Małżeństwo z Elżbietą węgierską |
Śmierć Bolesława Krzywoustego. Mieszko III władcą Wielkopolski
W testamencie Bolesława Krzywoustego
Mieszko III otrzymał zachodnią część Wielkopolski z Poznaniem jako
głównym grodem księstwa.Został też podporządkowany starszemu,przyrodniemu bratu Władysławowi II Wygnańcowi,seniorowi rodu.
Pierwszy konflikt z seniorem Władysławem Wygnańcem
Do pierwszego poważniejszego konfliktu z Władysławem doszło na przełomie 1140 i 1141,kiedy to juniorzy,tj.Bolesław IV Kędzierzawy i Mieszko III,zwołali razem z matką,bez wiedzy księcia seniora,więc możnych do Łęczycy,na którym postanowiono wydać najmłodszą ich siostrę Agnieszkę za mąż za syna księcia kijowskiego
Wszewołoda Olegowicza.Tylko dzięki szybkiej interwencji Władysławowi
udało się zażegnać niebezpieczeństwo usamodzielnienia politycznego
juniorów,a wielki książę kijowski,mając do wyboru związać się z silnym
Władysławem i słabymi synami Salomei,wybrał oczywiście pierwsze
rozwiązanie.Przydało się to już na przełomie 1142 i 1143,kiedy Władysław z pomocą ruską podjął kroki represyjne w celu ukarania buntujących się juniorów.
Śmierć matki Salomei z Bergu.Drugi etap konfliktu z Władysławem
27 lipca 1144 zmarła matka Mieszka i Bolesława,księżna Salomea.Wtedy też Władysław,nie licząc się z ich pretensjami do oprawy wdowiej(była to ziemia łęczycka),zajął ją zbrojnie,przygotowując się do ostatecznej rozprawy z juniorami.Do walk doszło w 1145.Wtedy to Władysław,korzystając z pomocy ruskiej,niespodziewanie
poniósł klęskę,gdzieś"pośrodku polskiej ziemi".Zawarto wówczas układ,na mocy którego nie mający zbyt wielkich sił
wojskowych juniorzy oddali seniorowi sporne terytorium.Za pokojem
szczególnie mocno orędował palatyn Władysława II,jedna z
najpotężniejszych osób w państwie,Piotr Włostowic.Tę zbytnio samodzielną politykę Piotr przypłacił oślepieniem,utratą
części majątku oraz wygnaniem z kraju.Czyn ten miał jednak również dla
Władysława negatywne skutki spowodowało to odejście od seniora części
możnych.
Trzeci etap konfliktu.Wygnanie Władysława z kraju.Bolesław IV Kędzierzawy nowym seniorem
Wojna wybuchła ponownie na początku 1146.Tym razem Władysław nie mógł liczyć na pomoc sprzymierzeńców ruskich,gdyż byli oni zajęci własnymi kłopotami(co więcej Władysław wysłał
część swoich sił pod wodzą syna Bolesława Wysokiego
z pomocą dla Wszewołoda do Kijowa).Senior był jednak pewny zwycięstwa i
początkowo wydawało się,że sukces jest w zasięgu ręki,gdyż Bolesław i
Mieszko,obawiając się starcia w otwartym polu,zamknęli się w
umocnionym Poznaniu,rychło oblężonym przez Władysława.Tam doszło do
niespodziewanego zwrotu i klęski seniora.Przyczynami przegranej
Władysława były klątwa kościelna,rzucona przez metropolitę gnieźnieńskiego Jakuba ze Żnina
oraz skuteczna odsiecz zorganizowana przez możnych przeciwnych
powrotowi jedynowładztwa.Klęska najstarszego z synów Krzywoustego była
zupełna jeszcze przed majem 1146 cała Polska znalazła się w rękach juniorów,zaś Władysław został zmuszony do emigracji do Niemiec na dwór króla rzymskiego Konrada III.Objąwszy władzę w Polsce,Bolesław IV Kędzierzawy i Mieszko III
zaprowadzili w niej nowe porządki.Nowym seniorem został starszy
Bolesław,który przejął również dzielnicę dziedziczną Władysława,tj.Śląsk.Mieszko w nowej rzeczywistości zadowolił się rolą ścisłego współpracownika brata.Własną dzielnicę Sandomierszczyznę objął wtedy młodszy brat,Henryk.
Nieudana wyprawa króla niemieckiego Konrada III w obronie Władysława
W sierpniu 1146
na Polskę ruszyła wyprawa króla Konrada III pragnącego przywrócić na
tron Władysława II Wygnańca.Przedsięwzięcie to poniosło klęskę na
skutek rozlewów Odry
i niechęci wobec wojny feudałów niemieckich.Ostatecznie doszło do
porozumienia,na mocy którego Konrad III uznał władzę Bolesława w zamian
za hołd lenny i trybut.Spór juniorów z Władysławem miał zostać
rozstrzygnięty w późniejszym terminie,na zjeździe w Niemczech,na który
zobowiązali się stawić Bolesław i Mieszko.Zapowiadane rokowania nie
odbyły się na skutek zajęcia się Konrada III przygotowaniami do
krucjaty.
Kwestia uznania władzy Bolesława i Mieszka na arenie międzynarodowej
Tymczasem książęta polscy nie czekali biernie na ułożenie się spraw po ich myśli.W maju 1147 wystarali się u papieża Eugeniusza III o potwierdzenie nadania na rzecz klasztoru w Trzemesznie,co było jednoznaczne z uznaniem ich władzy.W 1147,równocześnie z wyprawą Konrada III do ziemi świętej,Mieszko III wziął
udział na czele wielkopolskiego rycerstwa w krucjacie przeciwko Słowianom połabskim,którą zorganizował Albrecht Niedźwiedź,margrabia Marchii Północnej,wraz z Konradem,margrabią Miśni.Podczas tej wyprawy Mieszko starał się chronić polskie interesy nad Sprewą
wspierając politycznie i militarnie niektórych słowiańskich dynastów.Postępowanie takie zaniepokoiło Albrechta Niedźwiedzia,który przybył w
początkach 1148 do Kruszwicy
w celu wypracowania porozumienia,którego jednak treści nie znamy.Wsparte one zostało małżeństwem siostry Bolesława i Mieszka Judyty z
Ottonem,pierwszym margrabią brandenburskim,synem Albrechta.
Małżeństwo Mieszka III z Eudoksją Kijowską
Pierwsza żona Mieszka III Elżbieta węgierska zmarła pomiędzy 1150 a 1154 rokiem.Wtedy też książę wielkopolski zdecydował się ożenić ponownie z Eudoksją,córką Izjasława II,wielkiego księcia kijowskiego,co miało uchronić od niebezpieczeństwa
walki na dwa fronty w razie,ciągle grożącej,interwencji niemieckiej.
Wyprawa cesarza Fryderyka Barbarossy na Polskę.Krzyszków
Do wyprawy cesarza rzymskiego Fryderyka Barbarossy doszło faktycznie w 1157.Z nieznanych przyczyn Bolesław i Mieszko nie próbowali tradycyjnej obrony na linii rzeki Odry spalili tamtejsze grody w Głogowie i Bytomiu i rozpoczęli odwrót w głąb Wielkopolski.Tam doszło w obozie cesarskim pod Krzyszkowem do upokarzającego hołdu lennego Bolesława,który z mieczem uwiązanym u szyi prosił Fryderyka o przebaczenie.Władcy Polski zapłacili również cesarzowi ogromny trybut,obiecali
przysłać posiłki na wyprawę włoską oraz stawić się na Boże Narodzenie do Magdeburga,gdzie miał być rozstrzygnięty ostatecznie spór z wygnanym seniorem rodu
Władysławem.Jako gwarancję wypełnienia układu juniorzy wysłali do
Niemiec zakładników z młodziutkim Kazimierzem Sprawiedliwym na czele.Tylko dzięki zaangażowaniu się cesarza w sprawy włoskie i śmierci Władysława II w maju 1159,juniorzy groźnych dla nich postanowień krzyszkowskich nie musieli
realizować(śmierć Władysława umożliwiła powrót jego synów Bolesława
Wysokiego i Mieszka Plątonogiego w 1163).
Śmierć Henryka Sandomierskiego.Niedoszła próba buntu przeciwko Bolesławowi Kędzierzawemu
W październiku 1166 podczas wyprawy pruskiej zginął książę sandomierski
Henryk,który przekazał w testamencie swoje dzierżawy najmłodszemu z
braci,nie posiadającemu dotąd własnej dzielnicy Kazimierzowi
Sprawiedliwemu.Bolesław Kędzierzawy,wbrew testamentowi,zachował
jednak księstwo dla siebie wychodząc z założenia,że Sandomierszczyzna
została wydzielona z dzielnicy senioralnej.Decyzja ta wywołała
niepokoje w kraju i bunt Kazimierza Sprawiedliwego,którego wsparli
Mieszko III Stary,możni małopolscy,Jaksa z Miechowa i Świętosław,syn Piotra Włostowica,a także arcybiskup gnieźnieński Jan i biskup krakowski Gedko.Buntownicy zwołali w lutym 1168 zjazd do Jędrzejowa,na którym wybrano Mieszka III nowym księciem zwierzchnim,zaś
Sandomierskie ofiarowano Kazimierzowi.Do wojny ostatecznie nie doszło,gdyż Bolesław IV Kędzierzawy zgodził się z częścią postulatów
buntowników dzieląc dziedzictwo Henryka na trzy części:(Wiślica dostała się Kazimierzowi,Sandomierz Bolesławowi,trzecia bliżej nie znana Mieszkowi III).
Sytuacja na Śląsku.Zapłacenie trybutu Fryderykowi Barbarossie
W 1172
doszło do burzliwych wydarzeń na Śląsku.W wyniku buntu,jaki podnieśli
przeciwko Bolesławowi Wysokiemu jego brat Mieszko i syn Jarosław,książę wrocławski znalazł się na wygnaniu w Niemczech.W celu
zapobieżenia cesarskiej interwencji,do Magdeburga wyruszył Mieszko III z
sumą 8000 grzywien trybutu i z obietnicą przywrócenia Bolesława na
tron.Tym razem warunki umowy zostały dopełnione.Bolesław odzyskał
władzę we Wrocławiu,musiał jednak wyrazić zgodę na wydzielenie bratu i synowi własnych dzielnic. Śmierć Bolesława IV Kędzierzawego. Mieszko Stary nowym księciem seniorem
5 stycznia 1173 umiera Bolesław Kędzierzawy a Mieszko zostaje księciem seniorem.Władzę Mieszka III uznali wszyscy książęta w Polsce,zaś nowy princeps od tego momentu tytułuje się księciem całej Polski(łac.dux totius Poloniae).Na monetach,licznie bitych w mennicy przez żydowskich mincerzy,pojawia się nawet tytuł królewski(datowane są one przez historyków różnie,w przedziale lat 1173-1202).Jego polityka skupia się na utrzymaniu jak największej władzy w ręku księcia seniora i recentralizacji kraju.Dbał,zbyt rygorystycznie,zdaniem możnych,też o monopole monarsze.Centrum władzy Mieszka,mimo objęcia tronu krakowskiego,pozostało w Wielkopolsce,Małopolską rządził za pomocą wyznaczonego przez siebie namiestnika.Został nim Henryk Kietlicz.W polityce zewnętrznej odniósł kilka sukcesów dzięki małżeństwom swoich córek.Dzięki prowadzonej na szeroką skalę polityce dynastycznej odnowił między innymi zwierzchność Polski nad Pomorzem Zachodnim.
Ogólnopolski
bunt przeciwko władzy Mieszka III.Kazimierz II Sprawiedliwy nowym
księciem krakowskim,a najstarszy syn Mieszka Odon wielkopolskim
Pełne egzekwowanie praw wynikających z regale książęcego doprowadziły do buntu małopolskich możnowładców,których poparli:biskup krakowski Gedko,Bolesław I Wysoki,Kazimierz II Sprawiedliwy,a także Odon najstarszy syn Mieszka III.Przyczyną buntu syna Mieszka było
faworyzowanie potomstwa z drugiego małżeństwa i próba wykierowania Odona
na karierę duchowną.Bunt całkowicie zaskoczył Mieszka III,jeszcze bowiem na Wielkanoc 1177
nic nie zapowiadało kryzysu,zwłaszcza,że na zorganizowany przez
princepsa wiec możnych i książąt do Gniezna stawiły się tłumy.Małopolska poddała się władzy rokoszan prawie bez oporu,gdyż na ich
stronę przeszedł najważniejszy człowiek Mieszka III,jego namiestnik,Henryk Kietlicz.Jednocześnie z małopolskimi działaniami Kazimierza do
akcji wkroczyli:na Śląsku Bolesław Wysoki a w Wielkopolsce Odon.Tu
doszło do znacznych komplikacji,gdyż na Śląsku przeciwko księciu
wrocławskiemu wystąpił Mieszko Plątonogi i Jarosław Opolski
doprowadzając go do ponownego usunięcia z dzielnicy.Spowodowało to
utratę szansy Bolesława na uzyskanie senioratu i udanie się do Krakowa z prośbą o pomoc do Kazimierza II.Także walki w Wielkopolsce przeciągnęły się zapewne aż do 1179,kiedy w końcu,nie widząc możliwości kontynuowania oporu,Mieszko III wycofuje się do swojego sprzymierzeńca i imiennika do Raciborza.Wkrótce potem,wobec przewagi militarnej rebeliantów,Mieszko Plątonogi
odstąpił od Mieszka Starego,zadowalając się wydzielonymi z Małopolski
kasztelaniami oświęcimską i bytomską wraz z Siewierzem.
Emigracja polityczna.Powrót do kraju i pogodzenie się Mieszka z Odonem
Zmuszony do emigracji politycznej,po 1179 udał się przez Czechy(gdzie pomocy odmówił mu zięć Sobiesław II),Niemcy(tutaj Mieszko liczył na cesarza Fryderyka Barbarossę,któremu
ofiarował za przywrócenie tronu 10000 grzywien bezskutecznie) i na Pomorze Zachodnie,gdzie dopiero wsparł go zięć książę Bogusław.Z Pomorza Mieszko
nawiązał kontakty ze swoimi zwolennikami skupionymi wokół arcybiskupa
gnieźnieńskiego Zdzisława i w 1181
udało mu się dzięki ich pomocy opanować wschodnią Wielkopolskę z
Gnieznem i Kaliszem,należącymi dotąd do dzielnicy senioralnej.W tym
samym czasie Mieszkowi udało się również odzyskać zachodnią część
Wielkopolski.Pozostawił syna Odona w południowej części dzielnicy nad
rzeką Obrą.W 1182
doszło do formalnego pojednania ojca z synem.W trakcie tych wydarzeń,z
nieznanych powodów Kazimierz II zachował całkowitą bierność,niejako
przyzwalając Mieszkowi na odzyskanie Wielkopolski.
Próba Mieszka odzyskania władzy w kraju.Opanowanie Kujaw
W 1184 Mieszko starał się zainteresować swoim losem króla niemieckiego Henryka VI
oferując mu znaczną sumę pieniędzy.Zamierzenia te sparaliżował
Kazimierz płacąc Henrykowi większą sumę od ofiarowanej przez księcia
wielkopolskiego.Niepowodzenia w Małopolsce Mieszko III próbował zdystansować na Mazowszu i Kujawach,rządzonych przez chorowitego syna Bolesława Kędzierzawego,Leszka.Udało mu się mianowicie przekonać księcia mazowieckiego by ten w testamencie wskazał syna Mieszka Starego,Mieszka Młodszego,na swojego następcę.Tylko nieumiejętnym rządom namiestniczym Mieszka
Młodszego i zbyt autoratywnemu postępowaniu można przypisać fakt,że w 1185,na rok przed śmiercią,Leszek zmienił testament i wyznaczył swoim
następcą Kazimierza Sprawiedliwego.Mieszko Stary,nie chcąc pogodzić
się z tym faktem,po śmierci Leszka w 1186 zajął część jego dzielnicy z Kujawami,wyznaczając je jako uposażenia dla syna Bolesława(część historyków uważa,że zajęcie Kujaw przez Mieszka nastąpiło dopiero w 1194,po śmierci Kazimierza)
Nieudana wyprawa Mieszka Starego na Kraków
W 1191
polityka zagraniczna Kazimierza Sprawiedliwego wywołała niezadowolenie
małopolskiego możnowładztwa,któremu przewodził Henryk Kietlicz.Z
pomocą małopolskiej opozycji Mieszko opanował Kraków i powierzył w nim
władzę jednemu ze swoich synów Mieszkowi Młodszemu lub Bolesławowi Mieszkowicowi.Jednak Kazimierz szybko odzyskał dzielnicę,a pojmanego syna odesłał
ojcu.Zapewne po wyprawie krakowskiej Mieszko III wydzielił swojemu
synowi Mieszkowi dzielnicę kaliską.
Nowe podziały w Wielkopolsce i śmierć synów Mieszka Młodszego i Odona
2 sierpnia 1193
umiera syn Mieszka Starego,Mieszko Młodszy.Jego dzielnicę książę
wielkopolski przekazał wtedy najstarszemu synowi Odonowi.Stan takowy
utrzymał się tylko do 20 kwietnia 1194,tj.do śmierci Odona.Następuje wtedy nowy podział Wielkopolski:Kalisz
Mieszko zachowuje dla siebie,zaś południową Wielkopolskę przekazuje
swojemu najmłodszemu synowi Władysławowi Laskonogiemu,który też przejmuje opiekę nad małoletnim synem Odona Władysławem
Śmierć Kazimierza II Sprawiedliwego.Ponowne wysunięcie pretensji do Krakowa.Krwawa bitwa nad Mozgawą i śmierć syna Bolesława
5 maja 1194
umiera Kazimierz Sprawiedliwy,w związku z czym odżywają na powrót
nadzieje Mieszka na odzyskanie Małopolski.Niestety,także tym razem
panowie małopolscy(skupieni wokół księżnej wdowy Heleny znojemskiej,wojewody krakowskiego Mikołaja Gryfity i biskupa Pełki)woleli widzieć na tronie małoletnich synów Kazimierza Leszka i Konrada,niż znanego ze swoich autorytarnych zapędów Mieszka.Próby zbrojnego rozstrzygnięcia sporu kończą się w krwawej bitwie nad Mozgawą,13 września 1195,w której ginie Bolesław a sam Mieszko zostaje ranny:"Woj jakiś prosty
rani Mieszka,a gdy chce go dobić,ten zdejmuje szyszak i woła,że jest
księciem!Ów rozpoznawszy go o pobłażanie dla(swojej)nierozwagi prosi i
broniąc przeciw natarciu innych wyprowadza z pola walki".Po bitwie Mieszko wycofuje się do Kalisza nie czekając na zmierzające
posiłki ze Śląska pod wodzą Mieszka Plątonogiego i Jarosława Opolskiego
mogące rozstrzygnąć jeszcze konflikt na jego stronę.Niepotrzebnie już
na pobojowisku dochodzi do ponownego starcia oddziałów śląskich ze
spóźnionymi także wojskami wojewody sandomierskiego Goworka.
Rozmowy Mieszka z Heleną znojemską.Odzyskanie władzy w Krakowie w zamian za oddanie synom Kazimierza Kujaw.Ugoda z możnymi
Bitwa Mozgawska przekonała Mieszka Starego,że drogą zbrojną zdobyć
tron będzie niezwykle trudno,w związku z czym rozpoczął on pertraktacje
z wdową po Kazimierzu Heleną.W 1198
jej trudna sytuacja(w związku z coraz większą presją możnych)pozwoliła mu na odzyskanie Małopolski w zamian za zwrot Kujaw.W 1199
wojewoda krakowski Mikołaj wraz z biskupem Pełką przejściowo usuwają
Mieszka z krakowskiego tronu,lecz jeszcze w tym samym roku dochodzi
między nimi do ugody.Mieszko zachował tytuł księcia,lecz musiał
zrezygnować z części swoich uprawnień.
Kwestia współpracy z Kościołem
Za czasów swoich rządów Mieszko dbał o dobre stosunki z Kościołem.Ufundował(prawdopodobnie około 1150 roku)w Kaliszu kolegiatę pod wezwaniem św.Pawła,szpital w Poznaniu(ok.1170,był to najstarszy szpital na ziemiach polskich)oraz opactwo cystersów w Lądzie(1175).Z pierwotnego wyposażenia tego klasztoru pochodzi przepiękna romańska patena(również fundacji Mieszka),nazywana od miejsca aktualnego przechowywania,pateną kaliską.Pod jego szczególną opieką znalazł się również klasztor benedyktynów w Lubiążu.Być może również on ufundował słynne Drzwi Gnieźnieńskie ze scenami z żywota św.Wojciecha.Był ostatnim księciem dzielnicowym w Polsce,którego władza nad całością kraju nie podlegała dyskusji.
Rodzina
Mieszko III był dwukrotnie żonaty.Z pierwszej małżonki,Elżbiety węgierskiej (zm.21 VII 1150–1154),doczekał się dwóch synów:
- Odona(ur.w okr.1141–1149,zm.20 kwietnia 1194),
- Stefana(ur.ok.1150,zm.w okr.1168–1177),
- Wierzchosławy Ludmiły(ur.przed 1152,zm.1223)żonę Fryderyka I,hrabiego Bitsch i księcia Lotaryngii,
- Judyty(ur.przed 1154,zm.12 grudnia 1201)żonę Bernarda III,hrabiego Anhaltu,księcia Saksonii,
- Elżbiety(ur.przed 1154,zm.2 kwietnia 1209)żonę Sobiesława II,księcia ołomunieckiego i czeskiego;a po jego śmierci żonę Konrada II,margrabiego dolnołużyckiego.
- Bolesława Mieszkowica(ur.1159,zm.13 września 1195),
- Mieszka Młodszego(ur.w okr.1160–1165,zm.2 sierpnia 1193),
- Władysława III Laskonogiego(ur w okr.1161–1166,zm.3 listopada 1231),
- Salomei(ur.w okr.1162–1164,zm.11 maja po 1183)żonę Racibora,syna księcia zachodniopomorskiego Bogusława I,
- Anastazji(ur.przed 1170,zm.po 31 maja 1240)żonę Bogusława I,księcia zachodniopomorskiego.
Genealogia
Władysław I Herman ur.ok.1043 zm.4 VI 1102 | Judyta czeska ur.w okr.1056–1058 zm.25 XII 1086 | Henryk z Bergu zm.24 IX 1116 | Adelajda z Mochental zm.1 XII 1125 | ||||||||||
Bolesław III Krzywousty ur.20 VIII 1086 zm.28 X 1138 | Salomea z Bergu ur.zap.1099 zm.27 VII 1144 | ||||||||||||
1 Elżbieta węgierska ur.ok.1128 zm.21 VII w okr.1150–1154OO w okr.1136–1138 | Mieszko III Stary(ur.w okr.1122–1125 zm.13 lub 14 III 1202) | 2 Eudoksja ur.ok.1140 zm.po 1181OO w okr.1151–1154 | |||||||
1 | 1 | 1 | 1 | 1 | |||||
Odon ur.w okr.1141–1149 zm.20 IV 1194 |
Stefan ur.ok.1150 zm.w okr.18 X 1166–1177 |
Wierzchosława Ludmiła ur.przed 1152 zm.1223 |
Judyta ur.przed 1154 zm.12 XII 1201 |
Elżbieta ur.przed 1154 zm.2 IV 1209 |
|||||
2 | 2 | 2 | 2 | 2 | |||||
Bolesław ur.1159 zm.13 IX 1195 |
Mieszko Młodszy ur.w okr.1160–1165 zm.2 VIII 1193 |
Władysław III Laskonogi ur w okr.1161–1166 zm.3 XI 1231 |
Salomea ur.w okr.1162–1164 zm.11 V po 1183 |
Anastazja ur.przed 1170 zm.po 31 V 1240 |
Mieszko III Stary zmarł 13 lub 14 marca 1202 i został pochowany w kolegiacie św.Pawła Apostoła w Kaliszu,gdzie spoczywał już jego syn Mieszko Młodszy.Rządy nad jego dzielnicą przejął jedyny pozostały przy życiu syn Władysław Laskonogi.25 stycznia 2007 w miejscu krypty grobowej księcia w dawnej kolegiacie św.Pawła Apostoła pobrano ziemię,złożoną później w urnach w kościele św.Wojciecha w Kaliszu i opactwie cystersów w Lądzie.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz