| Geografia |
- szerokość:49°28' N
- długość:20°01' E
- wysokość:585–1138 m n.p.m.
Struktura powierzchni
Według danych z 2006 Nowy Targ ma obszar 51,07 km².
- użytki rolne:48%
- użytki leśne:36%
Demografia
Dane z 31 grudnia 2008:
| Opis | Ogółem | Kobiety | Mężczyźni | |||
|---|---|---|---|---|---|---|
| jednostka | osób | % | osób | % | osób | % |
| populacja | 33666 | 100 | 17838 | 52,5 | 15828 | 47,5 |
| gęstość zaludnienia(mieszk./km²) | 655,8 | 345,6 | 310,2 | |||
Nowy Targ nie dzieli się formalnie na dzielnice.
Teren miasta podzielony jest na rejony ze względu na:
- naturalne bariery komunikacyjne(rzeki,tory kolejowe,główne drogi itd.),
- zwartość powierzchni,
- zróżnicowanie zagospodarowania terenu między rejonami.
- Stare Miasto i Śródmieście
- granica północna Czarny Dunajec
- granica południowa Aleje Tysiąclecia(droga krajowa nr 49)
- granica wschodnia Biały Dunajec
- granica zachodnia ul.Krakowska(droga krajowa nr 47(zakopianka))
- Równia Szaflarska(pot.Bloki)
- granica północna Aleje Tysiąclecia(droga krajowa nr 49)
- granica południowa granica miasta z wsią Szaflary
- granica wschodnia Biały Dunajec
- granica zachodnia ul.Krakowska(droga krajowa nr 47(zakopianka))
- Ibisor
- granica północna Czarny Dunajec
- granica południowa granica miasta z wsią Szaflary
- granica wschodnia ul.Krakowska(droga krajowa nr 47(zakopianka))
- granica zachodnia linia kolejowa nr 99(Chabówka-Zakopane)
- Bór
- granica północna Czarny Dunajec
- granica południowa granica miasta z wsią Szaflary
- granica wschodnia linia kolejowa nr 99(Chabówka-Zakopane)
- granica zachodnia granica miasta z wsią Zaskale
- Niwa i Dział
- granica północna granica miasta z wsiami Klikuszowa i Obidowa
- granica południowa Czarny Dunajec
- granica wschodnia Dział
- granica zachodnia granica miasta z wsiami Ludźmierz,Lasek i Trute
- Kowaniec i Kokoszków
- granica północna granica miasta z wsią Obidowa
- granica południowa Czarny Dunajec
- granica wschodnia granica miasta z wsią Waksmund
- granica zachodnia Dział
- Podmieścisko
- granica północna Dunajec
- granica południowa Aleje Tysiąclecia(droga krajowa nr 49 i droga wojewódzka nr 969)
- granica wschodnia granica miasta z wsią Waksmund
- granica zachodnia Biały Dunajec
- Czerwone(Lotnisko)
- granica północna Aleje Tysiąclecia(droga krajowa nr 49 i droga wojewódzka nr 969)
- granica południowa granica miasta z wsiami Szaflary i Gronków
- granica wschodnia granica miasta z wsiami Waksmund i Gronków
- granica zachodnia Biały Dunajec
| Rejon | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | Razem | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Powierzchnia | ha | 132 | 273 | 145 | 397 | 1001 | 2011 | 175 | 902 | 5036 |
| % | 2,62 | 5,42 | 2,88 | 7,88 | 19,88 | 39,93 | 3,47 | 17,91 | 100 | |
| Ludność | osoby | 3695 | 16370 | 1571 | 1411 | 3890 | 5110 | 1218 | 401 | 33666 |
| % | 11,09 | 49,15 | 4,72 | 4,24 | 11,68 | 15,34 | 3,66 | 0,12 | 100 | |
| Gęstość zaludnienia(osoby/km²) | 2799,24 | 5996,34 | 1083,45 | 355,42 | 388,61 | 254,10 | 696,00 | 4,43 | 668,51 | |
- Śródmieście
- Osiedle Bereki
- Osiedle Topolowe
- Równia Szaflarska(Bloki)
- Osiedle Suskiego
- Osiedle Polana Szaflarska
- Osiedle Witosa
- Ibisor
- Osiedle Bohaterów Tobruku
- Osiedle Tetmajera
- Bór
- Osiedle Bór
- Osiedle Na Skarpie
- Niwa i Dział
- Osiedle Buflak
- Niwa
- Osiedle Nowe
- Kowaniec i Kokoszków
- Osiedle J.Bednarskiego
- Osiedle Gazdy
- Kokoszków
- Kowaniec
- Osiedle Marfiana Góra
- Osiedle Oleksówki
- Osiedle Michała Rekuckiego
- Osiedle Robów
- Osiedle Szuflów
- Osiedle Willowe
- Osiedle Zadział
- Podmieścisko
- Osiedle Konfederacji Tatrzańskiej
- Osiedle Podmieścisko
Początki
Początki osadnictwa na terenach dzisiejszego Podhala sięgają XIII w.kiedy to z opactwa w Jędrzejowie przybyli tu cystersi.Założyli klasztor w Ludźmierzu,a w 1254 Bolesław Wstydliwy zezwolił im na zakładanie nowych osad.Już w 1233 wymieniana jest leżąca w tym miejscu osada o nazwie Stare Cło(Antiquum Theoloneum)lub Długie Pole.Była ona prawdopodobnie położona na prawym brzegu Białego Dunajca,na wschód od obecnego centrum miasta.Osada została założona przez cystersów ze Szczyrzyca,a lokowana na prawie niemieckim(magdeburskim)w 2.połowie XIII w.miała komorę celną przy szlaku handlowym ze Śląska na Węgry,którym wywożono sól i ołów,a sprowadzano wino.Jeszcze w 1338 znajdował się tam oddzielny kościół św.Leonarda,a sołtysem w tym czasie był człowiek o imieniu Günter.Według źródeł historycznych z XVII w.osada Nowy Targ(Novum Forum)została zniszczona przez Tatarów w 1287.Pierwsza wzmianka o istnieniu parafii,a zarazem Nowego Targu(lokowanego na prawie niemieckim)pochodzi z 1326.Po dojściu do władzy Kazimierz Wielki przejął własności cystersów.W ten sposób Nowy Targ,jak i całe Podhale,stał się w 1335 własnością królewską i tak zostało aż do rozbiorów.W 1337 zadecydowano o przeniesieniu miasta,w 1346 połączono go z leżącą niedaleko osadą Stare Cło,a Kazimierz Wielki nadał powtórny przywilej lokacyjny(22 czerwca).W ten sposób powstało nowe miasto z rynkiem i kościołem parafialnym(św.Katarzyny).Miasto zostało lokowane między Białym i Czarnym Dunajcem na 150 łanach frankońskich,które wcześniej należały do miejscowości Nowy Targ i Stare Cło.Zasadźcą był Dytrych,syn Dytrycha Szyi.Parafię w Starym Cle w 1350 przyłączono do parafii nowotarskiej,a od 1354 wymieniane są jako połączone.
Przywileje królewskie
Miasto,jako ważny ośrodek handlowy znajdujący się blisko granicy z Węgrami,otrzymywało od królów polskich wiele przywilejów.Dzięki temu mógł rozwijać się handel i rzemiosło.Król Kazimierz Wielki zwolnił nowotarżan od płacenia cła krakowskiego,a także pozwolił na organizowanie corocznego jarmarku na 25 XI(św.Katarzyny),który trwał osiem dni.W 1487 Kazimierz Jagiellończyk potwierdził dotychczasowe prawa miasta,nadał mu prawo magdeburskie i usunął ciężary prawa polskiego,a także ustanowił drugi jarmark w dniu 25 VII(św.Jakuba)oraz nadał przywilej organizowania czwartkowego targu,który odbywa się do dzisiaj.W 1494 Jan Olbracht potwierdził prawa i przywileje miasta.W 1521 Zygmunt Stary pozwolił wójtowi pobierać myto na drodze prowadzącej na Węgry przez Orawę w wysokości 1 grosza polskiego od wozu i 1 denara od konia,w zamian za naprawianie dróg i mostów.Od 1533 obcy kupcy nie mogli omijać miasta.Zwolniono wójta od świadczeń dla wojska.Zygmunt Stary pozwolił spółce,w której członkiem był Jan Burian z Nowego Targu poszukiwać metali w Karpatach i na Spiszu,a 1588 podobny przywilej nadał Zygmunt Waza.Wcześniej,w 1576 Stefan Batory potwierdził statut cechu rękodzielników.Od 1593 miasto miało prawo składu soli,ołowiu i śledzi,a od 1603 też wina.W 1613 Zygmunt Waza potwierdził statut cechu zbiorowego Nowego Targu.Król Jan Kazimierz wprowadził trzeci jarmark w Niedzielę Białą(pierwsza niedziela po Wielkanocy).Ostatni przywilej,pozwalający na organizowanie 12 jarmarków w roku,nadał król Stanisław August Poniatowski w 1772,gdy miasto było już pod obcą administracją.
Okres Rzeczypospolitej szlacheckiej
Pierwszymi wójtami Nowego Targu byli potomkowie zasadźcy Dytrycha.W 1424 wójt Mikołaj sprzedał wójtostwo staroście nowotarskiemu Ratułdowi.On i jego potomkowie łamali prawa chłopów,wciąż powiększali pańszczyznę,wprowadzali nowe daniny i robocizny i z tego powodu toczył się ciągły spór między mieszkańcami a kolejnymi starostami.Podobnie było też później za starostów Pieniążków,Komorowskich i Kazanowskich.W tym czasie,w 1448 powstał dekanat w Nowym Targu.Prawdopodobnie pod koniec XV w.postawiono kościół św.Anny.Na przełomie XV i XVI w.miasto liczyło ok.500 mieszkańców,w ciągu roku organizowano 7 jarmarków.Starostwo objęli członkowie rodziny Pieniążków,którzy zakładali nowe wsie i ostatecznie wykupili urząd wójta w 1525,łącząc go z urzędem starosty.W 1586 powstała w Nowym Targu komora celna w miejsce dawnej podkomory,podległej komorze w Myślenicach.W XVI w.miasto liczyło ok.800 mieszkańców.Na początku XVII w.powstało osiedle Gazdy.W 1616 starostą został Stanisław Witowski.W 1624 powstał w mieście pierwszy cech kuśnierski,a urząd starosty objął Mikołaj Komorowski.Zabiegał o zwiększenie dochodów z dzierżaw starostwa,co było przyczyną wielkiego niezadowolenia mieszczan i chłopów.Słali oni ciągle skargi na starostę,który jednak nic sobie nie robił z wyroków sądowych.Trwało to aż do jego śmierci w 1633.Następcą Komorowskiego został Tomasz Zamoyski,syn hetmana Jana Zamoyskiego.Następnie starostą był Adam Kazanowski,który usuwając sołtysów zwiększał liczbę folwarków.Przeciwko jego praktykom występowali górale nowotarscy.Później przez rok starostą był książę Jeremi Wiśniowiecki.Wówczas wydarzył się bunt Kostki Napierskiego,który był stronnikiem Chmielnickiego.16 czerwca 1651 wyprowadził on chłopów z Nowego Targu i zaatakował zamek w Czorsztynie.Został schwytany i zginął wbity na pal.W 1655 nowotarżanie wzięli udział w antyszwedzkim powstaniu pod wodzą Gabriela Woyniłłowicza.W latach 1650–1666 starostami byli Adam Kisiel,Jan Wielopolski,Władysław Łukowski,Michał Ossoliński i Stanisław Witowski.Następnie urząd ten przejęli Wielopolscy.Starościna Maria Wielopolska obniżyła robociznę chłopom i dała im przywilej propinacyjny.Później starostwo trafiło w ręce rodziny Wiśniowieckich i Radziwiłłów.Anna Radziwiłłowa wprowadziła na Podhalu gospodarkę czynszową.Na przełomie XVII i XVIII w.powstało osiedle Oleksowa(dziś Oleksówki).Wcześniej wypalany tam był węgiel drzewny.Około lat 50.XVIII w.miasto liczyło ok.1000 mieszkańców.W 1759 jezuici założyli w mieście misję.W 1766 Franciszek Rychter został ostatnim starostą nowotarskim.
