Tyniec

Dawna podkrakowska wieś,która w 1973 r.została włączona do Krakowa.Znajduje się w części zachodniej miasta,na prawym brzegu Wisły i wchodzi w skład Dzielnicy VIII Dębniki.Tyniec znany jest głównie dzięki znajdującemu się tu klasztorowi benedyktynów istniejącemu od 1044,jednemu z najbogatszych i najważniejszych w Polsce.Nazwa Tyniec pochodzi od celtyckiego słowa"tyn",które oznaczało mur lub ogrodzenie.Świadczy to o tym,że musiały znajdować się tu umocnienia lub obwarowania.Od 1934 roku do lat powojennych istniała zbiorowa gmina Tyniec.Z centrum Krakowa Tyniec skomunikowany jest autobusami,a także tramwajem wodnym,którego przystanek znajduje się na Wiśle w pobliżu klasztoru benedyktynów.
Położenie geograficzne
Tyniec leży w odległości około 12 km na południowy zachód od centrum Krakowa,na prawym brzegu Wisły,pomiędzy wapiennymi wzniesieniami jurajskimi zwanymi Wzgórzami Tynieckimi(są one częścią Wzgórz Krakowskich).Oto kilka nazw tych wzgórz:Góra Klasztorna zwana także Zamkową(233 m n.p.m.)Winnica(234 m n.p.m.)Duża Kowodrza(261 m n.p.m.)Bogucianka(270 m n.p.m.)Grodzisko(280 m n.p.m.)Kozobica(282 m n.p.m.)Ostra Góra(284 m n.p.m.)oraz najwyższe Wielogóra(Guminek)(293 m n.p.m.).W Tyńcu znajduje się także przełom Wisły zwany Bramą Tyniecką oraz stepowy Rezerwat przyrody Skołczanka utworzony w 1957 r.Bije tu także Źródło Świętojańskie,będące jedynym tego typu pomnikiem przyrody na terenie Krakowa.Od północy Tyniec graniczy z Piekarami,od północnego wschodu z Kostrzem,od wschodu ze Skotnikami,od południowego wschodu z Sidziną,od południa z Samborkiem(który od początku lat 50.XX w.jest częścią Skawiny),od zarania dziejów północną i zachodnią granicę stanowi rzeka Wisła,która od zachodu miejscowość oddziela Tyniec od Ściejowic.Osada tyniecka była położona przy dawnym trakcie handlowym,który prowadził z Krakowa przez Oświęcim na Morawy i do Czech.W Tyńcu przez setki lat funkcjonowała naturalna przeprawa przez Wisłę.
Dzieje miejscowości
Ukształtowanie terenu oraz bliskość rzeki Wisły wywarła duży wpływ na wczesny rozwój osadnictwa.Na pobliskich Skałkach Piekarskich odkryto jedne z najstarszych w Polsce śladów osadnictwa człowieka,sprzed 12000 lat(paleolit).Najstarsze znane ślady osadnictwa na terenie Tyńca pochodzą z mezolitu(ok.8000-4800 lat p.n.e.)Liczne zabytki archeologiczne potwierdzają istnienie osady na Górze Klasztornej,pochodzącej sprzed 2300 lat p.n.e.z czasów epoki neolitu.Znaleziono tu ślady pracowni ceramicznej wytwarzającej wysokiej jakości ceramikę siwą oraz najstarszej w Polsce mennicy wytwarzającej głównie srebrne monety celtyckie.W początkach X wieku Tyniec zamieszkiwali Wiślanie.W początkach XI w.być może należał do przodków palatyna Sieciecha i Tęczyńskich,którym miał zostać skonfiskowany przez Kazimierza Odnowiciela.Wkrótce potem on lub jego syn Bolesław Śmiały oddał Tyniec benedyktynom.Ich przybycie tutaj i fundacja opactwa w Tyńcu w połowie XI w.była przełomowym faktem historycznym dla dziejów miejscowości.W 1259 r.Tyniec został zniszczony przez oddziały Mongołów,które zmierzały z Krakowa w kierunku Śląska.Miało to związek ze strategicznym położeniem osady,znaczeniem tutejszej przeprawy,która była dogodnym przejściem dla wojska przez Wisłę nieopodal granicy państwa oraz w bezpośrednim sąsiedztwie Krakowa.Kolejnych poważnych zniszczeń Tyniec doznał podczas Potopu Szwedzkiego.W 1772 roku,Tyniec został obsadzony przez Konfederatów Barskich broniąc się przed wojskami rosyjskimi.Walki zrujnowały zarówno klasztor jak i wieś.Podczas I rozbioru Polski Tyniec został włączony do Austrii.W 1816 roku władze austriackie kasują opactwo,które od tej pory zaczęło popadać w ruinę.Jeśli chodzi o zabudowę,to osada tyniecka przez wieki rozrastała się wokół dwóch miejsc.Pierwsze to okolica opactwa,gdzie powstawały głównie gospodarcze budynki przyklasztorne.Drugie miejsce to domy wiejskie ciągnące się wzdłuż starej drogi z Krakowa do Oświęcimia i traktu skawińskiego.Na początku wieś najprawdopodobniej miała charakter ulicówki,potem zmienił się on na widlicowo-wielodrożny,a następnie w złożony wielodrożny.XIX-wieczny Tyniec można zakwalifikować do wsi dużych zarówno ze względu na powierzchnię jak i liczbę mieszkańców,był on jednak ubogą wsią galicyjską.Ciągle funkcjonowała przeprawa wiślana,gdzie do przewozu ludzi używało się łodzi,zaś do transportu furmanek promów.Obok uprawy ziemi mieszkańcy Tyńca zajmowali się także flisactwem i dziewiarstwem.Zboże,węgiel kamienny a także materiały budowlane takie jak drewno były to najczęściej spławiane towary.Spływ odbywał się na tratwach,galarach i krypach.Flisactwo istniało aż do końca XIX wieku,kiedy zostało wyparte przez kolej.Najsłynniejszym produktem dziewiarstwa w Tyńcu były magierki tynieckie(okrągłe czapki wykonane z białej wełny).Były noszone przez ludność Małopolski i Podkarpacia aż do początku XX wieku.W związku z tym wyrób tego typu nakryć głowy przetrwał do współczesnych czasów.Drewniana zabudowa wiejska była charakterystyczna dla obszaru,wyróżniał ją jednak kolor:chaty były bowiem malowane w kolorowe pasy.Większość dawnych chat tynieckich była podobna,wznoszono je według tego samego schematu.Pośrodku biegła sień,po obu stronach znajdowały się izby,komora oraz stajnia.Każde pomieszczenie miało oddzielne drzwi.W latach 1977-1998 w okolicy Tyńca zbudowano na Wiśle Stopień Wodny Kościuszko,po którym biegnie autostradowa obwodnica Krakowa.Stopień wodny jak i część obwodnicy znajduje się na terenie sąsiedniej gminy Liszki.Z Tyńcem związana jest średniowieczna legenda o Helgundzie i Walgierzu Wdałym.Był on także natchnieniem dla innych pisarzy.Tutaj akcję swej powieści"Bracia Zmartwychwstańcy"umieścił Józef Ignacy Kraszewski.W gospodzie"pod Lutym Turem"odbywa się epizod"Krzyżaków"Henryka Sienkiewicza.