Ludwik Decjusz

Justus Ludwik Decjusz(ur.ok.1485 w Wissembourgu,zm.26 grudnia 1545),znany także jako Jost Ludwig Dietz,Just,Jodocus Ludovicus Decius,Ludwik Decjusz Jodok pochodzący z Alzacji krakowski dyplomata,historyk,ekonomista,finansista i sekretarz króla Zygmunta Starego,później jego doradca i zwierzchnik mennic koronnych.
Życiorys
Syn Jakuba,burmistrza rodzimego Wissembourga.Nigdy nie ukończył studiów wyższych.W wieku 15 lat opuścił swój kraj i osiadł na Morawach,gdzie parał się kupiectwem,zajmował się problemami górnictwa i sprawami monetarnymi.Rok 1507 spędził w Tyrolu,skąd wyruszył na Węgry,by na przełomie 1507/1508 przybyć do Krakowa.Początkowo był protegowanym,sekretarzem i współpracownikiem Jakuba Bonera,królewskiego bankiera,twórcy i zarządcy żup solnych Wieliczki i Bochni.Będąc człowiekiem wszechstronnie utalentowanym i wytrawnym dyplomatą,Justus Decjusz w krótkim czasie stał się w Krakowie bardzo wpływową postacią,cieszył się także szacunkiem i przyjaźnią najwybitniejszych humanistów Europy,m.in.Marcina Lutra i Erazma z Rotterdamu.Bliskie stosunki łączyły go z dworem Habsburgów.W roku 1528 Justus Decjusz zakupił część Przegorzał i Wolę Chełmską pod Krakowem(obecnie dzielnica miasta nazywana Wolą Justowską) i przy pomocy włoskich architektów wybudował tam podmiejską willę.Rezydencja była gotowa w roku 1535,stając się miejscem spotkań przedstawicieli różnych narodowości i kultur,wymiany poglądów i twórczej konfrontacji przekonań.Obecnie w kompleksie historycznym Willa Decjusza prowadzi działalność Stowarzyszenie w którego skład wchodzą znane osobistości ze świata nauki,gospodarki i kultury.
Twórczość
Jest autorem 3-tomowego dzieła O starożytności Polaków(De vetustatibus Polonorum).W utworze tym,pisanym świetną,humanistyczną łaciną,Decjusz wiąże najdawniejsze dzieje Polski z obrazem początkowych dziejów narodów Europy.Powołując się na nieistniejące dzieła bądź falsyfikaty,Alzatczyk skomponował długą listę królów sarmackich,rzekomo władców Sarmatów,od których pochodzili Polacy.Najważniejszym jego dziełem jest Księga o czasach króla Zygmunta,będąca podstawowym źródłem historycznym o panowaniu Zygmunta I Starego do 1516 r.Opierał się w swej pracy na własnych obserwacjach,osobistych notatkach i trudnych do ustalenia źródłach obcych.Szczególny walor mają w niej opisy wojen Polski z Rosją(bitwa pod Orszą 1514) i Tatarami krymskimi(bitwa pod Łopusznem 1512),oraz Zjazdu wiedeńskiego(1515).Zawarł też w niej epizod z historii swojego rodzinnego miasta,Wissembourgu,krótki zarys granic Rzeczypospolitej,zamieszkujących go różnych narodach,wyznaniach,zainteresowaniach i przywarach szlachty polskiej oraz charakterystykę postaci Zygmunta I Starego.Przed przyszłym dziejopisarzem stawiał następujące zadania w jego pracy badawczej:trzymanie się prawdy historycznej,obiektywizm,wykorzystywanie różnych źródeł i krytyczny do nich stosunek,dbałość o formę stylistyczną i językową dzieła.
Ważniejsze utwory

• Diarii et earum quae memoratu digna in splendidissimis...Sigismundi...et...Bonae...nuptiis gesta,Kraków 1518,drukarnia H.Wietor,(pt."Nuptiarum Sigismundi regis et Bonae reginae Poloniae descriptio",Acta Tomiciana,t.4,1855)
• De vetustatibus Polonorum liber I;de Jagellonum familia liber II;de Sigismundi regis temporibus liber III,wyd.wraz z:Miechowita Chronica Polonorum,Kraków 1521,drukarnia H.Wietor,(przedr.J.Pistoriusz Polonicae historiae corpus,t.2,Bazylea 1582;cz.3,powst.1517-1521,wyd.kryt.W.Czermak,Kraków 1901,BPP nr 31),przekł.polski:całość(cz.I-III),J.Łoziński,poł.XIX w.niewydany rękopis:Ossolineum,sygn.6118/II,(dzieło historyczne:cz.I do objęcia tronu przez Władysława Jagiełłę,cz.II panowanie Jagiellonów do Aleksandra włącznie,cz.III ważne źródło do pierwszych lat panowania Zygmunta Starego po roku 1516)
• De monete cussione ratio,powst.koniec 1525,z rękopisu wraz z przekł.polskim ogł.:J.Dmochowski M.Kopernika rozprawy o monecie oraz J.L.Decjusza traktat o biciu monety,Warszawa 1926
• Sendbrief von der grossen Schlacht,1527,(list do W.Weydolta w Norymberdze,Kraków,21 lutego 1527,opisujący zwycięstwo K.Ostrogskiego nad Tatarami w 1527)
• Worumb das Geld im Lande teuer wurde,traktat powst.w 1532-1533,niewydany,rękopis Archiwum w Tybindze,(z dawn.Herzogliches Briefarchiv w Królewcu,t.4,23,25),mikrofilm w ośrodku mikrofilmów PAN

Listy i materiały

• 2 listy do W.Ecka i M.Drzewickiego,Kraków,15 lutego 1518,wyd.na początku dzieła:W.Eck Ad Sigismundum Regem...threni neglectae religionis,Kraków 1518
• Do J.Dantyszka,Kraków:11 sierpnia 1522;25 kwietnia 1530;9 maja 1532;27 marca,10 maja i 16 sierpnia 1533;13 kwietnia 1534;wyd.Acta Tomiciana,t.6(1857),t.12(1906),t.14(1952),t.15(1957),t.16 cz.1(1960)
• Do Erazma z Rotterdamu,Kraków:28 lutego 1528,21 sierpnia 1534,ogł.K.Miaskowski"Erasmiana. Die Korrespondenz des Erasmus von Rotterdam mit den Polen(Beiträge und Untersuchungen).II",Jahrbuch f.Philosophie u.Speculative Theologie,Paderborn 1901
• Do Posłów Stanów Pruskich,Gniezno,28 kwietnia 1528,tekst polski przytacza H.Dunajewski"Mikołaj Kopernik.Studia nad myślą społeczno-ekonomiczną i działalnością gospodarczą",Warszawa 1957,PAN Zakład Nauk Ekonomicznych.Aneksy historyczno-źródłowe,s.414-416,nr 8
• Do Ferdynanda I,Kraków,1 maja 1528,fragm.przytacza W.Pociecha"Królowa Bona(1494-1557).Czasy i ludzie Odrodzenia",t.4,poz.1958,Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk,Wydział Historii i Nauk Społecznych,s.333, przypis 16,autograf:Haus-,Hof-und Staatsarchiv w Wiedniu,sygn.Polonica fasc.I(1528),f.44-45
• Do M.Ferbera,Kraków:1 kwietnia 1529,8 kwietnia 1533,wyd.Acta Tomiciana,t.11(1901),t.15(1957)
• Do Z.Herbersteina,Kraków,6 maja 1533,wydano fragm.:W.Pociecha"Królowa Bona(1494-1557).Czasy i ludzie Odrodzenia",t.4,poz.1958,Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk,Wydział Historii i Nauk Społecznych,s.333,całość:Acta Tomiciana,t.15(1957)
• Do księcia Albrechta,Kraków,27 kwietnia 1540,ogł.T.Wotschke"Johann Laski,seine Kandidatur für den Posener Bischofsstuhl und sein Reinigungseid",Correspondenzblatt d.Vereins f.Geschichte d.Evangelischen Kirche Schlesiens 10(1906),nr 1 i odb.
• Od Erazma z Rotterdamu,wyd.w:Epistolarum opus,Bazylea 1538;listy:Bazylea,24 października 1523;Fryburg,22 sierpnia 1534;wyd.K.Miaskowski"Erasmiana.Die Korrespondenz des Erasmus von Rotterdam mit den Polen(Beiträge und Untersuchungen).II",Jahrbuch f.Philosophie u.Speculative Theologie,Paderborn 1901
• Listy z 1524-1529,1533-1534,od:J.Dantyszka,M.Ferbera,J.Łaskiego,P.Tomickiego,Zygmunta Starego,wyd.Acta Tomiciana,t.7-11,t.15(1957),t.16,cz.1(1960)
• Epistola consiliariorum Prussie...de ratione restituende monete pruthenice,Gdańsk,18 lipca 1526,(prawdopodobnie pióra M.Kopernika),fragm.przytacza H.Dunajewski"Mikołaj Kopernik.Studia nad myślą społeczno-ekonomiczną i działalnością gospodarczą",Warszawa 1957,PAN Zakład Nauk Ekonomicznych.Aneksy historyczno-źródłowe,s.404-405,nr 2;rękopis Biblioteka Czartoryskich nr 259,s.93-95
• Od Zygmunta Starego,Wilno,15 czerwca 1529,tekst polski przytacza H.Dunajewski"Mikołaj Kopernik.Studia nad myślą społeczno-ekonomiczną i działalnością gospodarczą",Warszawa 1957,PAN Zakład Nauk Ekonomicznych.Aneksy historyczno-źródłowe,s.417-421,nr 9
• Dokumenty różne z lat 1516-1531(m.in.przywileje drukarskie),ogł.J.Ptaśnik"Cracovia impressorum XV et XVI saeculorum",Lwów 1922,Monumenta Poloniae Typographica XV et XVI Saeculorum,t.1
• Dekret królewski w sprawie zatargu między J.Decjuszem i Wawrzyńcem Międzyleskim,Kraków,10 sierpnia 1521,wyd.W.Zakrzewski Powstanie i wzrost reformacji w Polsce 1520-1572,Lipsk 1870,s.226-227
• Dokument królewski,poświadczający dług J.L.Decjusza względem mennicy toruńskiej,Kraków,20 grudnia 1532,wyd.Acta Tomiciana,t.14(1952),s.830-831
• Pokwitowanie pieniężne,Kraków,12 maja 1535(z podobizną podpisu);deklaracja podatkowa,Kraków,4 maja 1538,wyd.T.Wierzbowski Materiały do dziejów piśmiennictwa polskiego,t.1,Warszawa 1900
• Przywilej królewski dotyczący żupy w Olkuszu,Wilno,20 lipca 1555,ogł.H.Łabęcki Górnictwo w Polsce,t.2,Warszawa 1841,s.278
• Mandat królewski dotyczący żupy ponikowskiej,Warszawa,25 stycznia 1564,ogł.H.Łabęcki Górnictwo w Polsce,t.2,Warszawa 1841,s.286-287
• Listy P.Tomickiego dotyczące J.L.Decjusza do:S.Borka,Iłża,22 czerwca 1953;rady miasta Krakowa,Bodzentyn,8 lipca 1533;Ottae de Chodecz,Bodzentyn,8 lipca 1533;wyd.W.Pociecha Acta Tomiciana,t.15(1957),nr 327,349,350