mazurskiego(1999–2006)
• Piotr Galiński(1959),tancerz,choreograf,juror Tańca z gwiazdami TVN
• Piotr Bałtroczyk(ur.1961),dziennikarz,poeta,konferansjer,satyryk,prezenter telewizyjny i radiowy
• Krzysztof Pater(ur.1961),ekonomista,działacz społeczny i polityk,harcmistrz
• Krzysztof Hołowczyc(ur.1962),kierowca rajdowy
• Iwona Szymańska-Pavlović(ur.1963)tancerka,sędzia związkowy,jurorka Tańca z gwiazdami TVN
• Piotr„Peter”Wiwczarek(ur.1965),wokalista zespołu Vader
• Artur Wojdat(ur.1968),pływak,brązowy medalista olimpijski
• Beata Krupska-Tyszkiewicz(ur.1970),polska koszykarka
• Ireneusz Bruski(ur.1971),duchowny katolicki,prawnik,dziennikarz,publicysta
• Anna Samusionek(ur.1971),aktorka
• Marek Bożek(ur.1974)ekskomunikowany proboszcz parafii św.Stanisława Kostki w St.Louis,USA
• Łukasz Kadziewicz(ur.1980),siatkarz,reprezentant Polski
• Wojciech Grzyb(ur.1981),siatkarz,reprezentant Polski
• Marek Kaliszuk(ur.1980),aktor
• Tomasz Lach pseudonim Tomson(ur.1983)wokalista grupy Afromental i zdobywca I nagrody w Festiwalu Muzyki BigBeatowej w Żarach
• Wojciech Łozowski pseudonim Łozo(ur.1984)wokalista grupy Afromental i prezenter MTV Polska
• Mamed Chalidow zawodnik MMA
• Daniel Żółtak reprezentant Polski w piłce ręcznej
• Patrycja Gulak-Lipka(ur.1982),koszykarka,reprezentantka Polski
• Adrian Mierzejewski(ur.1986)piłkarz reprezentacji Polski i zawodnik Trabzonsporu,były gracz m.in.Stomilu Olsztyn
• Wojciech Płocharski(ur.1964)dziennikarz,podróżnik,kompozytor i autor tekstów
• Barbara Bogdańska-Pawłowska(ur.1928)ekonomistka,instruktorka ZHP,twórczyni i wieloletnia przewodnicząca„Wspólnoty Drużyn Grunwaldzkich”

Honorowi obywatele miasta
Honorowe Obywatelstwo Olsztyna nadawane jest na podstawie uchwały osobom szczególnie zasłużonym dla Olsztyna,a także wybitnym osobistościom,jako wyraz najwyższego wyróżnienia i uznania Rady Miasta Olsztyn.Osoba wyróżniona otrzymuje Akt Nadania i Odznakę Honorowego Obywatelstwa Olsztyna.
Miasta partnerskie

Miasta partnerskie
Miasto	Kraj	Data podpisania umowy
Bielsko-Biała	Polska	2005 r.
Calpe	Hiszpania	marzec 1989
Chateauroux	Francja	23 lutego 1991
Gelsenkirchen	Niemcy	grudzień 1992
Kaliningrad	Rosja	5 marca 1993
Łuck	Ukraina	19 grudnia 1997
Offenburg	Niemcy	19 marca 1999
Osnabrück	Niemcy	2009 r.
Richmond	Stany Zjednoczone	1995 r.
Rovaniemi	Finlandia	1976 r.

Miasta współpracujące

Miasta partnerskie
Miasto	Kraj	Data podpisania umowy
Sønderborg	Dania	1994 r.
Halmstad	Szwecja	listopad 2003
Perugia	Włochy	grudzień 2004

Media
Radio i telewizja
W 1969 r.uruchomiono Olsztyński Radiowo-Telewizyjny Ośrodek Nadawczy w Pieczewie.Wybudowano tam maszt radiowo-telewizyjny 53°45′13″N 20°30′57″E o wysokość 360 m(po podwyższaniach ok.380 m),który jest najwyższym istniejącym obiektem budowlanym w Polsce.
Stacje radiowe funkcjonujące na obszarze miasta:

• Radio Olsztyn
• Radio Eska
• Radio Plus
• Radio Planeta
• Radio UWM FM

Ośrodki telewizyjne nadające z Olsztyna:

• TVP Olsztyn regionalny oddział TVP,powstały 1 stycznia 2005 na bazie Warmińsko-Mazurski Ośrodek TVP(pasmo lokalne TVP Info)
• Tele-Top Olsztyn lokalna stacja telewizyjna,nadająca program w sieci telewizji kablowej Multimedia Polska
• TV Olsztyn lokalna stacja telewizyjna,nadająca program w sieci telewizji kablowej Vectra
• TV Kortowo internetowa telewizja UWM w Olsztynie

Prasa

• „Extra Sukces”bezpłatny tygodnik wydawany od 4 września 2007 przez Produkt Sp.z o.o.
• „Gazeta Olsztyńska”gazeta regionalna powstała 6 kwietnia 1970 z przemianowania„Głosu Olsztyńskiego”,wydawany przez Edytor Sp.z o.o.
• „Gazeta Studencka”miesięcznik studentów UWM w Olsztynie
• „Gazeta Uniwersytecka”bezpłatny dodatek do Gazety Olsztyńskiej i Dziennika Elbląskiego,ukazujący się w każdą pierwszą środę miesiąca od marca 2002 przy współpracy z UWM w Olsztynie
• „Gazeta Wyborcza”mutacja lokalna Olsztyn,wydawana przez Agora SA
• „Nasz Olsztyniak”bezpłatna gazeta ukazująca się dwa razy w tygodniu,wydawana przez spółkę Wydawca Olsztyn Sp.z o.o.
• „Nowe Życie Olsztyna”kolorowy miesięcznik,wydawany od 2004 r.
• „Posłaniec Warmiński”dwutygodnik Kurii Metropolitalnej Archidiecezji Warmińskiej,wydawany od 10 października 1982
• „Super Express”mutacja lokalna Olsztyn,wydawany przez MURATOR SA
• „Wiadomości Uniwersyteckie”bezpłatny miesięcznik informacyjny UWM w Olsztynie,wydawany od 1999 r.