Wincenty Pol

Wincenty Ferreriusz Jakub Pol,ps.„Janusz”(ur.20 kwietnia 1807 w Lublinie,zm.2 grudnia 1872 w Krakowie)polski poeta,geograf,kawaler Orderu Virtuti Militari.
Życiorys
Jego ojciec Franciszek Ksawery Pohl(pierwotna,pruska forma nazwiska rodziny)był Niemcem urodzonym we wsi Kępa Tolnicka(3 km na zachód od Reszla)na Warmii,zaś matka Eleonora pochodziła ze spolonizowanej rodziny francuskiej Longchamps de Berier i była córką protoplasty polskiego rodu Franciszka Longchamps de Bérier(ślub wzięli w 1800 r.)Ojciec pracował w administracji austriackiej(jako radca Sądu Szlacheckiego we Lwowie),następnie w Lublinie.W roku 1815 otrzymał szlachectwo galicyjskie(co pociągnęło za sobą zmianę nazwiska na austriackie„Poll von Pollenburg”).Odtąd wszyscy Pollowie używali nazwiska w takiej formie.Po urodzinach Wincentego rodzina Pollów przeniosła się do Lwowa,w którym w 1823 r.zmarł Franciszek Ksawery.Wincenty po ukończeniu gimnazjum we Lwowie i kolegium jezuickiego w Tarnopolu,rozpoczął studia na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Lwowskiego.Trzy lata po ich ukończeniu w 1830 r.za namową Adama Jochera został zastępcą lektora języka i literatury niemieckiej na Uniwersytecie Wileńskim.Brał udział w powstaniu listopadowym jako podchorąży 10 Pułku Ułanów Litewskich,był ranny w czasie walk.W uznaniu zasług został odznaczony orderem Virtuti Militari i awansowany do stopnia podporucznika.Po upadku powstania 5 października 1831 roku przeszedł z oddziałem granicę z Prusami w okolicach Jastrzębia.Został internowany wraz z blisko 20-tysięczną armią w zabudowaniach klasztoru franciszkanów w Brodnicy,gdzie przebywał do 12 października.Organizował pomoc dla powstańców udających się na emigrację,jako wysłannik gen.Józefa Bema przebywał w Lipsku,Dreźnie(tam poznał Adama Mickiewicza,który wyraził pozytywną opinię o jego próbach poetyckich),a później we Francji.Po powrocie do Galicji w 1832 r.angażował się w ruchu patriotycznym u boku Ksawerego Krasickiego.Stopniowo zmieniając poglądy na bardziej konserwatywne,związał się z ugodowym Komitetem Patriotycznym.W czasie pracy konspiracyjnej poznał Seweryna Goszczyńskiego.Rok później odbył podróż po Wołyniu,Podolu i Ukrainie.W obawie przed represjami ze strony zaborców przez kilka miesięcy ukrywał się w Zakopanem,co dało początek jego zainteresowaniu Tatrami.Pod koniec 1835 r.przebywał w Zagórzanach koło Gorlic,gdzie powstała Pieśń o ziemi naszej najpopularniejszy utwór Pola,poetycki opis regionów Polski.W maju następnego roku zamieszkał w Kalnicy koło Sanoka,gdzie został administratorem dóbr Ksawerego Krasickiego.Próbował tam prowadzić działalność społeczno-oświatową wśród chłopstwa,z miernym jednak skutkiem.Zniechęcony tą sytuacją,zajął się studiami przyrodniczymi,ze szczególnym uwzględnieniem geografii.W tym okresie powstały jego poezje o tematyce górskiej oraz prace naukowe o etnografii i geografii Polski.W 1835 r.(z datą 1833 r.)w Paryżu wydano anonimowo Pieśń Janusza,zbiór jego wierszy poświęconych bohaterstwu powstańców.W połowie 1839 r.zamieszkał w odrestaurowanym według własnego planu zamku w Lesku.Kolejne miesiące spędzał na wędrówkach po Karpatach,podczas których badał stosunki wodne i geologię tego obszaru oraz dokonywał obserwacji meteorologicznych.W 1840 r.przeniósł się do Glinika Mariampolskiego(dziś część Gorlic).Mieszkając tam 6 lat,nie zaniedbując poezji,zajął się poważniejszymi badaniami naukowymi.W latach 1841–1844 podróżował,prowadząc badania terenowe w Karpatach Wschodnich,na Pokuciu,Wołyniu,Polesiu,w Tatrach,Wielkopolsce,Kujawach i Pomorzu Gdańskim.W czasie rzezi galicyjskiej Jakuba Szeli w 1846 r.uciekając z Glinika Mariampolskiego,schronił się w dworze w Polance(obecnie dzielnica Krosna) i został pobity.W pożarze dworu spłonął także cały jego dotychczasowy dorobek piśmienniczy.Podczas napadu na dwór Tytusa Trzecieskiego w Polance został ranny i porwany przez chłopów podburzonych przez zaborcę.Pobili oni też właściciela Polanki,Teofila Trzecieskiego.Odstawiony został przez chłopów do cyrkułu w Jaśle,gdzie przebywał z księciem Kazimierzem Jabłonowskim.Wszystko to zdecydowało o zmianie poglądów Pola na antychłopskie i antydemokratyczne.Rok później został aresztowany i zmuszony do zamieszkania we Lwowie pod nadzorem policji za rzekomy udział w przygotowaniach do wybuchu powstania krakowskiego.Po oczyszczeniu z zarzutów objął redakcję Biblioteki Naukowego Zakładu im.Ossolińskich we Lwowie.Podejmował kolejne podróże:na Śląsk,w Sudety,do Wrocławia,Wielkopolski,Berlina i na Rugię.Podczas Wiosny Ludów był przez krótki czas adiutantem sztabu Gwardii Narodowej we Lwowie.Po jej zakończeniu stał się orędownikiem legalnej działalności w polityce i konserwatywnego programu społecznego.Mimo,że w dziedzinie geografii był samoukiem,dzięki lekturze,badaniom terenowym i kontaktom z przedstawicielami różnych dziedzin wiedzy posiadł dość dużą wiedzę na ten temat.Mimo niewielkiego dorobku naukowego(najważniejsza praca do tej pory Rzut oka na północne stoki Karpat pod względem przyrodzenia nowoczesny jak na owe czasy opis rzeźby terenu,hydrografii,podziału fizycznogeograficznego i elementów etnografii południowej Polski)w 1849 r.został mianowany profesorem nadzwyczajnym„geografii powszechnej,fizycznej i porównawczej”na Uniwersytecie Jagiellońskim,gdzie objął pierwszą w Polsce,a drugą na świecie(po berlińskiej,założonej przez Carla Rittera)katedrę geografii.Rozpoczęte w styczniu 1850 r.wykłady obejmowały następujące tematy:Pięć części świata w zarysie,Oceanografia,Geografia starożytnego świata,Geografia monarchii austriackiej,Geografia Syrii i Palestyny ze względu na historię biblijną i etnografię Wschodu,Geografia fizyczna,Geografia północnego wschodu Europy,Geografia Ziemi Świętej,Geografia handlowa(pierwowzór geografii społeczno-ekonomicznej,wykłady prowadzone po raz pierwszy na uniwersytecie).Pol zapoczątkował cykl kursów geografii fizycznej dla przyszłych nauczycieli,jak również serię wyjazdów naukowych w okolice Krakowa,w Pieniny i Tatry.Niestety,z początkiem 1853 r.został usunięty z uniwersytetu ze względu na rzekomą nielojalność wobec władz zaborczych,a samą katedrę zlikwidowano.W tym krótkim okresie zdołał jednak stworzyć podstawy nowoczesnego nauczania geografii w oparciu o poglądy metodologiczne Carla Rittera i Alexandra Humboldta.Po śmierci ukochanej żony osiadł na Pokuciu,a później we Lwowie.Zimę z 1860 na 1861 r.spędził w Przemyślu,a wiosną 1861 r.wziął w dzierżawę folwark w Skołoszowie koło Radymna.Podczas zimy z 1861 na 1862 r.kierował odnową kaplicy Drohojowskich w katedrze przemyskiej,realizowaną według własnych planów.Dalszą pracę utrudnił mu pogarszający się wzrok.We wrześniu 1867 r.powrócił do Krakowa.Mimo pogarszającego się wzroku,a od 1868 r.nawet zupełnej ślepoty,brał czynny udział w życiu naukowym miasta.Wygłaszał wykłady poświęcone geografii,m.in.referat,w którym,wbrew poglądom naukowców niemieckich czy rosyjskich,dowodził tezę,że Polska jest zwartym regionem i może istnieć jako samodzielna jednostka polityczna.W 1872 r.został wybrany członkiem Akademii Umiejętności.Zmarł pod koniec tego roku,2 grudnia.Mimo pewnej niechęci,która go otaczała,będącej konsekwencją zmienności jego poglądów politycznych,doceniono jego zasługi naukowe i literackie,przenosząc prochy Wincentego Pola z cmentarza Rakowickiego w Krakowie do Krypty Zasłużonych w podziemiach kościoła Paulinów na Skałce.Kolejnym przejawem uznania,zwłaszcza jego dla wpływu na rozwój turystyki górskiej,było nazwanie jego imieniem schroniska Towarzystwa Tatrzańskiego w Dolinie Roztoki(1876 r.)Istnieją dwie placówki muzealne gromadzące zbiory związane z osobą poety i geografa:Muzeum Biograficzne Wincentego Pola w Lublinie(założone w 1972 r.) i Izba Pamięci Wincentego Pola w Gdańsku-Sobieszewie(1977 r.)
Twórczość
Pierwsze próby literackie czynił Wincenty Pol w okresie młodzieńczym.Była to romantyczna poezja i proza,inspirowana dziełami Johanna Wolfganga Goethego,Friedricha Schillera,George’a G.Byrona,Adama Mickiewicza i innych.W 1835 r.(antydatowany na 1833 r.)w Paryżu ukazał się cykl poetycki Pieśni Janusza.Obejmował on 51 wierszy,których pisanie rozpoczął najprawdopodobniej jeszcze podczas walk 1831 r. i kontynuował na emigracji,poświęconych powstaniu listopadowemu.Najpopularniejsze z nich to:Krakusy,Pierwsza rocznica 29 listopada,Śpiew z mogiły.Do niektórych z nich skomponowano muzykę(m.in.Fryderyk Chopin do Śpiewu z mogiły),dzięki temu zaczęły funkcjonować w szerszym odbiorze jako pieśni narodowo-patriotyczne czy nawet powstańcze.Z tego okresu pochodzą również Historia szewca Kilińskiego(wyd.1843 r.) i Gawęda Dorosza...(wyd.1845 r.)Utwory te,podobnie jak Pieśni Janusza cechuje ludowa stylizacja i użycie języka potocznego,chociaż nie dorównują pod względem literackim Pieśniom Janusza.Duże uznanie przyniosła mu Pieśń o ziemi naszej(wyd.całości 1843 r.)poetycki cykl opisów ziem polskich odwiedzonych przez Pola,który przyczynił się do znacznego wzrostu zainteresowania rodzimą przyrodą i kulturą wśród społeczeństwa.Prawdopodobnie w tym samym roku rozpoczął pisanie poematu Mohort historii kresowego rycerza,obrońcy ojczyzny i wiary.Treść wykładów głoszonych przez Wincentego Pola na Uniwersytecie Jagiellońskim została wydana drukiem w 1851 r.Kolejne dzieła literackie,odzwierciedlające jego pogłębiające się konserwatywne nastawienie:poemat Wit Stwosz(1857 r.)trylogia Pamiętniki J.P.Benedykta Winnickiego(1853–1855),dalsze rapsody Mohorta(całość 1855 r.)Pacholę hetmańskie(1862 r.) i in.odznaczają się raczej mniejszą wartością historyczna i literacką.W 1861 r.nakładem Księgarni J.Blaszkowskiego w Warszawie ukazała się Stryjanka opisująca dzieje rodziny Bączalskich.W 1863 r.wydał podręcznik dla kleryków Geografia Ziemi Świętej w dwóch księgach,za który otrzymał Krzyż Kawalerski Orderu św.Grzegorza od papieża Piusa IX.Ostatnie utwory Pola to Legenda o świętym Janie Kantym...(1868 r.) i Pan starosta Kiślacki(1873 r.)Zbiorowe wydanie dzieł Pola ukazało się w latach 1875–1888 pt.Dzieła wierszem i prozą.
Inne publikacje
Rzut oka na umiejętności geografii ze stanowiska uniwersyteckiego wykładu(1850 r.)