Jędrzej Śniadecki

Jędrzej(Andrzej)Śniadecki,krypt. i pseud.Filozoficzny Próżniak Wileński;J.Ś.Sotwaros;Szlachcic na łopacie;Uważnicki Bogumił,szlachcic oszmiański;Włóczęga Guliwer,(ur.30 listopada 1768 w Rydlewie koło Żnina,zm.11 maja 1838 w Wilnie)polski lekarz,biolog,chemik,filozof i publicysta-satyryk.Był bratem Jana Śniadeckiego i ojcem Ludwiki Śniadeckiej.
Życiorys
Urodził się w rodzinie mieszczańskiej pochodzenia szlacheckiego(herbu Leliwa),jako syn Andrzeja i Franciszki z Giszczyńskich.Wykształcenie średnie zdobywał w Gimnazjum w Trzemesznie.Naukę kontynuował w krakowskich Szkołach Nowodworskich,które ukończył w lipcu roku 1787 otrzymując medal"Diligentiae"(wyróżnienie królewskie).W okresie od 1787/1788 do 1790/1791 studiował medycynę w Szkole Głównej Koronnej.Wkrótce potem wyjechał do Padwy(przez Wiedeń),gdzie jesienią roku 1791 rozpoczął studia w zakresie medycyny praktycznej,chemii i fizjologii.Był profesorem chemii i medycyny w Szkole Głównej Wielkiego Księstwa Litewskiego(w 1803 r.przekształconej w Cesarski Uniwersytet Wileński) i Akademii Medyko-Chirurgicznej w Wilnie.W latach 1806–1836 był prezesem Towarzystwa Naukowego Lekarskiego.Był członkiem rzeczywistym Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk.Zmarł w wieku 69 lat w Wilnie 11 maja 1838 roku.Został pochowany na wiejskim cmentarzyku w Horodnikach w powiecie oszmiańskim województwa wileńskiego,położonym niedaleko rodzinnego majątku Śniadeckich w Bołtupiu.
Praca naukowa
Pracował nad teorią procesów rozpuszczania.W roku 1808 w pracy Rozprawa o nowym metalu w surowej platynie odkrytym...ogłosił odkrycie nowego pierwiastka,który nazwał"west",łac.Vestium.Nie zostało jednak oficjalnie potwierdzone i odkrycie pierwiastka o liczba atomowej 44,czyli rutenu przypisuje się obecnie Karlowi Clausowi z datą 1844 r.Opracował zręby polskiej terminologii chemicznej oraz napisał pierwszy polski podręcznik chemii(Początki chemii,inny tytuł:Krótki rys chemii...)Jego terminologia chemiczna,znacznie odbiegająca od ogólnie przyjętej terminologii chemicznej na świecie,obowiązywała w polskich podręcznikach chemii aż do końca lat 70.XX w. i do dzisiaj jest obecna w nietypowych,polskich nazwach pierwiastków(wodór,węgiel,krzem,siarka,kwasoród dla tlenu),które w innych europejskich językach pochodzą bezpośrednio od ich nazw łacińskich.W 1822 r.Śniadecki jako pierwszy opisał metodę leczenia krzywicy za pomocą zwiększonej ekspozycji na światło słoneczne(co powoduje endogenną produkcję witaminy D w skórze).Był też promotorem higieny i dietetyki oraz pionierem wychowania fizycznego w Polsce.Śniadecki jest autorem oryginalnej i nowatorskiej pracy pt."Teorya Jestestw Organicznych"wydanej w 1804 r.(Warszawa),w której opisuje wyjątkową cechę organizmów żywych,jaką jest ciągła przemiana materii.Był również pedagogiem,o czym świadczy rozprawa z 1805 roku"O fizycznym wychowaniu dzieci".Jest to jedna z pierwszym polskich prac o teorii wychowania fizycznego,w której Śniadecki podkreśla,że sensem wychowania dziecka jest kształcenie umysłowe oraz dbałość o zdrowie,traktowane jako nierozerwalna całość.
Ważniejsze publikacje
Rozprawy:

• Mowa o niepewności zdań i nauk na doświadczeniu fundowanych,przy otwarciu nauk w Szkole Głównej Litewskiej z roku 1799 na rok 1800.Czytana przez...(Wilno 1799 r.)wyd.następne:fragm.Krytyka Lekarska rocznik 2(1898 r.),nr 11
• Początki chemii stosownie do teraźniejszego tej umiejętności stanu dla pożytku uczniów i słuchaczów ułożone i na wzór lekcji akademickich służyć mające.Przez...t.1-2,Wilno 1800 r.wyd.następne poprawione i rozszerzone:wyd.2 Wilno 1807 r.(pt.Początki chemii dla użycia słuchaczów akademickich ułożone przez...)wyd.3 Wilno 1816-1817;fragmenty przedr.B.Suchodolski w:Nauka polska w okresie Oświecenia,(Warszawa)1953 r.
• Teoria jestestw organicznych t.1,Warszawa 1804 r.t.2,Wilno 1811 r.wyd.następne:t.1-3,Wilno 1838 r.t.1(1-3),Wilno 1861 r.wyd.jubileuszowe staraniem redakcji"Nowin Lekarskich",z przedmową A.Wrzoska,t.1-2,Poznań 1905 r.fragm."Krytyka Lekarska"rocznik 2(1898 r.)nr 11;przedr.B.Suchodolski jak wyżej poz.2;H.Hinz,A.Sikora w:Polska myśl filozoficzna.Oświecenie.Romantyzm,(Warszawa 1964 r.)przekł.francuski(Paryż 1825 r.)niemiecki(Królewiec 1810 r.)
• Uwagi o fizycznym wychowaniu dzieci,"Dziennik Wileński"1805 r.nr 5-7,wyd.następne:Warszawa 1840 r.wyd.K.J.Turowski,Sanok 1855 r."Biblioteka Polska"nr 16-17;Wilno 1856 r.Poznań 1867 r.wyd.nowe ze słowem wstępnym J.Korczaka,wyd.A.Tom,Warszawa 1920 r.oprac.W.Okoń,Wrocław 1956 r.fragm."Krytyka Lekarska"rocznik 2(1898 r.)nr 1;
• O rozpuszczeniu.Rzecz do Towarzystwa Królewskiego Przyjaciół Nauk w Warszawie posłana w maju roku 1805,Wilno(1805 r.)przedrukowana pt.Rzecz o rozpuszczeniu,"Rocznik Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk"t.5(1808 r.)s.521-554
• Rozprawa o nowym metalu w surowej platynie odkrytym przez...Czytana na publicznym posiedzeniu Imperatorskiego Uniwersytetu Wileńskiego dnia 28 czerwca 1808,Wilno(1808 r.)
• Krótki rys chemii dla użytku szkół narodowych Księstwa Warszawskiego,powst.1810 r.na zamówienie Komisji Edukacyjnej,tekst nieznany,przedmowę z rękopisu Biblioteki Jagiellońskiej sygn.3152 ogł.A.Wrzosek,"Wszechświat"1903 r.nr 11,(podręcznik odrzucony przez Komisję)
• Próżniacko-filozoficzna podróż po bruku,"Wiadomości Brukowe"1818 r.nr 97,99,102,105;1819 r.nr 109,111,115,120,126,128,132,137,140,150,154,157;1820 r.nr 161,169,174,181,189,193,201,205,209;1821 r.nr 216,220,224,232,235,240,247;wyd.następne:poz.2 cz.1-3;wybór przedr.Z.Skwarczyński w:Wiadomości Brukowe.Wybór artykułów,Wrocław(1962 r.)"Biblioteka Narodowa"seria I,nr 78;fragm.rękopis:Biblioteka Akademii Nauk LSRR w Wilnie sygn.422 III.

Artykuły i drobniejsze rozprawy Śniadecki umieszczał w czasopismach:"Dziennik Medycyny,Chirurgii i Farmacji"(1830 r.t.1),"Dziennik Wileński"(w latach 1805-1806,1815-1822,artykuły z zakresu chemii i medycyny oraz:Przemowa,1805 r.nr 1;Wiadomość o życiu i dziełach Schillera,1805 r.nr 7;List do redaktora"Dziennika Wileńskiego"z powodu wyjątku z dzieła pani Staël-Holstein O Niemczech:Jak wiele nauka języków wpływa na rozwinięcie władz umysłowych w dzieciach,1815 r.t.1),"Pamiętnik Lwowski"(tu przedr.niektórych rozpraw z"Dziennika Wileńskiego"m.in.O pokarmach,napojach i sposobie życia w ogólności...1817 r.t.5,nr 20;t.6,nr 21-22),"Pamiętnik Towarzystwa Lekarskiego Warszawa"(1837 r.t.1,1839 r.t.2),"Pamiętnik Towarzystwa Lekarskiego Wilno"(tu m.in.Krótkie opisanie gorączki w 1812 r. i 1813 r.jaka w Wilnie i na całej Litwie panowała,1818 r.t.1),"Pamiętnik Warszawski"(tu:List do redaktora"Pamiętnika Warszawskiego"o tworzeniu nowych wyrazów naukowych,zwłaszcza w chemii,z powodu sporu o nie z hr.Aleksandrem Chodkiewiczem,1817 r.t.8),"Tygodnik Polski"(tu:Filozoficzny Próżniak Wileński Warszawskiemu Świstkowi zdrowia,spokojnego snu i smacznego apetytu,1819 r.nr 22),"Tygodnik Wileński"(tu:wierszowany logogryf,1816 r.t.1,s.237;Filozoficzny Próżniak...jak wyżej,1819 r.nr 141),"Wiadomości Brukowe"(tu:List do redaktora"Wiadomości Brukowych".Dodatek do rozdz.V i VI podróży do Laputy,1817 r.nr 56;Dalszy ciąg postrzeżeń włóczęgi Guliwera,1818 r.nr 59;Z logiki:Co jest rozum?Rozmowa w Niemieży,1818 r.nr 66;Jeszcze postrzeżenia włóczęgi Guliwera,1818 r.nr 68;Pisma periodyczne,1818 r.nr 76;Synonimy,1818 r.nr 79;Z medycyny.Juro mania,choroba nie nowa,ale ciężka...1818 r.nr 83-85;Znowu postrzeżenia włóczęgi Guliwera,1818 r.nr 86;Obwieszczenie,1821 r.nr 263;Lament i raport szlachcica na łopacie,1822 r.nr 277;Dalszy ciąg raportu szlachcica na łopacie,1822 r.nr 284;niektóre artykuły przedr.K.Bartoszewicz:Księgi humoru polskiego t.3,Petersburg 1897 r.s.142-177;Z.Skwarczyński jak wyżej poz.8).Niektóre jego rozprawy ogłaszano w czasopismach zachowane są w rękopisach(autografach i odpisach)Biblioteki Jagiellońskiej sygn.3150.Inne rękopisy pism Śniadeckiego znajdują się w Bibliotece Akademii Nauk LSRR w Wilnie sygn.1990/III(Mowa Ajaksa domagającego się o zbroję Achilla) i Bibliotece Jagiellońskiej sygn.3137(Wyprawa przeciwko gęsiom);Biblioteka PAN Kraków sygn.1864(odpisy wierszy).
Wydania zbiorowe

• Dzieła...wyd.M.Baliński,t.1-6,Warszawa 1840 r.zawartość t.1:M.Baliński:Życie J.Śniadeckiego;Ważniejsze dzieła poz.4 t.2-3:Pisma medyczne,pisma fizyczno-chemiczne i pisma rozmaite drukowane uprzednio w czasopismach oraz Ważniejsze dzieła poz.1 t.4-6:Ważniejsze dzieła poz.8 oraz:Pisma rozmaite szubrawskie,drukowane uprzednio w czasopismach
• Pisma satyryczne.. Do druku przygot. i przedmową opatrzył A.Wrzosek cz.1-3,Warszawa 1908 r."Biblioteka Dzieł Wyborowych"nr 559-560,563;zawartość:A.Wrzosek:Przedmowa;przedrukowany t.4-6 poz.1(w nieco zmienionym układzie)
• Wybór pism naukowych i publicystycznych,oprac.B.Skarżyński,(Warszawa)1952 r.zawartość:m.in.fragmenty z:Ważniejsze dzieła poz.2-4,8 oraz rozprawy Skarżyńskiego:Życiorys J.Śniadeckiego(wewnątrz tekst i faksymile listu do A.Chodkiewicza,)Śniadecki jako chemik i biolog;Śniadecki jako lekarz higienista;Śniadecki jako publicysta.

Listy i materiały

• Do Jana Śniadeckiego z Pawii 12 kwietnia 1792,ogł.M.Baliński,"Przyjaciel Ludu"rocznik 7(1840 r.)t.1 i odb.przedr.
• Do Jana Śniadeckiego 13 listów z roku 1792(jak wyżej poz.1),z lat 1806-1830(z rękopisu Biblioteki Jagiellońskiej sygn.3135);do S.Stubielewicza z 29 października 1803(z rękopisu Biblioteki Jagiellońskiej sygn.3093);do córek,Zofii i Ludwiki,19 listów z lat 1814-1833(z archiwum J.Grabowskiego);do ministra spraw wewnętrznych(z rękopisu Biblioteki Jagiellońskiej sygn.3162);do M.Balińskiego 5 listów z lat 1819-1830(z archiwum J.Grabowskiego);do Uniwersytetu Wileńskiego z 21 maja 1821(z rękopisu Biblioteki Jagiellońskiej sygn.3137);do wnuków z okresu 1825-1838(z archiwum J.Grabowskiego);notatka szubrawska(z rękopisu Biblioteki Jagiellońskiej sygn.3038);papiery ze śledztwa w sprawie Towarzystwa Szubrawców(z rękopisu Biblioteki Czartoryskich:Archiwum Kuratorii Wileńskiej);ogł.A.Wrzosek w:J.Śniadecki.Życiorys i rozbiór pism t.1,Kraków 1910 r.
• Do T.Czackiego 8 listów z lat 1803-1805(z rękopisu Biblioteki Jagiellońskiej sygn.3151);do Jana Śniadeckiego 2 listy z:2 grudnia 1804 i 20 stycznia 1807;tezy z obrony pracy doktorskiej odbytej 2 marca 1793 w Pawii(tekst łaciński,oryginał w Bibliotece Jagiellońskiej sygn.3162 t.2 i 5);ogł.M.Baliński:Pamiętniki o Janie Śniadeckim t.2,Wilno 1865 r.s.125-126,180-182,203-224,250-255
• Do F.K.Dmochowskiego z 6 grudnia 1803;od Jana Śniadeckiego z 19 maja 1830;rękopis:Biblioteka Jagiellońska sygn.3140
• Do F.K.Dmochowskiego z 28 maja 1804,rękopis:Biblioteka Uniwersytetu Warszawskiego(w zbiorach listów Jana Śniadeckiego)
• Do A.J.Czartoryskiego 9 listów z lat:1804-1805,1807,1810,1816-1817;ogł.A.Wrzosek:Listy J.Śniadeckiego do ks.A.Czartoryskiego kuratora Wileńskiego Okręgu Naukowego.Z autografów...Archiwum XX.Czartoryskich w Krakowie(Archiwum Kuratorii Wileńskiej nr 125)..."Krytyka Lekarska"rocznik 7(1903 r.)nr 1-2 i odb.Kraków 1903 r.(tu również faksymile listu z 20 sierpnia 1804)
• Do Jana Śniadeckiego 5 listów z lat:1811,1815-1816(z rękopisów Biblioteki Jagiellońskiej sygn.3135,3513);do W.Schastra z 18 sierpnia 1811(z rękopisu Biblioteki Jagiellońskiej sygn.3757);do córki Zofii 3 listy z lat:1820,1828(z archiwum J.Grabowskiego);do córki Ludwiki z 25 sierpnia 1821(jak wyżej);do M.Balińskiego z 8 czerwca 1826(jak wyżej);do żony z 18 lipca 1826(jak wyżej);do wnuków 2 listy bez daty(jak wyżej);od A.J.Czartoryskiego z 18 listopada 1807(z rękopisu Biblioteki Jagiellońskiej sygn.3513);od A.Razumowskiego z 30 października 1811(jak wyżej);od gen.Kosseckiego z 15 lipca 1826(jak wyżej);od N.N.Nowosilcowa 2 listy z lat 1826-1827(jak wyżej);dyplom doktorski z uniwersytetu w Pawii(z rękopisu Archiwum Towarzystwa Lekarskiego Wileńskiego);odezwa Towarzystwa Lekarskiego Wileńskiego z roku 1807 z podpisem J.Śniadeckiego(jak wyżej);dyplom członkostwa honorowego Akademii Medyczno-Chirurgicznej w Petersburgu z 5 października 1837(jak wyżej);ogł.A.Wrzosek:Materiały do życiorysu J.Śniadeckiego,"Krytyka Lekarska"rocznik 9(1905 r.)nr 4,6-7
• Do A.Chodkiewicza 2 listy,rękopis:Biblioteka Jagiellońska sygn.3157;oraz list z 16 października 1807 z rękopisu Muzeum Narodowego Kraków ogł.B.Skarżyński,
• Listy w zbiorze z lat 1702-1810,rękopis:Biblioteka Kórnicka sygn.1851
• Do M.Balińskiego 28 listów z lat 1819-1835,rękopis:Biblioteka Narodowa sygn.2882
• Do córki Z.Balińskiej 44 listy z lat 1820-1837,rękopis:Biblioteka Narodowa sygn.2880
• Do S.B.Lindego z roku 1820,rękopis:Biblioteka Jagiellońska sygn.3468
• Do S.K.Potockiego,rękopisy:Archiwum Główne Akt Dawnych(Archiwum Wilanowskie sygn.265,271)
• Do Prokudina Gorskiego,policmajstra wileńskiego,z roku 1834,rękopis:Biblioteka Jagiellońska sygn.7862 IV,k.122-123
• Do wnuków Balińskich,rękopis:Biblioteka Narodowa sygn.2881(Korespondencja rodziny Śniadeckich z lat 1815-1871)
• Od T.Czackiego z 21 kwietnia 1804 i z roku 1805,rękopis(odpis):Biblioteka Jagiellońska sygn.3132,ogł.F.Kojsiewicz:Korespondencja listowna H.Kołłątaja z T.Czackim t.2,Kraków 1844 r.s.387-392
• Od A.J.Czartoryskiego z 12 października 1805,rękopis:Biblioteka Jagiellońska sygn.3104;kolejny list od Czartoryskiego w zbiorze jego korespondencji z J.Twardowskim z lat 1822-1844,rękopis:Biblioteka Czartoryskich(Archiwum Kuratorii Wileńskiej nr 116)
• Od Jana Śniadeckiego z 27 lipca 1810 i 21 listopada 1827,rękopis znajdował się w Bibliotece Krasińskich sygn.5146;odpisy L.Kamykowskiego zachowane w Bibliotece PAN Kraków(Korespondencja Jana Śniadeckiego,t.3:listy z lat 1808-1830
• Od różnych osób:A.J.Czartoryskiego z roku 1822,W.Pelikana z roku 1830,T.Kuczkowskiego z roku 1834;rękopis:Biblioteka Jagiellońska sygn.3513;
• Inwentarz Zakładu Chemii dawnego Uniwersytetu Wileńskiego zapoczątkowany przez...w roku 1797 i doprowadzony do końca przez Ignacego Fouberga,wyd.K.Sławiński,brak miejsca wydania 1938 r.
• Memoriał w sprawie założenia klinik na Wydziale Lekarskim w Szkole Głównej Litewskiej,z rękopisu Biblioteki Raczyńskich ogł.A.Wrzosek,"Archiwum Historii i Filozofii Medycyny"t.10(1930 r.)
• Uwagi nad statutem Uniwersytetu Wileńskiego z lat 1806-1807,rękopis:Biblioteka Czartoryskich(Archiwum Kuratorii Wileńskiej nr 15 poz.4,18,26,33,36)
• Fragm.notatki o początkach medycyny,z autografu Biblioteki Jagiellońskiej sygn.7863 IV ogł.J.Strojnowski,"Archiwum Historii Medycyny"t.28(1965 r.)zeszyt 3,s.285-286
• Autografy(drobne notatki,poświadczenia itp.)rękopisy:Biblioteka Czartoryskich sygn.5021,Biblioteka Narodowa sygn.2683,Biblioteka PAN Kraków sygn.1815,Ossolineum sygn.5257/III
• Opisy służby J.Śniadeckiego z lat:1805-1817,1819-1822,1828-1829;rękopisy:Biblioteka Czartoryskich(Archiwum Kuratorii Wileńskiej nr 271-275,279-280,282,285,289).

Bardziej szczegółową bibliografię jego twórczości podaje A.Wrzosek:J.Śniadecki.Życiorys i rozbiór pism t.2,Kraków 1910 r.przedr.B.Skarżyński.
Opracowania nt. twórczości Śniadeckiego
Monografie i zarysy monograficzne

• (J.Weigel):Żywot i prace naukowe i społeczne J.Śniadeckiego,Kraków 1898 r.
• L.Świeżawski:J.Śniadecki,jego żywot,naukowe i społeczne stanowisko,Petersburg 1900 r."Życiorysy Sławnych Polaków"nr 13
• S.Brzozowski:J.Śniadecki,jego życie i dzieła,Warszawa 1903 r.
• A.Wrzosek:J.Śniadecki.Życiorys i rozbiór pism t.1-2,Kraków 1910 r.
• B.Górnicki:J.Śniadecki żywot i dzieła,"Warszawskie Czasopismo Lekarskie"1938 r.nr 45 i odb.

Wybrane biografie i studia ogólne

• Korespondencja Jana Śniadeckiego.Listy z Krakowa t.1:1780-1787,wyd.L.Kamykowski,Kraków 1932 r.PAU,"Archiwum Komisji do Dziejów Oświaty i Szkolnictwa w Polsce"nr 1;t.2:1787-1807,wyd.M.Chamcówna,S.Tync,Wrocław 1954 r.t.3:1808-1830,odpisy L.Kamykowskiego w Bibliotece PAN Kraków
• H.Kołłątaj:Korespondencja...z Tadeuszem Czackim(sprzed 1812 r.)wyd.F.Kojsiewicz,t.1-4,Kraków 1844-1845
• Korespondencja ks.A.(J.)Czartoryskiego i rektora(J.)Twardowskiego z l.1822-1824,wyd.J.Ogończyk,"Rocznik Towarzystwa Przyjaciół Nauk Poznań"t.26(1900 r.) i odb.(Poznań 1899 r.)
• K.A.Vieilh de Boisjoslin:Biographie universelle...Paryż 1826-1831
• (M.Baliński):J.Śniadecki,"Wizerunki i Roztrząsania Naukowe"1838 r.t.1;przedr.jako wstęp do:Teoria jestestw organicznych wyd.2,t.3,Wilno 1838 r.
• J.Śniadecki,"Magazyn Powszechny"1838 r.nr 27
• S.B.Jundziłł:Pamiętniki życia(powst.w latach 1835-1840),wyd.A.M.Kurpiel,Kraków 1905 r.jako odb.z"Archiwum do Dziejów Literatury i Oświaty w Polsce"t.13(1914 r.)
• M.Baliński:Życie J.Śniadeckiego,"Przyjaciel Ludu"rocznik 7(1840 r.)nr 1-4,6-9 i osobno(Leszno 1840 r.)przedr.w:Dzieła J.Śniadeckiego t.1,Warszawa 1840 r.
• H.Skimborowicz:Wspomnienie życia śp.J.Śniadeckiego,Warszawa 1840 r.(tu także:L.Trynkowski:Na uczczenie śp.J.Śniadeckiego;wyd.osobne zmienione pt.Mowa pogrzebowa o J.Śniadeckim,Wilno 1861 r.)
• J.Frank:Pamiętniki(powst.przed rokiem 1842 r.)z francuskiego przetłum.W.Zahorski,Wilno 1913 r.

Wybrane opracowania dot.twórczości

• A.Dąbrowski,P.F.Ocena pierwszego wydania Początków chemii Śniadeckiego,"Nowy Pamiętnik Warszawski"t.2(1801 r.)
• J.I.Kossakowski:J.Śniadeckiego...Teoria jestestw organicznych.Rys krótki tego dzieła,"Dziennik Wileński"1805 r.nr 3
• (Początki chemii...Rec.)"Dziennik Wileński"1816 r.t.4;"Ćwiczenia Naukowe"1818 r.t.1;"Pamiętnik Naukowy"1821 r.t.1
• S.Majorkiewicz:(Dzieła.Rec.),"Przegląd Warszawski"1840 r.t.3,s.166-171
• A.Chodkiewicz:Odpowiedź na niektóre uwagi J.Śniadeckiego umieszczone w"Dzienniku Warszawskim"na miesiąc sierpień,"Pamiętnik Warszawski"t.19(1817 r.)s.59-77
• H.Feldmanowski:Zalecenie dziełka o fizycznym wychowaniu dzieci przez J.Śniadeckiego,"Szkoła Polska"1851 r.zeszyt 11
• L.Gąsiorowski:Zbiór wiadomości o historii sztuki lekarskiej w Polsce t.3-4,Poznań 1853-1855
• H.Kułakowski:Uwagi nad życiem organicznym,"Gazeta Lekarska"t.7(1869 r.)
• H.Struve:Wykład systematyczny logiki t.1,Warszawa 1870 r.s.194-197
• W.Wilczyński:Teoria jestestw organicznych J.Śniadeckiego wobec pojęć ówczesnych,"Gazeta Lekarska"t.12(1872 r.)