| Środowisko naturalne |
- użytki rolne:61%
- użytki leśne:10%
Demografia
Dane z 30 czerwca 2012:
| Opis | Ogółem | Kobiety | Mężczyźni | |||
|---|---|---|---|---|---|---|
| jednostka |
| osób |
| % |
| osób |
| % |
| osób |
| % |
| populacja |
| 28628 |
| 100 |
| 13734 |
| 48 |
| 14894 |
| 52 |
| gęstość zaludnienia(mieszk./km²) |
| 1215 |
| 583 |
| 632 |
Data powstania miasta jest niepewna.Kromer podaje rok 1355.Prawdopodobnie miasto początkowo osadzone na prawie polskim,od 1417 roku na prawie niemieckim.Wg kronik Marcina Kromera roku 1354 Dersław I Karwacjan otrzymał od króla Kazimierza Wielkiego przywilej utworzenia miasta Gorlic u zbiegu rzek:Ropy i Sękówki.Zgodnie z zapiskami zawartymi w tych kronikach pierwsi osadnicy przybyli z miasta Görlitz na Łużycach.W drugiej połowie XVI wieku dziedzicami Gorlic została rodzina Pieniążków herbu Odrowąż.W 1625 roku połowę miasta wykupiła rodzina Rylskich będących w czasie"potopu"po stronie najeźdźcy,natomiast Pieniążkowie byli stronnikami króla Jana Kazimierza.Pod władaniem Pieniążków i Rylskich Gorlice były jednym z ważnych ośrodków kalwinizmu w Polsce.Miasto Gorlice szybko stało się ośrodkiem rzemieślniczo-handlowym.W XIX wieku region gorlicki stał się kolebką przemysłu naftowego.W latach 1853-1858 swoją pracownię miał tutaj Ignacy Łukasiewicz,farmaceuta,konstruktor lampy naftowej,ojciec przemysłu naftowego.W 1895 roku założyciele spółki"Bergheim i Mac Garvey",Kanadyjczyk William Henry Mac Garvey i austriacki bankier Johan Bergheim uzyskali koncesję na założenie Galicyjskiego Karpackiego Naftowego Towarzystwa Akcyjnego z siedzibą w Gliniku Mariampolskim,a ich zakład zaczął funkcjonować jako samodzielna Fabryka Maszyn i Narzędzi Wiertniczych w Gliniku Mariampolskim.W 1865 Gorlice stały się miastem powiatowym.Od tego czasu wyraźnie widoczny staje się proces rozwoju miasta,przejawiający się m.in.założeniem Parku Miejskiego(otwarcie w 1900 r.),powstaniem szpitala i pierwszych szkół średnich(Seminarium Nauczycielskie dla dziewczyn 1904 r.Gimnazjum 1906 r.)
I wojna światowa
Rozwój miasta przerwała pierwsza wojna światowa.Pod Gorlicami,po wielkiej bitwie 2 maja 1915 r.został przerwany front rosyjski.Gen.Tadeusz Rozwadowski jako dowódca 12 Brygady Artylerii w 12"Krakowskiej"Dywizji Piechoty odegrał jedną z kluczowych ról w tej majowej bitwie.Za główne źródło sukcesu 12 DP w pierwszym dniu bitwy,uznano współdziałanie artylerii z piechotą.Dokonany przez artylerię 12 DP wyłom w linii obronnej wroga zaczął się rozszerzać,co umożliwiło zdobycie Gorlic.Rozwadowski zastosował nowy sposób użycia artylerii i należy do twórców i prekursorów tzw.Ruchomej zasłony ogniowej,polegającej na tym,że ogień artyleryjski postępował tuż przed atakującą piechotą.Metoda ta bardzo szybko weszła na trwałe do niemieckiego regulaminu walki jako tzw.Feuerwalze,a do francuskiego jako barrage roulant i zastąpiła stosowane wcześniej wielogodzinne ostrzeliwanie pozycji wroga,po których następował pochłaniający liczne ofiary szturm wojsk.17 maja pod Jarosławiem Rozwadowski takim samym systemem,jaki zastosował pod Gorlicami,czyli ogniem artylerii,powstrzymał kontrnatarcie Rosjan.Wprawiło to w zachwyt cesarza niemieckiego Wilhelma II.Jednak na skutek samej bitwy,a także trwających 126 dni poprzedzających ją walk pozycyjnych zniszczeniu uległa większość zabudowy Gorlic.
II wojna światowa
7 września 1939 r.na obszar powiatu gorlickiego wkraczają wojska niemieckie.Burmistrzem Gorlic zostaje w tym czasie Andrzej Kwaskowski,aktywny członek ruchu oporu.Ludność Gorlic dotknięta została różnymi formami represji ze strony okupanta.Już 21 sierpnia 1940 r.zorganizowana została pierwsza uliczna łapanka w której zostało aresztowanych 60 mieszkańców miasta,wywiezionych następnie do obozu koncetracyjnego w Oświęcimiu.W 1942 r.zatrzymano,a następnie wywieziono do III Rzeszy uczniów byłego gimnazjum.Tragiczny był los gorlickich Żydów.Byli oni wywożeni do obozów koncentracyjnych drogą kolejową.W październiku 1941 r.zostało utworzone getto,które zlikwidowane ostatecznie zostało w sierpniu 1942.Jednocześnie nie zabrakło wsród ludzi woli samozorganizowania się w zbrojny opór przeciwko hitlerowskiemu okupantowi.W 1939 r.powstaje obwód Gorlice Związku Walki Zbrojnej,natomiast w 1942 r.powstaje Sztab Obwodu AK Gorlice.Równocześnie odbywają się tajne komplety.19 stycznia 1945 r.dokładnie o godzinie 16:30,Gorlice zostały zajęte przez wojska radzieckie.W bezpośrednich walkach o miasto zginęło 60 czerwonoarmistów.Na terenie działały Bataliony Chłopskie oraz Armia Krajowa.
Walki z UPA
Według UPA terenami należnymi Ukrainie były ziemie leżące na wschód i południe od linii Włodawa Chełm Zamość Przeworsk Brzozów Krosno Gorlice.Część tych terenów,które znalazły się za linią Curzona nazywano"Zakierzońskim Krajem".Na obszarze tym Ukraińcy stworzyli własną nielegalną administrację podziemną.
Na terenie powiatu gorlickiego w 1945 roku UPA dysponowała trzema kompaniami(sotniami):
- Sotnia"Lisa"180 strzelców(striłciw)
- Sotnia"Brodycza"(Romana Horobelskiego)100 strzelców
- Sotnia"Smyrnego"(Michała Fedaka)150 strzelców
Sotnia"Brodycza"w czasie swej działalności na terenie powiatu gorlickiego dokonała:
- napad na lokal Komisji Wyborczej w Śnietnicy
- trzykrotny napad na wieś Regetów Wyżny
- napad na lokal Komisji Wyborczej w Uściu Ruskim
- spalenie wsi Czarne
- podpalenia w Zdyni i Smerekowcu
- napad na wieś Gładyszów
- napad i podpalenie we wsi Klimkówka.
Toponimika nazwy
Etymologia nazwy miasta jest niejasna.Próby jej ustalenia podjął Józef Barut w swym opracowaniu monograficznym na temat Gorlic.Najstarsza nazwa odnotowana przez Długosza brzmi"Gardlicza".Marcin Kromer w swej kronice nazywa miasto"Gorlicza" i łączy jej powstanie z osadnikami ze Zgorzelca.Wg Baruta w zachowanych w Archiwum Miejskim w Gorlicach wyciągach z ksiąg ziemskich i grodzkich bieckich,sądeckich i czchowskich od 1401 roku nazwa Gorlicza przeważa liczebnie nad Gorlice.Większość późniejszych źródeł powiela wersję Marcina Kromera ale pojawiają się też opinie,że choć do miasta przybyli osadnicy ze Zgorzelca to nazwa jest jednak lokalna a nie patronimiczna.Powołując się na teksty Wacława Potockiego Barut sugeruje,że pierwotnie nazwa była rodzaju żeńskiego podobną do okolicznych(Ropica,Moszczenica,Nowica,Banica,Osobnica).W nazewnictwie rusińsko-łemkowskim nazwa Gorlic to Horłycia czyli gardło.
Etnografia okolic Gorlic
Doliny Ropy i Sękówki były częścią szlaków handlowych o czym świadczyć mogą znaleziska archeologiczne.Jedną z najwcześniejszych osad tych terenów jest Stróżówka pochodząca z czasów Bolesława Chrobrego.Przypuszcza się,że mogła ona powstać w ramach umacniania granicy z Czechami.Według Marcina Kromera w roku 1354 Dersław I Karwacjan otrzymał od króla Kazimierza Wielkiego przywilej utworzenia miasta Gorlice u zbiegu rzek:Ropy i Sękówki.Zgodnie z zapiskami zawartymi w kronikach pierwsi osadnicy przybyli z miasta Görlitz na Łużycach.W roku 1816 Tomasz Święcki,a następnie Adam Naruszewicz(wyd.z 1836)napiszą,że"całe Podgórze Ruskie i Małopolskie,tudzież inne miejsca pograniczne,różnych teraz rzemieślników pełne,są to osady pierwiastkowe tego dobroczynnego króla(Kazimierza Wielkiego).Język tych ludzi nieco przygrubszy,a jakieś ze Szląskiem,Morawskiem,Czeskim i Pruskim podobieństwem mający,dowodem jest pierwszej ich ojczyzny.Stąd też poszły owe zniemczone od nowych osadników,lub na nowo nadane miastom Polskim i Ruskim,Lambergi,Frawensztadu,Łańcuta,Pilsna,Gorlicy,i tym podobne nazwiska".W roku 1869 okolice Gorlic opisał m.in.Wincenty Pol:"Na obszarze Wisłoki uderza nas fakt inny;całą tę okolicę,którą obszar Wisłoki,Ropy,Jasły,Jasełki i średniego Wisłoka zajmuje,osiedli tak zwani Głuchoniemcy od dołów Sanockich począwszy, to jest od okolicy Komborni,Haczowa,Trześniowa aż po Grybowski dział:Gorlice,Szymbark i Ropę od wschodu na zachód,ku północy aż po ziemię Pilźniańską która jest już ziemią województwa Sandomierskiego.Cała okolica Głuchoniemców jest nowo-siedlinami Sasów;jakoż strój przechowali ten sam co węgierscy i siedmiogrodzcy Sasi.Niektóre okolice są osiadłe przez Szwedów,ale cały ten lud mówi dzisiaj na Głuchoniemcach najczystszą mową polską dijalektu małopolskiego i lubo z postaci odmienny i aż dotąd Głuchoniemcami zwany,nie zachował ani w mowie ani w obyczajach śladów pierwotnego swego pochodzenia,tylko,że rolnictwo stoi tu na wyższym stopniu,a tkactwo jest powołaniem i głównie domowem zajęciem tego rodu".
Administracja
Burmistrzowie Gorlic:
- Wojciech Biechoński(1887-1902)
- Andrzej Kwaskowski(1934-1944)
- Krzysztof Gomoła(1990-1992)
- Stanisław Szura(1992-1998)
- Józef Abram(1998-2002)
- Kazimierz Sterkowicz(2002-2010)
- Witold Kochan(od 2010)
- Osiedle Nr 1"Starówka"
- Osiedle Nr 2"Magdalena"
- Osiedle Nr 3"Kromera"
- Osiedle Nr 4"Mariampol"
- Osiedle Nr 5"Młodych"
- Osiedle Nr 6"Zawodzie"
- Osiedle Nr 7"Sokół"
- Osiedle Nr 8"Korczak"
- Osiedle Nr 9"Górne"
- Osiedle Nr 10"Skrzyńskich"
- Osiedle Nr 11"Łysogórskie"
- Osiedle Nr 12"Krasińskiego"
Miasto jest ośrodkiem przemysłu naftowego,maszynowego i drzewnego.W Gorlicach mieści się obszar przemysłowy podlegający Specjalnej Strefie Ekonomicznej EURO-PARK MIELEC.
Lista przedsiębiorstw w mieście których obrót roczny wynosi powyżej 25 milionów złotych:
- Grupa Kapitałowa"Glinik"S.A.
- Przedsiębiorstwo Materiałów Izolacyjnych"Matizol"S.A.(wchodzi w skład Grupy Boryszew S.A.)
- Gorlickie Przedsiębiorstwo Przemysłu Drzewnego"Forest"Sp.z o.o.
- SEVERT Polska Sp.z o.o.
Transport
Drogi krajowe i wojewódzkie
- Droga krajowa nr 28 Zator Wadowice Nowy Sącz Gorlice Biecz Jasło Krosno Sanok Medyka.
- Droga wojewódzka nr 977 Tarnów Gromnik Gorlice Konieczna.
- Droga wojewódzka nr 993 Gorlice Folusz Nowy Żmigród Dukla.
- Droga wojewódzka nr 979 Gorlice Moszczenica.
Linie kolejowe:
- Linia kolejowa nr 108 Stróże-Krościenko
- Linia kolejowa nr 110 Gorlice Zagórzany-Gorlice(linia w całości położona na terenie miasta Gorlice)
- Gorlice Zagórzany nieczynna od 01.01.2010
- Gorlice(nieczynna)
- Gorlice Glinik(przystanek kolejowy; nieczynny)
Komunikacja miejska
W Gorlicach kursuje 10 linii autobusowych MZK.Obsługują one również sąsiednie miejscowości(Bystra,Dominikowice,Kobylanka,Kryg,Kwiatonowice,Libusza,Owczary,Siary,Zagórzany).
Transport lotniczy
Najbliższe międzynarodowe porty lotnicze znajdują się w Rzeszowie-Jasionce(108 km),oraz Krakowie-Balicach(179 km).W 2012 przy ul.Węgierskiej otworzono sanitarne lądowisko.
Edukacja
- Przedszkola
- Miejskie Przedszkole nr 1,ul.Jagiełły 9
- Miejskie Przedszkole nr 3,ul.Potockiego 7
- Miejskie Przedszkole nr 4,ul.Broniewskiego 11
- Miejskie Przedszkole nr 5,ul.Krakowska 11
- Miejskie Przedszkole nr 8,ul.Hallera 17
- Niepubliczne Przedszkole Sióstr Felicjanek,ul.Krasińskiego 21
- Niepubliczne Przedszkole Sióstr Służebniczek,ul.Jezierskiego 3
- Niepubliczne Przedszkole"Chatka Misia Uszatka",ul.Wyszyńskiego 21
- Niepubliczne Przedszkole"Wesołe Skrzaty",ul.Dukielska 73
- Niepubliczne Przedszkole Specjalne Caritas,ul.Konopnickiej 21
- Miejskie zespoły szkół(szkoły podstawowe i gimnazja)
- Miejski Zespół Szkół nr 1 w Gorlicach im.ks.Stanisława Konarskiego,ul.Piękna 9
- Miejski Zespół Szkół nr 3 im.św.Jana Kantego,ul.Wyszyńskiego 16
- Miejski Zespół Szkół nr 4,ul.Krasińskiego 9
- Miejski Zespół Szkół nr 5 im.ks.Jana Twardowskiego,ul.Krakowska 5
- Miejski Zespół Szkół nr 6,ul.Hallera 79
- Szkoły ponadgimnazjalne
- Zespół Szkół nr 1 im.I.Łukasiewicza,ul.Wyszyńskiego 18
- I Liceum Ogólnokształcące im.M.Kromera,ul.Kromera 1
- Zespół Szkół Ekonomicznych im.Jana Pawła II,ul.Ariańska 3
- Zespół Szkół Technicznych im.W.Pola,ul.Michalusa 6
- Zespół Szkół Zawodowych im.K.Pułaskiego,ul.Niepodległości 5
- Szkoły wyższe
- Wydział zamiejscowy Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie,ul.Niepodległości 5
- Wydział zamiejscowy Małopolskiej Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Tarnowie
Prasa
- Gazeta Krakowska Gazeta Gorlicka
- Echo Gorlic
- Kurier Gorlicki
- Tygodnik Gorlicki
- Kwartalnik Gorlicki
Rozgłośnie lokalne i regionalne posiadające siedzibę bądź redakcję w Gorlicach:
- Polskie Radio Kraków oddział Gorlice
- Radio AM Gorlice
- Regionalna Telewizja Gorlicka
- Telewizja internetowa Gorlice.TV
Z wieży gorlickiego ratusza codziennie w południe odgrywany jest hejnał"Beskidzkie Echo".Wychodnie skałek piaskowcowych w centrum miasta,w parku miejskim oraz skałki znajdujące się poniżej cmentarza wojskowego Gorlice-Sokół(nr 88)z okresu I wojny światowej.Gorlice są jednym z głównych punktów na trasie Karpacko-Galicyjskiego Szlaku Naftowego,powstałego dla upamiętnienia faktu,że ten region stał się kolebką światowego przemysłu naftowego.4 czerwca 2010 Gorlice i okolice dotknęła katastrofalna powódź.Woda która pojawiła się w nocy po opadach spowodowała wylanie Stróżowianki,Ropy i Sękówki.W wyniku powodzi zalany został park miejski,targ,Zawodzie,Zagórzany,Biecz.Najgorzej było na Zawodziu a także w okolicach parku miejskiego ulicy Konopnickiej i Tuwima.
Sport
Większe kluby sportowe
- GKS Glinik piłka nożna
- Miejski Klub Sportowy w Gorlicach koszykówka
- KRS Ekstrim siatkówka kobiet
- Gorlicki Klub Piłki Siatkowej siatkówka mężczyzn
- MKS Radość tenis stołowy
- Gorlicki Klub Zapaśniczy zapasy
- LKS Pogórze podnoszenie ciężarów
- Maraton Gorlice klub biegaczy
- Klub Narciarski Magura P&P Gorlice
- Stadion OSiR piłka nożna
- Hala Widowiskowo-Sportowa OSiR przystosowana do uprawiania dyscyplin sportowych:piłka ręczna,piłka nożna,koszykówka,siatkówka,badminton,tenis stołowy,unihok
- Kryta Pływalnia"Fala"
- Basen sezonowy(odkryty)OSiR
- Sztuczne lodowisko OSiR
- Sala gimnastyczna Międzyszkolny Ośrodek Sportowy
- Korty tenisowe
- Strzelnica Rejonowy Ośrodek Szkolenia LOK
- Szlak zielony:Gorlice Ożenna od stacji PKP w Gorlicach przez:Wapienne,Magurę Wątkowską,Nowy Żmigród
- Szlak niebieski:Bartne Szalowa
-
- –od stacji PKP w Gorlicach przez:Łysą Górę do Szalowej
- – od stacji PKP w Gorlicach przez:Magurę Małastowską do Bartnego
- Szlak żółty:Gorlice stacja PKP Bartnia Góra(góra)Bielanka Miejska Góra Ropa Wawrzka Florynka Jamnica
- od ul.Korczaka cmentarz nr 91 Stróżówka(szlak cmentarny poprowadzony tak jak szlak niebieski)
Katolickie
- Kościół Rzymskokatolicki
- Bazylika Narodzenia Najświętszej Marii Panny i Sanktuarium Pana Jezusa w Więzieniu w Gorlicach
- parafia św.Andrzeja Boboli
- parafia św.Jadwigi Królowej
- parafia Matki Bożej Nieustającej Pomocy
- parafia św.Wawrzyńca Diakona i Męczennika w Zagórzanach(diecezja tarnowska)kaplica filialna pw.Niepokalanego Serca Matki Bożej os.Skrzyńskich w Gorlicach
- Kościół greckokatolicki
- Parafia Przemienienia Pańskiego
- Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny
- Katedralna Parafia Świętej Trójcy
Protestanckie
- Kościół Zielonoświątkowy
- Zbór w Gorlicach
- Ewangeliczna Wspólnota Zielonoświątkowa
- Zbór w Gorlicach
- Kościół Adwentystów Dnia Siódmego
- Zbór w Gorlicach
- Świadkowie Jehowy
- Zbór w Gorlicach,Sala Królestwa
Nad miastem góruje cmentarz nr 91 na Górze Cmentarnej,a w okolicach Gorlic znajduje się wiele rozrzuconych po lasach i wzgórzach cmentarzy wojskowych z okresu I wojny światowej.Niektóre to prawdziwe arcydzieła architektury cmentarnej.
Cmentarze z I wojny w ramach"gniazda Gorlice"
- nr 87(Cmentarz Na Pocieszce)ul.Łokietka(żółty szlak turystyczny do Bielanki)
- nr 88 Gorlice-Sokół(zielony szlak turystyczny do Wapiennego)
- nr 89 ul.Kopernika(nieistniejący,szczątki żołnierzy przeniesiono,w latach 1961-62,na cmentarz na Górze Cmentarnej).
- nr 90 na zachodnim stoku Góry Cmentarnej(nieistniejący),znajdujący się na terenie cmentarza żydowskiego.
- nr 91 na szczycie Góry Cmentarnej
- nr 98 Gorlice-Glinik.
- Muzeum Dwory Karwacjanów i Gładyszów oddział Galeria Sztuki"Dwór Karwacjanów"ul.Wróblewskiego 10;
- Muzeum Regionalne PTTK im.Ignacego Łukasiewicza ul.Wąska 7/9;
- Muzeum Gorlickiego Kopalnictwa Naftowego kopalnia"Magdalena",ul.Krakowska
- Wojciecha Biechońskiego w Parku Miejskim
- Bohaterów Ziemi Gorlickiej przy ul.Hallera
- Dersława I Karwacjana przy ul.Wróblewskiego
- Janusza Korczaka przy ul.Korczaka(odsłonięty 13.10.2008 r.)
- Ignacego Łukasiewicza przy ul.Kościuszki
- Ignacego Łukasiewicza przy ul.Wyszyńskiego
- Krzyż Powstańców na cmentarzu parafialnym
- Kazimierza Pułaskiego w Parku Miejskim
- Juliusza Słowackiego w Parku Miejskim
- Tereski studnia na Placu Dworzysko(w roku 2011 przeniesiony z Rynku)
- Pomnik Tysiąclecia przy ul.Legionów
- Gorlice drobnicowiec
- Pápa
- Bardejov
- Nyíregyháza
- Kałusz
- biskup gorlicki Paisjusz(Piotr Martyniuk)biskup prawosławny
- Dariusz Bohatkiewicz polski dziennikarz telewizyjny
- Ewa Wachowicz Miss Polonia 1992
- Mirosław Czyżykiewicz polski pieśniarz,poeta
- Tadeusz Krok polski poeta i pieśniarz(występy z Marcinem Dańcem)
- Ignacy Łukasiewicz wynalazca pierwszej w świecie ulicznej lampy naftowej
- Maksymilian Komurkiewicz legenda gorlickiej i rzeszowskiej piłki nożnej
- Tomasz Kozłowski były siatkarz,obecnie menedżer drużyny ASSECO Resovia Rzeszów
- Michał Kozłowski siatkarz,zawodnik drużyny Effector Kielce
- hr.Aleksander Skrzyński polski polityk,minister spraw zagranicznych oraz premier w II RP.Wybitny gorliczanin
- Krzysztof Tomalski grafik,profesor ASP w Krakowie.
- Mouhamadou Traoré piłkarz,zawodnik drużyny Pogoń Szczecin
- Diemé Yahiya piłkarz,zawodnik drużyny Polonia Warszawa
- Paweł Śliwa polski prawnik,adwokat i samorządowiec,od 2011 członek Trybunału Stanu
- Jan Rybicki lekarz,wieloletni dyrektor Szpitala Powszechnego w Gorlicach,podczas okupacji hitlerowskiej z narażeniem własnego życia operował wielu członków ruchu oporu,zięć Włodzimierza Tetmajera,teść Mariana Górskiego(lekarza)
Posłowie na Sejm IV kadencji:
- Jan Knapik SLD
- Witold Kochan PO
- Barbara Bartuś PiS
- Barbara Bartuś PiS
Honorowi obywatele miasta
Władysław Długosz od 11 września 1913 r. Ks.Bronisław Świeykowski od 4 lipca 1921 r. Włodzimierz Kunz od 17 listopada 1994 r. Jerzy Hoffman od 26 lutego 1999 r. Marian Zgórniak od 25 kwietnia 2002 r. Ks.Prałat Józef Micek od 19 lutego 2004 r. István Kovács od 19 lutego 2004 r. Kazimierz Kotwica od 24 lutego 2012 r.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz