Położenie
Miejscowość położona przy trasie E77(DK7)w odległości 90 km na południe od Warszawy i 10 km na północ od Radomia nad rzeką Radomką i Tymianką.
Historia
Nazwa Jedlińsk wywodzi się od licznych jodeł,otaczających średniowieczną osadę.W latach 1442-1457 właścicielami miejscowości byli Mikołaj i Zbigniew Czajkowie z Jaworu herbu Dębno,którzy byli synami Zawiszy z Oleśnicy,podsędka ziemi sandomierskiej.W XVI wieku właścicielami wsi zostali Jedlińscy herbu Nabram,którzy lokowali miasto w 1530 roku na mocy przywileju króla Zygmunta I Starego.Od 1540 roku miasto posiadała prawo miecza.W latach 1560-1630 Jedlińsk pełnił rolę ważnego ośrodka kalwinizmu,którzy prowadzili zbór i szkołę konkurującą z Akademią Rakowską.W mieście osiedliło się wtedy wielu Szkotów.Po przejęciu miasta przez katolików,kalwiniści opuścili miasto,które wtedy podupadło.W latach 1630-1669 pozostawał w posiadaniu Witowskich.Najazd szwedzki w 1655 roku spowodował zniszczenie miasteczka.W drugiej połowie XVII i w XVIII wieku miejscowe gimnazjum podlegało Akademii Krakowskiej.Po Witowskich majątek przejął Aleksander Załuski,mąż Teresy Witowskiej.Po nim Jedlińsk był w posiadaniu Józefa Sołtyka,od 1731 r.Franciszka na Słupowie Szembeka,od 1747 r.Teresy z Działyńskich Sikorskiej,od 1752 r.Stanisława Andrzeja Załuskiego,syna Aleksandra.Do 1793 r.wieś należała do Franciszka Lanckorońskiego,który sprzedał Jedlińsk Wilhelmowi Jacobsonowi.W roku 1794 koło wsi kwaterował Tadeusz Kościuszko,przemieszczając się z wojskiem w kierunku Warszawy.Potem właścicielem był Tomasz Dangiel,a później generał Mikołaj Bronikowski.11 czerwca 1809 roku odbyła się tu bitwa wojsk Księstwa Warszawskiego z Austriackimi(bitwa pod Jedlińskiem).Mogiła poległych mieści się przy drodze do Woli Gutowskiej.W 1860 roku zburzono gotycki kościółek szpitalny pw.św.Wojciecha.W roku 1869 Jedlińsk został pozbawiony praw miejskich,stając się niewielką osadą.W sierpniu 1890 roku w Jedlińsku wybuchł groźny pożar.Od 1994 roku w Jedlińsku działa Towarzystwo Miłośników Ziemi Jedlińskiej,dzięki któremu powstało Muzeum Ziemi Jedlińskiej imienia księdza Jana Kloczkowskiego.
Zwyczaje
Co roku w ostatni wtorek przed Wielkim Postem mieszkańcy Jedlińska obchodzą wywodzący się prawdopodobnie z 1778 roku obrzęd ludowy,zwany ścięciem śmierci.Pierwsza wzmianka o tym obrzędzie pojawiła się 22 lutego 1860 r.w warszawskiej Gazecie Codziennej.Był to przedruk listu księdza Jana Kloczkowskiego,ówczesnego proboszcza parafii w Jedlińsku,który opisuje zapustne widowisko.
Ważne miejsca i zabytki
- Kościół Apostołów Piotra i Andrzeja w Jedlińsku założony przez Stanisława Witowskiego,kasztelana brzezińskiego,wzniesiony staraniem jego syna Stanisława,kasztelana sandomierskiego.W 1655 roku został zrujnowany przez Szwedów.Odnowił go Aleksander Józef Załuski,wojewoda rawski.W 1752 roku gruntownie restaurował i przekształcił biskup Andrzej Stanisław Załuski
- Cmentarz parafii rzymskokatolickiej św.Andrzeja Apostoła założony w 1798 roku.Spoczywają tu m.in.rodziny dziedziczne Jedlińska
W Jedlińsku znajdują się następujące ulice:
|
|
Obecnie w miejscowości,przy ulicy Marii Konopnickiej 2,znajduje się plac,w którym mieści się Publiczna Szkoła Podstawowa im.Tadeusza Kościuszki i Publiczne Gimnazjum im.bpa Piotra Gołębiowskiego.Szkołę(obecnie oddzielnie gimnazjum i szkoła podstawowa)założyli arianie przebywający w Jedlińsku w latach 1560–1630.Sprowadzili do niej nauczycieli z Rakowa.W 1630 roku chorąży łęczycki Stanisław Witowski kupił Jedlińsk,usunął arian z miasta,a szkołę oddał pod nadzór Akademii Krakowskiej.Wówczas nauczycielami szkoły byli:Sebastian Fafrowicz,Fabian Czaplic,Wojciech Zabłocki,Jan Złomański,Wincenty Ujazdowski i Piotr Struszewski.W 1794 roku ksiądz Michał Dmowski ufundował szkółkę elementarną przy kościele,która istniała do 1815 roku.Przez kolejne dziewięć lat mieszczanie sami szukali nauczycieli i opłacali ich,aż w 1824 roku z poręki rządu przysłano do Jedlińska nauczyciela Tomasza Kozłowskiego.Po nim uczył Antoni Ziembicki,mieszkaniec Jedlińska.Wtedy szkoła znajdowała się w jego domu.Po 16 latach Kurator Okręgu Naukowego Warszawskiego nominował na nauczyciela tej szkoły Karola Zieleniewskiego.Następnie uczył tu Michał Wereszczyński,później zaś Tomasz Barabasz,a po nim Paweł Jopkiewicz,Wincenty Przybyłowski,Stanisław Pytkowski i Szymon Wolski.W 1870 roku do szkoły chodziło 80 dzieci z Jedlińska i trzech okolicznych wsi:Woli Gutowskiej,Piaseczna i Lisowa.Za naukę dzieci włościanie płacili nauczycielowi 30 rubli rosyjskich i 50 kopiejek.W 1885 roku wybudowano nowy budynek szkolny drewniany z jedną dużą salą szkolną i mieszkaniem dla nauczyciela.Nauka odbywała się w nim do wybuchu pożaru w 1890 roku.Pracę nad budową nowej szkoły rozpoczęto dopiero w 1927 roku.W nowym budynku były cztery sale lekcyjne,kancelaria i pokój nauczycielski,a dalsze dwie sale lekcyjne dobudowano w 1938 roku.Podczas II wojny światowej Niemcy zajęli część szkoły,robiąc w jednej sali warsztat do remontu samochodów,w drugiej mieszkanie dla mechaników.Dzieci uczyły się na tajnych kompletach w prywatnych mieszkaniach,nawet w stodole u pana Salewskiego.W 1945 roku po zakończeniu wojny,kierownikiem szkoły została miejscowa nauczycielka Wacława Ziembicka.Budynek szkolny był zniszczony,toteż nauka odbywała się w pomieszczeniach wynajętych u miejscowej ludności.Remontem budynku szkolnego zajął się Komitet Rodzicielski i przy dużej pomocy ludności przywrócono szkole dawny wygląd.W latach 1952–1955 kierownictwo szkoły objęła Helena Jurkowska.Przez następne trzy lata kierownikiem był Edward Wrona.Od 1958 do 1972 roku szkołą kierował Kazimierz Foremniak.Wtedy przeprowadzono remont kapitalny istniejącej części i dobudowano 3 pomieszczenia,które przeznaczono na szatnię,umywalnię i bibliotekę.Ważnym wydarzeniem dla oświaty była przeprowadzona w 1999 roku reforma.Zlikwidowane zostały ośmioklasowe szkoły podstawowe i na ich bazie z dniem 1 września 1999 roku w Jedlińsku powstały sześcioklasowa szkoła podstawowa i trzyletnie gimnazjum.W latach 2000–2002 trwała rozbudowa budynku szkolnego w Jedlińsku.Dobudowano 10 sal lekcyjnych,świetlicę,bibliotekę z czytelnią,szatnie i salę gimnastyczną o wymiarach 36 m x 18 m z zapleczem dla potrzeb Publicznego Gimnazjum w Jedlińsku.Wyremontowano część starego budynku szkolnego i uzyskano dodatkowo pięć sal lekcyjnych oraz pokój nauczycielski dla gimnazjum.
Sport
W Jedlińsku mieści się Gminny Ośrodek Sportu i Rekreacji(boisko piłkarskie,boisko do koszykówki,boisko do piłki siatkowej plażowej,korty tenisowe,domki kempingowe).Swoją siedzibę ma tu Ludowy Klub Sportowy,założony w 1946 roku i uczestniczący w regionalnych rozgrywkach piłkarskich.
Znane postacie z Jedlińska
- Małgorzata Foremniak aktorka
- Piotr Gołębiowski biskup diecezji sandomierskiej
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz