Powstanie Kosińskiego

Pierwsza rebelia kozacka w I Rzeczypospolitej,dowodzona przez samozwańczego hetmana kozackiego Krzysztofa Kosińskiego.U jego zarania leżał spór prywatny polskiego szlachcica Kosińskiego z Podlasia z ruskim magnatem kresowym Januszem Ostrogskim,który rościł sobie prawa do nadanych wcześniej Kosińskiemu dóbr Rokitno i Olszanice.Kosiński wraz z pułkownikostwem kozaków rejestrowych,otrzymał te dobra na sejmie w roku 1590,jednak jako człowiek ubogi nie był w stanie zasiedlić tych obszarów na własny koszt i ryzyko,co było warunkiem sine qua non.Pustynny kawał ziemi przeszedł wobec tego do rąk Aleksandra Wiśniowieckiego a potem Janusza Ostrogskiego.Kosiński zebrał wówczas pięć tysięcy kozaków i ogłosiwszy się ich atamanem ruszył na Ostrogskich dochodzić swoich praw.Zatarg prywatny szybko przeistoczył się w wojnę domową.29 grudnia 1591 roku napadł na Białą Cerkiew,gdzie splądrował dom kniazia Dymitra Kurcewicza Bułygi,a także zabrał i zniszczył dokumenty nadań ziemskich w województwie kijowskim.Miasto i mieszczan oszczędził.Po zdobyciu Białej Cerkwi wycofał się na Zaporoże,ale jego awanturnicza wyprawa była iskrą na prochy.Przeciwko Polakom krwawe rebelie wybuchły na Kijowszczyźnie,Bracławszczyźnie,Wołyniu i Podolu.Zatarg prywatny przeistoczył się tym samym w powstanie kozacko-chłopskie.Rozpoczęły się niczym niepohamowane łupiestwa polskich dworów,szczególnie dotkliwe na Wołyniu.Wojska Kosińskiego zdobyły silną twierdzę Ostropol,gdzie przez pewien czas rezydował hetman.Powstańcom udało się też zdobyć Trypol i Perejasław,a z kijowskiego zamku zabrali broń i amunicję.Sam Kosiński powoli zaczął tracić kontrolę nad niekarnym wojskiem kozackim,które coraz bardziej bezlitośnie łupiło swoich wczorajszych panów.Mediacje regimentarzy koronnych na nic się nie zdały i król Zygmunt III Waza ogłosił 16 stycznia 1593 roku uniwersał,zwołujący pospolite ruszenie szlachty województw:kijowskiego,bracławskiego i wołyńskiego.Do ostatecznej rozprawy z kozakami doszło 2 lutego podczas bitwy pod Piątkiem.Wojska Kosińskiego(5 tysięcy kozaków i 26 armat)początkowo miały nawet przewagę,ale gdy uderzyła na nich jazda Janusza Ostrogskiego zostały doszczętnie pobite.Starcie przekształciło się w rzeź;padło 2-3 tysięcy powstańców.10 lutego Kosiński i inni przywódcy kozaccy podpisali kapitulację wobec zwycięskich magnatów.Samozwańczy hetman nie dotrzymał jednak warunków kapitulacji i zbiegł na Zaporoże,gdzie zebrał 2-tysięczny oddział kozaków.Nawiązał kontakty z Rosją i Tatarami,wszędzie szukając poparcia przeciwko Rzeczypospolitej.W maju rozpoczął oblężenie sił polskich w Czerkasach.Tam też wkrótce został pobity przez wojska Aleksandra Wiśniowieckiego i zginął w niejasnych do dziś okolicznościach w czasie bitwy,czy też w burdzie karczemnej w Czerkasach.Wiosną 1593 roku sejm przyjął konstytucję„O Niżowcach”,w której uznał wszystkich buntowników Kosińskiego winnymi ciężkiej zdrady i skazał ich na śmierć.W sierpniu jednak nastąpiło wygaszenie powstania i podpisanie ugody,mocą której kozacy rejestrowi mogli zachować swoją broń i czajki,ogłoszono powszechną amnestię.