Suraż

(ros.Сураж)miasto w woj.podlaskim,w powiecie białostockim,siedziba gminy miejsko-wiejskiej Suraż.W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj.białostockiego.Suraż leży w Dolinie Górnej Narwi,nad Narwią,przy Narwiańskim Parku Narodowym.Był miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego.Miasto jest jednym z najmniejszych w Polsce liczy 1012 mieszkańców(stan na 30 czerwca 2012).W większości ludność zajmuje się rolnictwem i hodowlą bydła mlecznego.Miasto w ostatnich latach nabiera charakteru turystycznego ze względu na sąsiedztwo parku narodowego.
Historia
Początkiem miasta było grodzisko usypane na prawym brzegu Narwi w XI w.Zostało ono ufortyfikowane fosą,wałami i palisadą.Było one później obiektem ataków Jaćwingów,Litwinów i Krzyżaków.W 1390 roku król Władysław Jagiełło przekazał księciu Januszowi I mazowieckiemu gród w Surażu,Bielsku,Drohiczynie,Mielniku.W kronikach krzyżackich w związku z Surażem między innymi wspomniano Jesienią roku 1392 marszałek krzyżacki Engelhard Rawe z wielką liczbą braci i pielgrzymów pospieszył do(Pisza),zamku Świętego Jana,gdzie marszałek stół honorowy przysposobił.Pan Apill Vochs de Franken noszący chorągiew św.Jerzego,trzymał pierwsze miejsce i przybywają do Szirazen(Suraża) i o staje od zamku zsiedli z koni do boju i przez trzęsawisko postępują.Poganie zaś zamek marszałkowi oddali,w którym znaleźli szwagra Witolda(biskupa płockiego Henryka,księcia mazowieckiego).Z rana idą dalej,a gdyby byli się zatrzymali,byliby pojmali biskupa i powrócili.Na miejscu zniszczonego w 1392 r.przez Krzyżaków grodziska wybudowano pod koniec XV lub w pocz.XVI wieku(być może z inicjatywy Bony)zamek z ceglaną basztą na wale od strony miasta,która mieściła archiwum lub więzienie.Jej fundamenty odkryto w latach 30.XX wieku.Zamek został zniszczony w czasach potopu szwedzkiego w XVII wieku.Obecnie jedyną jego pozostałością jest Góra Zamkowa.Dnia 16 września 1445 roku Suraż otrzymał prawa miejskie magdeburskie z nadania Kazimierza Jagiellończyka.Pierwszym wójtem miasta został Albert Saszor.Prawa miejskie zostały potwierdzone w 1501 roku i nadano miastu nowe korzyści ekonomiczne.W 1520 roku Suraż został stolicą powiatu w ziemi bielskiej,a w 1533 r.zostało nadane królowej Bonie.W 1569 r.Suraż wraz z województwem podlaskim został włączony do Korony Polskiej,a w 1588 roku ustanowiono w nim sądy ziemskie.Miasto było zamieszkiwane przez Polaków,Żydów i osadników ruskich.Śladem przeszłości jest obecność Rynku Ruskiego w dzielnicy dawniej zajmowanej przez kolonistów.W Surażu istniały także trzy cerkwie,z których ostatnia została zniszczona przez Niemców w 1915 r.podczas I wojny światowej.Spłonęła wtedy prawie cała miejscowość.Z ciekawą przeszłością miasta można się zapoznać w Społecznym Muzeum Archeologicznym.Suraż był ważnym centrum oporu podczas powstania styczniowego.Już w nocy z 22 na 23 stycznia 1863 z miasta wyparto Rosjan.Mieszkańcy Suraża pomagali powstańcom m.in.przez dostarczanie białej broni,jednak 13-14 maja 1863 roku oddział powstańców pod dowództwem właścicieli majątku Reńszczyzna Juliana i Mikołaja Konopińskich,został rozbity przez Rosjan.Żołnierze rosyjscy następnie świętowali zwycięstwo goszcząc w Surażu u pochodzącego z Wołynia popa prawosławnego Prokopowicza,który następnie 22 maja został powieszony przez mieszkańców.Po upadku powstania na miasto nałożono kontrybucję i skonfiskowane liczne prywatne grunty mieszkańcom.15 kwietnia 1865 na suraskim rynku powieszono Michała Laskowskiego,jednego z wywiadowców powstańczych.Za udział w powstaniu styczniowym Rosjanie zesłali na Syberię dwóch mieszkańców,byli to:Jan Holak,Franciszek Karłowicz i Stanisław Zdrojkowski.Ostateczny upadek miasta przyniosła budowa w 1862 Kolei Warszawsko-Petersburskiej,która ominęła Suraż.Jednocześnie przyniosło to rozwój sąsiednim Łapom.
Atrakcje krajoznawcze

• grodzisko wczesnośredniowieczne„Góra królowej Bony”
• grodzisko wczesnośredniowieczne„Ostrówek”w Zawykach
• kościół z roku 1873
• cmentarz katolicki koło kościoła
• kirkut żydowski z 1865 roku
• stara drewniana zabudowa
• układ miejski z XV wieku z dwoma rynkami
• pomnik powstańców z 1863 roku na ul.Zakościelnej
• prywatne Muzeum Archeologiczne W.Litwińczuka
• cmentarz unicki i prawosławny z XVII w z kaplicą cmentarną pw.Imienia Maryi z II poł.XVIII w.w Zawykach
• miejsce po dawnym majątku Reńszczyzna stanowiącym własność Mikołaja Konopińskiego
• Wczesnośredniowieczna Osada Słowiańska Nawia.

Zabytki

• układ przestrzenny miasta,XV-XVI,nr rej.:464 z 16.01.1980
• cmentarz katolicki,nr rej.:464 z 16.01.1980
• cmentarz żydowski,nr rej.:464 z 16.01.1980.

Sławne osoby

• Antoni Jabłoński żołnierz,który zatknął polski sztandar w 1945 roku na kolumnie Siegessäule w Berlinie.