Dzieciństwo
Kazimierz Andrzej Jagiellończyk urodził się 30 listopada 1427.Był najmłodszym,trzecim,synem Władysława Jagiełły i jego czwartej żony,Zofii Holszańskiej,córki kniazia Andrzeja Holszańskiego.W chwili narodzin syna Władysław Jagiełło miał 70 lat.Jego żona,młodsza od króla o 48 lat,była podejrzewana o zdradę.Dopiero uroczysta przysięga,że jest niewinna,oczyściła ją z zarzutów.Kazimierz Jagiellończyk został ochrzczony 21 grudnia 1427.Imię odziedziczył po starszym bracie Kazimierzu,który urodził się i zmarł w 1426.Na urodziny przyszłego króla biskup Stanisław Ciołek dokomponował do utworu Mikołaja z Radomia panegiryczną kontrafakturę Hystorigraphi aciem mentis opiewającą,oprócz nowo narodzonego Kazimierza,także parę królewską.Królewicz wychowywany był pod czujnym okiem matki i opiekunów,głównie podkanclerzego Wincentego Kota,oraz rycerza Piotra z Rytra.Był,jak na owe czasy,dość dobrze wykształcony,znał historię swego rodu,języki polski i ruski,a ponadto ćwiczył tężyznę fizyczną.Uwielbiał polowania,dlatego w późniejszych latach często wyjeżdżał na nie do litewskich puszcz.Jako król często polował na żubry m.in.w Puszczy Grodzkiej i Puszczy Bielskiej,której pozostałości obecnie zaliczane są do Puszczy Białowieskiej.Po śmierci Władysława Jagiełły w 1434 na tron polski wstąpił starszy brat Kazimierza,dziesięcioletni Władysław.Opiekę nad małoletnimi synami zmarłego króla sprawował biskup krakowski,Zbigniew Oleśnicki,niechętny wobec młodszego Kazimierza.Przeciwwagę dla pozycji Oleśnickiego stanowili panowie wielkopolscy.W 1438 to oni nalegali,by królewicz udał się do Czech w celu objęcia tronu po śmierci Zygmunta Luksemburczyka.Kazimierz Jagiellończyk został wybrany na króla czeskiego przez część stanów czeskich(głównie utrakwistów),które starały się nie dopuścić do objęcia tronu praskiego przez Albrechta Habsburga.Rok później,na skutek przegranej polskiego stronnictwa prohusyckiego w bitwie pod Grotnikami oraz wyraźnego sprzeciwu niechętnego wobec czeskich reform Kościoła stronnictwa Zbigniewa Oleśnickiego,Jagiellończyk zrezygnował z władzy w Czechach.
Kazimierz Jagiellończyk jako wielki książę litewski
Objęcie tronu wielkoksiążęcego
20 marca 1440 z rąk spiskowców zginął wielki książę litewski,Zygmunt Kiejstutowicz,co wywołało niepokoje w państwie litewskim.Do tronu wielkoksiążęcego pretendowali syn zamordowanego Michał Bolesław Zygmuntowicz zwany Michajłuszką oraz Świdrygiełło Olgierdowicz,najmłodszy brat Władysława Jagiełły,popierani przez część bojarstwa litewskiego i ruskiego.Objęcie tronu wielkoksiążęcego przez któregoś z tych pretendentów groziło zerwaniem unii Litwy z Polską.Trzeci obóz,sprzyjający zachowaniu unii polsko-litewskiej,w skład którego wchodzili wpływowi magnaci,m.in.biskup wileński Maciej,książę holszański Jerzy oraz przewodzący stronnictwu Jan Gasztołd,popierał brata Władysława III,Kazimierza.Tę kandydaturę popierali także panowie polscy na czele z Oleśnickim,który dążył do zachowania podziału politycznego i terytorialnego Litwy i późniejszego wcielenia do Korony niektórych jej części,jak Wołyń,Podole,Podlasie.W pierwszym etapie realizacji planów Oleśnickiego mieli pomóc książęta mazowieccy,stronnicy Michajłuszki,Kazimierz i Bolesław,którzy z polecenia biskupa dołączyli do orszaku udającego się na Litwę Kazimierza.Ich celem było odebranie Litwie Podlasia i przyłączenie go do Mazowsza.Kwestia Podlasia została uregulowana dopiero w 1444.Trzynastoletni Kazimierz,mianowany namiestnikiem,przybył w maju 1440 do Wilna w towarzystwie Jana z Chyżewa,kasztelana krakowskiego,oraz ochmistrza Pawła Chełmskiego.Korzystając z nieobecności Władysława III w Polsce(udał się na Węgry w celu objęcia tronu),bojarzy litewscy,pragnąc oderwania się od Polski,29 czerwca 1440 ogłosili w katedrze wileńskiej Kazimierza Jagiellończyka wielkim księciem litewskim.Tym samym unia polsko-litewska uległa zerwaniu.Ponieważ wybór Kazimierza na wielkiego księcia bez zgody polskiego króla i sejmu był równoznaczny z zerwaniem porozumień z Polską zawartych przez Zygmunta Kiejstutowicza,niektórzy historycy określają dojście Kazimierza do władzy jako przewrót państwowy.
Rządy na Litwie w latach 1440-1444
Kazimierz Jagiellończyk sprawował rządy na Litwie jako wielki książę litewski w latach 1440-1492.Wykorzystując małoletność Kazimierza(przybył na Litwę w wieku 13 lat),bojarstwo litewskie sięgnęło po władzę na Litwie poprzez obsadzanie najważniejszych urzędów członkami kilku rodów:Kieżgajłów,Gasztołdów i Radziwiłłów.Stopniowo jednak młody książę uwolnił się spod wpływów swojego doradcy Jana Gasztołda,który zdobył wysoką pozycję w państwie i w celu przejęcia władzy na Litwie szukał sprzymierzeńców wśród wrogo nastawionych do księcia rodów.W latach 1440-1441 Jagiellończyk poskromił bunt pospólstwa(tzw."czarnych ludzi")w Smoleńsku i mianował namiestnikiem smoleńskim Andrzeja Sakowicza.Na początku rządów książę uznał autonomię w zakresie administracji i sądownictwa Żmudzi,która pod przywództwem Dowmonta,zwolennika Michajłuszki,wykazywała dążenia separatystyczne.Na mocy postanowienia Jagiellończyka Żmudź miała być traktowana na równi z województwami wileńskim i trockim.Po 1440 Polska i Litwa rościły pretensje do Podlasia.W 1444 Jagiellończyk zażegnał spór Litwy z Mazowszem o ziemię drohicką na Podlasiu.Odkupił prawa do tej ziemi od księcia Bolesława IV mazowieckiego za 6 tysięcy kop groszy praskich,nie dopuszczając tym samym do wojny z Polską,która mogła wybuchnąć pod pretekstem obrony praw podległego jej Mazowsza.Dzięki sukcesowi w tym sporze wzrósł autorytet Kazimierza wśród bojarstwa litewskiego.Za Jagiellończyka Wielkie Księstwo Litewskie sięgało od Bałtyku po limany dnieprowe nad Morzem Czarnym i od Podlasia po górną Wołgę.W latach 1444–1445 książę wspomógł zbrojnie Nowogród Wielki w wojnie z zakonem kawalerów mieczowych.Nie obawiając się już Krzyżaków,Litwini mieszali się do wojen domowych w państwie moskiewskim.W 1444 Kazimierz rozpoczął wojnę z Moskwą o ziemie nad Wiaźmą.Konflikt z Moskwą został rozstrzygnięty dopiero w 1448,gdy Kazimierz był już królem Polski.
Sprawa litewska w czasach bezkrólewia w Polsce w latach 1444-1447
Przez cztery lata Wielkie Księstwo Litewskie i Królestwo Polskie nie utrzymywały ze sobą kontaktów.Sytuacja uległa zmianie po śmierci króla polskiego,brata Kazimierza,Władysława III 10 listopada 1444 w bitwie pod Warną.Szlachta koronna zwołała zjazd do Sieradza,gdzie w kwietniu 1445 postanowiono,że nowym królem powinien zostać Kazimierz Jagiellończyk.Liczono,że książę chętnie przyjmie tron,potwierdzi i rozszerzy przywileje szlacheckie oraz podporządkuje Litwę Polsce.Zostało wysłane poselstwo do Wilna,w składzie którego znaleźli się Mikołaj Czarnocki,Piotr Oporowski,Piotr Szamotulski i Piotr Chrząstowski.Celem Kazimierza Jagiellończyka była koronacja na króla Polski przy jednoczesnym zachowaniu władzy wielkoksiążęcej na Litwie oraz wzmocnienie swojej pozycji władcy wobec możnowładców polskich i zachowanie niezależnego od Polski statusu Wielkiego Księstwa Litewskiego,a więc odrzucenie unii grodzieńskiej z roku 1432.Dlatego Kazimierz zwlekał z przybyciem do Korony pod pretekstem oczekiwania na powrót króla Władysława,który według fałszywych pogłosek,docierających z Węgier,ocalał z pogromu w bitwie warneńskiej.Stronnictwo biskupa Oleśnickiego kilkakrotnie próbowało wywrzeć presję na Jagiellończyku.Biskup krakowski dążył do obsadzenia na Litwie zależnego od Korony księcia,co w rezultacie pogłębiłoby dezintegrację terytorialną i polityczną sąsiada oraz narzuciłoby mu zwierzchnictwo Korony.Kandydatem na wielkiego księcia litewskiego,popieranym przez Oleśnickiego,był Michajłuszka,ukrywający się w owym czasie na Mazowszu.Aby nie dopuścić do przybycia Michajłuszki na Litwę,Kazimierz zawarł porozumienie z wielkim mistrzem Konradem von Erlichshausen.Gdy Jagiellończyk dalej zwlekał z przyjazdem do Korony,stronnictwo Oleśnickiego wysuwało do tronu polskiego kolejnych kandydatów Fryderyka Hohenzollerna,margrabiego Brandenburgii i Bolesława IV mazowieckiego,którego 30 marca 1445 wybrano nawet warunkowo królem Polski.Przez kolejne dwa lata nie udało się wypracować kompromisu,a zamęt bezkrólewia w Koronie przedłużał się.Kazimierz ostatecznie koronę przyjął,jednak na swoich warunkach:17 września 1446 wystawił dokument,w którym nie było już mowy o podrzędnym statusie Litwy wobec Korony.Korona i Litwa stanowić miały odtąd dwa równorzędne organizmy państwowe,a szlachta polska i litewska miały być sobie równe.2 maja 1447 wydał w Wilnie przywilej gwarantujący nienaruszalność terytorium Litwy.
Zapewnił obsadzanie przez Litwinów wszystkich urzędów w Wielkim Księstwie oraz zastrzegł sobie prawo do swobodnego powrotu na Litwę w razie potrzeby:
| Państwa,czyli ziem naszych Wielkiego Księstwa nie uszczuplimy,lecz jako było w swoich granicach za przodków naszych,a w szczególności jak je dzierżył Aleksander-Witold nasz stryj,tak i my będziemy je trzymali,dzierżyli i ochraniali w całości i nienaruszone,a nawet za Bożą pomocą będziemy się starali je rozszerzyć. |
| Unia personalna Litwy z Polską(1447-1492) |
Gospodarka Litwy
W okresie panowania Kazimierza Jagiellończyka na Litwie nastąpił rozwój gospodarczy.Trwała ekspansja osadnicza na obszarze Wielkiego Księstwa Litewskiego:od północnego wschodu tereny opustoszałe po wojnach litewsko-krzyżackich zasiedlali Żmudzini,od południa Rusini,od zachodu napływała ludność mazurska.Szacuje się,że w połowie XV wieku Litwa liczyła pół miliona mieszkańców.Nastąpił rozwój miast,które przeważnie miały charakter rolniczy.Nawiązano stosunki handlowe z sąsiednimi państwami,dokąd eksportowano zboże,futra,skóry,dziegieć,drewno,popiół,wosk.Na Litwę importowano wyroby rzemieślnicze i narzędzia pracy(kosy,sierpy,topory,noże,sukna)oraz wino.Handel wewnętrzny skupiał się na wymianie produktów rolnych.W Kownie z ramienia kupców gdańskich działał kantor hanzeatycki,skupujący wosk.W Wilnie wydzielono ulicę dla działalności handlowej kupców niemieckich.Na skutek zapotrzebowania w Europie Zachodniej na zboże,jeden z towarów,który eksportowało Wielkie Księstwo Litewskie w XV wieku,rozwinęła się gospodarka folwarczna.Litwa nie biła własnej monety od czasów Witolda.W razie potrzeby posługiwano się groszem czeskim.Rozwój handlu wymagał przejścia na gospodarkę towarowo-pieniężną.W 1490 roku w Wilnie została założona mennica wielkoksiążęca,która biła litewskie półgroszki i "pieniazi"(denarki).
Kazimierz Jagiellończyk jako król Polski
25 czerwca 1447 Kazimierz został koronowany na króla Polski w katedrze wawelskiej przez arcybiskupa gnieźnieńskiego i prymasa Polski Wincentego Kota.Od tego czasu(z przerwą w latach 1492-1501,kiedy unia była praktycznie zerwana)aż do unii lubelskiej zawartej w 1569 pomiędzy oboma państwami istniała unia personalna.Pierwsze lata rządów były dla Jagiellończyka bardzo trudne.Król kilkakrotnie w latach 1448-1449 odmawiał możnowładcom zatwierdzenia przywilejów i od początku rządów znalazł się w ostrym konflikcie z tym obozem,budował więc swoje zaplecze polityczne na średniej szlachcie.Największym przeciwnikiem nowego władcy stał się wszechwładny dotąd biskup krakowski Zbigniew Oleśnicki.Nawiązał on kontakty z opozycją litewską,której przewodził książę Michał Bolesław Zygmuntowicz.W okresie,gdy Kazimierz był zajęty tłumieniem rebelii Michajłuszki na Litwie,Oleśnicki został kardynałem i jako legat papieski w Polsce nie zamierzał wyjeżdżać do Rzymu.W 1443 zakupił dla biskupstwa krakowskiego księstwo siewierskie.Oleśnicki namawiał szlachtę do wypowiedzenia królowi posłuszeństwa,głosił,że król wywiózł z Polski na Litwę wielkie skarby i zapasy broni celem zajęcia będącej jednym ze źródeł niesnasek polsko-litewskich ziemi łuckiej,która po śmierci Świdrygiełły została obsadzona przez Litwinów.Aby ograniczyć wpływy polityczne Oleśnickiego w państwie,Kazimierz IV podjął starania o zapewnienie sobie kontroli nad Kościołem w Polsce.Sytuacja na linii stosunków ze Stolicą Apostolską sprzyjała,gdyż w Rzymie w okresie 1447-1449 toczyły się spory między dwoma pretendentami do objęcia tronu Piotrowego i Mikołajem V a Feliksem V.W zamian za udzielenie poparcia dla Mikołaja V Kazimierz zażądał od niego prawa obsadzania beneficjów i stanowisk kościelnych swoimi stronnikami.Mikołaj V udzielił Jagiellończykowi przywileju obsady 20 godności kościelnych oraz zgody na pobranie ze świętopietrza 10 tysięcy dukatów na walkę z Tatarami.Oleśnicki w tym sporze popierał antypapieża Feliksa V(za co dostał kapelusz kardynalski).W 1449 Mikołaj pokonał Feliksa,zyskał powszechne uznanie w Kościele i nie potrzebował już Kazimierza,pogodził się natomiast z Oleśnickim.Król nie zamierzał jednak rezygnować z wcześniejszych papieskich przywilejów i dalej sam obsadzał polskie biskupstwa,za co został obłożony klątwą.Nie podporządkował się polityce papieskiej,a klątwa wygasła wraz ze śmiercią papieża.W dalszym ciągu swego panowania Kazimierz już bez przeszkód obsadzał biskupstwa swoimi ludźmi,a kolejni papieże,Pius II i Paweł II,zadowalali się zatwierdzaniem królewskich kandydatur.W Zielone Świątki 1452 Kazimierz zwołał do Sandomierza swoich zwolenników,a jednocześnie przeciwników Oleśnickiego,takich jak biskup włocławski Jan Gruszczyński,wojewoda poznański Łukasz Górka,wojewoda brzeski Mikołaj Szarlejski oraz niektórzy panowie krakowscy.Radzono przez tydzień,przy czym stronników Oleśnickiego nie dopuszczono.Kraj stał na skraju wojny domowej,ale obie strony starały się jej uniknąć.Na prośbę kardynała doszło do jego spotkania z królem.Jednak Oleśnicki przedstawił jedynie królowi długą listę zarzutów,w większości nieprawdziwych.Konflikt rozgorzał na nowo,a Oleśnicki oraz wojewodowie krakowski i sandomierski przestali przychodzić na posiedzenia rady królewskiej.Spory możnowładców z królem ustały dopiero w roku 1455,kiedy to kardynał Zbigniew Oleśnicki zmarł.
24 czerwca 1453 roku na zjeździe szlachty koronnej w Piotrkowie,gdzie zjawili się posłowie Związku Pruskiego,Kazimierz ustąpił i potwierdził przywileje szlachty,ale zrobił to zapewne tylko dlatego,że w najbliższej przyszłości chciał rozpocząć wojnę z Krzyżakami i potrzebował poparcia szlachty:
| Ja,Kazimierz,król polski,wielki książę litewski i dziedziczny pan Rusi,ślubuję,przysięgam i przyrzekam na tę świętą Boską Ewangelię,że wszystkie prawa,swobody,przywileje zapisy i nadania mojego Królestwa Polskiego,duchowne i świeckie,kościołom i Królestwu Polskiemu,biskupom i książętom,panom,rycerstwu,miastom,mieszkańcom kraju,zgoła wszystkim poddanym wszelkiego stanu i powołania,przez świętej pamięci książąt,królów rządców i jakichkolwiek bądź panów i dziedziców Królestwa Polskiego,a mianowicie przez Władysława ojca i Władysława brata mego,królów polskich,udzielone,darowane i nadane,utrzymam zachowam i wykonam we wszystkich warunkach i opisach.Cokolwiek zaś niesprawiedliwie od tego Królestwa oderwano albo wydarto,to według możności mojej usiłować będę przywrócić i z całością państwa spoić;granic jego nie uszczuplę,ale owszem,całymi siłami przyrzekam ich bronić i starać się o ich rozszerzenie. |
| Tym oświadczeniem zerwał ze swą dotychczasową polityką,zrezygnował z planu wzmocnienia swej władzy i związał się ze szlachtą,co stanowiło cenę szerokiej akcji na polu międzynarodowym dla odzyskania ziem utraconych,a przede wszystkim Pomorza.W kwietniu 1454 roku na zjeździe panów litewskich w Brześciu król i przedstawiciele Korony oznajmili,że wycofują się z roszczeń do Wołynia,a tym samym faza ostrych sporów polsko-litewskich została zakończona.W 1452 Kazimierz IV opanował po krótkotrwałej wojnie Oświęcim,zmuszając tamtejszego księcia Jana IV do złożenia mu 19 marca 1454 hołdu lennego.W 1456 Polska zhołdowała księstwo zatorskie.21 lutego 1457 polski monarcha ostatecznie zakupił księstwo oświęcimskie i włączył je do Korony,ale był to ostatni sukces na Śląsku.Jednym z głównych zadań króla i państwa było zjednoczenie wszystkich ziem polskich,zwłaszcza zaś odebranie zakonowi Pomorza Gdańskiego.Krzyżacy nakładali wysokie cła na polskie towary i hamowali kontakty z miastami pomorskimi.Cierpiał na tym handel zagraniczny i miasta leżące nad Wisłą i Bałtykiem. |
Spór z papiestwem i integracja terytorialna państwa
W latach 1460–1463 Kazimierz IV prowadził spór z papiestwem o obsadę biskupstwa krakowskiego.Mimo poparcia,jakiego legat papieski Hieronim z Krety udzielał Jakubowi z Sienna,zwyciężył Jan Gruszczyński,kandydat monarchy.Misja Hieronima nie powiodła się,a gdy na dodatek w czasie majowego zjazdu z Krzyżakami w Brześciu Kujawskim okazał jawną przyjaźń zakonowi,skompromitował się w Polsce ostatecznie.Dążąc do stopniowego włączenia Mazowsza do Korony w roku 1462 władca inkorporował księstwa rawskie i bełskie,przekształcając je w województwa.
Walka o sukcesję czeską z Maciejem Korwinem
W drugiej połowie XV wieku zmienił się układ sił w Europie Środkowej i Wschodniej.Na nowe potęgi w regionie wyrastały Austria,Turcja i Państwo Moskiewskie.Czechy,Węgry i Polska musiały układać się z mocniejszymi sąsiadami.Czechy były niezdecydowane co do wyboru sojusznika.W Węgrach widziano obrońcę chrześcijaństwa przed wzrastającą potęgą turecką.Polska natomiast starała się wykorzystać sytuację,żeby zdobyć korony czeską i węgierską dla królewiczów,synów Kazimierza IV.Na początku lat sześćdziesiątych XV wieku dyplomacja polska zaczęła starania o zapewnienie dla Władysława Jagiellończyka korony czeskiej.Przychylny husytom król czeski,Jerzy z Podiebradów,naraził się papiestwu i pogłębił w państwie podział społeczeństwa.Kuria Rzymska nawoływała katolików do zbrojnego powstania i pozbawienia tronu króla-heretyka.Polska starała się pogodzić katolików i husytów i zdobyć ich poparcie w swoich dążeniach dynastycznych.Katolicy czescy zwrócili się do panującego na Węgrzech Macieja Korwina z prośbą o opiekę,której udzielił,ogłaszając się 6 kwietnia 1468 roku ich obrońcą.Obawiając się jednak wojny z Polską,wystąpił do Kazimierza z propozycją przymierza,które miało przypieczętować dwa małżeństwa:Macieja Korwina z Jadwigą Jagiellonką oraz syna cesarza Fryderyka III Habsburskiego z Zofią Jagiellonką.Kazimierz Jagiellończyk zwlekał z ostateczną decyzją.W tym czasie Korwin zajął Morawy,następnie Śląsk i Łużyce i został przez katolików czeskich ogłoszony królem 3 maja 1469 roku.Dyplomacja polska na dworze czeskim próbowała wywrzeć nacisk na Jerzego z Podiebradów.W 1469 roku Jerzy przedstawił czeskiemu sejmowi projekt wyboru Władysława Jagiellończyka na następcę tronu.Szlachta czeska zgodziła się pod kilkoma warunkami,m.in.miał poślubić córkę Jerzego,Ludmiłę.Kazimierz IV Jagiellończyk dalej zwlekał z podjęciem ostatecznej decyzji,czekając na zgon Jerzego.W październiku 1469 roku na zjeździe w Piotrkowie król Kazimierz przyjął koronę ofiarowaną przez sejm praski królewiczowi Władysławowi.Po śmierci króla czeskiego 22 marca 1471 roku do korony czeskiej zgłosiło pretensje kilku kandydatów,m.in.Jagiellonowie,Maciej Korwin,Albrecht saski.Elekcja Władysława Jagiellończyka nastąpiła 27 maja 1471 roku na sejmie w Kutnej Horze,po czym 21 sierpnia 1471 roku Władysław został koronowany na króla czeskiego przez biskupów polskich w katedrze św.Wita w Pradze.Na początku lat siedemdziesiątych XV wieku Kazimierz IV przeprowadził nieudaną próbę osadzenia swego syna,Kazimierza,na tronie węgierskim,co spowodowało długotrwały konflikt z Maciejem Korwinem.Dyplomacja polska przy wsparciu prymasa Węgier Jana Viteza podżegała szlachtę do obalenia Korwina i poparcia młodego Kazimierza w jego dążeniach do objęcia korony świętego Stefana.Węgierskie stronnictwo propolskie głosiło pogląd o prawomocnym dziedziczeniu tronu przez syna Kazimierza IV,co spowodowało pogłębienie podziału w społeczeństwie i zniechęciło do Jagiellonów zwolenników wolnej elekcji.Z drugiej strony opozycja miała za złe Korwinowi samowolę i lekceważenia zagrożenia ze strony Turcji.W pierwszej połowie września 1471 roku 16 panów węgierskich ofiarowało koronę królewiczowi Kazimierzowi.W tej sytuacji 2 października 1471 roku wybuchła wojna polsko-węgierska.Trzynastoletni Kazimierz wyprawił się na Węgry na czele zaciężnych wojsk składających się,z racji niepopularności tej inicjatywy wśród polskiej szlachty,głównie z Niemców(według Długosza Alemanicus exertisus).Wyprawa zakończyła się fiaskiem,ponieważ dotarła,przez Koszyce i Eger,jedynie do Nitry i jak się okazało Kazimierz nie cieszy się na Węgrzech taką popularnością jak twierdzili węgierscy magnaci.W związku z tym już w styczniu 1472 roku Kazimierz był z powrotem w Polsce.Kolejne układy z lat 1472-1474 nie doprowadziły do objęcia tronu węgierskiego przez młodszego Kazimierza.Jagiellończyk nie mógł dalej liczyć na pomoc Mołdawii,gdyż została ona zhołdowana przez Korwina.W związku z tym 21 lutego 1474 w Starej Wsi Spiskiej zawarto pokój między Polską i Węgrami.Niepowodzenie polityki węgierskiej skłoniło Kazimierza Jagiellończyka do wsparcia militarnego swojego syna króla czeskiego,Władysława Jagiellończyka,w wojnie o odzyskanie Śląska,Łużyc i Moraw,znajdującego się pod rządami Korwina.W czerwcu 1474 roku na sejmie w Piotrkowie uchwalono pospolite ruszenie i wyruszono na Śląsk.Wojska polskie,które pod dowództwem Jana Rytwiańskiego przekroczyły granicę 26 września 1474 roku i idąc trasą przez Kluczbork,Opole,Krapkowice,Brzeg połączyły się z 20 tys.Czechów i Ślązaków wiernych Władysławowi Jagiellończykowi,a następnie pokonały wojska popierające Korwina w bitwie pod Swanowicami.Wojska Jagiellonów nie były jednak w stanie zdobyć w październiku głównego punktu oporu,którym był Wrocław.W związku z tym,że Korwina popierali książęta śląscy i Wrocław,a Jagiellonów rycerstwo z księstwa świdnicko-jaworskiego,opawskiego i nyskiego(m.in.panowie zamków Książ,Bolków,Wleń,Grodno,Niesytno)zdecydowano się na rozejm.15 listopada 1474 roku w Muchoborze Wielkim odbył się zjazd trzech królów,a 8 grudnia podpisano rozejm do 25 maja 1477 roku.
Wojna popia o biskupstwo warmińskie
W okresie pokoju z Węgrami Kazimierz IV poświęcił się na uporządkowanie stosunków z Prusami.Kuria Rzymska w 1468 roku obsadziła wbrew woli króla polskiego biskupstwo warmińskie Mikołajem Tungenem,stronnikiem Zakonu.W ten sposób papiestwo dążyło do zmotywowania Kazimierza do wojny przeciwko husytom.Gdy zamiar Rzymu nie powiódł się,gdyż na tronie czeskim zasiadł jeden z Jagiellonów,papież odwołał Tungena z biskupstwa,przenosząc go na biskupstwo w Kamieniu Pomorskim,jego miejsce miał zająć Andrzej Oporowski,który uzyskał akceptację króla.Tungen nie pogodził się z utratą biskupstwa warmińskiego i nawiązał kontakty z Węgrami,które zadeklarowały mu pomóc w zachowaniu stanowiska.Korwin zapewnił poparcie dla swoich działań od strony nieprzychylnego Jagiellończykowi papieża(papiestwo czuło się zagrożone przez Turcję i nie chciało stracić sprzymierzeńca w Korwinie,Polskę zaś traktowało jako czynnik osłabiający Węgry w wojnach z Osmanami).W 1474 roku Maciej Korwin został uznany przez Zakon za zwierzchnika,a Mikołaj Tungen pozostał na biskupstwie warmińskim.W 1476 roku na dwór Kazimierza IV przybył nuncjusz papieski Baltazar de Priscia.Miał on ekskomunikować króla polskiego,gdyby ten zerwał rozejm z Węgrami,zawarty w Muchoborze Wielkim w 1474 roku.Jednocześnie zażądał od Kazimierza zrzeczenia się pretensji do Mołdawii i tronu węgierskiego.Kazimierz IV nie zerwał pokoju.25 maja 1477 roku upłynął termin trzyletniego rozejmu.Nuncjusz zastosował prowokację,rzucając klątwę na Kazimierza IV i Władysława czeskiego,dążąc do wywołania jawnego konfliktu Polski i Czech z Rzymem,zaś Korwin wsparł militarnie Zakon w tzw.wojnie popiej,która miała rozstrzygnąć kwestię biskupa Mikołaja Tungena oraz spory o prawo do obsadzeniu biskupstwa warmińskiego.Prowokacja nuncjusza papieskiego nie powiodła się,bowiem Kazimierz IV zaczął rokowania z Korwinem.Sytuacja Węgier tymczasem uległa pogorszeniu,gdyż groziła im utrata subsydiów weneckich na skutek rokowań Wenecji z Turcją.Od 1478 roku toczyły się rokowania między Węgrami z jednej strony a Polską i Czechami z drugiej.Zakończyły się one podpisaniem kilku traktatów w latach 1478-1479.Na mocy traktatu z 21 listopada 1478 roku biskupstwo warmińskie i Zakon wróciły pod panowanie Kazimierza IV.W styczniu 1479 roku zawarty został pokój między Wenecją a Turcją,co spowodowało opuszczenie przez Korwina swoich sojuszników na Warmii i w Prusach.2 kwietnia 1479 roku w Budzie Korwin zawarł pokój z Kazimierzem IV.9 października 1479 roku wielki mistrz Martin Truchsess von Wetzhausen w Nowym Korczynie złożył królowi polskiemu hołd lenny.
Stosunki z Turcją i Krymem
W 1475 Turcja zajęła Kaffę,kolonię genueńską na Krymie.W 1484 Turcy odcięli Polskę od handlu czarnomorskiego zdobywając porty Kilia i Białogród w Mołdawii.Ekspansja Turków negatywnie odbiła się na gospodarce południowego sąsiada Polski,Hospodarstwa Mołdawskiego,którego władca,Stefan III Wielki,zwrócił się o pomoc militarną do Kazimierza Jagiellończyka.W zamian za poparcie 15 września 1485 w Kołomyi złożył Kazimierzowi hołd lenny,co stało się zarzewiem konfliktu polsko-tureckiego.Kazimierz zwlekał z poparciem dla Mołdawii,poświęcając uwagę stosunkom z Chanatem Krymskim,dlatego już rok później Stefan Wielki uznał zwierzchność Osmanów.Stosunki Polski z Chanatem Krymskim były najtrudniejszym obszarem działań.Mimo zapewnień przyjaźni i pokojowych intencji ze strony chana Mengli Gireja rokrocznie na Ruś i Podole wpadała orda tatarska,grabiąc,paląc i biorąc tysiące brańców.W roku 1482 jej zagony zdobyły i spustoszyły Kijów.W 1486 Kazimierz Jagiellończyk wysłał na Krym wyprawę wojenną pod dowództwem syna,Jana Olbrachta.Zakończyła się ona niepowodzeniem.Wobec rosnącej w siłę Moskwy,dążącej do ekspansji na południowym zachodzie i starć wojsk polskich z tatarskimi doszło do zbliżenia politycznego Chanatu Krymskiego z Mołdawią,lenniczką Turcji.Na skutek tych czynników polityczno-militarnych doszło do kolejnej wojny polsko-tureckiej,która zakończyła się w 1503,już po śmierci Kazimierza Jagiellończyka.Imperium Osmańskie podporządkowało sobie niespokojnych Tatarów krymskich,co zaciążyło na losach całego regionu w następnych stuleciach.W 1481 roku stłumiono spisek kniaziów ruskich,zmierzających do zgładzenia całej rodziny Jagiellonów.
Walka o Węgry pomiędzy Jagiellonami i Habsburgami
W 1490 roku zmarł Maciej Korwin.O sukcesję po nim spierali się Habsburgowie i Jagiellonowie.Dyplomacji Kazimierza IV na Węgrzech udało się wpłynąć na wynik elekcji 7 lipca 1490 roku na korzyść Jana Olbrachta.Tymczasem Władysław Jagiellończyk,król czeski,zdobył poparcie dwóch wpływowych panów węgierskich,Jana Zapolyi i Stefana Batorego,co groziło sporem między braćmi.28 lutego 1491 roku Jan Olbracht i Władysław Jagiellończyk podpisali układ w Koszycach,na mocy którego Olbracht zrzekł się pretensji do korony świętego Stefana na rzecz brata w zamian za uznanie go najwyższym księciem Śląska.Do przejęcia władzy przez Jana Olbrachta na Śląsku nie doszło, gdyż zerwał on układ koszycki.Władysław po koronacji na króla Węgier zawarł porozumienie z Habsburgami,którzy po jego śmierci mieli przejąć po nim sukcesję.
Wzrost znaczenia szlachty kosztem miast
Ostatnie lata panowania Kazimierza były okresem szybkiego rozwoju polskiego parlamentaryzmu.W roku 1468 w Małopolsce zaczęto słać na sejm walny posłów z poszczególnych sejmików ziemskich.Wielkopolska wkrótce postąpiła podobnie.W związku z tym zaczęło się wyodrębnianie w łonie sejmu walnego dwóch izb senatu i izby poselskiej.Rozwój parlamentaryzmu szlacheckiego spowodował wzmocnienie się stanu szlacheckiego.Mieszczanie natomiast nie podjęli walki o swoje prawa.Wyjątek stanowiło mieszczaństwo kilku miast z Gdańskiem na czele.Pod koniec rządów król odsunął mieszczan od wszelkiej ingerencji w sprawy państwowe,kiedy na poparciu finansowym ze strony miast winno mu było szczególnie zależeć,bowiem bogate i mogące zabierać głos w sprawach publicznych miasta byłyby rękojmią dobrobytu państwa i dawałyby królowi mocne zaplecze w walce z magnaterią.Król Kazimierz Jagiellończyk zmarł w Grodnie 7 czerwca 1492 roku w wieku 65 lat.Pochowano go w Krakowie,na Wawelu,w marmurowym grobowcu dłuta Wita Stwosza.Po śmierci tron polski przejął po nim jego syn Jan Olbracht,a wielkim księciem litewskim został Aleksander Jagiellończyk.Historycy nie są zgodni,co było przyczyną zerwania unii personalnej polsko-litewskiej po 1492 roku.Spierają się,czy było to efektem"testamentu politycznego"króla,który w okresie swego panowania nigdy nie chciał oddzielać korony królewskiej od mitry książęcej,czy też porozumienia możnowładców litewskich i polskich już po jego śmierci.
Kultura w czasach króla Kazimierza
Panowanie Kazimierza Jagiellończyka było pomyślne dla rozwoju kultury i sztuki w Królestwie.Ważnymi ich ośrodkami były dwory królewski i magnackie oraz największe miasta.Upowszechniała się oświata,prowadzona przez szkoły przyklasztorne.Synowie bogatej szlachty,po zdobyciu podstaw wykształcenia w kraju,wyjeżdżali na studia za granicę.Głównymi przedstawicielami polskiego piśmiennictwa byli:historyk i wychowawca synów królewskich Jan Długosz,pisarz polityczny Jan Ostroróg,pisarz i dyplomata Filip Kallimach,humanista Grzegorz z Sanoka,filozof i astronom Wojciech z Brudzewa,teolog i filozof Jakub z Paradyża,arcybiskup gnieźnieński Maciej Drzewicki.Rzeźbiarz Wit Stwosz w 1489 ukończył prace nad ołtarzem głównym w Kościele Mariackim w Krakowie.Rozwijało się budownictwo w stylu gotyckim,zwłaszcza kościelne(katedry na Wawelu i w Gnieźnie),powstało też wiele zamków królewskich i magnackich,ratusze w Gdańsku i Toruniu.Rozkwitał uniwersytet krakowski,gdzie powstały trzy nowe katedry:gramatyki i retoryki,poetyki oraz matematyki i astronomii.Uczony norymberski Hartmann Schedelius w swej"Kronice Świata"tak pisał o uczelni krakowskiej:"Obok kościoła św.Anny znajduje się uniwersytet głośny z bardzo wielu sławnych i uczonych mężów,w którym uprawiane są wszelkie umiejętności:nauka wymowy,poetyka,filozofia i fizyka.Najbardziej jednak kwitnie tam astronomia,a pod tym względem,jak wiem to od wielu osób,w całych Niemczech nie masz szkoły sławniejszej".Krakowska szkoła matematyczno-astronomiczna rozwijała się znakomicie dzięki takim osobowościom jak Marcin Król z Żurawicy,Jan z Głogowa czy Marcin Bylica,a przede wszystkim dzięki mistrzowi Mikołaja Kopernika Wojciechowi z Brudzewa.
Małżeństwo i potomstwo
10 lutego 1454 król ożenił się z Elżbietą Rakuszanką z Habsburgów,która w przyszłości miała zyskać zaszczytny tytuł Matki Królów dając mu trzynaścioro dzieci,w tym sześciu synów,z których czterech zostało królami.Wychowaniem królewiczów zajmowali się od 1467 roku kronikarz Jan Długosz oraz włoski humanista Filip Kallimach,najwytrawniejszy dyplomata Kazimierza IV,przebywający na dworze Jagiellonów od 1470 roku,wielokrotnie reprezentujący z powodzeniem monarchę w rokowaniach z papiestwem i Portą.Kazimierz znał prawdopodobnie tylko polski i ruski(nie wiadomo czy znał litewski i łacinę),więc królowa nauczyła się języka polskiego;z mężem i dziećmi mówiła wyłącznie po polsku.
- Władysław II Jagiellończyk(1456–1516)król Czech i Węgier
- Jadwiga Jagiellonka(1457–1502)żona Jerzego Bogatego,księcia bawarskiego
- św.Kazimierz(1458–1484)
- Jan I Olbracht(1459–1501)król Polski
- Aleksander Jagiellończyk(1461–1506)król Polski i wielki książę Litwy
- Zofia Jagiellonka(1464–1512)żona Fryderyka,elektora brandenburskiego na Ansbach i matka wielkiego mistrza krzyżackiego Albrechta Hohenzollerna
- Elżbieta Jagiellonka(1465–1466)
- Zygmunt I Stary(1467–1548)król Polski i wielki książę Litwy
- Fryderyk Jagiellończyk(1468–1503)biskup krakowski,kardynał i arcybiskup gnieźnieński
- Elżbieta Jagiellonka(1472–po 1480)
- Anna Jagiellonka(1476–1503)żona Bogusława X,księcia pomorskiego
- Barbara Jagiellonka(1478–1534)żona Jerzego Brodatego,księcia saskiego
- Elżbieta Jagiellonka(1482–1517)żona Fryderyka II,księcia legnickiego
| Olgierd Giedyminowic ur.ok.1296 zm.maj 1377 | Julianna twerska ur.w lub po 1320 zm.wiosna 1392 | Andrzej Holszański | Aleksandra Drucka | ||||||||||
| Władysław II Jagiełło ur.1362 zm.1 VI 1434 | Zofia Holszańska ur.ok.1405 zm.21 IX 1461 | ||||||||||||
Elżbieta Rakuszanka ur.1436 zm.30 VIII 1505OO 10 II 1454 |
Kazimierz IV Jagiellończyk ur.30 XI 1427 zm.7 VI 1492 | ||||||||
| Władysław II Jagiellończyk ur.1 III 1456 zm.13 III 1516 | Jadwiga Jagiellonka ur.21 IX 1457 zm.18 II 1502 | Święty Kazimierz ur.3 X 1458 zm.4 III 1484 | Jan I Olbracht ur.27 XII 1459 zm.17 VI 1501 | Aleksander Jagiellończyk ur.5 VIII 1461 zm.19 VIII 1506 | |||||
| Zofia Jagiellonka ur.6 V 1464 zm.5 X 1512 | Elżbieta Jagiellonka ur.9 V 1465 zm.9 V 1466 | Zygmunt I Stary ur.1 I 1467 zm.1 IV 1548 | Fryderyk Jagiellończyk ur.27 IV 1468 zm.14 III 1503 | Elżbieta ur.13 V 1472 zm.po 1480 | |||||
| Anna Jagiellonka ur.12 III 1476 zm.12 VIII 1503 | Barbara Jagiellonka ur.15 VII 1478 zm.15 II 1534 | Elżbieta Jagiellonka ur.13 XI 1482 zm.16 II 1517 | |||||||
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz