Historia Pierwsze historyczne wzmianki o miejscowości pochodzą z 1403,identyfikując Jana z Czerniny herbu Wierzbno,starostę wschowskiego i kościańskiego,kasztelana międzyrzeckiego jako fundatora i właściciela miasta,a także pierwszego zamku.Lokacja miała miejsce w pierwszym dziesięcioleciu XV wieku,miasto otrzymało prawa magdeburskie w 1551,które zostały potwierdzone zostały w 1578 i 1665.O statusie miasta świadczy fakt,że w 1458 na wyprawę malborską Rydzyna wystawiła z własnych funduszy czterech piechurów.Od początku XVI wieku w mieście mieściła się królewska komora celna,według zapisów z 1510 uprawiano dziesięć łanów miejskich,do końca XVI wieku miasto pozostawało w rękach bezpośrednich potomków Jana,którzy przyjęli nazwisko Rydzyńscy.Później współwłaścicielami byli Gajewscy i Ciświccy.W 1563 księgi podatkowe odnotowują działalność 56 rzemieślników i 17 komorników.Z działających w mieście cechów najstarszy należał do kuśnierzy,jego istnienie potwierdzono w 1562.Inne cechy reprezentowały krawców(potwierdzony w 1625),płócienników(potwierdzony w 1676),rzeźników(potwierdzony w 1689) i piekarzy(potwierdzony w 1764).Na początku XVIII wieku działała szkoła katolicka i przytułek dla ubogich.W drugiej połowie XVII wieku rozwinęło się w mieście piwowarstwo,działała słodownia i dwa browary.Po wojnie trzydziestoletniej do Rydzyny napłynęło wielu uchodźców ze Śląska oraz Żydzi,którzy otrzymali w 1775 osobny przywilej.Pod koniec XVII wieku Rydzynę wraz z okolicznymi majątkami wykupili Leszczyńscy herbu Wieniawa biskup łucki Bogusław i wojewoda łęczycki Rafał,obaj współwłaściciele pobliskiego Leszna.Zamek w Rydzynie był początkowo tylko letnią rezydencją Leszczyńskich,ale po pożarze ich siedziby w Lesznie 1656 stał się główną siedzibą rodu.Podczas wojny północnej miasto było wielokrotnie plądrowane i podpalane,w 1710 zamek w Rydzynie okupowany był przez wojska saskie.Pomiędzy 1714 a 1718 prowadzono tu rokowania pomiędzy stronnikami Stanisława Leszczyńskiego a Sasami.August II Mocny podczas pobytu w Rydzynie przyjmował posłów tatarskich(1714),tureckich i rosyjskich(1718).Ostatni właściciel Rydzyny z rodu Leszczyńskich,Stanisław Leszczyński opuszczając ostatecznie Polskę w 1736 sprzedał swoje posiadłości ministrowi i protegowanemu Augusta II Mocnego,hrabiemu Aleksandrowi Józefowi Sułkowskiemu herbu Sulima,który objął Rydzynę w posiadanie w roku 1738.Z inicjatywy kolejnego właściciela,syna Aleksandra Józefa,księcia Augusta Sułkowskiego,wojewody wielkopolskiego w 1783 powołana zostaje ordynacja rydzyńska.W 1793 miasto dostało się pod panowanie pruskie,liczyło wówczas 191 domostw(189 drewnianych i 2 murowane)zamieszkałych przez 1593 mieszczan.Ulice były w przeważającej części brukowane,a ludność trudniła się rzemiosłem i rolnictwem.Spis ludności wymieniał dwudziestu szewców,szesnastu rzeźników,dwunastu płócienników,jedenastu piekarzy i sześciu sukienników.Browary warzyły 2100 pięćdziesięciogarncowych beczek piwa,pracowały dwadzieścia cztery wiatraki,garbarnia i olejarnia.W Rydzynie urodził się i wychowywał się adiutant Napoleona Bonaparte Józef Sułkowski,który zginął w 1798 w Kairze.W 1800 liczba mieszkańców liczyła 1469,a następnie podczas Księstwa Warszawskiego spadła w 1808 do 1246 i w 1810 do 1195.Do 1815 Rydzyna znajdowała się w powiecie wschowskim,a następnie weszła w skład Księstwa Poznańskiego.W XIX wieku mieszkańcy utrzymywali się z płóciennictwa(40 krosien),szewstwa,młynarstwa i rolnictwa.Około 1820 zlikwidowana została słynna szkoła pijarów,osiemnaście lat później miasto otrzymało nową ordynację.27 października 1856 uruchomiono połączenie kolejowe Leszno-Wrocław(Linia kolejowa nr 271),jednak przebieg linii i stacja kolejowa znajdują się ok.3 km na zachód od miasta we wsi Kłoda.Po śmierci(1909)ostatniego z Sułkowskich,szóstego ordynata,księcia Antoniego Sułkowskiego,zgodnie ze statutem ordynacji,majątek przejął rząd pruski z przeznaczeniem na cele oświatowe.Na mocy traktatu wersalskiego 17 stycznia 1920 Rydzyna znalazła się znowu w granicach odrodzonej Polski.W latach 1927-1939 w zamku funkcjonowało Gimnazjum i Liceum im.Sułkowskich prowadzone przez Fundację Sułkowskich,a miasto liczące wówczas ok.1800 mieszkańców pełniło funkcję ośrodka handlu i rzemiosła oraz usługowej obsługi rolnictwa.4 września 1939 wojska hitlerowskie wkroczyły do miasta po zaciętych walkach.W czasie okupacji ludność polska uległa wysiedleniom do Generalnej Guberni oraz prześladowaniom.W 1942 w Dachau zmarł aresztowany w 1940 proboszcz rydzyński Aleksander Sterczewski(ur.1901).Zamek został przejęty na internat dla organizacji hitlerowskiej młodzieży Hitlerjugend.W 1941 na terenie Rydzyny i sąsiedniej Kłody powstał obóz jeniecki dla Żydów i lotników alianckich,więźniowie w nieludzkich warunkach zajmowali się pracami melioracyjnymi,rolniczymi i leśnymi.Dziełem ich rąk jest wyprostowanie przebiegu Kopanicy oraz prace irygacyjne w dolinie tej rzeki.Największą tragedią była egzekucja ok.210 Polaków,dokonana przez Gestapo w miejscowym lesie Dąbcze,w kwietniu 1944.Podobnie tragicznym wydarzeniem było rozstrzelanie w dniu 28 stycznia 1945 grupy 8 młodych Polaków,w odwecie za wywieszenie przez nich polskiej flagi,parę godzin przed wejściem wojsk radzieckich w końcu stycznia 1945.Wojska 3 Armii 1 Frontu Białoruskiego wkroczyły do Rydzyny 29 stycznia 1945,dzień później traktując zamek za siedzibę Hitlejugend podpaliły go i nie pozwoliły miejscowej ludności podejmować działań gaśniczych.Teren oficyn zamkowych i zabudowy gospodarczej był zajęty przez Armię Czerwoną do czerwca 1946.W maju 1945 powrócił do Rydzyny Leon Preibisz,który podjął nieudaną próbę wskrzeszenia Kuratorium Fundacji Sułkowskich,zmarł w 1951 po odebraniu Fundacji całości majątku.Pierwszym burmistrzem po II wojnie światowej był Jan Myszkin,przed 1939 pełnił na zamku funkcję głównego elektryka.Swoją funkcję piastował do 1950.Z Rydzyny po wyzwoleniu wysiedlono ludność pochodzenia niemieckiego i protestantów,liczba mieszkańców sukcesywnie malała.Aby uniknąć utraty praw miejskich po 1950 przyłączono do miasta Kłodę,którą w 1973 wyłączono jako oddzielne sołectwo.W latach 1960-1966 wybudowano w mieście pierwsze bloki mieszkalne.Działała mleczarnia,filia zakładów cukierniczych Goplana produkująca chałwę.Ruiny zamku w 1960 zinwentaryzowano,przeprowadzono prace archeologiczne i przekazano SIMP,które w latach 1975-1989 odbudowało go z przeznaczeniem na centrum szkoleniowo-konferencyjne i hotel.W mieście na bazie dawnej olejarni powstała filia zakładów tłuszczowych,na początku lat 70-tych uruchomiono przetwórnię owoców i warzyw wraz z paczkarnią i zamrażalnią.W latach 1970-1972 wybudowano obwodnicę,która w rejonie ulicy Tadeusza Kościuszki przebiegła przez część terenu starego cmentarza ewangelickiego.W latach 1974-1975 Rydzyna otrzymała tytuł Mistrza Gospodarności,wybudowano ujęcie wody i oczyszczalnię ścieków,a w 1980 rozpoczęto budowę osiedla domów jednorodzinnych na Młyńskiej Górze.W 1983 odrestaurowano wiatrak"Józef" i umieszczono w nim izbę pamięci młynarstwa i piekarnictwa.Po 1990 upadła mleczarnia i zakłady olejarskie,chłodnia została sprywatyzowana,zainicjowano powstanie Rydzyńskiej Strefy Przemysłowej.W 2013 zakończono napełnianie zbiornika wodnego"Rydzyna"o powierzchni 41,7 ha,znajdującego się na granicy miasta i wsi Dąbcze.
- Zamek w Rydzynie barokowa rezydencja Leszczyńskich wzniesiona w latach 1682-1695 na miejscu zamku z XV w.(Józef Szymon Belotti),przebudowana w latach 1742-45 dla Sułkowskich wg projektu Karola Marcina Frantza oraz w latach 1785-1790 w stylu klasycystycznym wg projektu Ignacego Graffa z udziałem Dominika Merliniego.W okresie międzywojennym siedziba eksperymentalnego Gimnazjum im.Sułkowskich.Spalony w styczniu 1945 r.Odbudowany w latach 1970-1989 staraniem Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Mechaników Polskich.
- Układ miasta zrealizowany w latach 1738-1762 według projektu K.M.Frantza.Oparty na promienisto-osiowym układzie ulic wychodzących z rynku.Jedna z osi(ul.Zamkowa)łączy zamek z rynkiem.
- Rynek(i jego okolice)zabudowany barokowymi i neobarokowymi kamienicami szczytowymi i kalenicowymi,wśród nich,na zachodniej pierzei,ratusz z 1752 z drewnianą wieżą.
- Wotywna kolumna św.Trójcy rokokowa rzeźba wykonana przez Andrzeja Schmidta w latach 1760-1761,upamiętniająca epidemię dżumy,która dotknęła Rydzynę w 1709.
- Późnobarokowy kościół św.Stanisława zbudowany w latach 1746-1751 według projektu K.M.Frantza,fundacja Aleksandra Józefa Sułkowskiego.Obecny wystrój klasycystyczny wnętrza,wykonany przez I.Graffa,pochodzi z lat 1785-1786.Ołtarz główny z połowy XVIII wieku poświęcony jest Trójcy Świętej.W jego mensie relikwie św.Jukundusa,dar papieża Piusa VI dla księcia Augusta Sułkowskiego.Za ołtarzem wykonana z marmuru płyta nagrobna założyciela miasta,Jana z Czerniny Rydzyńskiego datowana na 1422.Wyposażenie wnętrza barokowe,między innymi rzeźby dłuta Krystiana Grünwalda z 1748.Organy rokokowe z połowy XVIII wieku.
- Dawny zbór ewangelicki(pierwotnie pw.św.Jakuba),zbudowany w latach 1779-1783 według projektu I.Graffa.Późnobarokowy,nieotynkowany.Zamykający perspektywę południkowej osi miasta.Wyremontowany w 1996 i zaadaptowany na salę koncertową.
- Drewniany wiatrak typu koźlak,zbudowany w drugiej połowie XVIII wieku,wyremontowany w 2003.W sierpniu 2004 roku,decyzją ministra kultury,wiatrak"Józef"otrzymał status Muzeum Rolnictwa i Młynarstwa w Rydzynie,jedynego takiego muzeum w Polsce.
- Publiczne Przedszkole w Rydzynie
- Szkoła Podstawowa im.17 Pułku Ułanów Wielkopolskich
- Gimnazjum im.Sułkowskich,założone w 1999
- Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy im.Franciszka Ratajczaka
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz