Historia
Etymologia nazwy
Nazwy z rdzeniem strad- występują w znacznej ilości na całym obszarze języka polskiego(z przyrostkiem -om Stradomia,Stradomka,Stradomicko,Stradomno,Stradomszczyzna,Stradomskie jezioro,jak i innymi przyrostkami:Stradań,Stradecz,Stradecka góra,Stradcz,Stradlice,Stradnik,Stradniki,Stradno,Stradoń,Stradopol,Stradowo,Stradów),a także na terenie języków wschodnio-słowiańskich.Występujący tu rdzeń strad- jest dobrze znany zarówno w polszczyźnie,jak i we wszystkich innych językach słowiańskich.Dzisiejsza odmiana stradać stradam stradasz nie była w polszczyźnie pierwotna,jak na to wskazują przykłady i w formach tych można się dopatrywać śladów odmiany wg koniugacji III:stradać(*strad-a-ti)stradzę(*strad-iǫ)stradzesz(*strad-ieši)porównaj s-c-s stradati straždǫ straždeši.Znaczenie czasownika stradać w tekstach średniowiecznych można określić jako tracić;nie mieć czegoś,być czegoś pozbawionym;cierpieć niedostatek.W XVI w.przybywa jeszcze nowe znaczenie pozbawiać.Dzisiejsza odmiana Stradom/Stradomia wskazuje na to,że pierwotnie końcowe -m było miękkie,składał się więc ten wyraz z następujących cząstek słowotwórczych:*Strad-om-jь.Najczęstszą(choć nie wyłączną)funkcją formantu/przyrostka -jь było tworzenie nazw dzierżawczych,oznaczających miejscowości będące w chwili powstania nazwy własnością człowieka,od którego imienia nazwa została utworzona.Tak gród Poznana otrzymał nazwę Poznań,Myślibora Myślibórz,Radogosta Radogoszcz,Przemysła Przemyśl itd.Najmniej widoczna jest dziś różnica między podstawową nazwą osobową a pochodną miejscową w nazwach kończących się na spółgłoski wargowe i wargowo-zębowe,ponieważ te są w wygłosie zawsze twarde.Miękkość tematu utrzymała się jednak w przypadkach zależnych:nazwa miejscowa Jarosław,dopełniacz Jarosławia(nazwa osobowa zaś:Jarosław Jarosława),n.m.Oświęcim Oświęcimia(n.o.Oświęcim Oświęcima),n.m.Radom Radomia(n.o.Radom Radoma),n.m.Wrocław Wrocławia(n.o.*Vortislavъ/Vratъslavъ Wrocisław Wrocisława)itd.Gdybyśmy więc uznali nazwę miejscową Stradom(dopełniacz Stradomia)za dzierżawczą,podstawową dla niej nazwą osobową byłby Stradom(dopełniacz Stradoma)Według Witolda Taszyckiego polskie nazwy osobowe zawierające przyrostek -om(np.Dzigoma/Digoma z 1136 r.Witoma z 1318 r.Lubom z 1424 r.Trzaskoma 1435 r.Trzeskoma z 1438 r.Jaroma z 1461 r.)to skrócenia dwutematowe,tzn.takie,gdzie w skrócie z imienia dwuczłonowego pozostaje cały człon pierwszy i część członu drugiego.Tak jak od pełnego imienia dwuczłonowego Broni-sław powstaje imię skrócone Broni-sł,a Suli-mira Suli-m,tak od pełnego imienia Wito-mir mamy skrócone Wito-m,Radzi-mira Radzi-m,Jaro-mira Jaro-m-a,Rado-mira Rado-m itd.Niestety nie wiemy,czy istniała jakaś postać imienia*Stradomił(*Stradomir,*Stradomysł),której skrótem mogłaby być forma Stradom,wyjątkiem jest zapiska pod rokiem 1425(nr 3810)o treści:Wenczla Stranczka de Stradomiria salsator ale też nazwa Stradomia mogła zostać przez piszącego urobiona do sąsiedniego miasta Casimiria tj.Kazimierza.Jednak istnienie takiego imienia jest prawdopodobne gdyż dysponujemy zapisem południowo-słowiańskiego imienia Stradosław/Stradoslav(Stradosclauua,Stradasclau).Druga teoria wiąże się z uwagą Jana Rozwadowskiego tj.możliwością uznania imion takich jak Chocim,Chwalim oraz podobnych na -om za imiesłowy odnośnych czasowników.W formie stradomъ moglibyśmy więc widzieć twór przymiotnikowy utworzony za pomocą wyabstrahowanego z tworów imiesłowowych przyrostka -om.Przymiotnik stradom(y) mógł służyć do określania osoby tak jak łakomy,widomy(częściej niewidomy).Przyjmując więc to znaczenie otrzymalibyśmy"skłonny do cierpienia,biedowania;boleściwy",więc zbliżone do znanego ze staropolszczyzny stradny"ubogi,nędzny,nieszczęsny".Trzecie wyjaśnienie,najprostsze,a więc chyba prawdopodobniejsze wydaje się to,które Stradom widzi jako nazwę topograficzną odprzymiotnikową.Objaśnienie nazwy*Stradom-jь(lub pierwotnie jak sądził Rozwadowski *Stradom-je)jako topograficznej jest zupełnie proste.Przyrostek *-jь *-ja *-je tworzył najczęściej nazwy dzierżawcze,ale nie tylko,służył on także do tworzenia ogólnoprzymiotnikowych nazw miejscowych.Od przedstawionego powyżej przymiotnika stradom(-ъ)powstać mogła przy pomocy formantu -jь,czy pierwotnie -je Stradom-jь(co najlepiej porównać ze staroruskim stradomaja zemlja/страдомая земля"ziemia orna").To znaczenie ruskiego przymiotnika pochodzącego z imiesłowu można wyprowadzić z pierwotnego znaczenia czasownika stradati"ciężko pracować"następująco:stradati"ciężko pracować""z trudem uprawiać"(porównaj rosyjskie strada/страда"ciężka praca,szczególnie w czasie żniw"):stradomъ,"z trudem uprawiany""uprawny".Można więc nazwie Stradom przypisać pierwotne znaczenie"z trudem uprawiany",co zgadzałoby się z topografią terenu,gdyż Stradom był niewielkim obszarem uprawnym pomiędzy rozlewiskami Wisły a mokradłami ciągnącymi się wzdłuż dzisiejszej ul.św.Sebastiana i aż do końca średniowiecza zachował charakter przeważnie rolniczy,pomimo,że uprawa tego terenu była szczególnie trudna.Położenie jego bowiem było niskie a częste wylewy Wisły musiały niszczyć uprawy.
Zabytki i atrakcje
- Klasztor xx.Misjonarzy i Ogród Księży Misjonarzy
- Kościół Nawrócenia św.Pawła w Krakowie
- Klasztor oo.Bernardynów i Kościół św.Bernardyna w Krakowie
- Dawny Dom dla Starców Towarzystwa Dobroczynności,wcześniej klasztor ss.Koletek(ul.Koletek 10 i 12)
- Nadwiślan Kraków
- Dawny Hotel Pod Złotym Wołem(późniejszy hotel Londyński),ulica Stradomska 11
- Dawny hotel Pod Białą Różą,ul.Stradomska 13
- Komora celna i dawny kościół św.Jadwigi,ul.Stradomska 12-14
- Nowy Dom Celny(wzniesiony w latach 1856-1863)
- Dworek kanonika Dubickiego z tablicą powodziową z 1813 roku,ul.Koletek 9
- Kamienica Mojżesza Löbla Ohrensteina wybudowana w latach 1911-1913,róg ul.Stradomskiej i Dietla(ul.Dietla 42)
Na Stradomiu znajduje się Wyższe Seminarium Duchowne Księży Misjonarzy Wincentego à Paulo(CM)oraz Wyższe Seminarium Duchowne Diecezji Sosnowieckiej w Krakowie.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz