Ziemia Chełmińska

(łac.Terra Culmensis,niem.Kulmerland)jednostka terytorialna dawnej Polski,która początkowo obejmowała obszar leżący w łuku Wisły pomiędzy jej prawym(wschodnim)brzegiem a Drwęcą na południu i Osą aż do jej ujścia do Wisły na północy.Na wschodzie granicą ziemi chełmińskiej była rzeka Lutryna.Od 2 poł.XIII wieku do ziemi chełmińskiej zaczęto zaliczać ziemię lubawską oraz obszar na prawym brzegu rzeki Osy wokół miasteczka Łasin.W 1317 roku przyłączono do niej ziemię michałowską(faktycznie część ziemi dobrzyńskiej).Dwa główne i najstarsze(prawa miejskie 1233 r.)miasta ziemi chełmińskiej to położone nad Wisłą Chełmno,od którego pochodzi nazwa regionu i Toruń.Na początku XI wieku w czasach panowania Mieszka II na Górze Św.Wawrzyńca w Kałdusie istniał gród będący jednym z najważniejszych ośrodków władzy administracyjnej i kościelnej w państwie pierwszych Piastów.Do 1.poł.XIII w.ziemia chełmińska społecznie i językowo związana była z Kujawami,należąc do Mazowsza,dla którego stanowiła obszar przygraniczny wobec Prus.Od 2.poł.XIII w.do ziemi chełmińskiej zaczęto zaliczać także ziemię lubawską powiaty nowomiejski,iławski wokół Lubawy i działdowski wokół Lidzbarka oraz ziemię michałowską(część ziemi dobrzyńskiej naprzeciwko Brodnicy).Administracyjne centrum stanowiło miasto Chełmno leżące nad Wisłą,na północnym zachodzie.W okresie rozdrobnienia feudalnego stąd rozpoczęła się intensywna akcja misyjna zapoczątkowana przez Konrada Mazowieckiego.Za podjęcie akcji misyjnych nadał on biskupowi pruskiemu Chrystianowi(1222)dobra w zachodniej części ziemi chełmińskiej.Odbyło się kilka wypraw krzyżowych,które wywołały niszczycielskie wyprawy odwetowe ze strony pogańskich plemion pruskich.Ziemia chełmińska była historycznie pierwszą,na którą w 1231 r.sprowadzeni zostali Krzyżacy dla obrony przed Prusami.Książę mazowiecki Konrad w 1226 roku rozpoczął rozmowy z zakonnikami,przyznając im w konsekwencji w 1228 r.w dzierżawę ziemię chełmińską,jednakże przy zachowaniu całości swoich książęcych prerogatyw.W 1231 r.niewielki oddział krzyżacki osiedlił się w Toruniu.Krzyżacy na podstawie sfałszowanego dokumentu,tzw.falsyfikatu kruszwickiego,z 1230 roku(rzekomo nadającego im ziemię chełmińską w wieczyste posiadanie,a nie w dzierżawę),uzyskali w 1234 r.bullę papieża Grzegorza IX,który uznał suwerenną władzę Krzyżaków w ziemi chełmińskiej.Dodatkowo na skutek starań Krzyżaków cesarz Fryderyk II wydał im w 1235 roku tzw.Złotą Bullę z Rimini(antydatowaną na 1226 r.)która potwierdzała nadanie Krzyżakom ziemi chełmińskiej,jednak nie jako lenna nadanego im przez Konrada Mazowieckiego,ale jako własności.Po powrocie tego obszaru do Królestwa Polskiego na mocy II pokoju toruńskiego,w 1466 roku,został on włączony do Prus Królewskich.Tereny te,z wyjątkiem Torunia,podczas I rozbioru Polski w 1772 r.znalazły się w Królestwie Pruskim.W latach 1807-1815 ziemia chełmińska znajdowała się w Księstwie Warszawskim i następnie ponownie w Królestwie Prus.Po I wojnie światowej,w 1920 roku,cała ziemia chełmińska znalazła się z powrotem w państwie polskim na obszarze województwa pomorskiego.Okres międzywojenny przyczynił się do rozwoju regionu,jednak nadejście II wojny światowej spowodowało zniszczenia,jakich od dawna nie zaznał.Bardzo poważnie został zniszczony Grudziądz.Reszta miast ucierpiała również w mniejszym lub większym stopniu,praktycznie bez szwanku przetrwały dwa najcenniejsze miasta:Toruń i Chełmno.W PRL ziemia chełmińska znalazła się w województwie bydgoskim.W 1975 r.po reformie administracyjnej ponad 90% terytorium ziemi chełmińskiej znalazło się w województwie toruńskim(historycznie rzecz biorąc,można powiedzieć,że Toruń stał się stolicą województwa chełmińskiego,czyli ziemi chełmińskiej).Obecnie wchodzi w skład województwa kujawsko-pomorskiego oraz w mniejszym stopniu województwa warmińsko-mazurskiego.Jest podzielona na jedenaście powiatów,obejmujących w mniejszej lub większej części tereny ziemi chełmińskiej i zamieszkuje ją około 650 tysięcy ludzi.Większe miasta:Toruń,Grudziądz,Brodnica,Chełmno,Golub-Dobrzyń,Chełmża,Wąbrzeźno,Nowe Miasto Lubawskie,Lubawa,Lidzbark.