Prądnik Czerwony

Dawna podkrakowska wieś,a obecnie osiedle mieszkaniowe w Krakowie zlokalizowane kilka kilometrów na północ od centrum.Wchodzi w skład Dzielnicy III Prądnik Czerwony,zamieszkiwany jest przez ok.40 tys.ludzi.Na osiedlu dominuje wysoka zabudowa mieszkalna(bloki 15-,12-,10- i 4-piętrowe),w większości należąca do Spółdzielni Mieszkaniowej Prądnik Czerwony.Pozostałości starej zabudowy zlokalizowane są przy al.29 Listopada oraz ul.Dobrego Pasterza.
Granice rejonu Prądnik Czerwony
Prądnik Czerwony od północy i zachodu ogranicza linia kolejowa(numer 8 Kraków Główny Warszawa Centralna),która stanowi granicę z osiedlami Prądnik Biały oraz Gotyk,od wschodu graniczy z Batowicami oraz Osiedlami Oświecenia i Złotego Wieku.Historyczną południową granicę Prądnika Czerwonego wytycza linia zabytkowych już pozostałości po tzw.rogatce warszawskiej i rakowickiej.Zwyczajowo część na południe od rzeki Białuchy nazywa się Warszawskim(Przedmieściem).Na południu graniczy też z osiedlami Rakowice i Olsza II(rozdziela ul.Lublańska).
Historia
Dawna wieś nad Prądnikiem i Sudołem Dominikańskim,3,5 km na północ od centrum Krakowa przy historycznej drodze królewskiej.W źródłach pisanych pierwsza wzmianka o wsi pojawia się w 1105 roku,w dokumencie legata papieskiego Idziego wyliczającego tereny należące do klasztoru Benedyktynów w Tyńcu.Z tego powodu Prądnik bywał także nazywany tynieckim.W źródłach pojawia się także nazwa Prądnik wielki.Osada od północy graniczyła z Węgrzcami,od wschodu z wsiami Batowice,Mistrzejowice i Rakowice,a od południa z Dąbiem i Grzegórzkami.Grunty Prądnika dochodziły aż do kościoła parafii św.Mikołaja,która historycznie była związana z benedyktynami z Tyńca.Z tego też powodu tereny prądnickie aż do lat 20 XX wieku należały do parafii św.Mikołaja.Długosz określał tereny Prądnika jako„przedmieście za bramą św.Mikołaja”.Kolejna informacja to potwierdzenie w 1275 roku własności benedyktyńskiej przez księcia Bolesława Wstydliwego.W tym czasie wytyczono drogowe centrum zabudowy(wzdłuż obecnej ulicy Dobrego Pasterza).W 1327 powstało sołectwo prądnickie(w relacji Długosza w roku 1400),z pierwszym sołtysem Janem Stepko.W 1479 roku Długosz nabył część gruntów Prądnika i planował sprowadzenie tutaj kartuzów.Po jego śmierci plany jednak nie doszły do skutku.W XV wieku na terenie Prądnika zaczynają powstawać folwarki krakowskich klasztorów:jezuitów,dominikanów i franciszkanów.Przynależność danego folwarku oznaczano przymiotnikiem dodawanym do nazwy Prądnik.Był więc Prądnik Benedyktyński,Prądnik Dominikański,Karmelitański,zwany także Bosackim,oraz Franciszkański.W roku 1491 wybudowano pierwszy młyn papierniczy na terenie Polski.Wieś ucierpiała w trakcie walk jakie toczyły na jej terenie w 1587 roku wojska arcyksięcia Maksymiliana Habsburga z wojskami Jana Zamoyskiego.Podobno wówczas powstała ostateczna nazwa wsi Prądnik Czerwony i nawiązywała do krwi rozlanej na jej terenach podczas walki.Pod koniec XVI wieku powstał renesansowy dwór rodziny Cellari,w którym gościł król Władysław IV Waza.W roku 1642 na terenie folwarku należącego do klasztoru dominikanów powstała barokowa kaplica pod wezwaniem św.Jana Chrzciciela,która istnieje do dzisiaj.W latach 1800–1803 na części gruntów dawniej folwarku Bosackiego założono Cmentarz Rakowicki.Pod koniec XIX wieku Prądnik Czerwony tworzył z Olszą jedną gminę.W 1890 roku liczył 166 domów i 2750 mieszkańców(w tym ponad 700 żołnierzy).W 1906 powstaje placówka opiekuńcza Towarzystwa Opieki nad Opuszczonymi Dziećmi przy ówczesnej ul.Krowiej.W 1910 na mocy tzw.Ustawy o Wielkim Krakowie część Prądnika Czerwonego od rogatki warszawskiej aż do rzeki Białuchy została włączona do Krakowa pod nazwą dzielnicy Warszawskie(dziś ten obszar to głównie os.Wiśniowa).W 1923 roku przy obecnym skrzyżowaniu al.29 Listopada i ul.Dobrego Pasterza wzniesiono drewniany kościół Dobrego Pasterza(według projektu A.Romanowskiego),a rok później powołano do życia samodzielną ekspozyturę parafii św.Mikołaja.W 1928 roku albertynki założyły zakład dla nieuleczalnie chorych niewiast.W 1934 roku przez teren wsi przeprowadzono linie kolejową(Kraków Tunel).Od 1934 roku do lat powojennych istniała zbiorowa gmina Prądnik Czerwony.W 1941 r.przyłączono do Krakowa pozostałą część„starego Prądnika”.W 1966 roku na północno-wschodnim skraju Prądnika Czerwonego powstał cmentarz komunalny zwany Batowickim.Natomiast na przeciwległym krańcu Prądnika Czerwonego w latach siedemdziesiątych wzniesiono osiedle mieszkaniowe Prądnik Czerwony.W latach 1971–1974 zastąpiono drewniany kościół Dobrego Pasterza nowym murowanym kościołem(według projektu W.Pietrzyka).W 1982 erygowano na Prądniku Czerwonym nową parafię,a w latach 1984–2000 wybudowano kościół św.Jana Chrzciciela(według projektu W.Obtułowicza).W 1985 roku ukończono budowę kościoła Ecce Homo(Sanktuarium św.Brata Alberta,według projektu M. i W.Kosińskich).Od 1991 roku Prądnik Czerwony należy do III dzielnicy Prądnik Czerwony.
Komunikacja
Na terenie Prądnika Czerwonego krzyżują się drogi krajowe 7E77 oraz 79.Wąski przejazd DK7 pod wiaduktem kolejowym w stronę wyjazdu z miasta powoduje duże utrudnienia w ruchu na al.29 Listopada.Na Prądniku Czerwonym znajdują się 2 estakady w ciągu DK79,która na tym odcinku stanowi fragment III obwodnicy Krakowa.Znajdują się też 2 duże ronda.Od północnej strony osiedla łączą się linie kolejowe 8 oraz 95.Najbliższa stacja kolejowa to Kraków Batowice,obsługująca jedynie pociągi regionalne w kierunku Sędziszowa i Kielc.Pozostałe połączenia dostępne są ze stacji Kraków Główny.W planach jest budowa przystanku osobowego Kraków Prądnik Czerwony pomiędzy osiedlami Prądnik Czerwony i Gotyk na wysokości ulicy Węgrzeckiej,w bezpośrednim sąsiedztwie obecnej pętli autobusowej,jako elementu projektu SKA.Na Prądniku Czerwonym znajdują się 2 pętle autobusowe Komunikacji Miejskiej w Krakowie,zlokalizowane przy głównych wejściach na cmentarz.Głównymi ulicami(29 Listopada,Lublańska,Bora-Komorowskiego,Dobrego Pasterza,Powstańców,Strzelców,Majora)poprowadzono liczne linie autobusowe łączące osiedle z pozostałymi częściami miasta oraz gmin po północnej stronie.Rejon ten obsługują także 4 nocne linie autobusowe.Przy skrzyżowaniu al.29 Listopada i ul.Lublańskiej znajduje się automat biletowy KKM.Planowana jest budowa naziemnego parkingu w systemie P&R o pojemności 550 aut w pobliżu pętli autobusowej Prądnik Czerwony.Prądnik Czerwony sąsiaduje bezpośrednio z nieczynnym lotniskiem Kraków-Czyżyny.Nad północną granicą osiedla przebiega ścieżka podejścia samolotów lądujących na lotnisku w Balicach.Do 2022 r.planowana jest budowa linii tramwajowej Rakowice–Mistrzejowice ulicami:Rakowicką,Radomską,Lublańską,Dobrego Pasterza,Krzesławicką,Jancarza.
Zabudowa i infrastruktura
Na Prądniku Czerwonym mieszczą się m.in.:
Obiekty sakralne

• kaplica św.Jana Chrzciciela i Jana Ewangelisty z XVII wieku
• kościół św.Jana Chrzciciela(wybudowany w latach 1984–1989)
• kościół Pana Jezusa Dobrego Pasterza(wybudowany w latach 1971–1974)
• sanktuarium Ecce Homo św.Brata Alberta(wybudowane w 1985 r.)
• kaplica Chrystusa Odkupiciela na cmentarzu Batowickim(wybudowana w 1998 r.)

Cmentarz Batowicki
Jeden z największych cmentarzy w Krakowie(jest cmentarzem parafialnym i komunalnym)powstał w 1966 r.Położony jest na północno-wschodnim skraju osiedla.Dojazd do cmentarza jest stosunkowo łatwy,gdyż tuż obok jest pętla autobusowa.Nieco mylna nazwa nekropolii pochodzi od drogi przy której powstał ów cmentarz.Czerwono prądnicka droga wiodła do północnego sąsiada Prądnika Czerwonego czyli wsi Batowice.Stąd nazwa cmentarza.
Kultura

• Klub Muzyki Współczesnej„Malwa”
• Młodzieżowy Dom Kultury
• Czerwono prądnicki Dom Kultury
• filie Śródmiejskiej Biblioteki Publicznej
  • filia nr 6 ul.Dobrego Pasterza 6
  • filia nr 19 ul.Dobrego Pasterza 100
• Multikino(12-salowe)

Placówki oświatowe
Szkoły

• Szkoła Podstawowa nr 2
• Szkoła Podstawowa nr 45
• Szkoła Podstawowa nr 95
• Szkoła Podstawowa nr 114
• Gimnazjum nr 9
• Gimnazjum nr 72 Zgromadzenia Sióstr Augustianek
• Zespół Szkół Ogólnokształcących nr 9
• Zespół Szkół Ogólnokształcących nr 26
• Zespół Szkół Ogólnokształcących nr 27
• Zespół Szkół Ekonomicznych nr 3

Przedszkola

• Przedszkole nr 12
• Przedszkole nr 14
• Przedszkole nr 20
• Przedszkole nr 26
• Przedszkole nr 65
• Przedszkole nr 122
• Przedszkole nr 123
• Przedszkole nr 162
• Przedszkole nr 178

Inne

• Żłobek nr 30

Obiekty sportowe

• park wodny
• 2 korty tenisowe
• 7 boisk
• stadion KS Prądniczanka
• hala sportowa
• ośrodek jazdy konnej

Tereny zielone

• 2 parki(Park Zaczarowanej Dorożki,dawniej zwany Dominikańskim,oraz jeden nienazwany)
• 3 duże skwery
  • teren rekreacyjny przy rzece Białusze w rejonie ulicy Celarowskiej
  • "Zielony Skwer"z wybiegiem dla psów w rejonie ulicy Strzelców
  • tzw.„Park Osiedlowy”rejon bloków pomiędzy ulicą Powstańców a Strzelców
• 12 placów zabaw
  • „Park Flinstonów”to nieoficjalna nazwa placu zabaw położonego przy ulicy Strzelców w rejonie Przychodni Zdrowia zbudowanego przez Radę Dzielnicy III Prądnik Czerwony w latach 2004–2007.
• 7 drzew pomników przyrody:
  • klon zwyczajny ul.Woronicza 10,346 cm obwodu
  • wiąz szypułkowy ul.Woronicza 10,412 cm obwodu
  • topola biała ul.Woronicza 10,367 cm obwodu
  • topola biała ul.Woronicza 10,577 cm obwodu
  • topola biała ul.Rozrywka/Reduta,487 cm obwodu
  • klon pospolity ul.Powstańców 50,376 cm obwodu
  • jesion wyniosły ul.Powstańców 50,385 cm obwodu

Inne obiekty

• przychodnie(ul.Strzelców,ul.Radomska)
• nowoczesny posterunek Jednostki Ratowniczo-Gaśniczej nr 7 Państwowej Straży Pożarnej,Komisariatu III Policji i Powiatowego Centrum Zarządzania Kryzysowego pomiędzy ulicami Strzelców i Rozrywka
• Komenda Straży Miejskiej Miasta Krakowa
• Miejskie Centrum Profilaktyki Uzależnień(dawniej izba wytrzeźwień)
• Archiwum Urzędu Miasta Krakowa
• Miejski Dzienny Dom Pomocy Społecznej
• Rondo Business Park budynek biurowy klasy A,położony u zbiegu ulic Lublańskiej i Bora-Komorowskiego.
• Quattro Business Park kompleks biurowców klasy A,położony przy al.Bora-Komorowskiego
• hotele *** i ****,centrum konferencyjno-bankietowe
• centrum handlowe Krokus

Obiekty nieistniejące,zlikwidowane

• Huta Szkła Prądniczanka przy ul.Nad Strugą 7
• Dom Dziecka nr 7 przy ul.Naczelnej 12(1906-2013)
• Szkoła Podstawowa nr 60
• drewniana dzwonnica przy kościele Dobrego Pasterza(zniszczona w pożarze w 1993 r.)
• Dworek Dettloffów klasyczny dworek podmiejski,stał przy ulicy Wileńskiej pod numerem 5.Został wybudowany w 1888 roku przez Karola Dettloffa.Mieszkały w nim oprócz Karola Dettloffa i jego córek Zofii i Anny,także jego siostra Łucja Władysława Dettloff.Prowadziła ona w dworku salon artystyczny,w którym bywali Jacek Malczewski,Olga Boznańska oraz Lucjan Rydel.Wokół roztaczał się przepiękny ogród,który słynął z magnolii.W 1979 roku zmarła Anna Dettloff,która była ostatnią właścicielką.W latach sześćdziesiątych na terenie posiadłości Dettloffów postawiono część osiedla Wiśniowa,pozostała ona pośrodku bloków mieszkalnych.Obcy lokatorzy,których dokwaterowano tutaj nie troszczyli się o stan techniczny zabytku.Nie przeprowadzali oni niezbędnych remontów i w ten sposób budynek popadł w ruinę.Niebawem został zburzony,a na jego miejscu wybudowano wieżowiec mieszkaniowy.
• Przy ul.Promienistych nr 2–8 znajdowało się tzw.osiedle interwencyjne,powstałe w połowie lat 60.złożone z 4 jednopiętrowych bloków,ocieplanych słomą,jako tymczasowe lokum dla osób oczekujących na przydział mieszkania.W praktyce okazało się ono trwałą prowizorką.Po pożarze jednego z budynków 11 czerwca 1999 rozpoczęto wysiedlanie mieszkańców,trwające do 2003 roku.W 2005 zburzono spalony blok,a w 2006 kolejny.W lipcu 2005 działka wraz z pozostałymi zabudowaniami została przekazana krakowskim norbertankom jako rekompensata za teren stadionu Cracovii.Wszystkie budynki rozebrano.

Turystyka
Szlaki turystyczne
Przez rejon przebiega Trasa Turystyczno-Kulturowa Prądnika Czerwonego(czerwony kolor szlaku)prowadząca przez zabytki Prądnika,takie jak:sanktuarium Ecce Homo i dworek Pocieszka,tzw.„sukiennice prądnickie”,dawny budynek Urzędu Gminy,Żabi Młyn,kaplica św.Jana Chrzciciela,park rzeczny nad potokiem Sudoł Dominikański,stara część cmentarza Batowickiego i fort Sudoł.Trasa Turystyczno-Kulturowa Prądnika Czerwonego powstała jako inicjatywa Dominika Jaśkowca przy współpracy Wiesława Barczewskiego Przewodniczącego Towarzystwa Prądnickiego.Przez teren osiedla przebiega Małopolska Droga św.Jakuba,w części pokrywająca się z przebiegiem Trasy Turystyczno-Kulturowej Prądnika Czerwonego.Przez północną część osiedla przeprowadzony jest również żółto-czarny szlak Twierdzy Kraków.
Zabytki

• Kaplica św.Jana Chrzciciela
• Fort pancerny pomocniczy 47 ½„Sudół”Fort ten został zbudowany w latach 1895-1897 jako mały,niestandardowy,międzypolowy fort pancerny.Posiadał dwie wieże pancerne oraz jedną obserwacyjną.Przed wałem widać spłaszczony stok.Jego cechą jest mały kąt nachylenia,a jednocześnie silne wydłużenie zewnętrznego stoku wału,będącego przedpiersiem stanowisk strzeleckich.Dolna część stoku była z reguły dodatkowo umocniona kratą forteczną lub zasiekami z drutu kolczastego.Wydłużony stok wału spłaszczonego,dochodzący do samego przeciwstoku,pozwalał na eliminację kaponier w obronie bliskiej fortu.Zadaniem fortu była blokada doliny Sudołu Dominikańskiego.Obecnie fort jest w stanie daleko posuniętego zniszczenia.Przyczyniło się do tego w dużej mierze wysadzenie ściany dla umożliwienia usunięcia wież pancernych,oraz rozbiórka przez okolicznych mieszkańców dla uzyskania cegieł.
• Pałac Cellarich(„Pocieszka”)Fundamenty„Pocieszki”są pozostałością po renesansowym pałacu w Prądniku Czerwonym,który został zbudowany pod koniec XVI wieku,przez braci Andrzeja i Pawła Cellarich.Dlatego też grunty te później zaczęto nazywać„celarowskimi”.W pierwszej połowie XVII wieku mieścił się tu zbór ariański.W czasie„potopu szwedzkiego”pałac uległ zniszczeniu,lecz niedługo później został odbudowany przez generała Pawła Cellari i jego żonę.W czasie konfederacji barskiej dwór został zrujnowany przez Rosjan.W latach dwudziestych Marianna Badeniowa z Wawrzeckich wzniosła neogotycki parterowy dworek i uruchomiła obok karczmę„Pocieszka”.Dworek ten lubił biskup Jan Paweł Woronicz,często tam przebywał.Ostatnim prywatnym właścicielem posiadłości był dr Aleksander Teichmann,dlatego potocznie mówi się o„teichmanówce”.Następnie budynek„Pocieszki”został nadbudowany o jedną kondygnację drewnianym piętrem,według projektu architekta Jana Sas-Zubrzyckiego,co całkowicie zmieniło jego charakter.W 1928 roku za pośrednictwem Towarzystwa Pomocy dla Bezdomnych,prawo jego użytkowania uzyskały siostry albertynki.Tak jest po dzień dzisiejszy.Od nazwiska włoskich magnatów Cellarich w topografii Krakowa zapisała się(nie używana już powszechnie)nazwa tej części Prądnika Czerwonego a mianowicie Celarowskie lub także Prądnik Celarowski.Od tego pojęcia pochodzi nazwa ulicy Celarowska,będąca centralną osią dzisiejszego osiedla Wiśniowa(spadkobiercy dawnej dzielnicy Warszawskie).
• Budynek dawnego Urzędu Gminy
• Folwark(dwór)Dominikański
• Żabi Młyn
• Dworek rządówki

Znane osoby związane z Prądnikiem Czerwonym

• Jan Kaczara(Zaczarowany Dorożkarz)Znany poeta i tłumacz Konstanty Ildefons Gałczyński żyjący w latach 1905-1953,w 1946 roku mieszkał w Krakowie w Domu Literatów(ul.Krupnicza 22)wraz z żoną Natalią i córka Kirą.Poznał wtedy krakowskiego dorożkarza,wożącego gości po Krakowie,Jana Kaczarę,mieszkającego w ówczesnej wsi Prądnik Czerwony.Poeta znalazł bratnią dusze w niezwykłym dorożkarzu,mówiącym na co dzień wierszem.Jan Kaczara stał się inspiracją słynnego poematu Gałczyńskiego pt.Zaczarowana dorożka.Pochowany na cmentarzu parafialnym na terenie Prądnika Czerwonego.W 2000 r.jedną z ulic na Prądniku Czerwonym nazwano jego imieniem 
• Jacek Malczewski w 1890 roku urządził pracownię malarską w Dworku Dettloffów na Prądniku Czerwonym(niektóre źródła lokują pracownię w pobliskiej„Pocieszce”).Powstały tu niektóre z dzieł artysty takie jak:Malarczyk siedzący na brzozowej ławce i Melancholia.Malczewski tworzył na Prądniku do 1897 roku
• Franciszek Macharski po ustąpieniu z urzędu arcybiskupa krakowskiego w 2005 roku zamieszkał w klasztorze sióstr albertynek na Prądniku Czerwonym