Stanisław Górski

(ur.8 września 1497 lub 1499 w Górze Kościelnej koło Płocka,zm.12 marca 1572 w Krakowie)polski duchowny katolicki,kanonik płocki i krakowski,historyk-zbieracz,twórca jednego z największych w XVI-wiecznej Europie zbioru dokumentów do dziejów Polski i krajów sąsiednich w okresie Odrodzenia.
Życiorys
Syn Stanisława pochodzącego z ubogiej rodziny szlacheckiej herbu Pogoria.23 października roku 1518 zapisał na Akademię Krakowską.Prawdopodobnie studiował we Włoszech,lecz bez uzyskania tytułu naukowego.Wraz z 2 braćmi przebywał na dworze biskupa krakowskiego Piotra Tomickiego.Od roku 1521 pracował jako notariusz w jego kancelarii,a w 1530 występował jako notarius publicus i scriba aulae regis.Dzięki poparciu Tomickiego otrzymał szereg beneficjów kościelnych: w 1521 probostwo w Kunowie(powiat opatowski),w latach 1530-1535 probostwo w Czeladzi(księstwo siewierskie),w 1533 probostwo w Małym Płocku koło Kolna,w 1534 kanonię płocką.W roku 1535 przyjął święcenia kapłańskie.Sekretarz biskupa krakowskiego Piotra Tomickiego.Po jego śmierci(październik 1535)objął funkcję sekretarza królowej Bony,którą sprawował do roku 1548.Za sprawą królowej,w roku 1539,otrzymał kanonię krakowską,w 1546 parafię w Wiskitkach na Mazowszu,a przed rokiem 1550 probostwo w Modlnicy pod Krakowem.Najczęściej przebywał w Krakowie,gdzie na terenie kapituły rozwinął ożywioną działalność.Między innymi,przygotowywał na synody szereg instrukcji,zawierających ostrą krytykę episkopatu i domagająca się przyjęcia uchwał trydenckich.W tym okresie stał się gorliwym zwolennikiem kontrreformacji,współpracował aktywnie z W.Kuczborskim i J.Górskim.Od roku 1568 był opiekunem bursy filozofów.
Twórczość
Od roku 1535 zbierał,a następnie omawiał dokumenty historyczne wydane w postaci dzieła Acta Tomiciana.Pomocą materialną służył mu wtedy Zygmunt August.
Ważniejsze dzieła

• tzw.Acta Tomiciana,zbiór aktów,dokumentów i listów kancelarii Zygmunta I i częściowo Zygmunta Augusta z lat 1507-1548,dokonany przez Górskiego w kilku redakcjach,w dużej mierze na podstawie akt zebranych przez P.Tomickiego.Pierwsza red.w 19 tomach rękopis Biblioteka Jagiellońska;druga red.tzw.zwód sapieżyński,powst.po 1556 w 17 tomach rękopis do roku 1939 znajdował się w Bibliotece Raczyńskich w Rogalinie;trzecia red.powstała ok.1560 w 27 tomach(wg S.Starowolskiego i S.Karnkowskiego w 30 tomach),wiad.o rękopisach zob.W.Pociecha:Wstęp do wyd.Acta Tomiciana t.14(1952),s.XIV i in.por.W.Pociecha"W sprawie wydawnictwa Aktów Tomicjanów",Pam.Biblioteki Kórnickiej 1939/1946,zeszyt nr 3 i odb.wyd.t.1-8,wydawnictwo A.T.Działyński,L.Koenig,Poznań 1852-1860;t.9 Poznań 1876;t.10 Poznań 1899;t.11 Poznań 1901;t.12 Poznań 1906;t.13 Poznań 1915(t.9-13 wyd.Z.Celichowski);t.14 wyd.W.Pociecha,Poznań 1952;t.15 wyd.W.Pociecha,Wrocław 1957;t.16 cz.1-2 wyd.W.Pociecha,Wrocław 1960-1961,wydanie nie ukończone,doprowadzone do roku 1534 włącznie
• spis osób i miejscowości wymienionych w t.1-8 oprac.W.Dworzaczek,H.Chłopocka,B.Kürbisówna pt."Acta Tomiciana.Index personarum et locorum",Poznań 1951
• oprócz aktów i listów Acta Tomiciana zawierają zebrane pisma:F.Kallimacha,S.Orzechowskiego,S.Krzyckiego,komentarze Górskiego oraz jego własne pisma,np.
  • Commentarius rerum gestarum a Sigismundo primo,powst.1506-1507
  • Historia sejmu z 1536 r.,wyd.w przekł.polskim pt."Sejm walny Królestwa Polskiego w Krakowie",Pamiętnik Warszawski 1818,t.11
  • Vita Andreae Cricii,wyd.K.Morawski przy Andreae Cricii Carmina,Kraków 1888,Corpus Antiquissimorum Poetarum Poloniae Latinorum,t.3
  • Vita Petri Kmitae,powst.1566-1567,wyd.w:S.Orzechowski Annales Polonici ab excessu Divi Sigismundi primi,Dobromil 1611
• tzw.Teki Górskiego,luźny zbiór aktów,dokumentów oryginalnych i odpisów,korespondencji urzędowej i prywatnej kancelarii królewskiej Zygmunta I w 29 tekach ok.7 tys.dokumentów.Z tych materiałów korzystał Górski głównie przy układaniu Acta Tomiciana;odkrył je i wykorzystał Z.Celichowski.Rękopis znajdował się w Bibliotece Zamoyskich w Warszawie

Listy i materiały

• Korespondencja z J.Dantyszkiem,S.Hozjuszem i in.,w:Acta Tomiciana
• Do senatorów polskich,Kraków,8 września 1567,wyd.Acta Tomiciana t.1(1852),s.1-3
• Do K.Janickiego,Kraków,10 czerwca i listopad/grudzień 1538,wyd.T.Wierzbowski Materiały do dziejów literatury polskiej,t.1,Warszawa 1900,s.69-73,75-76;fragm.przedrukował L.Ćwikliński przy"C.Janicii Carmina",Kraków 1930,Corpus Antiquissimorum Poetarum Poloniae Latinorum,t.6;przekł.polski fragm.Pamiętnik Warszawski 1818,t.12,s.241-265,393-416;M.Jezienicki przy K.Janicki Utwory łacińskie,Lwów 1933,(fragm.listu pierwszego)
• Fragm.listów do J.Dantyszka z lat 1544-1547,wyd.w przekł.polskim A.Grabowski Starożytności historyczne polskie,t.2,Kraków 1840
• Do J.Dantyszka,Kraków,13 czerwca 1545;do anonima(Dantyszka),1545;wyd.W.Zakrzewski:"S.Górski i jego prace historyczne",Rozprawy AU Wydział Historyczno-Filozoficzny t.52(1909),s.308-311;fragm.listu z 13 czerwca 1545,wyd.w przekł.polskim A.Grabowski Starożytności historyczne polskie,t.2,Kraków 1840,s.76-77
• Do J.Dantyszka z lat 1544-1547,wyd.w całości i fragm.J.U.Niemcewicz Zbiór pamiętników historycznych o dawnej Polszcze,t.4,Puławy 1830;wyd.2 Lipsk 1839
• Fragm.listu do J.Dantyszka(jeden w przekł.polskim,drugi w oryg.łacinie),Kraków,12 sierpnia 1545,ogł.W.Pociecha"Poselstwo Andrzeja Jakubowskiego do Francji w roku 1547 i pierwsza misja Jana Monluca w Polsce",Odrodzenie i Reformacja w Polsce,t.5(1960),s.75-76,rękopis(autograf)Biblioteka Uniwersytetu w Uppsali,sygn.H.154 f.105
• List bezimienny,prawdopodobnie S.Górskiego,do jakiegoś świeckiego senatora,z 1542,wyd.T.Wierzbowski Materiały do dziejów literatury polskiej,t.1,Warszawa 1900,s.83-84
• Dokumenty urzędowe,Kraków:16 kwietnia 1535,5 maja 1546,wyd.T.Wierzbowski Materiały do dziejów literatury polskiej,t.1,Warszawa 1900,s.328,386

Utwór mylnie przypisywany

• Conciones...Acta Tomiciana,wyd.J.Herburt jako utwór S.Orzechowskiego(autorstwo to stwierdził F.Bostel Kwartalnik Historyczny 1887)