Klęski dotykające miasto
Wraz ze schyłkiem Rzeczypospolitej szlacheckiej w XVII i XVIII w.następował powolny upadek Nowego Targu.Przyczyniały się do tego liczne nieszczęścia spadające na miasto.Pierwszy wielki pożar zdarzył się w 1601,niszcząc stare akta miejskie i większość budynków,w tym kościół parafialny,szpital,ratusz i dwór.W 1656 do Nowego Targu dotarli Szwedzi,który złupili i spalili,a wielu mieszkańców wymordowali.Kolejne pożary zdarzały się w latach 1673,1696,1710 i 1719,za każdym razem niszcząc przynajmniej połowę zabudowań,z czego ten ostatni ponownie zniszczył kościół.W 1710 w Nowym Targu wybuchła epidemia dżumy,natomiast w 1734,w czasie konfederacji barskiej miasto złupili Rosjanie.Ostatni wielki pożar zdarzył się w 1784 i zniszczył ponad 380 budynków,kościół i dwór.W 2.połowie XVIII w.miasto zaczęło podnosić się ze zniszczeń.W 1761 rozpoczęto renowację kościoła,a w 1767 wybudowano drewniany ratusz,istniejący do 2.połowy XIX w.Miał dwa piętra,a w jego podziemiach znajdowało się więzienie i skład wina.
Czas rozbiorów
Już w 1769 zastawione tereny Spisza administrowane przez Rzeczpospolitą zostały zwrócone przez Austrię Węgrom,rzekomo w celu utworzenia kordonu sanitarnego dla panującej wówczas w Polsce zarazy.Rok później również ziemia nowotarska znalazła się poza granicami Polski,na dwa lata przed I rozbiorem Polski.Wtedy tereny te zostały połączone z Galicją i trafiły pod administrację austriacką.Starostwo trafiło pod zarząd austriackiego prefekta,a jego majątek został skonfiskowany przez państwo(sprywatyzowano go później w 1819).Chociaż władze austriackie zachowały przywileje Nowego Targu,to miasto musiało opłacać świadczenia dla państwa i dostarczać rekrutów do armii.Po pożarze w 1784 starosta sądecki Austriak Tischirsch von Siegstetten zainicjował przebudowę miasta.Nadał miastu nowy plan siatki ulic,nie pokrywający się z dawnym układem budynków.Został wtedy powiększony rynek.W 1790 wyprowadzono cmentarz z centrum miasta,zgodnie z polityką józefinizmu.W 1.połowie XIX w.Nowy Targ i Podhale nawiedziła kolejna seria klęsk żywiołowych.W 1819 powstały odrębne władze miejskie,jednocześnie jednak miasto pozbawiono zarządu nad większymi majątkami ziemskimi.Zmieniło się to dopiero w 1854,kiedy to w Nowym Targu powstało starostwo.W 1840 miasto osiągnęło liczbę 2 tys.mieszkańców.W 1847 zakończył się trwający od połowy XVIII w.konflikt z Waksmundem o tereny na wschód od potoków:Kowańca i Białego Dunajca.Nowotarżanie wygrali,ponieważ waksmundzianie przedstawili sądowi sfałszowany akt lokacyjny swojej wsi.Po Wiośnie Ludów zniesiono pańszczyznę,a gdy Galicji przyznawano autonomię w 1867 powstał powiat z siedzibą w Nowym Targu oraz sąd.W 1872 miasto kupiło jaz na Czarnym Dunajcu,dzięki czemu możliwe było zbudowanie młyna,tartaku,browaru i elektrowni.Istniały także liczne młyny i folusze nad potokiem Kowaniec.Choć już w 1842 wybudowano szkołę ludową,to w 1880 ponad ½ mieszkańców nie umiała pisać i czytać.Od tego roku na terenie dzisiejszego lotniska znajdował się poligon cesarsko-królewskiej artylerii z twierdz w Krakowie i Przemyślu.W 1881 w mieście zaczęła działać straż ogniowa.Po 1884 powstał nowy murowany ratusz,o kształcie takim jak obecnie.W 2.połowie XIX w.miasto liczyło ok.5 tys.mieszkańców.Od 1892 działało w Nowym Targu Towarzystwo Gimnastyczne"Sokół",a w 1908 oddano do użytku budynek sokolni.Mieściło się tam m.in.kino.W 1897 przy dzisiejszym placu Słowackiego wybudowano nową szkołę powszechną,a w 1912 zburzono starą celem poszerzenia placu.W 1899 oddano do użytku linię kolejową Chabówka-Zakopane.Po 30 latach starań,w 1904 utworzono(pierwsze na Podhalu)gimnazjum o profilu humanistycznym,a w 1912 wybudowano bursę gimnazjalną dla uczniów spoza miasta.W 1911 powstał w Nowym Targu Związek Podhalan z prezesem Władysławem Orkanem,a od 1913 ukazywała się"Gazeta Podhalańska".W roku tym dzięki członkom"Sokoła"utworzono Związek Drużyn Podhalańskich,które weszły później w skład II Brygady Legionów.W 1914 oddano do użytku szpital,a miasto osiągnęło liczbę ponad 9 tys.mieszkańców.
I wojna światowa i dwudziestolecie międzywojenne
W czasie I wojny światowej u boku Austriaków walczyły drużyny strzeleckie Piłsudskiego,w tym drużyny podhalańskie pod wodzą Andrzeja Galicy.W gimnazjum nowotarskim zorganizowano szpital Czerwonego Krzyża.Po wybuchu wojny w więzieniu austriackim(obecnie Młodzieżowy Dom Kultury)przetrzymywany był przez krótki czas Włodzimierz Iljicz Lenin.Pod koniec 1914 r.Rosjanie zostali pokonani w bitwie pod Limanową,a w maju 1915 r.pod Gorlicami i zaczęli wycofywać się na wschód.W 1918 r.państwa centralne zostały pokonane na froncie zachodnim i w nocy z 31 października na 1 listopada Nowy Targ opanowały wojska polskie.Mieszkańcy miasta brali udział w walce o granice nowo powstałej Polski,wśród nich było 40 uczniów gimnazjum.W 1920 r.w Nowym Targu powstało Koło"Gorce"Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego.W mieście działało także Stronnictwo Narodowo-Demokratyczne i Polskie Stronnictwo Ludowe"Piast".Od 1921 do 1931 r.działało żeńskie Seminarium Nauczycielskie.W 1924 r.wybudowano pierwsze schronisko na Turbaczu(które spłonęło w 1933 r.)a w 1925 r.utworzono rezerwat"Na Czerwonem"(później"Bór na Czerwonem").Rok później wybudowano szkołę powszechną na Kowańcu.W 1927 r.powstał tartak,a w 1930 cegielnia i lotnisko nowotarskie.W tym samym roku poświęcono plac pod budowę nowego kościoła.W 1932 r.powstał klub sportowy Podhale Nowy Targ i budynek Komunalnej Kasy Oszczędności(dziś Urząd Miasta).W trakcie jego budowy odkryto kilka monet rzymskich z IV w.n.e.Miały one znaleźć się w zbiorach gimnazjum,a w czasie wojny zaginąć.W 1934 r.odsłonięto w Rynku pomnik Orkana,a w 1935 r.powstała Wysokogórska Szkoła Rolnicza w Kokoszkowie.
II wojna światowa
1 września 1939 r.około godziny 16.30 Nowy Targ zostały zajęty bez walki przez Niemców.W czasie okupacji Podhale stało się punktem przerzutu na Węgry ludzi będących w konflikcie z nową władzą i odcinkiem na trasie kurierów utrzymujących łączność rządu emigracyjnego w Londynie z polskim państwem podziemnym.Niemcy rozpoczęli wśród górali akcję germanizacyjną pod nazwą Goralenvolku.Miał być to tzw.naród góralski,który był różny od Polaków i pochodził tak jak Niemcy od Gotów.Na czele tych górali,którzy przyjęli kenkarty z literą"G"stanął Komitet Góralski(Goralisches Komitee)z prezesem Wacławem Krzeptowskim,mający siedzibę w Zakopanem.Jednak nie wszyscy górale poszli na współpracę z hitlerowcami i w 1941 r.Nowy Targ stał się siedzibą konspiracyjnej Konfederacji Tatrzańskiej na czele z Augustynem Suskim,mającą na celu walkę z Goralenvolkiem.Wydawała ona podziemne pisma"Na placówce","Wiadomości Polskie" i "Der freie Deutsche"(w języku niemieckim).Organizacja została rozbita w 1942 r.a jej członkowie wraz z przywódcą zostali aresztowani i zamordowani lub wywiezieni do Auschwitz.Części członków udało się jednak uciec do lasu,był wśród nich Józef Kuraś"Ogień".Na terenie więzienia nowotarskiego Niemcy wykonywali egzekucje.Od 1941 do 1942 r.w mieście istniało getto żydowskie.29 stycznia 1945 r.miasto zostało zajęte przez Armię Czerwoną,która wkroczyła do Nowego Targu od strony Kowańca,przeprowadzona przez Gorce przez oddział"Ognia".Zaskoczeni Niemcy wycofali się bez walki.W czasie II wojny światowej zginęło 130 nowotarżan narodowości polskiej i prawie cała ludność żydowska miasta.
Mniejszości etniczne
Pierwsi Żydzi pojawili się w Nowym Targu w czasie jego lokacji w 1346 r.Starosta Adam Kazanowski zasłynął jako pierwszy,który zaczął sprowadzać ich na Podhale.Społeczność żydowska dynamicznie się rozwijała,w 2.połowie XIX w.w Nowym Targu mieszkało ok.400 Żydów(7% ogółu ludności miasta),a u progu I wojny światowej ponad 1300(15%).Przed I wojną pobieranie myta za przejazd przez mosty na Czarnym i Białym Dunajcu było zajęciem Żydów,m.in.Szai Ajzensztoka,opisanego przez Jana Kasprowicza.W okresie międzywojennym prawie wszystkie kamienice w Rynku i większość sklepów znajdowały się w rękach żydowskich,byli oni właścicielami ok.30% podmiotów gospodarczych.W czasie okupacji Żydzi zostali skierowani do obozu pracy na Borze w Nowym Targu.Później Niemcy utworzyli w maju 1941 r.getto żydowskie w okolicach ulicy Krasińskiego,w którym zgromadzono ok.2500 ludzi.Zostało ono zlikwidowane 30 sierpnia 1942 r.Część Żydów wysłano do obozu koncentracyjnego w Bełżcu,a resztę rozstrzelano na miejscu na cmentarzu żydowskim.Dokonano egzekucji od 400 do 2000 osób,pochowanych później w masowym grobie.Jedynym Żydem,któremu udało się uciec z rozstrzeliwania był Dawid Grasgrin,przed wojną handlarz dorożkami i końmi.Ukrył się w miejscowości Czerwony Klasztor na Słowacji,a po wojnie powrócił do Nowego Targu.Został przewodniczącym Gminy Żydowskiej i rozpoczął starania o zwrot synagogi,która w okresie PRL-u zamieniona została na kino.W swoim domu przyjmował Żydów będących w drodze do Palestyny i powracających na Podhale po wojnie,gdyż ich własne domy zostały już zajęte.Został zastrzelony w swoim mieszkaniu 10 lutego 1946 r.przez"Ognia"(Józef Kuraś),członkowie oddziału"Ognia"ukradli mu 7500 złotych,konia i wóz.Obecnie istnieje Ziomkostwo Żydów Podhalańskich w Izraelu,które w 1990 r.ufundowało na kirkucie pomnik.W mieście istnieje także duża społeczność cygańska,należąca do Bergitka Roma.Pierwotnie mieszkali w Kotlarce nad Robowem,w dzielnicy Kowaniec,gdzie zajmowali się robieniem kotłów.W czasie Polski Ludowej zostali przeniesieni na osiedle Topolowe,gdzie mieszkają do dzisiaj.
Okres powojenny
Po wojnie władzę w mieście objęli komuniści.Na czele Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego miał stanąć Józef Kuraś ps."Ogień",który miał zastąpić dotychczasowego szefa,Stanisława Strzałkę.Kuraś został wezwany do krakowskiego WUBP,lecz zawrócił z drogi i podjął decyzję o powrocie"do lasu",w związku z rozkazem jego aresztowania przez komunistów.W 1949 r.w dawnym więzieniu,w którym przez kilka dni przebywał Lenin urządzono poświęcone temu wydarzeniu muzeum.Na placu Słowackiego postawiono pomnik żołnierzy radzieckich,dwukrotnie wysadzany tuż po wojnie przez antykomunistycznych partyzantów.W 1951 r.ukończono w stanie surowym budowę nowego kościoła,przerwaną w czasie okupacji,a w 1962 r.został on konsekrowany.W 1955 r.utworzono Nowotarskie Zakłady Przemysłu Skórzanego"Podhale",które w czasach swojej świetności zatrudniały ponad 10 tysięcy ludzi.Pod koniec lat 50.powstały pierwsze osiedla mieszkaniowe:Świerczewskiego(obecnie Topolowe),Zawadzkiego(obecnie Suskiego).W 1961 r.otwarto halę lodową,a już pięć lat później Podhale Nowy Targ po raz pierwszy zdobyło tytuł mistrza Polski.W latach 70.zbudowano przelotowe Aleje Tysiąclecia i "zakopiankę".W 1974 r.otwarto Powiatowy Dom Kultury,który trzy lata później otrzymał status Miejskiego Ośrodka Kultury.W 1979 r.na lotnisku nowotarskim mszę świętą odprawił papież Jan Paweł II.W tym samym roku rozpoczęto budowę nowego szpitala,która zakończyła się dopiero w 2008 r.Od 1985 r.trwa budowa hotelu"Skalny",jednego z najwyższych budynków w mieście.Utworzono prewentorium kolejowe im.Tadeusza Boya-Żeleńskiego na Kowańcu.Po 1989 r.w dawnym Domu Partii umieszczono Urząd Rejonowy,a później starostwo.W 1994 utworzono Euroregion Tatry z siedzibą po polskiej stronie w Nowym Targu.
Kalendarium
- 1326 Wiadomość o istnieniu osady Novum Forum,posiadającej kościół parafialny.
- 1346 Kazimierz III Wielki wydaje przywilej ponownej lokacji miasta Nowego Targu(22 czerwca).
- 1487 Kazimierz Jagiellończyk nadaje Miastu prawo do drugiego jarmarku w roku i targu tygodniowego w czwartki.
- 1525 Zygmunt I zezwala spółce górniczej,z udziałem Jana Buriana z Nowego Targu,na poszukiwanie metali w Karpatach.
- 1533 Nowy Targ otrzymuje przywilej zabraniający obcym kupcom omijać miasto.
- 1601 Wielki pożar(spłonęły m.in.kościół parafialny i stare akta miejskie).
- 1656 Zniszczenie miasta i wymordowanie znacznej części jego mieszkańców przez Szwedów.
- 1710 Podczas pożaru Miasta spłonęło 41 domów i kościół parafialny.
- 1770 Włączenie dóbr nowotarskich do Austrii.
- 1784 Wielki pożar strawił większość zabudowy miejskiej,w tym kościół parafialny i dwór starościński.Wytyczenie obecnego planu miasta.
- 1823 Otwarta zostaje pierwsza apteka w Nowym Targu.
- 1881 Utworzenie ochotniczej straży pożarnej.
- 1884 Powstaje gmach sądu powiatowego(założonego w 1867).
- 1886 Zakończenie budowy obecnego ratusza.
- 1898 Wybudowano elektrownię miejską.
- 1899
- Oddano do użytku linię kolejową Chabówka-Zakopane.
- Miasto posiada światło elektryczne(wcześniej niż Kraków)
- 1904 Rozpoczyna działalność Gimnazjum w Nowym Targu(wrzesień).
- 1911–1912 W Nowym Targu otwarto kino
- 1925 Utworzono rezerwat"Na Czerwonem"(później"Bór na Czerwonem").
- 1930 Powstanie lotniska
- 1932 Powstanie Klubu Sportowego Podhale Nowy Targ.
- 1933 Miasto odwiedza prezydent Ignacy Mościcki.
- 1934 I Międzynarodowy Wyścig Górski na Dunajcu.
- 1939 1 września około godz.16.30 wojska niemieckie zajmują miasto.
- 1941 Utworzenie Konfederacji Tatrzańskiej z siedzibą w Nowym Targu.
- 1942 Likwidacja getta nowotarskiego(30 sierpnia).
- 1945 Wyparcie z miasta wojsk niemieckich przez armię radziecką(29 stycznia).
- 1955 Rozpoczynają działalność Nowotarskie Zakłady Przemysłu Skórzanego.
- 1966 Podhale Nowy Targ po raz pierwszy zdobyło Mistrzostwo Polski w hokeju na lodzie.
- 1979 Wizyta papieża Jana Pawła II w Nowym Targu w czasie jego pierwszej pielgrzymki do kraju(8 czerwca).
- 1994 Założenie Euroregionu Tatry z siedzibą w Nowym Targu.
- 2004 Miasto odwiedza prezydent Słowacji Ivan Gašparovič.
- 2009 Miasto odwiedza prezydent Polski Lech Kaczyński.
- 2011 Miasto odwiedza prezydent Polski Bronisław Komorowski
Przez miasto przechodzi łącząca Kraków z Zakopanem droga krajowa nr 47,będąca częścią zakopianki.W Nowym Targu zaczyna się droga krajowa nr 49 prowadząca do przejścia granicznego do Słowacji w Jurgowie.W czerwcu 2010 roku ruszyła budowa wschodniej obwodnicy miasta,mającą odciążyć ruch w centrum miasta.Najbliższy port lotniczy to Port lotniczy Kraków-Balice
Komunikacja samochodowa
Drogi wojewódzkie:
- droga wojewódzka nr 957 Białka Jabłonka Nowy Targ
- droga wojewódzka nr 969 Nowy Targ Krościenko nad Dunajcem Stary Sącz
- 47 Chabówka Nowy Targ Zakopane
- 49 Nowy Targ Białka Tatrzańska Jurgów
Najbliższe porty lotnicze:
- Port lotniczy Kraków-Balice ok.80 km
Komunikacja kolejowa
Dworce i stacje:
- Nowy Targ(stacja czynna)
- Nowy Targ Fabryczny(przystanek zlikwidowany)
- Kraków Główny Sucha Beskidzka Chabówka Nowy Targ Zakopane nr. 97/98/99
- Nowy Targ Podczerwone(granica)Sucha Góra Orawska nr.135a(rozebrana)
- Nowy Targ Jurgów Podspady(granica)Tatrzańska Dolina Spiska Bela(projekt linii)
Za komunikację miejską w Nowym Targu odpowiada Miejski Zakład Komunikacji.Rocznie z usług miejskiego przewoźnika korzysta ok.2,5 miliona pasażerów.Ceny biletów normalnych/60 minutowych w zależności od strefy kształtują się w zakresie od 2,60 zł do 4,20 zł.Miejski Zakład Komunikacji oferuje również karnety na 10 przejazdów oraz bilety miesięczne.Uczniowie,studenci,renciści oraz emeryci posiadają prawo do zniżki wynoszącej 50%,natomiast osoby starsze powyżej 70.roku życia korzystają z usług MZK bezpłatnie.
Obecnie MZK Nowy Targ posiada 14 linii autobusowych,obsługujących miasto,jak i okoliczne miejscowości:
| Linia | Trasa |
|---|---|
| 0 | Linia okrężna |
| 1 | Zaskale Bór |
| 2 | Kowaniec Ludźmierz |
| 3 | ul.Waksmundzka Obidowa |
| 4 | Kowaniec Szaflary |
| 5 | Łopuszna ul.Ludźmierska |
| 6 | Szpital C.H.Alma |
| 7 | Kowaniec Ludźmierz Pyzówka |
| 8 | Kowaniec Klikuszowa Pyzówka |
| 9 | C.H.Alma Grel |
| 10 | Szpital Zaskale |
| 11 | Rynek Buflak |
| 12 | Wojska Polskiego Szpital Kowaniec Wojska Polskiego |
| 13 | Zajezdnia MZK oś.Niwa Szkoła |
Edukacja
Żłobki
- Żłobek"Raj Liska",Nowy Targ os.Nowe 31C
- Przedszkole Miejskie Nr 2,Nowy Targ-Kowaniec
- Przedszkole Miejskie Nr 4,Nowy Targ-Bór
- Przedszkole Ochronka Zgromadzenia Sióstr Serafitek pw.Dzieciątka Jezus,ul.Długa 13
- Przedszkole niepubliczne"Liwlandia"ul.Bolesława Wstydliwego 9
- Szkoła Podstawowa Nr 2,ul.M.Kopernika 28
- Szkoła Podstawowa Nr 3,Nowy Targ-Kowaniec
- Szkoła Podstawowa Nr 4,Nowy Targ-Niwa
- Szkoła Podstawowa Nr 5,ul.Wł.Orkana 17
- Szkoła Podstawowa Nr 6,Os.Na Skarpie 11
- Szkoła Podstawowa Nr 9,ul.Jana Pawła II 85
- Szkoła Podstawowa Nr 10,ul.Klikuszówka 30
- Szkoła Podstawowa Nr 11,pl.Evry 3
- Gimnazjum Nr 1,pl.Słowackiego 14
- Gimnazjum Nr 2,pl.Evry 3
- Publiczne Gimnazjum(dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim,umiarkowanym i znacznym),ul.Jana Pawła II 85
- Zespół Szkół Nr 1,pl.Słowackiego 13
- Zespół Szkół Nr 3,ul.Ludźmierska 32
- I Liceum Ogólnokształcące im.Seweryna Goszczyńskiego,pl.Krasińskiego 1
- Zespół Szkół Ekonomicznych,Nowy Targ Kowaniec 125
- Zespół Szkół Rolniczych im.A.Suskiego,ul.Kokoszków 71
- Zespół Szkół Technicznych im.St.Staszica,ul.Wojska Polskiego 9
- Zasadnicza Szkoła Zawodowa nr 5,ul.Jana Pawła II 85
- Zasadnicza Szkoła Zawodowa w Cechu Rzemiosł Różnych,ul.Szaflarska 9
- Szkoła Przysposabiająca do Pracy,ul.Jana Pawła II 85
- Podhalańska Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa,ul.Kokoszków 71
- Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie Zamiejscowy Ośrodek Dydaktyczny w Nowym Targu,pl.Krasińskiego 1
- Państwowa Szkoła Muzyczna I i II Stopnia im.Fryderyka Chopina,ul.Parkowa 12
- Uniwersytet Trzeciego Wieku
Nowy Targ jest centrum handlowym,komunikacyjnym i przemysłowym Podhala oraz południowej części Małopolski.Stanowi również ważny ośrodek handlu ze Słowacją.Miasto od początku swojego istnienia było związane z handlem oraz rzemiosłem.Już w średniowieczu było ważnym punktem na szlaku handlowym ze Śląska na Węgry.Nowy Targ posiadał prawo składowania soli,miedzi,ołowiu oraz wina,a w 1533 r.wydano przywilej mówiący,iż obcy kupcy nie mogą omijać miasta.Nadaj funkcjonuje słynny Nowotarski jarmark którego początki sięgają XIII wieku,gdy przywilej organizowania corocznego jarmarku nadał Kazimierz Wielki.Obecnie jarmarki odbywają się w czwartki oraz soboty na które tłumnie przyjeżdżają turyści chcący kupić wyroby regionalne,kożuchy a także Podhalańskie sery.Obecnie w Nowym Targu znajdują się liczne sklepy,supermarkety oraz centra handlowe.Swoje sklepy ma tu wiele krajowych oraz zagranicznych sieci,m.in.Alma,E.Leclerc,Castorama,Carrefour,Jysk.Siedziby na terenie Nowego Targu ma wiele firm usługowych,obejmujące swoim działaniem południową cześć Małopolski.Jedną z większych ról obok handlu i usług odgrywa przemysł a w szczególności przemysł skórzany.W czasach PRL W Nowym Targu działały Nowotarskie Zakłady Przemysłu Skórzanego"Podhale",które zatrudniały ok.10 tys osób.Obecnie w byłych zakładach NZPS swoje fabryki mają duże firmy obuwnicze Wojas i Demar oraz wiele mniejszych firm.Na terenie miasta znajduje się także wiele zakładów kuśnierskich produkujących słynne kożuchy i inne wyroby ze skóry.
Sport
Z Nowym Targiem związanych jest wielu utytułowanych sportowców i klubów sportowych.W mieście działa klub hokejowy Podhale Nowy Targ najbardziej utytułowany,wielokrotny mistrz Polski,Szarotka Nowy Targ jedenastokrotny mistrz Polski w unihokeju od roku 2000-2010.Do roku 2009 posiadający także sekcję piłki nożnej oraz Górale Nowy Targ(aktualny mistrz Polski w unihokeju).Sporty motorowe reprezentuje Auto Moto Klub Gorce Nowy Targ który jest najbardziej utytułowanym klubem trialowym w Polsce.Wychowankiem Auto Moto Klubu Gorce jest najlepszym zawodnik trialu,Tadeusz Błażusiak który jest mistrzem Europy z 2004 roku,a od niedawna startuje w zawodach enduro odnosząc już na początku spektakularne sukcesy.Aeroklub Nowy Targ posiada sekcję samolotową,szybowcową,paralotniarską i modelarską.Ponadto prowadzi szkolenia dla przyszłych pilotów samolotów i szybowców oraz skoczków spadochronowych.Z Nowego Targu pochodzi Ewa Pawlikowska,sześciokrotna Mistrzyni Świata i dziesięciokrotna Mistrzyni Polski w karate kyokushin.Prężnie rozwija się Klub Sportowy Gorce,który zrzesza wiele sekcji(tenis stołowy,koszykówka,szachy,unihokej,biegi narciarskie).Wiele sukcesów jest właśnie związanych z tenisem stołowym zespół kobiet w sezonie 2008/2009 wywalczył awans do ekstraklasy,natomiast mężczyźni grają w 2 lidze.Kilku zawodników odniosło i odnosi sukcesy w zawodach ogólnopolskich indywidualnych oraz jest w kadrze Polski(m.in.Maja Krzewicka i Izabela Godlewska,które są medalistkami Mistrzostw Polski,a także Mikołaj Kierski,który w sezonie 2006/2007 był wicemistrzem Polski w mikście kadetów,a indywidualnie był w czołowej ósemce).Stolica Podhala jest miastem w którym jest najwięcej w Polsce olimpijczyków przypadających na 1000 mieszkańców.Jest ich 43 w tym 38 hokeistów.W Nowym Targu podczas Zimowej Uniwersjady w 1993 i 2001 roku w Miejskiej Hali Lodowej rozgrywano mecze w hokeju na lodzie.
Kluby sportowe
- Podhale Nowy Targ hokej na lodzie,short–track,unihokej
- Klub Hokejowy Podhale Amatorzy Nowy Targ hokej na lodzie
- KS Szarotka Nowy Targ unihokej,piłka nożna
- KS Gorce Nowy Targ tenis stołowy,koszykówka,unihokej,biegi narciarskie,szachy
- KS Górale Nowy Targ unihokej
- NKP Podhale Nowy Targ piłka nożna
- Aeroklub Nowy Targ sporty lotnicze
- Auto Moto Klub Gorce trial motorowy
- Stowarzyszenie Sportów Walki KROKUS Nowy Targ sporty walki
- RC Model Sport Nowy Targ modelarstwo
- Yacht Club Polski Nowy Targ żeglarstwo
- Podhalańskie Towarzystwo Żeglarskie Nowy Targ żeglarstwo
- Kelly's Team Górskie Orły Nowy Targ kolarstwo górskie
- Stowarzyszenie Sportowe Karate Yokozuna Karate
- UKS GIMPEL Nowy Targ lekkoatletyka
- Miejska Hala Lodowa znajduje się przy ulicy Parkowej.Swoje mecze rozgrywają tutaj klub hokejowy Podhale Nowy Targ,MMKS Podhale Nowy Targ oraz amatorskie drużyny hokejowe.Miejska Hala Lodowa została wybudowana 1952 roku i od tego czasu przeszła wiele remontów oraz modernizacji.Obecnie MHL posiada pojemność 3.500 tys.Przy hali znajdują się boiska do piłki nożnej,koszykówki i siatkówki oraz tor lodowy.Najważniejsze imprezy które miały miejsce na nowotarskim lodowisku to Zimowa Uniwersjada 1993 i 2001,turniej przedkwalifikacyjny do Igrzysk Olimpijskich w 2004 roku z udziałem Polski,Holandii,Litwy i Chorwacji.
- Stadion Miejski im.Józefa Piłsudskiego mieści się przy ulicy Kolejowej,posiada pełnowymiarowe boisko piłkarskie oraz bieżnię.
- Hala Sportowa KS Gorce al.Tysiąclecia.Przy hali sportowej znajduje się boisko piłkarskie z bieżnią oraz kortami tenisowymi
- Basen Miejski plac Evry(w budowie)
- Wyciągi narciarskie Długa Polana oraz Zadział
- lotnisko Nowy Targ
- Tor Auto Moto Klubu Gorce
- Skatepark al.Solidarności
- Narciarskie trasy biegowe
- Miejska Hala Sportowa nowo wybudowana hala przy Szkole Podstawowej na Os.Niwa.W niej swe mecze rozgrywają Mistrz Polski Seniorów w unihokeju Madex Górale oraz Vicemistrz Worwa Szarotka i inne unihokejowe kluby.
- Muzeum Podhalańskie im.Czesława Pajerskiego
- Młodzieżowy Dom Kultury
- Miejski Ośrodek Kultury
- Spółdzielczy Dom Kultury przy ul.Kopernika
- Galeria Jatki,Małopolskie Biuro Wystaw Artystycznych
- Galeria"Stara Kotłownia"
- Kino"Tatry"
- DKF"Kabina"
Większość mieszkańców Nowego Targu stanowią wyznawcy Kościoła rzymskokatolickiego.
Nowotarskie kościoły:
- Kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa,al.Tysiąclecia 39
- Kościół św.Katarzyny,ul.Kościelna 1
- Kościół św.Brata Alberta,Nowy Targ-Niwa
- Kościół MB Anielskiej,Nowy Targ-Kowaniec
- Kościół Kr.Jadwigi,Nowy Targ-Bór
- Kościół Jana Pawła II,ul.Szaflarska 160
- Kościół św.Anny
- Kaplica Matki Boskiej Królowej Gorców,pod Turbaczem
Przyroda i turystyka
Nowy Targ leży w północnej części Podhala we wschodniej części Kotliny Orawsko-Nowotarskiej,u podnóża Gorców pomiędzy Białym a Czarnym Dunajcem.Obie te rzeki są dopływami powstającego tu Dunajca stanowiącego prawy dopływ Wisły.Stąd wyrusza słynny spływ kajakowy im.Tadeusza Pilarskiego,będący jedną z największych i najstarszych imprez tego typu w Europie.Miasto jest doskonałą bazą dla turystyki pieszej,rowerowej,narciarskiej,kajakowej,ekstremalnej czy motorowej.Położenie Nowego Targu sprawia,że jest miastem o bogatych walorach turystycznych.Najbliżej znajduje się pasmo Gorców z najwyższym szczytem Turbaczem(1314 m n.p.m.)W niewielkiej odległości od miasta jest Jezioro Czorsztyńskie które zadowoli miłośników sportów wodnych.Na zachód od Nowego Targu znajduje się masyw Babiej Góry a na południe Tatry.W tych obszarach znajdują się 4 parki narodowe:Gorczański Park Narodowy,Tatrzański Park Narodowy,Babiogórski Park Narodowy i Pieniński Park Narodowy.Miłośników sportów zimowych zadowolą wyciągi narciarskie Zadział oraz Długa Polana znajdujące się w dzielnicy Kowaniec a także niewielka odległość do dużych ośrodków narciarskich takich jak Białka Tatrzańska oraz Bukowina Tatrzańska.W 2006 roku program turystyczny"Instynkt Tropiciela"telewizji TV4 przyznał Nowemu Targowi nagrodę"turystycznego odkrycia roku"
Ochrona przyrody
- Gorczański Park Narodowy utworzony w 1981 roku,obejmuje centralne pasmo Gorców,m.in.masywy Turbacza i Gorca.Na terenie Parku występuje wiele gatunków zwierząt wpisanych do Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt.Są to m.in:traszka karpacka,niedźwiedź brunatny,podkowiec mały,popielica,rzęsorek mniejszy,ryś,wilk,żbik.Symbolem parku jest Salamandra plamista(Salamandra salamandra)
- Bór na Czerwonem rezerwat ścisły znajdujący się na terenie Nowego Targu założony w 1925 roku.Na jego terenie chroni się roślinność torfowiskową.Najcenniejszymi gatunkami roślin które występują w rezerwacie są podbiałek alpejski,sosna drzewokosa,widłak jałowcowaty i widłak goździsty.
- niebieski na Bukowinę Obidowską
- zielony przez Polanę Brożek i Bukowinę Waksmundzką na Turbacz
- żółty przez Polanę Rusnakową i Bukowinę Miejską na Turbacz
- zielony przez Bukowinę Obidowską i Obidową na Stare Wierchy
- czarny przez Bukowinę Obidowską na Bukowinę Miejską
- Kościół pod wezwaniem św.Anny
- Kościół pod wezwaniem św.Katarzyny Aleksandryjskiej
- Pomniki
- Rynek i ratusz
Miasta partnerskie
Miasta partnerskie:
- Radevormwald Niemcy
- Kieżmark Słowacja
- Évry Francja
- Roverbella Włochy
Nowy Targ,Szaflary
Urodzeni w Nowym Targu
- Juliusz Wojciech Bełtowski rzeźbiarz i malarz,profesor lwowskiej Państwowej Szkoły Przemysłowej.
- Tadeusz Błażusiak sportowiec
- Stefan Chowaniec hokeista
- Ryszard Czerwiec piłkarz
- Wojciech Czepiel dyrygent
- Józef Fryźlewicz aktor,dramatopisarz
- Paweł Gędłek aktor
- Zbigniew Gołąb językoznawca,slawista
- Grażyna Jaskierska rzeźbiarz,pedagog
- Stanisław Jaskułka aktor
- Hipolit Lipiński malarz
- Zofia Kilanowicz śpiewaczka operowa
- Dawid Kubacki sportowiec,skoczek narciarski
- gen.bryg.Janusz Nosek szef Służby Kontrwywiadu Wojskowego
- Jan Kanty Pawluśkiewicz kompozytor
- Wiktor Pysz hokeista,trener
- Michał Rekucki malarz i rzeźbiarz
- Stanisław Snopek komentator sportowy
- Andrzej Szeląg komentator sportowy
- Bartłomiej Topa aktor
- Leopold Trepper szpieg z okresu II wojny światowej
- Andrzej Waligórski poeta,satyryk
- Janusz Stokłosa pianista i kompozytor
- Walenty Ziętara hokeista
- Zbigniew Klimowski skoczek narciarski,trener
Bardzo ciekawy wpis. Jestem pod wrażeniem !
OdpowiedzUsuńwg mnie jest git
OdpowiedzUsuńFajny, wyczerpujący wpis. Pozdrawiamy Cyberiusz https://cyberiusz.pl/strony-internetowe-nowy-targ
OdpowiedzUsuń