Reszel

Niem.Rößel miasto w woj.warmińsko-mazurskim,w powiecie kętrzyńskim,siedziba gminy miejsko-wiejskiej Reszel.Położone jest na Pojezierzu Mrągowskim,nad rzeką Sajną,dopływem Gubra wpadającym do Łyny.Małe miasto warmińskie, z wieloma zabytkami,należące do sieci cittàslow.Według danych z 31 grudnia 2012 r.miasto miało 4896 mieszkańców.Według danych z 1 stycznia 2011 r.powierzchnia miasta wynosiła 3,82 km².
Historia
Epoka krzyżacka
W 1241 r.wojska krzyżackie zdobyły gród pruskiego plemienia Bartów,który w tym czasie nosił staropruską nazwę Resel(Reszel).W miejscu zniszczonego grodu postawiono strażnicę.Prusowie rok później,podczas powstania,odbili gród i utrzymali go przez pięć lat.W 1247 r.gród został ponownie zajęty przez wojska zakonne.Kolejne umocnienia krzyżackie zostały pobudowane dwa lata później i przetrwały do 1261 r.W tym roku wybuchło II powstanie pruskie.Załoga krzyżacka sama zniszczyła gród i wycofała się najprawdopodobniej do Braniewa.Powstanie upadło w 1273 r.Już w 1243 r.papież Innocenty IV zlikwidował biskupstwo pruskie i ustanowił na tych ziemiach diecezje:chełmińską,pomezańską,warmińską i sambijską.Na mocy tego postanowienia,dwie trzecie ziem z każdej diecezji miało należeć do zakonu krzyżackiego a jedna trzecia do biskupów.Przez ciągłe walki powstańcze,najazdy jaćwińskie i litewskie,ziemie wokół Reszla wraz z strażnicą mogły przejść pod panowanie biskupie w 1275 r.Reszel już w 1254 r.przypadł biskupowi warmińskiemu w dokumentach wymieniany jako"castrum Ressel"W 1300 r.mieszczanie z Braniewa założyli przy strażnicy osadę handlową.Jej szybki rozwój pozwolił kapitule warmińskiej i wójtowi biskupiemu Henrykowi z Lutr na wystawienie 12 lipca 1337 przywileju lokacyjnego na prawie chełmińskim.Pierwszym sołtysem(burmistrzem)został braniewski mieszczanin Eleus.Miasto budowane było według wcześniej ustalonego planu.Posiada zachowany średniowieczny układ urbanistyczny.W 1372 r.rozpoczęto budowę murów obronnych z basztami i trzema bramami:Wysoką,Królewiecką i Rybacką.W tym czasie Reszel był trzecim co do wielkości miastem Warmii,po Braniewie i Lidzbarku Warmińskim.Po bitwie pod Grunwaldem Reszel przeszedł pod panowanie Władysława Jagiełły,ale jeszcze jesienią 1410 r.przywrócono władzę zakonną.W 1440 r.Reszel przystąpił do Związku Pruskiego założonego w Kwidzynie,jako jedno z miast założycielskich.Tajna Rada Związku Pruskiego w dniu 4 lutego 1454 wypowiedziała posłuszeństwo władzom zakonnym.Dwa dni później opanowano większość zamków krzyżackich i biskupich.Obroniły się tylko Malbork,Sztum i Chojnice.Wojska zakonne rok później opanowały Reszel,biskupom warmińskim przekazały miasto dopiero w 1462 r.
Królestwo Polskie
Po wojnie trzynastoletniej Warmia przeszła pod opiekę króla polskiego,a Reszel stał się polskim miastem granicznym.Z Reszlem związany był biskup Fabian Luzjański.Ojciec jego był burgrabią reszelskim.Przyszły biskup porwany został przez podjazd krzyżacki z pobliskich Łężan.Krzyżacy pod murami Reszla zażądali poddania miasta,szantażując,że zabiją dziecko,jeśli bramy miasta nie zostaną otwarte.Dziecko zostało jednak odbite i obyło się bez otwierania bram miasta.Z inicjatywy bpa Łukasza Watzenrode(wuj Mikołaja Kopernika)w 1505 r.rozpoczęto budowę nowych murów obronnych i fortyfikacji miasta,które to umocnienia pomogły obronić miasto w 1520 r.podczas szturmu wojsk zakonnych.Mieszczanie reszelscy dobrze prosperowali w wieku XV i XVI,ale największy rozkwit nastąpił w okresie baroku.Pracowały tu liczne warsztaty malarskie i złotnicze.Sławni byli rzeźbiarze,m.in Krzysztof Peucker(1662-1735)oraz rodzina Schmidtów.Wojny polsko-szwedzkie nie spowodowały zniszczeń.Jezuici,wypędzeni z Braniewa w 1631 r.przejęli zabudowania klasztorne pozostałe po zakonie augustianów i utworzyli kolegium,w którym wykształciło się prawie 6 tysięcy absolwentów.W szkole kształcili się katolicy i protestanci.Jednym z rektorów(w latach 1670-1673)był Mikołaj Slaski.Kolegium w Reszlu miało mecenasa w królu Janie Kazimierzu,który utworzył fundusz stypendialny dla jego uczniów.Na dobrach żywieckich ulokował 100 tys.zł(odpowiadało to 25% rocznych dochodów dominium warmińskiego),z których 6% rocznie przekazywano do Reszla.Rozwój miasta i zamożność mieszkańców pozwoliła na wykupienie miasta spod władzy biskupiej w 1655 r.Reszel w okresie baroku znany był jako miasto artystów.Zamek reszelski był jedną z rezydencji ostatniego biskupa warmińskiego Ignacego Krasickiego W owym czasie w Reszlu funkcję proboszcza pełnił Marcin Krasicki brat biskupa.
Zabór pruski
Po I rozbiorze Polski Reszel dostał się pod panowanie pruskie.Zamek został przekształcony w więzienie oraz magazyn zboża i spirytusu.W latach 1806 i 1807 dwa kolejne pożary mocno zniszczyły miasto.Prawie całe miasto spłonęło,ocalał m.in kościół gimnazjalny,jeden z budynków kolegium,wikarówka oraz zamek.By odbudować miasto rozebrano część murów obronnych,zamek został przekazany gminie ewangelickiej.Pomieszczenia w skrzydle południowym zostały przekształcone w zbór.W 1816 r.ukończono budowę ratusza.Kolejne lata to powolny upadek miasta,powodowany m.in.pożarami(w 1841 i 1917 r.)W 1914 r.miasto zajęli Rosjanie.W 1917 r.spłonęła część kamieniczek przy rynku.
Po II wojnie światowej
W wyniku II wojny światowej,podczas której miasto nie doznało większych zniszczeń,Reszel został włączony administracyjnie do nowo powstałego województwa olsztyńskiego.W następnych dziesięcioleciach rozebrano ponad 30 zabytkowych budynków w obrębie starego miasta.Jeden z dwóch ostatnich dziewiętnastowiecznych spichrzów(ul.Spichrzowa)zburzony został w 1985 r.Prace rekonstrukcyjne zamku i historycznej zabudowy miasta rozpoczęły się w 1956 r.remont generalny zamku został przeprowadzony w latach 1976-1985.W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj.olsztyńskiego.
Zabytki

• Zamek biskupów warmińskich zbudowany w latach 1350-1401,na planie kwadratu,z dziedzińcem wewnętrznym i krużgankami.Część mieszkalna znajdowała się w skrzydłach południowym i wschodnim,pozostałe boki zamykał mur kurtynowy.W narożniku północno-zachodnim znajduje się wieża obecnie nakryta dachem,wcześniej zwieńczona była blankami.Wieża bramna z zachowanymi do dzisiaj prowadnicami bron znajduje się w zachodniej części zamku.Drewnianą strażnicę krzyżacką wzniesiono już około 1241 r.Przebudowa przeprowadzona w latach 1505-1530 dostosowała umocnienia zamku do broni palnej.Wzniesiono dodatkowy mur obronny z bastejami od strony północnej i zachodniej.Umocnienia zamku połączono z umocnieniami miasta.W 1648 i 1704 r.zamek został dwukrotnie splądrowany przez wojska szwedzkie.Rozebrano też w tym czasie część murów obronnych.Po I rozbiorze Polski został zamieniony na więzienie.Dwa pożary w pierwszych latach XIX w.spowodowały zniszczenia m.in.wieży głównej.Obiekt został opuszczony na kilkanaście lat.W 1822 r.przekazano go gminie ewangelickiej,która poczyniła w nim kolejne prace remontowe.Przebudowano skrzydło południowe na zbór,zmieniono elewacje m.in.dobudowano szczyt z sygnaturką.Rozebrano krużganki a w skrzydle wschodnim umieszczono szkołę.W 1931 r.dokonano odbudowy wież zamkowych,w salach utworzono muzeum.Gruntowny remont został przeprowadzony w latach 1976-1985.Obecnie w zamku znajduje się hotel,a miejscu dawnej kaplicy ewangelickiej powstała w latach osiemdziesiątych galeria sztuki współczesnej.
• Kościół farny pw. św. Piotra i Pawła budowę rozpoczęto w 1348(lub po 1360 r.)wzmiankowany w dokumentach w 1402 r.początkowo była to trójnawowa hala bez prezbiterium,z okazałą wieżą od strony zachodniej oraz zakrystią i kruchtą od strony północnej.Kościół uległ znacznemu zniszczeniu w pożarze z 1774 r.Kolejny pożar zniszczył odbudowany kościół w 1806 r.spłonęły m.in.obrazy.Kolejną odbudowę poprowadzono pod nadzorem miejscowego architekta Joachima Sadrozińskiego,który zaprojektował także nowy hełm wieży z latarnią(1837 r.)Wnętrze ponownie wyposażono w latach 1822-1843.Wykonawcami sprzętów byli miejscowi rzemieślnicy:Wilhelm i Karol Ludwig Biereichelowie.W ołtarzu główny znajduje się obraz patronów kościoła,autorstwa Antoniego Jana Blanka(1785-1844),który był profesorem sztuk pięknych na Uniwersytecie Warszawskim,a pochodził z Warmii.Do 1945 r.w kościelnym skarbcu przechowywano kilka wartościowych,gotyckich sprzętów liturgicznych,w tym krzyż relikwiarzowy z ok.1400 r.relikwiarz św.Piotra z XVI w.kielich ufundowany przez biskupa Łukasza Watzenrode z ok.1500 r.W kościele jest możliwość wejścia na zabytkową wieżę widokową o wysokości 51,2 metra.Można w niej zobaczyć zabytkowy mechanizm zegara(1913 r.)oraz dzwony kościelne.
• Cerkiew pw.Przemienienia Pańskiego z XVIII w.(do zmiany tytułu w 1963 r.kościół pw.św.Krzyża,zwany także gimnazjalnym)
• Gotyckie mosty(murowane z cegły)nad Sajną:Rybacki XIV w.(przy nim była miejska Brama Rybacka),Niski oraz trzeci most z XIV w.(w znacznej części obsypany ziemią,który przechodził przez zasypaną fosę biegnącą niegdyś po zachodniej stronie starego miasta.Most ten chroniła Brama Wysoka)
• fragment murów obronnych z XIV w.
• spichlerz o konstrukcji ryglowej z XVIII w.
• kolegium pojezuickie
• stara plebania rezydencja archiprezbitera z XV w.przebudowywana ok.1700 r.także w XIX w.
• klasycystyczny ratusz z XIX w.
• Trakt pielgrzymkowy z Reszla do Świętej Lipki Drogą z Reszla do Świętej Lipki,o długości ok.6 km,już od XV w.szli pątnicy w„łosierach”do sanktuarium maryjnego.Po hołdzie pruskim trakt łączył katolicką Warmię z protestanckimi Mazurami.W czasach biskupa Krzysztofa Andrzeja Szembeka,w latach 1733–1735,zostały wybudowane po obu stronach traktu barokowe kapliczki różańcowe.Wzdłuż alei rosną lipy.Zarówno kapliczki,jak i lipy wpisane są do rejestru zabytków.

Ciekawostki
Proces o czary
21 sierpnia 1811 w Reszlu miał miejsce ostatni w Królestwie Prus,a także ostatni w Europie przypadek spalenia czarownicy na stosie.Ofiarą była Barbara Zdunk.Oskarżano ją jednak nie tylko o czary,ale przede wszystkim o podpalenie,bowiem w 1807 r.na zamku miał miejsce pożar,którego przyczyny pozostają niejasne.Proces trwał 3 lata.Sprawa winy budziła kontrowersje,jednak sąd w Królewcu zatwierdził wyrok.Przed spaleniem skazaną uduszono.
Tradycje lotnicze
W roku 1910 w firmie Friedrich Fest w Reszlu wyprodukowano samolot według projektu inżyniera Bloessa z Kętrzyna.Maszyna była jednopłatowcem z silnikiem o mocy 50 KM.Samolot sterowany był w pozycji bocznej za pomocą skręcania skrzydła.Jego równowagę zachowanie środka ciężkości zapewniały metalowe rurki napełnione rtęcią.Samolot miał 10 m długości,14 m szerokości i ważył około 450 kg.Pierwszą,nieudaną próbę startu podjęto na polu Trenkmanna koło Ramt(wieś między Reszlem a Świętą Lipką).Po wzmocnieniu podwozia ponowiono próbę startu samolotu na twardym podłożu,na terenie posiadłości v.d.Groebena w Łankiejmach.Sterujący samolotem inż.Bloess bez problemów osiągnął wysokość 30 m.W trakcie lądowania samolot uległ uszkodzeniu.Był to jedyny samolot wyprodukowany w Reszlu.
Przynależność do Cittàslow
Reszel jest pierwszym w Polsce miastem,które przystąpiło do Międzynarodowego Stowarzyszenia Miast Cittàslow.Rada Miejska uchwaliła decyzję w 2004 r.15 listopada 2005 r.na zamku w Reszlu został podpisany List intencyjny dotyczący utworzenia krajowej sieci miast Cittaslow.Sygnatariuszami listu zostali ze strony polskiej:Marszałek Województwa Warmińsko-Mazurskiego oraz Burmistrzowie Miast i Gmin z Warmii:Reszla,Lidzbarka Warmińskiego,Biskupca i Bisztynka a ze strony Międzynarodowej Sieci Miast Cittaslow Przewodniczący Roberto Angelucci.18.10.2006 r.Komitet Koordynujący Cittaslow zaakceptował wymagania polskiej krajowej sieci miast Cittaslow,które skupiają się wokół kluczowych obszarów takich jak:polityka środowiskowa,polityka infrastrukturalna,technologie i wyposażenie w zakresie Jakości Miejskiej,waloryzacja produktów lokalnych,gościnność,świadomość.13.04.2007 na posiedzeniu w Urbino(Włochy)Komitet Koordynujący pozytywnie rozpatrzył wniosek o uznanie Polskiej Krajowej Sieci Miast Cittaslow.Cittàslow jest organizacją non-profit,której celem jest promowanie i rozpowszechnianie kultury dobrego życia poprzez badania,eksperymentowanie,stosowanie rozwiązań dotyczących organizacji miasta.Do sieci w 2010 roku dołączyło Nowe Miasto Lubawskie z województwa warmińsko-mazurskiego i Murowana Goślina z Wielkopolski.W roku 2009 Stowarzyszenie Kulturalne"Reszelanie"w Reszlu wspólnie z Biurem Polityki Jakości Urzędu Marszałkowskiego w Olsztynie zorganizowało I Festyn Miast Cittaslow na którym odbyła się konferencja naukowa oraz impreza festynowa z udziałem miast członków krajowej sieci Cittaslow.Kolejny Festyn odbył się w Reszlu w roku 2010.W roku 2011 Festyn organizowany był Lidzbarku Warmińskim połączony z Zgromadzeniem Międzynarodowym Miast Sieci Cittaslow.Goście z całego świata odwiedzili Reszel.Na koniec roku 2011 do sieci należało 150 miast z 25 krajów świata.
Współpraca międzynarodowa
Miasta i gminy partnerskie:

• Jaszuny
• Jemnice
• Raabs an der Thaya
• Legden

Transport
Przez miasto przechodzą drogi:

• 590 Barciany Korsze Reszel Biskupiec
• 593 Miłakowo Dobre Miasto Jeziorany Reszel
• 594 Bisztynek Reszel Święta Lipka Kętrzyn

Osoby związane z Reszlem

• Andrzej Godlewski
• Franciszek Kuhschmalz
• Mikołaj Slaski
• Fabian Luzjański
• Julius Dinder
• Paul von Hindenburg Honorowy Obywatel Miasta Reszel(1915 r.)Prezydent Rzeszy(Republiki Weimarskiej i w początkach III Rzeszy)w latach 1925 -1934
• Mieczysław Wądołowski członek zespołu Czerwone Gitary
• Barbara Hulanicka
• Józef Borys
• Izydor Borys
• Izabella Sikorska Ulfik Honorowy Obywatel Miasta Reszel(2002 r.)
• Kazimierz Górski Honorowy Obywatel Miasta Reszel(2002 r.)
• Franciszek Andrzej Bobola Starowieyski Honorowy Obywatel Miasta Reszel(2007 r.)
• Maria Pier-Bohne Honorowy Obywatel Miasta Reszel(2012 r.)
• Alfons Siemetzki Honorowy Obywatel Miasta Reszel(2012 r.)
• Stanislav Brada Honorowy Obywatel Miasta Reszel(2012 r.)