Pińczów

Miasto w województwie świętokrzyskim,siedziba powiatu pińczowskiego,jak również miejsko-wiejskiej gminy Pińczów.W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj.kieleckiego.Według danych z 31 grudnia 2010 r.miasto miało 11303 mieszkańców.
Położenie

Pińczów leży na Ponidziu,nad rzeką Nidą,39 km na południe od Kielc.Miasto położone jest częściowo w Dolinie Nidy,od północy opierając się na zboczach wzgórz wchodzących w skład Garbu Pińczowskiego.Przez miasto przebiega droga wojewódzka nr 766 z Morawicy do Węchadłowa.Swój początek ma tu droga wojewódzka nr 767 prowadząca do Buska-Zdroju.Pińczów jest punktem początkowym niebieskiego szlaku turystycznego prowadzącego do Wiślicy.Na terenie miejscowego kamieniołomu wapienia pińczowskiego znaleziono szkielet wieloryba sprzed 15 mln lat.Znajduje się tu stacja kolejowa Pińczów Wąski część Świętokrzyskiej Kolei Dojazdowej.
Historia
Początki Pińczowa
Rozwój Pińczowa rozpoczął się od kamieniołomu,który istniał tutaj w XII w.Bezpieczeństwa górników strzegł niewielki gród obronny,zniszczony prawdopodobnie przez Tatarów w 1241 r.W I poł.XIV w.na jego miejsce wzniesiono gotycki zamek,u stóp którego rozwinęła się osada.Nosiła ona początkowo nazwę Piędziców(1405 Pandziczow,około 1470 Pyandzyczow).Od XVI w.używana jest współczesna nazwa.Nie zachowały się informacje o pierwszych właścicielach Pińczowa.Wiadomo,że w 1424 r.osada stała się własnością rodu Oleśnickich.Wybudowali oni na Górze Zamkowej nową rezydencję,a w osadzie ufundowali klasztor Paulinów.21 września 1428 r.król Władysław Jagiełło na zamku w Lublinie nadał Pińczowowi prawa miejskie.Miejscowa ludność zajmowała się wówczas głównie rolnictwem,sadownictwem,uprawą winnej latorośli oraz hodowlą bydła.W I poł.XVI w.dzierżawcą miasta był burgrabia krakowski Jan Tęczyński.W 1546 r.Pińczów powrócił w ręce rodu Oleśnickich.
Ośrodek reformacji
Za sprawą Mikołaja Oleśnickiego miasto stało się ośrodkiem reformacji.Oleśnicki udzielił tu schronienia m.in.Franciszkowi Stankarowi profesorowi Akademii Krakowskiej,uwięzionemu przez biskupa krakowskiego na zamku w Lipowcu i wyzwolonemu przez grupę szlachty.W latach 1550-1551 z miasta wypędzono paulinów,a kościół zmieniono w zbór kalwiński.W budynkach poklasztornych powstało słynne na całą Europę gimnazjum pińczowskie nazywane później sarmackimi Atenami.W szkole nauczał m.in.Francuz Piotr Statorius-Stojeński,wychowanek kolegium w Lozannie.Do Polski skierowany został dzięki pomocy samego Jana Kalwina.Statorius był autorem szczegółowego programu szkoły wydanego pod tytułem Urządzenie gimnazjum pińczowskiego.Był to pierwszy tego rodzaju dokument w historii polskiego szkolnictwa.W 1559 r.w gronie pedagogicznym akademii doszło do konfliktu na tle sporów dogmatycznych dotyczących charakteru Trójcy Świętej.Akademię opuścił wówczas jej rektor Grzegorz Orszak.Nowym rektorem uczelni wybrano Statoriusa.Środowisko związane z pińczowską uczelnią zajmowało się drugim w historii tłumaczeniem Biblii na język polski.Tzw.Biblia Brzeska ukazała się w 1563 r.Od miejsca w którym wykonano tłumaczenie,bywa ona także nazywana Biblią Pińczowską.W latach 1558-1562 w mieście funkcjonowała drukarnia publikująca dzieła reformatorskie.Jej założycielem był Daniel z Łęczycy.W Pińczowie swoje prace drukował m.in.Andrzej Frycz Modrzewski.Do miasta zjeżdżali przedstawiciele ruchu reformatorskiego.W Pińczowie odbyły się 22 synody.W mieście przebywał m.in.Jan Łaski,po śmierci pochowany w prezbiterium miejscowego zboru.
XVI-XIX wiek

Kres ośrodkowi reformacyjnemu w Pińczowie położył biskup krakowski Piotr Myszkowski,który w 1586 wykupił miasto.Nastąpiła gwałtowna rekatolicyzacja Pińczowa.Do miasta powrócili Paulini,a pińczowskie gimnazjum przyjęło program szkoły parafialnej.Ród Myszkowskich,w krótkim czasie stał się jednym ze znaczniejszych rodów Rzeczypospolitej.Spadkobiercy biskupa Zygmunt i Aleksander Myszkowscy około 1597 uzyskali adopcję do rodu książęcego Gonzagów z Mantui.Myszkowscy przyjęli herb i nazwisko Gonzagów.Papież Klemens VII nadał im tytuł margrabiów na Mirowie.Tytuł ten związany był z zamkiem Mirów w Książu Wielkim.W 1601 ród Myszkowskich uzyskał od sejmu Rzeczypospolitej zgodę na utworzenie ordynacji rodowej.Na przełomie XVI i XVII w.Myszkowscy przebudowali w manierystyczną rezydencję stary zamek Oleśnickich.W Pińczowie działał w tym czasie słynny warsztat rzeźbiarski Santi Gucciego.Gucci nadzorował przebudowę pińczowskiego zamku,zaprojektował także wówczas kaplicę św.Anny.W 1592 Zygmunt Myszkowski założył na wschód od Pińczowa nowe miasto Mirów.Jednakże już w 1612 r.zostało ono przyłączone do sąsiedniego Pińczowa.Sam Pińczów otoczony został drewniano-ziemnymi obwarowaniami.Do miasta można było dostać się przez jedną z czterech bram:Chęcińską,Kielecką,Nowokorczyńską lub Krakowską.W 1637 ordynat Ferdynand Myszkowski gościł w swojej rezydencji Cecylię Renatę Habsburżankę,która zdążała właśnie do Warszawy,na ślub z królem Władysławem IV Wazą.W XVII wieku w mieście osiedlało się wielu obcokrajowców.Najwięcej było przybyszów z Włoch,którzy otwierali tutaj zakłady kamieniarskie,korzystając z wydobywanego w okolicy kamienia pińczowskiego.Przybywali tu również Szkoci,Francuzi,Niemcy i Żydzi.W 1657 wojska szwedzkie zajęły miasto i zamek.W 1701 na 100-lecie istnienia ordynacji pińczowskiej,ordynat Józef Władysław Gonzaga-Myszkowski ufundował w Pińczowie kolonię akademicką pod zarządem Akademii Krakowskiej.W latach 1757-1761 uczył się w niej Hugo Kołłątaj.Po bitwie pod Kliszowem w 1702 miasto zostało ponownie zajęte przez Szwedów.Król szwedzki Karol XII urządził w Pińczowie na pewien czas swoją kwaterę.Józef Władysław był ostatnim ordynatem z rodu Myszkowskich.Po jego śmierci miasto przeszło na własność rodu Wielopolskich.Działanie wojenne w czasie powstania kościuszkowskiego spowodowały upadek miasta.Po III rozbiorze Polski Pińczów znalazł się w zaborze austriackim.Po kongresie wiedeńskim w 1815 w zaborze rosyjskim.W 1813 podzielono ordynację pińczowską.Pińczów stał się wówczas własnością warszawskiego adwokata Jana Olrycha Szanieckiego.W 1839 r.Wielopolscy odkupili miasto.W latach 20.XIX w.Pińczów miał przeszło 4 tys.mieszkańców.W mieście rozwijał się przemysł spożywczy produkowano tu sery.W 1867 r.powstał powiat pińczowski.W mieście w II poł.XIX w.stacjonował rosyjski 14 Jamburgski Pułk Dragonów.
Historia Żydów w Pińczowie

Pierwsi Żydzi zamieszkiwali Pińczów już w I połowie XVI wieku,od 1576 płacili podatki.Tutejszy Kahał powstał pod koniec XVI wieku.W 1594 Żydzi otrzymali przywileje od właściciela miasta,Zygmunta Myszkowskiego,w tym zezwolenie na budowę bożnicy.Powstały tu szkoły żydowskie,drukarnie i biblioteki.W XVIII wieku Pińczów stał się jednym z ważniejszych ośrodków żydowskich w Małopolsce.W 1765 roku zamieszkiwało tu 2862 Żydów,w 1856 2877(co stanowiło 70% ludności).Kapitał żydowski przyczynił się do rozwoju gospodarczego miasta w XIX wieku.Powstała fabryka sukna Rosenberga,fabryka wyrobów bawełnianych i farbiarnia Berensteina.W radzie miejskiej w latach 1927-1930 zasiadało 15 Polaków i 15 Żydów,a przewodniczył jej miejscowy proboszcz(żeby uniknąć pata).W 1939 w Pińczowie mieszkało 3500 Żydów.W październiku 1942 Niemcy deportowali 3000 Żydów do obozu zagłady w Treblince.
Pińczów w XX wieku
W Pińczowie,na mocy rozkazu dowództwa WP nr 77 z dnia 19 lutego 1919 r.został utworzony 11 Pułk Ułanów.Zadanie sformowania i dowodzenia nim powierzono Mariuszowi Zaruskiemu.W skład 11 Pułku wszedł m.in.dywizjon kawalerii dowodzony przez rotmistrza Antoniego Jabłońskiego"Zdzisława",który pierwszym rozkazem nowo utworzonego 11 Pułku z dnia 16 marca 1919 r.objął funkcję zastępcy dowódcy pułku.W okresie II Rzeczypospolitej Pińczów był niewielkim miastem powiatowym.Liczba mieszkańców nie przekraczała 10 tysięcy.Negatywny wpływ na rozwój miasta miało przeniesienie do Sandomierza,2 Pułku Legionów,który początkowo stacjonował tutaj.W 1939 r.miasto zostało zniszczone przez oddziały niemieckie.Podczas II wojny światowej rejon Pińczowa był miejscem aktywnej działalności partyzanckiej.Od lipca do sierpnia 1944 r.miasto było przejściowo wyzwolone przez partyzantów z AK,AL i Batalionów Chłopskich.Obszar o powierzchni 1000 km²,wyzwolony spod okupacji hitlerowskiej,który obejmował tereny od Pińczowa po Działoszyce i od Nowego Korczyna po Nowe Brzesko,nosił nazwę Republiki Pińczowskiej.W czasie II wojny światowej dokonano dwóch ataków partyzanckich na więzienie w Pińczowie.Pierwszego ataku 14 czerwca 1944 roku dokonał oddział BCh liczący około 200 ludzi,dowodzony przez Piotra Pawlinę.W czasie akcji zdobyto więzienie,rozbrojono załogę i uwolniono 281 więzionych tam Polaków.Drugiego ataku na więzienie,niecały miesiąc później to jest 13 lipca,dokonało wspólnie kilka mniej licznych oddziałów BCh,a znaczący wpływ na plan i przebieg akcji mieli:Henryk Grabala,Franciszek Barylak,Szczepan Koruba i Stanisław Stępień.Więzienie zdobyto,więźniów rozpuszczono.Po tej akcji więzienie w Pińczowie do końca wojny przestało funkcjonować.
Zabytki

• Dawny zespół klasztorny oo.paulinów,znajduje się na rogu Rynku.Opactwo w Pińczowie założył w 1449 kardynał Zbigniew Oleśnicki wraz z swym bratem Janem Głowaczem.W 1550 r.w okresie reformacji,Mikołaj Oleśnicki wygnał zakonników z miasta,a klasztor przekształcił w zbór kalwiński.W 1551 r.powstało tu gimnazjum protestanckie znane później w całej Polsce.Wyrokiem Trybunału Koronnego paulinom przywrócono zajęty przez Oleśnickiego majątek.Mnisi wrócili do Pińczowa w 1586 r.W 1819 r.klasztor uległ kasacji,a jego majątek przeszedł na własność rządu Królestwa Polskiego.W skład zespołu klasztornego wchodzi kościół farny pw.św.Jana Apostoła i Ewangelisty.Świątynia połączona jest przewiązką z dawnym budynkiem klasztornym,który powstał w XVII w.Do wnętrza budynku klasztornego prowadzi portal zwieńczony trójkątnym przyczółkiem z herbem Dębno Oleśnickich.W północnym skrzydle budynku znajduje się zegar słoneczny z 1723 r.Współcześnie w budynku mają swoją siedzibę:Muzeum Regionalne,Pińczowskie Samorządowe Centrum Kultury oraz kino Belweder.Przed kościołem stoi dzwonnica zbudowana w latach 1685-1691 przez architekta Wojciecha Trybulskiego.Składa się ona z dwóch kondygnacji oddzielonych gzymsem.Całość nakrywa łamany dach namiotowy,zwieńczony iglicą z krzyżem.Od strony zachodniej,pod dachem,widoczna jest tarcza zegara.W dzwonnicy zawieszone są trzy gotyckie dzwony,które noszą imiona:Jan,Fabian i Jutrzniak.W dolnej kondygnacji była kiedyś czynna brama cmentarna o dwóch kamiennych portalach,bowiem do końca XVIII w.tereny przy kościele i klasztorze były cmentarzem.W północnej ścianie dzwonnicy wmurowane są dwie tablice pamiątkowe.Starsza,wmurowana w 1933 r.w 250.rocznicę zwycięstwa Jana III Sobieskiego pod Wiedniem,młodsza,z r.1998,upamiętnia osobę Józefa Piłsudskiego i jego pobyt w Pińczowie w 1914 r. 
• Zespół klasztorny oo.reformatów na Mirowie.Pierwotny kościół ufundował w 1587 r.biskup krakowski Piotr Myszkowski.Jego bratanek Zygmunt w 1605 r.sprowadził do Pińczowa zakon reformatów.Po interwencji niechętnego reformatom zakonu bernardynów zostali oni zmuszeni do opuszczenia Mirowa.Powrócili tu w 1683 r.W międzyczasie w 1619 r.ukończono budowę kościoła.W latach 1910-1928 mieścił się tu szpital miejski.W 1928 r.klasztor reaktywowano.Klasztorny kościół pw.Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny jest budowlą jednonawową.Wzniesiono go w stylu późnorenesansowym.Do nawy z obydwu stron dobudowane są kwadratowe kaplice przykryte kopułami z latarnią.Północna kaplica nosi wezwanie św.Jana Nepomucena,południowa Pana Jezusa.Na fasadzie zachodniej umieszczony jest herb fundatorów Jastrzębiec.Prezbiterium posiada sklepienie kolebkowe z lunetami.Barokowy ołtarz główny pochodzi z 2.poł.XVII w.Za ołtarzem znajduje się oratorium zakonne.Wyposażenie kościoła pochodzi z XVIII w.W jednym z ołtarzy bocznych znajduje się uznawany za cudowny obraz Matki Boskiej Mirowskiej.Pochodzi on z 2.poł.XVII w.Według tradycji miał go przywieźć z Rzymu margrabia Zygmunt Myszkowski.Na budynek klasztorny składają się trzy skrzydła połączone krużgankami.Wybudowano go w latach 1686-1706.
• Kaplica św.Anny wzniesiona w stylu manierystycznym w 1600 r.
• Dom Ariański(zwany również Drukarnią Ariańską)na Mirowie z przełomu XVI i XVII w.Obecnie mieści się tu oddział Archiwum Państwowego w Kielcach.Do wnętrza prowadzi ozdobiony łacińską sentencją portal.
• Pałac Wielopolskich z 1789 r.Wzniesiony prawdopodobnie według projektu Franciszka Naxa.Jest to budynek piętrowy.Jego fasadę przyozdabiają wykonane w stiuku płaskorzeźby przedstawiające sceny z mitologii.Na fasadzie znajduje się także herb Franciszka Wielopolskiego.
• Pawilon ogrodowy w kształcie baszty z XVI w.wybudowany przez Santi Gucciego.Znajduje się w parku nieopodal pałacu Wielopolskich.Wzniesiono go na planie pięcioboku.Na nadprożu górnego portalu umieszczony jest herb Jastrzębiec rodu Myszkowskich.
• Pozostałości zamku z XIII w.przebudowanego w XVI w.według projektu Santi Gucciego.Zamek został rozebrany na przełomie XVIII i XIX w.
• Cmentarz parafialny położony na południowym stoku wzgórza przy ulicy Grodziskowej.Założono go w końcu XVIII w.po zamknięciu cmentarza przy kościele paulinów.Najstarsze zachowane nagrobki pochodzą z początku XIX w.a ich największe skupisko znajduje się na tzw.Starym Cmentarzu,będącym obecnie lapidarium rzeźby nagrobkowej(głównie klasycystycznej).Ustawione na postumentach obeliski i kolumny nakrywają wazony i urny ozdobione bogatym wystrojem roślinnym:powojem,bluszczem,liściem laurowym i polnymi kwiatami.Nagrobki zdobią herby,klepsydry i wierszowane napisy wykute w kamieniu,a także figury Matki Boskiej,Chrystusa,krucyfiksy i postacie świętych patronów zmarłych. 
• Cmentarz wojenny z okresu I wojny światowej,z lat 1914-1915,przylegający od wschodniej strony do cmentarza parafialnego.Spoczywa na nim 938 poległych żołnierzy,w tym ekshumowani i przeniesieni w 1937 roku z cmentarzy wojennych w Kijach i Skowronnie Górnym.Wśród pochowanych jest 9 żołnierzy z armii niemieckiej,497 z rosyjskiej oraz 432 z armii austro-węgierskiej.W cmentarnej kaplicy znajduje się też marmurowa płyta upamiętniająca pięciu harcerzy pińczowskiego hufca Szarych Szeregów zamordowanych w 1943 r.przez Niemców:phm.Waldemara Kaczmarczyka ps.Krzak,l.20,phm.Janusza Laskowskiego ps.Szczerbo,l.20,phm.Czesława Lecha ps.Młot, l.22,phm.Zdzisława Marczewskiego ps.Giermek,l.22,ppor.Antoniego Piaseckiego ps.Kułak,l.26. 
• Budynek z przełomu XVIII i XIX w.na al.Piłsudskiego.Jego fronton przyozdobiony jest portalem z herbem Jastrzębiec pochodzącym z rozebranego zamku.
• Synagoga Stara,wybudowana w latach 1594-1609.Jest jedną z najstarszych synagog zachowanych w Polsce.
• Ciuchcia Expres Ponidzie atrakcja turystyczna,do Pińczowa dotarła w latach 20.XX wieku,łączyła Pińczów m.in.z Hajdaszkiem(dalej Jędrzejowiem i Szczucinem) i Kocmyrzowem.Obecnie czynna na trasie do Umianowic i dalej do Jędrzejowa lub Hajdaszka,szlak do Wiślicy jest nieprzejezdny,ale w planach uruchomienie początkowo na odcinku Pińczów Młodzawy.

Media
W Pińczowie działa lokalna rozgłośnia radiowa"Twoje Radio Pińczów"nadająca na częstotliwości 1332 kHz AM,ponadto dla Pińczowa nadaje także rozgłośnia internetowa"Radio Ponidzie".W Pińczowie działa jeden z najstarszych portali internetowych polskich miasteczek"Serwis Internetowy Miasta Pińczów".W każdy wtorek wśród prasy dostępny jest lokalny"Tygodnik Ponidzia",a co miesiąc nakładem Towarzystwa Przyjaciół Ponidzia wydawany jest"Głos Pińczowski"(kiedyś wydawany przed wojną jako gazeta informacyjna).
Oświata

• Szkoły podstawowe
• Publiczna Szkoła Podstawowa nr 1 im.Juliusza Topolnickiego
• Publiczna Szkoła Podstawowa nr 2 im.Jana Pawła II
• Gimnazja
  • Gimnazjum nr 1 im.Powstańców Styczniowych
  • Gimnazjum nr 2 im.Adolfa Dygasińskiego
• Szkoły ponadgimnazjalne
  • Liceum Ogólnokształcące im.Hugona Kołłątaja,najstarsza tego typu szkoła w Polsce
  • Zespół Szkół im.Stanisława Staszica,

Rekreacja
Na terenie Pińczowa funkcjonuje pływalnia miejska"Delfinek"mająca bezpośrednie połączenie ze Szkołą Podstawową nr 2.Od października 2010 jest również dostępne boisko wielofunkcyjne"Orlik",zaraz przy pływalni"Delfinek"
Wspólnoty wyznaniowe
Na terenie miasta działalność religijną prowadzą następujące kościoły i związki wyznaniowe:

• Kościół Chrześcijan Wiary Ewangelicznej
• Kościół Rzymskokatolicki
  • Parafia św.Jana w Pińczowie
  • Parafia Miłosierdzia Bożego w Pińczowie
  • Parafia Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Pińczowie
• Świadkowie Jehowy
  • Zbór(Sala Królestwa).

Transport
Przez Pińczów przebiegają 2 drogi wojewódzkie:

• DW766
• DW767

Znajduje się także dworzec autobusowy oraz lądowisko użytkowane przez Aeroklub Regionalny w Pińczowie. Współpraca międzynarodowa

Miasta i gminy partnerskie: Bystrzyca Svodin Tata

Honorowi Obywatele Pińczowa

• Kazimierz Świątek od czerwca 2001 r.kardynał rzymskokatolicki,administrator apostolski diecezji pińskiej,przewodniczący Konferencji Episkopatu Rzymskokatolickiego Białorusi.
• Andrzej Barański od 21 września 2008 r.reżyser filmowy.
• Artur Dutkiewicz od 7 października 2012 r.kompozytor,pianista jazzowy.
• Adam Jarubas od 7 października 2012 r.polityk,marszałek województwa świętokrzyskiego.

Osoby związane z Pińczowem

• Bolesław Matuszewski fotograf,pionier myśli filmowej w Polsce
• Mikołaj Oleśnicki(starszy)właściciel Pińczowa,protektor reformacji w Małopolsce
• Adolf Dygasiński polski powieściopisarz,publicysta,pedagog urodził się w Niegosławicach koło Pińczowa,uczęszczał do szkoły w Pińczowie.
• Santi Gucci architekt i rzeźbiarz
• Hugo Kołłątaj ksiądz,podkanclerzy koronny,wybitny polityk,publicysta oświeceniowy.
• Augustyn Kordecki był przeorem klasztoru paulińskiego w Pińczowie w okresie od 1647 r.do maja 1650 r.
• Andrzej Gwiazda działacz polityczny i związkowy,magister inżynier elektronik.
• Andrzej Barański reżyser filmowy
• Artur Dutkiewicz kompozytor,pianista jazzowy
• Krzysztof Cugowski lider zespołu Budka Suflera dziadek wokalisty spoczywa na pińczowskim cmentarzu
• Aleksander Staniszew mistrz karate
• Jan Łaski początkowo ksiądz katolicki,następnie pastor i teolog protestancki,najwybitniejszy polski działacz Reformacji,humanista i dyplomata
• Czesław Olech matematyk
• Bohdan Osadczuk ukraiński publicysta i dziennikarz,sowietolog,badacz historii Europy Środkowo-Wschodniej.W Pińczowie uczęszczał do gimnazjum.
• Konstanty Narkiewicz-Jodko fizyk,taternik,podróżnik,urodzony w Pińczowie.
• Jan Pszczoła polski działacz ludowy,komendant obwodu Batalionów Chłopskich w Pińczowie.
• Jan Olrych Szaniecki poseł na Sejm Królestwa Polskiego,minister sprawiedliwości w Rządzie Narodowym w czasie powstania listopadowego.Właściciel Pińczowa wchodzącego w skład Ordynacji Myszkowskich.