Jedlicze

Miasto w województwie podkarpackim,w powiecie krośnieńskim,położone nad rzeką Jasiołką.Siedziba gminy miejsko-wiejskiej Jedlicze.Miasto położone jest w zachodniej części Kotliny Jasielsko-Krośnieńskiej,będącej centralną częścią Dołów Jasielsko-Sanockich.Według danych z 2012 r.miasto miało 5788 mieszkańców.W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj.krośnieńskiego.
Historia
Genezy nazwy miejscowości doszukiwać się można w prasłowiańskim słowie„jedla”,które oznacza jodłę.Nazwa ta została podczas zaboru austriackiego przekształcona na bliższe miejscowemu językowi Jedlicze.Osada powstała u schyłku XIV wieku.Odnotowana była w 1409 r.W pierwszych wzmiankach,poświadczających istnienie miejscowości,wymieniony został w 1410 r.sołtys Piotr z Jedlicza,jako uczestnik bitwy pod Grunwaldem.W tych czasach Jedlicze było własnością rodu Mleczków i Bączalskich.W 1427 r.w miejscowych dokumentach figuruje Piotr Mleczko z Jedlicza(właściciel Polanki 1429-1435),który pożycza szlachetnemu Fryderykowi z Jaćmierza 100 marek.W 1464 r.Mikołaj Mleczko z Jedlicza sprzedał wolne użytkowanie lasu w Polance Klemensowi Zebrzydowskiemu.W 1530 r.Jedlicze należało jeszcze do Mikołaja Mleczki i Stanisława Bączalskiego.W 1536 r.do parafii Jedlicze należały wsie szlacheckie Polanka i Żarnowiec,jako własność Mikołaja Żarnowieckiego.Jemu to bp.Piotr z Chrząstowa darował Pałac Biskupi w Krośnie na czas jego życia,zobowiązując jego bliskich,by po śmierci dziedzica,budynek przekazali biskupowi przemyskiemu.Pod koniec XVI wieku właścicielem Jedlicza był Justus Romer z Chyżowa,który utworzył w 1598 r.prebendę,zaś w 1630 r.właścicielem Jedlicza był Jan Bączalski.W 1655 r. i 1657 r.miejscowość splądrowały wojska szwedzkie i siedmiogrodzkie.W 1680 r.dziedzicem Jedlicza był Piotr Wielowiejski,a następnie była w posiadaniu rodziny Wielowiejskich.Przy ogólnej tendencji do zakładania miast,rodzina Wielowiejskich starała się o nadanie praw miejskich osadzie.Remigiusz Wielopolski w 1740 r.zbudował w Jedliczu kościół.W II poł.XVIII wieku wieś stanowiła własność Karnickich,za których staraniem Jedlicze w 1768 r.otrzymało prawa miejskie.Stanisław August Poniatowski potwierdził nadanie tych praw,m.in.do urządzania pięciu jarmarków rocznie.W kwietniu 1769 r.na Ziemi Krośnieńskiej pod Jedliczem,odbył się zjazd szlachty zawiązującej konfederację.Szlachta wybrała marszałkiem konfederacji Adama Parysa(ok.1740-1817).Oficjalne wybory na konfederackiego marszałka sandomierskiego,odbyły się w Pilźnie.5 kwietnia 1770 rozegrała się bitwa pod Jedliczem konfederackiego oddziału Mączyńskiego przeciw wojskom rosyjskim Jełczaninowa.W czasie zaborów Jedlicze utraciło prawa miejskie.W pierwszej połowie XIX wieku Jedlicze stało się własnością rodziny Stojowskich.Adam Stojowski,dziedzic Jedlicza,wspierał działalność emisariuszy Edwarda Dembowskiego i był jednym z organizatorów Gwardii Narodowej.Od Ewy Stojowskiej Jedlicze nabył przemysłowiec naftowy Seweryn Stawiarski,który zakupił również:Wolę Dębowiecką(odziedziczoną potem przez Waleriana Stawiarskiego),Załęże koło Osieka(w 1871 r.) i majątek po Ignacym Łukasiewiczu Chorkówkę(w 1882 r.)W latach 1872-1884 wybudowano linie kolejowe przez Jedlicze:ze Stróż do Zagórza,a w 1890 r.łączącą Rzeszów z Krosnem.Wraz z wybudowaniem w latach 1899-1902 dużej rafinerii ropy naftowej Jedlicze zaczęło nabierać większego znaczenia gospodarczego.Walerian Stawiarski miał spółkę Co.„Fabryka Nafty w Krośnie”w latach 1922-1925.Jego ród był ostatnim właścicielem Jedlicza.8 września 1939 bataliony 1 Pułku Strzelców Podhalańskich skoncentrowały się w rejonie Jedlicza,skąd rozpoczęły odwrót na wschód w kierunku Lwowa.W czasie okupacji 25 lutego 1942 w Pałacu Stawiarskich gestapo z Krakowa aresztowało:pisarza Kazimierza Zdziechowskiego,hr.Władysława Krasickiego,dr.Stanisława Żejmo-Żejmisa,oficera ZWZ Rudka z Krakowa i Adama Stanisława Mickiewicza męża córki Marii Konopnickiej,a w następnych dniach,na plebanii:ks.Józefa Przybylskiego,prof.Stefana Firleja oraz hr.Tadeusza Dzieduszyckiego(6 lutego 1995 odsłonięto tablicę upamiętniającą aresztowanych i zamordowanych w Auschwitz-Birkenau).W 1942 r.Niemcy zlikwidowali getto,wywożąc ok.200 Żydów do Warzyc.W roku 1944 gestapo jasielskie rozstrzelało w Jedliczu 22 mężczyzn, najprawdopodobniej więźniów z Jasła w odwecie za zastrzelenie policjanta.Zwłoki pomordowanych leżały dwa dni na drodze jako przestroga dla ludności.Ciała ofiar złożono do wspólnej mogiły przy drodze do Długiego.W Jedliczu działała Placówka AK Jaśmin,Jaga,OP-15,która brała udział w wielu akcjach.Placówką dowodził por.Józef Domaniecki Szczerba(do I 1942),a następnie chor.Franciszek Kaczkowski Dragat(od II 1942 do IX 1944).Do największej akcji na terenie gminy należało zaatakowanie,w kwietniu 1943 r.szkoły ukraińskich Werkschutzów,później wcielonej do S.S.„Galizien”,oraz wysadzenie torów kolejowych w lecie 1944 r.Wykoleiło się wówczas 13 wagonów z bronią i amunicją przeznaczoną dla frontu wschodniego.Po por.Domanieckim komendę placówki przejął ppor.Stanisław Betlej(1910–22 kwietnia 1945)ps.Lampart,Sierp,który dowodził placówką w Akcji„Burza” i wspólnie z placówkami w Krośnie(„Korzeń”) i Korczynie(„Konwalia”),wystawił 2 batalion 6 Pułku Strzelców Podhalańskich,biorący udział w zgrupowaniu w Odrzykoniu i w walkach w okolicach Iwonicza.Jedlicze prawa miejskie uzyskały ponownie w 1967 r.
Oświata i kultura
Placówki oświatowe w Jedliczu to:Przedszkole Samorządowe,Niepubliczne Przedszkole Sióstr Michalitek,Zespół Szkół Publicznych(szkoła podstawowa i gimnazjum),Liceum Ogólnokształcące im.Marii Konopnickiej.W mieście działa także Gminny Ośrodek Kultury i Gminna Biblioteka Publiczna im.Kaspra Wojnara.
Architektura
W Jedliczu warto zobaczyć neogotycki kościół z 1925 r.a także zespół pałacowo-parkowy.W Pałacu Stawiarskich z 1925 r.mieści się Liceum Ogólnokształcące im.Marii Konopnickiej.Na uwagę zasługuje również neogotycka kaplica cmentarna z 1864 r.Na tutejszym cmentarzu pochowane są dwie córki Marii Konopnickiej Laura Pytlińska(zm.1935 r.) i Zofia Mickiewiczowa(zm.1956 r.)Tu także spoczywa Stanisław Betlej oraz znajduje się zbiorowa mogiła 22 bezimiennych patriotów,rozstrzelanych przez Niemców.Spoczywała tu również aktorka Wanda Siemaszkowa,zmarła w Jedliczu w 1947 r.Dworek z XVIII wieku w Żarnowcu,w którym mieszkała Maria Konopnicka został jej przekazany jako dar narodu polskiego w dwudziestopięciolecie twórczości pisarskiej.Jest on pięknie położony w parku krajobrazowym,na stromej skarpie,tuż obok rzeki Jasiołki.W dworku mieści się Muzeum Biograficzne im.Marii Konopnickiej.
Religia

• Parafia św.Antoniego Padewskiego w Jedliczu
• Chrześcijański Zbór Świadków Jehowy

Dojazd
Do Jedlicza można dojechać liniami komunikacji miejskiej Krosna„2”,„11” i „16”.Dojazd oferują także busy i PKS Krosno.Ponadto dojechać można komunikacją PKP od strony Jasła oraz od strony Sanoka(linia kolejowa 108).
Sport

• V Ligowy klub piłkarski ZKS Nafta Jedlicze
• Obiekty sportowe:Stadion ZKS Nafta Jedlicze boisko ze sztuczną nawierzchnią,hala sportowa

Miasta partnerskie

• Mallersdorf-Pfaffenberg Niemcy

Związani z Jedliczem

• kpt.Stanisław Betlej(1910–1945)żołnierz AK,zginął bohaterską śmiercią w ataku na bunkier niemiecki nad rzeką Schwarzer Schöps.
• Ryszard Bożek(ur.1963 r.w Jedliczu)redemptorysta,były rektor w seminarium duchownym redemptorystów w Tuchowie,w latach 2008-2011 prowincjał tego zakonu.Jest doktorem z zakresu liturgiki i rekolekcjonistą.
• Tadeusz Buczek(1904-1940)doktor medycyny,lekarz,kapitan służby zdrowia rezerwy Wojska Polskiego,ofiara zbrodni katyńskiej.
• Wojciech Gęsiak(ur.1954 r.w Jedliczu)polski architekt,samorządowiec,prezydent Radomia w latach 1990–1994.
• gen.Jan Hempel pochowany w Jedliczu po tajemniczej śmierci w czasie polowania w pobliskim Potoku w 1932 r.
• Stanisław Kochanek(1905–1995)pochodzący z Jedlicza rzeźbiarz,malarz,rysownik i karykaturzysta.Studia Akademia Sztuk Pięknych w Krakowie.Dorobek artystyczny:m.in.pomnik Mikołaja Kopernika w Krośnie,liczne pejzaże,portrety,karykatury(w tym wielu,znanych w środowisku,mieszkańców Jedlicza z połowy XX w.)Związany przez większość życia z rodzinnymi stronami,zmarł w Krośnie.
• Sławomir Peszko(ur.1985 r.)piłkarz,w przeszłości występujący w Wiśle Płock i Lechu Poznań,reprezentant Polski.Urodzony w Jaśle,swoją karierę piłkarską zaczynał w Nafcie Jedlicze.Obecnie zawodnik 1.FC Köln.
• Wojciech Smarzowski(ur.1965 r.)polski reżyser filmowy i serialowy(m.in.„Wesele”,„Dom zły”,„BrzydUla”).
• Jan Such(ur.1948 r.w Jedliczu)polski siatkarz i trener,olimpijczyk(Monachium,1972 r.)uczestnik Mistrzostw Świata i Europy,mistrz polski w barwach Resovii Rzeszów(1971 r.1972 r.1974 r. i 1975 r.)
• Tytus Trzecieski(zm.1878 r.)powstaniec krakowski,przemysłowiec naftowy,pierwszy w świecie twórca przemysłu naftowego.Pochowany w Jedliczu.
• Kasper Wojnar(ur.1871 r.w Jedliczu-Borku,zm.1948 r.)uczeń Wincentego Manierskiego i ks.dziekana Edwarda Janickiego.Krakowski księgarz i wydawca książek,założyciel organizacji patriotycznych,patron miejskiej biblioteki.