Wąchock

Miasto w woj.świętokrzyskim,w powiecie starachowickim,siedziba miejsko-wiejskiej gminy Wąchock.Według danych z 30 czerwca 2009 roku,miasto miało 2747 mieszkańców.Wąchock jest członkiem stowarzyszenia Unia Miasteczek Polskich.
Położenie

Wąchock leży 5 km na zachód od Starachowic nad rzeką Kamienną.Wąchock jest punktem początkowym niebieskiego szlaku turystycznego im.E.Wołoszyna,prowadzącego do Cedzyny.Przez miasto przechodzi czerwony Szlak Milenijny ze Skarżyska-Kamiennej do Kałkowa,niebieski szlak rowerowy ze Skarżyska-Kamiennej do Ostrowca Świętokrzyskiego oraz czerwony szlak rowerowy do Starachowic.W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do woj.kieleckiego.
Historia
Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1179 roku,wtedy to biskup krakowski Gedko ufundował klasztor cystersów.Pierwsi zakonnicy przybyli do Wąchocka z francuskiego opactwa Morimond.W XIII w.klasztor został samodzielnym opactwem,a dzięki darowiznom władców,rycerstwa i szlachty stał się w późniejszych wiekach jednym z bogatszych klasztorów na ziemiach polskich.Cystersi z Wąchocka przyczynili się do rozwoju przemysłu nad Kamienną,zakładając kopalnie i zakłady metalowe w Bzinie,Mostkach,Parszowie,Wąchocku i Starachowicach.Miasteczko i klasztor kilkakrotnie były niszczone przez pożary i najazdy obcych wojsk,m.in.w latach 1259–1260 przez Tatarów,w czasie potopu szwedzkiego i w 1657 przez wojska Jerzego Rakoczego.Klasztor został skasowany w 1819,a budynki i pozostałe dobra przeszły na własność państwa.Zakonnicy wrócili do klasztoru w 1951,który w 1964 podniesiony został ponownie do rangi opactwa.Miejscowość pomimo istnienia zamożnego i wpływowego klasztoru nigdy nie osiągnęła szczególnego znaczenia administracyjnego i gospodarczego,do czego starali się nie dopuścić biskupi krakowscy i benedyktyni z opactwa na Świętym Krzyżu.Klasztor nieustannie toczył procesy majątkowe z okoliczną szlachtą i benedyktynami,najgłośniejszy dotyczył lokacji miasta Wierzbnika,założonego w 1624 przez ks.Bogusława Boxę-Radoszewskiego,opata benedyktynów ze Świętego Krzyża,jakoby na gruntach cystersów.W 1315 powstała w Wąchocku komora celna,która przetrwała do 2 poł.XV w.W 1454 król Kazimierz Jagiellończyk nadał miejscowości prawo miejskie magdeburskie.Ponieważ statut fundacyjny klasztoru cystersów nadawał przeorowi prawa do wszystkich złóż mineralnych w okolicy Wąchocka nad rzeką Kamienną,powstały tu w średniowieczu pod zarządem klasztornym liczne kuźnie.W 1500 r.Wąchock mógł się pochwalić 22 spośród ogólnej sumy 289 kuźni zarejestrowanych na terenie Królestwa Polskiego.Jeszcze ok.1850 w miasteczku poza klasztorem i fabryką znajdowały się tylko trzy domy murowane.W styczniu 1863 gen.Marian Langiewicz przeprowadził w mieście koncentrację powstańców,którzy mieli iść na Warszawę.1400 ludzi założyło tutaj obóz warowny.3 lutego 1863 doszło do bitwy z wojskami rosyjskimi.W latach międzywojennych w budynkach dawnego klasztoru mieściło się państwowe progimnazjum.W 1903 wielka powódź na rzece Kamiennej zniszczyła ujęcie wody i zalała część miejscowości.W czasie okupacji niemieckiej w okolicy miasta działało Zgrupowanie Partyzanckie Armii Krajowej„Ponury”pod dowództwem legendarnego mjr Jana Piwnika.W mieście stoi jego pomnik.1 stycznia 1994 r.Wąchock odzyskał prawa miejskie,utracone w 1869 w ramach rosyjskich represji za pomoc powstańcom styczniowym.
Zabytki

• Zespół kościelno-klasztorny cystersów z XII wieku z romańskim kapitularzem przykrytym sklepieniem krzyżowo-żebrowym jest prawdziwą mieszanką stylów architektonicznych.
• Romański kościół klasztorny pw.Najświętszej Marii Panny i św.Floriana z XIII w.zachowany jest w niezmienionym kształcie układu cysterskiego.Kościół zbudowano z naprzemiennie ułożonych ciosów czerwonego piaskowca wąchockiego i jasnego kunowskiego.Ten sposób budowania pochodzi z północnych Włoch.Kościół był wielokrotnie przebudowywany.Pozostałością po epoce gotyku są podniesione szczyty oraz ślady gotyckiej dobudówki po północnej stronie budowli.W XVI w.do północnej nawy dobudowano kaplicę boczną,a w XIX w.kruchtę do fasady zachodniej kościół o cechach architektury włoskiej jest najstarszą sygnowaną budowlą w Polsce(podpis arch.Simona na fasadzie).Wnętrze barokowe z XVII w.ale plan trzynawowego kościoła jest typowo romański.
• Klasztor został całkowicie przebudowany w XVII w.zachowały się jednak niektóre wnętrza z XIII w.Należy do nich sala zebrań zakonników(kapitularz),uważana za najpiękniejsze wnętrze romańskie w Polsce.Romańska jest również sala pracy zakonników(fraternia),karcer pod schodami,natomiast piękna jadalnia(refektarz)z poł.XIII w.jest już wczesnogotycka.Klasztor posiadał ogrzewane pomieszczenia(poza dormitorium)jako pierwszy klasztor cysterski z możliwością ogrzewania ciepłem z pieca do wytopu ceramiki,żelaza lub kuchennego.W pomieszczeniach klasztoru mieści się Muzeum Ojców Cystersów prezentujące m.in.zachowane elementy romańskie oraz ceramikę z klasztornej manufaktury oraz Muzeum Powstań Narodowowyzwoleńczych utworzone w 1991 r.ze zbiorów księdza Walentego Ślusarczyka,proboszcza z Nowej Słupi.
• Ruiny dawnego zakładu metalowego z 1 poł.XIX w.w jego skład wchodzą:dawny budynek mieszkalno-administracyjny(zwany od późniejszych właścicieli pałacem Schoenbergów),hale fabryczne i pozostałości dawnego ujęcia wody na rzece Kamiennej,w ogrodzie pałacowym stara figura św.Jana Nepomucena.
• Dawny zajazd w typie dworku z 1 poł.XIX w.w czasie powstania styczniowego była tu kwatera generała Mariana Langiewicza.
• Kaplica św.Rocha z XIX w.z późnobarokowym wyposażeniem.
• Na cmentarzu grzebalnym cenne nagrobki z XIX w.w tym liczne odlewy żeliwne z lokalnych fabryk,nagrobki rodziny Schoenbergów,nagrobki uczestników powstania styczniowego:Karola Ziemlińskiego(poległ w 1863),Józefa Barzykowskiego(zm.1869),Brunona Pohoskiego(zm.1922) i Ignacego Jastrzębskiego(zm.1932).Bramka cmentarna z kamiennym portalem z XVIII w.przeniesionym zapewne z opactwa cystersów.
• Dawny cmentarz żydowski z końca XIX w.na którym pozostało około trzydziestu macew.
• Zabytkowe domy z tzw.przejezdnymi sieniami z 2 połowy XIX w.
• Drewniana kapliczka z figurą św.Jana Nepomucena z XVIII w.w ostatnich latach niefortunnie odnowiona.
• Dawna willa drewniana z XIX w.obok przejazdu kolejowego,należąca przed wojną do żydowskiego kupca i fabrykanta Joela Halperta.
• Kaplica św.Jacka i dawne miejsce odpustowe z 1 poł.XIX w.w miejscu zwanym Sina Woda,kolonia Mieszała,odległe ok.3 km od miejscowości,ale administracyjnie należące do Wąchocka.

Atrakcje przyrodnicze

• "Lessowy wąwóz Rocław"młody wąwóz o długości kilkuset metrów,szerokości 20-30 m i głębokości ok.15 m.Zbocza wąwozu(poza niewielkimi odcinkami odsłaniającymi profil osadów neoplejstocenu)porasta trwała murawa z licznymi gatunkami roślin naczyniowych.Duże walory krajobrazowe.Położony w otulinie.Użytek ekologiczny Nr 5 w rejestrze RDOŚ data utworzenia 2001 rok;
• Odsłonięcie geologiczne nieczynny kamieniołom w Wąchocku -historyczny kamieniołom(sięgający pocz.XIII w.)z odsłonięciem czerwonych piaskowców dolnotriasowych.Z niego czerpano surowiec do budowy klasztoru.Położony w otulinie.Od roku 2002 objęty pieczą Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody(WKP poz.9).

Turystyka
Miasto jest atrakcją turystyczną także ze względu na popularne dowcipy o Wąchocku.Bohaterem dowcipów jest sołtys Wąchocka,jednak obecnie,od roku 1994,władzę wykonawczą w Wąchocku sprawuje burmistrz,nie sołtys.Jest tam również m.in.pomnik sołtysa znanego z owych dowcipów,odsłonięty w 2003.Atrakcją turystyczną jest coroczny Zjazd Sołtysów.Turniej obejmuje kilkanaście konkurencji sprawnościowych i intelektualnych.Część konkurencji integracyjnych sołtysów opiera się na poczuciu humoru uczestników.Oddany do użytku w 2008 r.Zalew Wąchocki stanowi dodatkową atrakcję turystyczną.
Transport
Drogi
Przez Wąchock przebiega droga krajowa nr 42.

1. Droga powiatowa 0563 T łączy Wąchock z Mircem.
2. Droga powiatowa 0573 T łączy Majków Marcinków Wąchock.
3. Droga powiatowa 0582 T łączy Wąchock Siekierno Leśna.

Kolej
W Wąchocku istnieje stacja kolejowa o tej samej nazwie.Przez miasto przebiega linia kolejowa 25.Obecnie przez Wąchock kursuje 7 par pociągów osobowych,kursujących w relacjach:Skarżysko-Kamienna Starachowice Ostrowiec Świętokrzyski,Kielce Ostrowiec Świętokrzyski oraz Kraków Ostrowiec Świętokrzyski,a także pociągi towarowe.
Transport publiczny
Przez miasto kursuje linia autobusowa A,obsługiwana naprzemiennie przez MKS Skarżysko-Kamienna i MZK Starachowice.