| Biografia |
Dziadek,Ludwik Beynar,był uczestnikiem powstania styczniowego,po upadku którego wyemigrował do Francji.W Tuluzie zawarł związek małżeński z pochodzącą z Hiszpanii Joanną Adelą Feugas.Ich synem był Mikołaj Beynar,z zawodu agronom i muzyk,ojciec Lecha Beynara Pawła Jasienicy.Ojciec matki pisarza,Heleny Maliszewskiej,Wiktor Maliszewski,urodzony w Nantes,był synem powstańca z powstania listopadowego.Obie rodziny w latach 70.XIX wieku przeniosły się na teren Rosji.
Lata młodości i II wojny światowej
Urodził się w 1909 w Symbirsku nad Wołgą i pozostał z rodziną w Rosji do roku 1920,choć już w 1914 wyruszyli do Polski.Początkowo zamieszkali w okolicach Białej Cerkwi i Humania,następnie w Kijowie,Warszawie i ostatecznie na Wileńszczyźnie.W Wilnie
skończył gimnazjum,a następnie historię na Uniwersytecie Stefana
Batorego.Należał do młodzieży aktywnej społecznie w Klubie
Intelektualistów oraz w Akademickim Klubie Włóczęgów.Używał wtedy
przydomka Bachus.W latach 1928-1932 był nauczycielem historii w Grodnie;pracował też jako spiker w Polskim Radiu Wilno.Zadebiutował w 1935 roku książką„Zygmunt August na ziemiach dawnego Wielkiego Księstwa”.Przed wojną pracował w Słowie Wileńskim,gdy redaktorem był sławny pisarz Stanisław Cat-Mackiewicz,uważany za masona,co dało pretekst w okresie PRL do oskarżania Jasienicy o sympatię i przynależność do masonerii.W czasie II wojny światowej oficer Armii Krajowej(m.in.w sztabie Wileńskiego Okręgu Armii Krajowej).W lipcu 1944 uczestniczył w walkach o Wilno(Operacja Ostra Brama)jako szeregowiec w stopniu oficerskim.Od 19 sierpnia do 21 sierpnia 1944 roku jego oddział, dowodzony przez pułkownika Macieja Kalenkiewicza ps.Kotwicz,stoczył bitwę z Armią Czerwoną.Oddział został rozbity,a on sam pod koniec sierpnia dostał się do niewoli w okolicach Grodna,skąd został przewieziony do Białegostoku,gdzie był przesłuchiwany przez NKWD.Wcielony do jednostki LWP w Dojlidach,z której zdezerterował.Od jesieni 1944 po dezercji z LWP służył w 5 Wileńskiej Brygadzie AK,gdzie był od lipca(dokładny dzień nie ustalony)1945 adiutantem dowódcy brygady Zygmunta Szendzielarza„Łupaszki”.Ranny w nocy z 8 na 9 sierpnia 1945 w walce z pododdziałem 1 Brygady Pancernej pod Zalesiem,opuścił 5 Brygadę i uniknął losu większości jej oficerów skazanych na karę śmierci.Schronienie znalazł we wsi Jasienica.Miejscowy proboszcz,Stanisław Falkowski,ukrywał go na swojej plebanii do czasu wygojenia się rany.
Lata powojenne
Działalność powojenna
Po wojnie przedostał się do Krakowa i w 1946 r.zadebiutował na
łamach Tygodnika Powszechnego i został również jego współredaktorem.Przyjął wtedy pseudonim Paweł Jasienica,by nie narażać żony,która
ówcześnie znajdowała się w Wilnie,pod okupacją radziecką,gdzie
formalnie miała status wdowy.2 lipca 1948 roku,podczas akcji likwidacji grupy wileńskiej został aresztowany przez komunistyczny Urząd Bezpieczeństwa Publicznego.Wolność odzyskał dzięki interwencji Bolesława Piaseckiego.Zwalniający go funkcjonariusz UB powiedział:Wyjdzie pan na wolność,zobaczymy,czy się to Ojczyźnie opłaci.Wstąpił do Stowarzyszenia„Pax”,z ramienia którego w 1950 roku zarządzał stowarzyszeniem Caritas.Od grudnia 1959 jeden z wiceprezesów Związku Literatów Polskich.Był działaczem i ostatnim prezesem Klubu Krzywego Koła(1962).Publikował m.in.na łamach tygodnika„Świat”.
Prześladowania i cenzura
W 1964, w związku z zaostrzeniem cenzury,Jasienica wraz z 33 innymi polskimi intelektualistami podpisał List 34 skierowany do premiera Józefa Cyrankiewicza.Reakcją na to wystąpienie było nasilenie inwigilacji pisarza.W połowie
lat 60.donosiło na niego co najmniej trzydziestu agentów.Prześladowano go za sprzeciwianie się cenzurze i aktywną działalność w
opozycji liberalno-demokratycznej.Od 1966 był wiceprzewodniczącym
polskiego PEN Clubu.Brał udział w protestach przeciw zdjęciu z afisza Dziadów w reżyserii Kazimierza Dejmka.Poparł otwarcie protest młodzieży akademickiej w 1968,co doprowadziło do zakazu publikacji pisarza w latach 1968–1970 i usunięcia go ze Związku Literatów Polskich.Władysław Gomułka
w 1968 publicznie pomówił Jasienicę o współpracę z aparatem władzy,mówiąc że„Śledztwo przeciwko Jasienicy zostało umorzone z powodów,które są mu znane.Został on zwolniony z więzienia”.Pomówienie to Jasienica odebrał bardzo ciężko i stanowiło ono dla niego problem aż do śmierci.
Twórczość
Paweł Jasienica jest najbardziej znany ze swej syntezy dziejów Polski przedrozbiorowej(Polska Piastów,Polska Jagiellonów,Rzeczpospolita Obojga Narodów),w której przedstawił poglądy kłócące się z poglądami większości
współczesnych mu historyków.Zarzucano mu tzw.personalistyczne
pojmowanie dziejów,sprzeczne z odgórnie narzuconą i obowiązującą
wówczas historiozofią marksistowską.Inne popularne dzieła Jasienicy to Słowiański rodowód zbiór reportaży archeologicznych(książka ta to nieco zmieniona wersja książki Świt słowiańskiego jutra),Trzej kronikarze rozważania o Polsce średniowiecznej na podstawie fragmentów kronik Thietmara,Galla Anonima i Wincentego Kadłubka,Dwie drogi refleksje o powstaniu styczniowym(książka ta to nieco zmieniona wersja książki Biały front),Ostatnia z rodu dzieło poświęcone Annie Jagiellonce.Pisarz był również autorem książek reportażowych takich jak Kraj nad Jangcy,Wisła pożegna zaścianek.Nie pisał on wyłącznie o historii,zajmował się archeologią(Archeologia na wyrywki,Słowiański rodowód),nauką i techniką(Opowieści o żywej materii,Zakotwiczeni),jednak w niemalże każdej jego książce obecne są liczne refleksje nad
przeszłością.Ostatnią ukończoną książką Pawła Jasienicy są Rozważania o wojnie domowej esej o kontrrewolucji w Wandei.Ostatnią książką,którą pisarz pisał,ale jej nie ukończył,jest Pamiętnik.Jasienica nie mógł z czystym sumieniem napisać i wydać książki o
historii najnowszej,ponieważ albo musiałby w takiej książce przedstawić
poglądy zgodne z obowiązującą ideologią,albo książka taka nie
zostałaby dopuszczona do druku.Z tego też powodu zawarte w Dwóch drogach refleksje o powstaniu styczniowym są ostatnim fragmentem dziejów,jakim Jasienica zajął się na kartach swych książek.
Poglądy historyczne
Jasienica był zwolennikiem(w przeciwieństwie do np.Lwa Tołstoja)poglądu,że na kształt historii mogą wpływać pojedyncze jednostki,skupiał się przy tym głównie na działaniach władzy centralnej.Gwałtownie zwalczał tezy o charakterze narodowym i teorię o anarchizmie polskiej szlachty,uznając ją za„łatwiutką i zwalniającą od myślenia”.Piastów cenił za
stworzenie polskiej myśli politycznej,oraz niezależność i suwerenność
podejmowania decyzji,gdy było to tylko możliwe.Uważał,że pozostawanie
w kręgu zachodnioeuropejskim zarówno kulturalnym,jak i interesów
państwowych,było największą i zmarnowaną później spuścizną czasów
piastowskich.Chwaląc,potrafił jednak dostrzec słabostki polskich
Piastów w tym okrucieństwo,nie będące jednak niczym niezwykłym w
ówczesnej Europie.Jagiellonowie
zaś byli dynastią stosunkowo łagodną i wprowadzili Polskę w krąg
wyższej kultury umysłowej,zmarnowali jednak(zwłaszcza ostatni dwaj)koniunkturę polityczną.Rządy Wazów
zostały przedstawione jako katastrofalne w skutkach„przestępstwo
polityczne”.Poglądy Jasienicy wywoływały gorące spory wśród historyków.Jego książki cieszą się jednak wielką popularnością(także w okresie
PRL).
Związek z Zofią O’Bretenny
W materiałach operacyjnych Służby Bezpieczeństwa dotyczących Pawła Jasienicy,jako jedną z jego słabości wymieniano kobiety.Z ujawnionych w roku 2002 akt IPN wynika,że około roku 1965 wśród donoszących na niego osób pojawiła się agentka o pseudonimie„Ewa”Nena Zofia Darowska(primo voto O’Bretenny pierwszego męża,Irlandczyka,poznała w obozie w Niemczech).Miała wówczas 40 lat,była młodsza od pisarza o 15 lat i pracowała w dziekanacie jednej z warszawskich uczelni.Atrakcyjnej tajnej współpracownicy,przy wydatnej pomocy SB,udało się stopniowo zbliżyć do pisarza
przygnębionego niespodziewaną śmiercią żony w 1965 roku.Z upływem czasu„Ewa”zdobyła sympatię i zaufanie figuranta,a w końcu i serce w
grudniu 1969 roku zawarła z nim związek małżeński.Był to ewenement,bowiem nigdy wcześniej nie doszło do ślubu agentki z inwigilowanym.Przełożonych z SB zapewniła,że wejście w stosunek małżeński nie zmieni
jej lojalnej postawy.Zachowane dokumenty potwierdzają to.Po ślubie kobieta zmieniła
pseudonim na„Max” i dalej gorliwie donosiła na męża.Raporty pisała w
toalecie,a następnie funkcjonariusz prowadzący odbierał je jako jej
dobry znajomy,który przyszedł pożyczyć książki.19 sierpnia 1970 roku,osiem miesięcy po ślubie,wyczerpany pisarz zmarł na raka płuc.Po jego śmierci Zofia Beynar kontynuowała współpracę z SB.Zmarła w 1997 roku.
Odznaczenia
- Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski nadany pośmiertnie postanowieniem prezydenta Lecha Kaczyńskiego z 3 maja 2007„za wybitne zasługi dla niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej,za działalność na rzecz przemian demokratycznych,za osiągnięcia w podejmowanej z pożytkiem dla kraju pracy zawodowej i działalności społecznej” i przekazany na ręce członków rodziny 1 marca 2011 podczas uroczystości z okazji święta państwowego Narodowego Dnia Pamięci„Żołnierzy Wyklętych”.
- Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski nadany 22 lipca 1956 r.
- Krzyż Walecznych nadany przez Dowództwo Wileńskiego Okręgu Armii Krajowej w 1944 r. i zatwierdzony przez Ministerstwo Obrony Narodowej w 1967.
- Krzyż Armii Krajowej nadany 24 lipca 1967 w Londynie przez Karola Ziemskiego ps.Wachnowski.
Nagrody
19 czerwca 2007 uhonorowano pisarza honorowym wyróżnieniem Kustosza Pamięci Narodowej.Nagrodę przyznaną post mortem Pawłowi Jasienicy odebrała córka pisarza Ewa Beynar-Czeczott.
Upamiętnienia
Dla upamiętnienia 100.rocznicy urodzin Poczta Polska wprowadziła do obiegu znaczek,na którym widnieje czarno-biała fotografia pisarza na tle jego książek.
Varia
- Ostatnie wydania dzieł Jasienicy ukazały się w 1999 roku.Po ujawnieniu w 2002 roku w archiwach Instytutu Pamięci Narodowej faktu współpracy,jedyna córka pisarza,Ewa Beynar-Czeczott,odmówiła zgody na kolejne wznowienia i złożyła do sądu wniosek o odebranie praw spadkowych(w tym autorskich praw majątkowych)synowi agentki z pierwszego małżeństwa,Markowi Obretennemu,jako powód podając,że matka,po której je odziedziczył,była[...]niegodna dziedziczenia,gdyż działała na szkodę męża.Do czasu zakończenia sporu dzieła Jasienicy miały być niewydawane.28 grudnia 2006 sąd przyznał wyłączność praw autorskich córce pisarza;pasierb Jasienicy miał otrzymać księgozbiór ojczyma.To otworzyło drogę do wznowienia dzieł Jasienicy.W latach 2007-2009 Wydawnictwo Prószyński i S-ka opublikowało cykl Jasienica.Powrót złożony z 17 tomów.
- Pseudonim Pawła Jasienicy miał,według niektórych źródeł,pochodzić od nazwy wsi,w której się w 1945 roku ukrywał,według innych(Kazimierz Koźniewski)miał to być początek zdania„JA SIĘ NIC A nic nie boję”.
- W 2008 roku imieniem Pawła Jasienicy zostało nazwane 2 Społeczne Liceum Ogólnokształcące w Warszawie.
- Ostatnie lata życia pisarza i jego małżeństwo z Zofią O’Bretenny stały się inspiracją dla twórców filmu Różyczka.
Publikacje
- Zygmunt August na ziemiach dawnego Wielkiego Księstwa 1935.
- Ziemie północno-wschodnie Rzeczypospolitej za Sasów,Wilno 1939
- Wisła pożegna zaścianek(wydanie pierwsze Instytut Wydawniczy PAX lipiec 1951,nakład 10000+350 egz.)
- Świt słowiańskiego jutra(wydanie pierwsze PIW październik 1952,nakład 10000+153 egz.)
- Biały front(wydanie pierwsze PIW sierpień 1953,nakład 7000+161 egz.)
- Opowieści o żywej materii(wydanie pierwsze PIW 1954,nakład 10000+176 egz.)
- Zakotwiczeni(wydanie pierwsze PWN 1955,nakład 5136 egz.)
- Chodzi o Polskę,wydawnictwo Polonia,Warszawa 1956
- Archeologia na wyrywki.Reportaże(wyd.pierwsze,wydawnictwo Książka i Wiedza,Warszawa listopad 1956,nakład 3260 egz.,wyd.ostatnie Prószyński i S-ka 2009,ISBN 978-83-7648-085-5)
- Ślady potyczek(wydanie pierwsze Czytelnik styczeń 1957,nakład 3205 egz.,wyd.ostatnie Prószyński i s-ka 2009,ISBN 978-83-7648-196-8)
- Kraj Nad Jangtse,w nowszych wydaniach Kraj na Jangcy(wydanie pierwsze Czytelnik 1957,nakład 2185 egz.,wyd.ostatnie Prószyński i S-ka 2008,ISBN 978-83-7469-798-9)
- Dwie drogi(wyd.pierwsze PIW 1960,wyd.ostatnie Prószyński i S-ka 2009,ISBN 978-83-89325-28-0)
- Myśli o dawnej Polsce(wyd.pierwsze Czytelnik 1960,wyd.ostatnie Czytelnik 1990 ISBN 83-07-01957-5)
- Polska Piastów(wyd.pierwsze PIW 1960,wyd.ostatnie Prószyński i S-ka 2007,ISBN 978-83-7469-479-7)
- Słowiański rodowód(wydanie pierwsze PIW grudzień 1961,nakład 20000+253 egz.,wyd.ostatnie Prószyński i S-ka 2008,ISBN 978-83-7469-705-7)
- Tylko o historii(wyd.pierwsze Iskry 1962,wyd.ostatnie Prószyński i S-ka 2009,ISBN 978-83-7648-267-5)
- Polska Jagiellonów(wyd.pierwsze PIW 1963,wyd.ostatnie Prószyński i S-ka 2007,ISBN 978-83-7469-522-0)
- Trzej kronikarze(wyd.pierwsze PIW 1964,wyd.ostatnie Prószyński i S-ka 2008,ISBN 978-83-7469-750-7)
- Ostatnia z rodu(wyd.pierwsze 1965,wyd.ostatnie Prószyński i S-ka 2009,ISBN 978-83-7648-135-7)
- Cykl Rzeczpospolita Obojga Narodów(wyd.ostatnie(całość)Prószyński i S-ka 2007)
- Rzeczpospolita Obojga Narodów:Srebrny wiek t.1(wyd.pierwsze PIW 1967,wyd.ostatnie Prószyński i S-ka 2007,ISBN 978-83-7469-580-0)
- Rzeczpospolita Obojga Narodów:Calamitatis Regnum t.2(wyd.pierwsze PIW 1967,wyd.ostatnie Prószyński i S-ka 2007,ISBN 978-83-7469-582-4)
- Rzeczpospolita Obojga Narodów:Dzieje agonii t.3(wyd.pierwsze PIW 1972,wyd.ostatnie Prószyński i S-ka 2007,ISBN 978-83-7469-583-1)
- Rozważania o wojnie domowej(wyd.pierwsze w drugim obiegu ok.1980,wyd.ostatnie Prószyński i S-ka 2008,ISBN 978-83-7469-660-9)
- Pamiętnik(wyd.pierwsze w drugim obiegu ok.1985,wyd.ostatnie Prószyński i S-ka 2007,ISBN 978-83-7469-612-8)
- Polska anarchia(wyd.pierwsze Wydawnictwo Literackie 1988,wyd.ostatnie Prószyński i S-ka 2008,ISBN 978-83-7469-880-1)
- Ewa Beynar-Czeczott,Mój ojciec Paweł Jasienica(wyd.pierwsze Prószyński i S-ka 2006,ISBN 83-7469-437-8)
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz