| Geografia |
Ze względu na podłoże kredowe w Chełmie powstały tylko dwa budynki mające powyżej 5 pięter,jest to trzygwiazdkowy hotel Kamena mający 6 pięter oraz szpital wojewódzki mający 8 pięter będący najwyższym budynkiem w regionie.Wszystkie pozostałe mają przeważnie 4 piętra.Chełm leży w zachodniej części Polesia Wołyńskiego,na południowo-wschodnim skraju Pagórów Chełmskich i Obniżeniu Dubieńskim.Najwyższym punktem jest wzniesienie Góra Chełmska sięgające 220 m n.p.m.,najniższym dolina Uherki w dzielnicy Bieławin ok.170 m n.p.m.Podłoże glebowe stanowią głębokie warstwy kredy pochodzące z okresu kredy,kiedy to dzisiejsze tereny Chełma stanowiły dno ówczesnego oceanu.
Klimat
Chełm znajduje się pod wpływem klimatu kontynentalnego.Zachodnie masy powietrza znad Atlantyku mają mniejsze znaczenie niż w innych regionach Polski.Najcieplejszym miesiącem jest lipiec,w którym średnia temperatura
waha się od +14°C do +25°C.Najzimniejszym miesiącem jest styczeń(temperatura waha się od –6°C do 0°C).Średnia roczna temperatura
wynosi ok.+8°C.Średnia roczna suma opadów
wynosi ok.550 mm.Największe ich natężenie przypada na lipiec(90 mm).Zimy są mroźne i śnieżne,a przeciętny czas zalegania pokrywy śnieżnej
to 85 dni.Pierwszy śnieg zwykle spada ok.20 listopada,a ostatecznie
zanika 15-25 marca.Długotrwałe odwilże w czasie trwania zimy nie są
rzadkim zjawiskiem,choć zdarzają się też silne mrozy,w których
temperatura spada do –20 do –25°C.Długość okresu wegetacyjnego wynosi
220 dni.Lata są stosunkowo ciepłe i słoneczne.Średnia liczba dni w
roku z temperaturą powyżej 25°C wynosi 49,w temperaturą powyżej 30°C
jest 11.Czasem zdarzają się upały,w których temperatura przekracza 35°C.Okres bez przymrozków trwa od połowy kwietnia do połowy
października,choć mogą się zdarzać one także w maju i we wrześniu.Klimatyczne lato,w którym średnia dobowa temperatura przekracza 15°C
trwa od końca maja do początku września.
Środowisko naturalne
Przy północno-zachodnim skraju Chełma zlokalizowany jest las Kumowa Dolina,a od strony wschodniej las Borek.Przy wschodniej granicy lasu Borek mieści się liczący 1,12 ha,rezerwat przyrody Wolwinów(ochrona stanowiska roślinności stepowej,m.in.wiśnia karłowata,oleśnik górski i gorysz alzacki).W Chełmie znajduje się 5 parków miejskich(m.in.park leśny przy ulicy Hrubieszowskiej z gatunkami takimi jak orzech szary,korkowiec amurski,iglicznia trójcierniowa) i 13 pomników przyrody(m.in.wzgórze widokowe„Grodzisko”,płat roślinności kserotermicznej„Borek”,ajlant gruczołowaty,iglicznia trójcierniowa,modrzew europejski,wiąz szypułkowy,jesion wyniosły,miłorząb dwuklapowy).Występują tu także rzadkie gatunki fauny,takie jak m.in.derkacz,płomykówka,puszczyk,uszatka,dzierlatka.Niedaleko miasta zlokalizowany jest Chełmski Park Krajobrazowy,obejmujący kompleksy leśne Stańków i Żalin oraz torfowiska węglanowe(występują w nich ekosystemy torfowiskowe i kserotermiczne związane z budową geologiczną podłoża,będące ostoją rzadkich roślin i zwierząt).W parku występuje ok.40 gatunków roślin chronionych oraz 22 wpisane na listę zagrożonych(m.in.kłoć wiechowata,języczka syberyjska,starzec cienisty,tłustosz dwubarwny).Wśród występujących tu zwierząt można wymienić m.in.:wodniczkę,derkacza,dubelta,kulika wielkiego,błotniaka łąkowego,żółwia błotnego,strzępotka edypus).Według wojewódzkiego raportu o stanie środowiska jakość środowiska naturalnego w Chełmie jest w odniesieniu do innych porównywalnych miast Polski dość dobra.Pomimo działającej w bezpośrednim sąsiedztwie miasta cementowni(w latach 80. XX wieku zamontowano na wszystkich urządzeniach technologicznych urządzenia odpylające)jakość powietrza i gleb w mieście jest zadowalająca.Również rosnący ruch drogowy nie przyczynił się do przekroczenia krytycznej granicy zanieczyszczenia hałasem(75dB)nawet w najgłośniejszych częściach miasta.W obliczu zobowiązań Polski wobec wymagań Ramowej Dyrektywy Wodnej wyznaczającej jako cel dobry stan wód,III klasa czystości wody w Uherce jest niezadowalającą,chociaż lepszą w porównaniu do czystości większości rzek w woj.lubelskim.
Podział administracyjny
Demografia
Rozwój demograficzny miasta
Na początku XX wieku Polacy stanowili tylko jedną trzecią mieszkańców
Chełma.Obecność garnizonu wojskowego powodowała,że w mieście
mieszkało wielu Rosjan,wojskowych i ich rodzin.Trzecią grupą
ludnościową byli Żydzi.Po 1945 r.Chełm podobnie jak reszta kraju stał się niemal jednolity narodowościowo.Pozostali praktycznie sami Polacy.
Nazwa miasta
Istnieje wiele wersji etymologii nazwy miasta,w tym także wskazująca
na korzenie celtyckie.Jednak najbardziej prawdopodobne jest
pochodzenie od starosłowiańskiego słowa„cholm”wzgórze,odnoszącego
się do centralnego wzniesienia Góry Chełmskiej(Górki).
Historia
Na podstawie badań archeologicznych,przeprowadzonych w takich miejscowościach jak m.in.Łowcza,Bukowa,Okuninka stwierdzono,że początki osadnictwa na tych ziemiach sięgają epoki paleolitycznej(ok.30 tys.lat p.n.e.).Odkryte przedmioty wskazują,że istniał tu nieprzerwany ciąg osadniczy
na przestrzeni kolejnych epok.Natomiast na terenie samego Chełma
osadnictwo rozpoczęło się na początku naszej ery.Mieszkała tu wówczas
ludność kultury przeworskiej.W X wieku na Wysokiej Górce istniał gród drewniano-kamienny.Na przełomie VII i VIII wieku tereny miasta obejmował związek plemienny Lędzian z siedzibą w Sandomierzu.Tereny międzyrzecza Wieprza i Bugu zostały wzmocnione przez wybudowanie sieci grodów nazwanych później Grodami Czerwińskimi.W 981 roku Chełm został zdobyty na Lachach(Polakach) i opanowany przez Włodzimierza,od tego czasu do XIV wieku wchodził z przerwami w skład Rusi Kijowskiej.Około 1240 książę Daniel Halicki przeniósł swoją siedzibę z Halicza do Chełma.Miasto stało się stolicą księstwa halicko-włodzimierskiego.W latach 1378-1387 podporządkowane Węgrom.W 1387 Chełm został ponownie włączony do Polski.Od 1392 posiada prawa miejskie.Na przełomie XVI-XVIII wieku wydobywano tu kredę.W latach 1220-1596,1905-1915,1940-1944 siedziba biskupstwa prawosławnego,w latach 1596-1875 siedziba biskupstwa unickiego,w latach 1349-1807 biskupstwa rzymskokatolickiego.W mieście znajdowała się również jedna z większych gmin żydowskich.W 1648 spalony przez Kozaków Bohdana Chmielnickiego.8 czerwca 1794 poniósł tu klęskę korpus gen.Józefa Zajączka(podczas insurekcji kościuszkowskiej).Od 1795 miasto znajdowało się w zaborze austriackim,od 1809 w Księstwie Warszawskim,a od 1815 w zaborze rosyjskim.W latach 1867-1912 Chełm był stolicą powiatu,a od 1912 stolicą samodzielnej guberni.W 1877 doprowadzono do miasta kolej.Od listopada 1918 r.Chełm ponownie znalazł się w Polsce.W 1939 wybudowano wodociągi i kanalizację.8 września 1939 niemieckie lotnictwo dokonało nalotu na miasto liczące wówczas 35570 mieszkańców.8 października 1939 wojska niemieckie zajęły miasto.12 stycznia 1940 na terenie szpitala psychiatrycznego żandarmeria rozstrzelała 440 osób.W październiku 1940 utworzono zamknięte getto dla ludności żydowskiej.Rejon działalności AK,NOW,NSZ i BCh.W lipcu 1944 wojska sowieckie zwyciężyły z Niemcami.22 lipca 1944 zdobyto miasto.Chełm został zdobyty przez Armię Czerwoną i przez współdziałających z nią żołnierzy Armii Krajowej.Przez kilka dni było ono nieformalną stolicą Polski.Władze komunistyczne podawały miasto jako siedzibę uchwalenia Manifestu PKWN.W latach 1975-1998 siedziba województwa,a od 1999 miasto na prawach powiatu i siedziba powiatu chełmskiego(są to dwie odrębne jednostki samorządu terytorialnego).
Historia Żydów w Chełmie
Najstarszym dowodem o obecności Żydów w mieście jest napis na nagrobku z miejskiego kirkutu,poświadczający rok 1442.Ale pierwsi żydowscy kupcy pojawili się w Chełmie,leżącym na ważnym szlaku handlowym,wcześniej.W XV wieku chełmscy Żydzi kupili od Dominikanów podupadły kościół i przebudowali go na swoją bożnicę.Z Chełma pochodził sławny reb Juda Aron z Chełma,rabin Lublina,Chełma i Bełza.Jego synem był Eliasz Baal Szem z Chełma.W 1550 mieszkało w Chełmie 371 Żydów.Nauczycielami w znanej chełmskiej jeszywie byli m.in.Symeon Auerbach i Eliasz ben Salomon Zalman.Rabinem w latach 1606-1615 był Samuel Eliezer ben Judah Edels.W 1648 w czasie powstania Chmielnickiego kozacy wymordowali prawie wszystkich Żydów.Wydarzenia te upamiętnia ułożona wówczas modlitwa El mole rachamim(hebr.Boże,pełen miłosierdzia).Kahał reaktywowano po 1660.W XVIII wieku nastąpił rozwój handlu i rzemiosł,silne wpływy na gminę chełmską wywarł chasydyzm.W 1765 było w Chełmie 1500 Żydów,w 1857-2493,a w 1931 13537.W 1849 istniały tu 2 synagogi i 2 domy modlitwy,a w 1903 m.in.45 chederów.W latach 1918-1939 ukazywało się tu 5 gazet żydowskich.Tuż przed wybuchem wojny mieszkało tu około 15000 Żydów,co stanowiło ok.44% mieszkańców miasta.II wojna światowa brutalnie wstrząsnęła sztetlem.Prześladowania Żydów zaczęły się w grudniu 1939,kiedy Niemcy dokonali deportacji części żydowskiej gminy Chełma do Sokala w sowieckiej strefie okupacyjnej.W maju 1941 do utworzonego w mieście getta zostało przywiezionych około 2000 Żydów ze Słowacji.Masowa deportacja do obozu zagłady w Sobiborze,rok później oznaczała ich Holocaust.Przetrwali tylko nieliczni.Opuścili oni Chełm wkrótce po wojnie,zakańczając tym wielowiekową historię Żydów w Chełmie.Z Chełmem związana jest tradycja humoru żydowskiego.W dowcipach folkloru Żydów Europy wschodniej Żydzi z Chełma łącznie ze swoimi rabinami przedstawiani byli jako sympatyczni głupcy znajdujący zawsze dziwaczne lub złe rozwiązania problemów.Urodzony w Polsce laureat literackiej Nagrody Nobla,Isaac Bashevis Singer,oparł się na tej tradycji,kreując w swoich krótkich opowiadaniach albo sztukach teatralnych,pisanych w jidysz,śmiesznych bohaterów„Mędrców”z Chełma.Także akcja musicalu,„Shlemiel the First”,opartego na jednym z jego opowiadań,ma miejsce w Chełmie.Tłumaczone na wiele języków opowiadania Singera rozsławiły nazwę miasta na całym świecie jako bajeczne miasto głupców.
Jednak przedstawiany w nich żartobliwie żydowski mikrokosmos sztetla Chełma,w którym dochodzi do zderzenia tradycji z nowoczesnością,mistyki i wiary z liberalizmem,sekularyzmem i nihilizmem,służy tylko jako metafora dla podobnych uniwersalnych konfliktów na całym świecie,gdyż jak sam Singer wywnioskował myślami swojego bohatera Szlemiela w jednej ze swoich krótkich powieści:
Ci,którzy opuszczają Chełm zakończą wędrówkę w Chełmie,Ci,którzy zostają w Chełmie są już tam na pewno.Wszystkie drogi prowadzą do Chełma,Gdyż cały świat to jeden wielki Chełm.
Chełm w stosunkach polsko-ruskich i polsko-ukraińskich
Chełm i ziemia chełmska związane są ściśle z historią Rusi Kijowskiej.Od wieków zamieszkiwane były przez Rusinów,z których wyłonił się między innymi naród ukraiński.Z okolic Chełma wywodziły się ukraińskie osobistości jak Mychajło Hruszewski,Filip Filipczuk czy Antoni Wasyńczuk.Na początku I wojny światowej powstała koncepcja carskiego ministra spraw zagranicznych Siergieja Sazonowa,przewidująca powstanie autonomicznego państwa polskiego,tzw.plan Sazonowa Jednak ziemia chełmska,uważana przez administrację carską za rdzennie ruską,miała nie wchodzić w skład tego tworu.Dopiero po upadku Imperium Rosyjskiego i po zakończeniu wojen:I światowej,polsko-ukraińskiej i polsko-bolszewickiej,rejon Chełma(z 23,1% mniejszością ukraińską)stał się ponownie częścią Rzeczypospolitej.Starając się silniej utrwalić wielowiekowy związek z kulturą polską nowa administracja przekazała kościołowi rzymskokatolickiemu w 1919 zespół cerkiewno-klasztorny na Górze Chełmskiej,dotychczasową siedzibę diecezji prawosławnej,którą formalnie władze polskie rozwiązały w 1922.Nie pozwoliły one także na otwarcie szkół z ukraińskim językiem wykładowym.Mimo to rosła świadomość narodowa Ukraińców,co przyczyniło się do wzrostu napięć między Polakami i Ukraińcami,także i w Chełmie.Wzajemne stosunki popsuły się,gdy w 1938 władze na Chełmszczyźnie zburzyły 127 świątyń prawosławnych,w tym 91 cerkwi,10 kaplic i 26 domów modlitwy.II wojna światowa i okupacja niemiecka doprowadziły do kulminacji konfliktu.Oprócz wielu ukraińskich jednostek kolaborujących z III Rzeszą,jedną z głównych organizacji zabiegającą o realizację swojej wizji niepodległego państwa ukraińskiego,w którego skład miały wchodzić także tereny tzw.Zakierzońskiego Kraju(do którego zaliczano ziemię chełmską)należeli nacjonaliści ukraińscy z Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów(OUN).Ukraińcy uzyskali od niemieckich władz okupacyjnych pozycję uprzywilejowaną w stosunku do Polaków i rozpoczęli ukrainizację ziemi chełmskiej.W Chełmie tymczasem niemiecka administracja przywróciła zespół cerkiewno-klasztorny na Górze Chełmskiej odtworzonej diecezji prawosławnej(diecezja chełmsko-podlaska Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego w Generalnej Guberni).W 1942 roku nasiliły się na ziemi chełmskiej pojedyncze egzekucje na przedstawicielach obu narodów posądzanych o kolaborację z okupantem.Wkrótce doszło do czystki etnicznej dokonanej przez ukraińskich nacjonalistów na obywatelach polskich,której najdrastyczniejszym przykładem była rzeź na Wołyniu dokonana na około 60 tysięcy Polaków,oraz czystka etniczna w Małopolsce Wschodniej która pochłonęła równie wielką liczbę ofiar szacowaną także na 60 tys.ofiar.Wszystkie te wydarzenia odbywały się w bezpośrednim sąsiedztwie Chełmszczyzny.Tysiące ocalałych po pogromach Polaków z Wołynia szukało w latach 1943-1944 schronienia w Chełmie.Prawo Ukraińskiej SRR do ziemi chełmskiej podtrzymywali także ukraińscy komuniści z Nikitą Chruszczowem na czele.Na tydzień przed podpisaniem„Porozumienia między PKWN a rządem ZSRR o polskiej-radzieckiej granicy państwowej”27 lipca 1944 Chruszczow napisał do Stalina prośbę o przyłączenie tych terenów do USRR,jednak granica na Bugu była już przesądzona i potem potwierdzona na konferencji jałtańskiej.Jej przebieg w oparciu o linię Curzona spowodował,że osoby pochodzenia ukraińskiego zamieszkujące Chełm znalazły się w granicach państwa polskiego.Kilka tysięcy Ukraińców dobrowolnie opuściło miasto i okolice udając się do końca 1944 w ramach tzw.układów republikańskich na Ukraińską SRR.Pozostałych deportowano tam w okresie lat 1944-1946.Dzisiaj Chełm utrzymuje od kilku lat więzi partnerskie z ukraińskim Kowlem.Priorytet dany tworzeniu wspólnej teraźniejszości i przyszłości jest podkreślany bilateralnymi umowami państwowymi.Nie mniejszy wpływ na pojednanie ma też polsko-ukraińska organizacja piłkarskich mistrzostw Europy w 2012,dzięki której i Chełm,jako miasto tranzytowe przy ważnym połączeniu Warszawa Kijów,może otrzymać nowe impulsy rozwojowe.
Prezydenci miasta
- 2006-nadal Agata Fisz(SLD)
- 2002-2006 Krzysztof Grabczuk(PO)
- 1998-2002 Henryk Dżaman
Architektura
- Grodzisko(Wysoka Górka,Górka Chełmska,Wzgórze Widokowe pomnik przyrody)pochodzi z wczesnego średniowiecza.Pod ziemią znajdują się pozostałości palatium książęcego oraz cerkwi św.Jana Złotoustego,wybudowanych przez króla halicko-wołyńskiego Daniela Halickiego.Podczas badań archeologicznych odkryto również pozostałości kamiennej wieży datowanej na XIV w.Zachowały się także fundamenty cerkwi św.Cyryla i Metodego,zbudowanej w 1875 r. i rozebranej po odzyskaniu niepodległości w 1918 r.
- Bazylika Narodzenia Najświętszej Maryi Panny pierwsza świątynia zbudowana została w XIII w.przez króla halicko-wołyńskiego Daniela Halickiego jako cerkiew prawosławna.Obecna barokowa świątynia zaprojektowana przez Pawła Fontanę powstała jako katedra unicka(greckokatolicka)w latach 1736-1757.Budowniczym świątyni był Tomasz Rezler.W latach 1875-1915 był to sobór prawosławny.Od 1919 r.kościół rzymskokatolicki.W latach 1940-1944 ponownie cerkiew prawosławna.Tytuł bazyliki mniejszej nadał świątyni papież Jan Paweł II.
- Dzwonnica zbudowana w 1878 r.,przebudowana i podwyższona w 1939 r.Otwarta dla ruchu turystycznego w czerwcu 2008 r.
- Brama Uściłuska(Brama Bazyliańska,Klasztorna,Zamkowa)brama z okresu wczesnego baroku z 1616 r.
- Klasztor Bazylianów zbudowany w latach 1640-1649,wielokrotnie przebudowywany.Obecnie wykorzystywany w celach mieszkalnych.
- Pałac biskupów unickich zbudowany w latach 1711-1730.Przebudowany 1876-1886 i 1920.Obecnie kancelaria parafialna.
- Budynek Bractwa Bogarodzicy zbudowany w 1904 roku.Obecnie plebania.
- Organistówka niewielki obiekt z 1875 r.przy wjeździe na Górę Zamkową od strony ul.Hrubieszowskiej.Po wyremontowaniu była siedzibą Państwowego Konserwatora Zabytków w Chełmie.Obecnie mieści się w niej Niepubliczne Przedszkole„Arka”z oddziałami integracyjnymi.
- Dom Pielgrzyma miejsce noclegu pielgrzymów zmierzających do Chełma.Dawny budynek gospodarczy klasztoru Bazylianów.
- Kościół Rozesłania św.Apostołów zaprojektowany przez Pawła Fontanę późnobarokowy kościół.Został wybudowany w latach 1753-1763.Posiada wnętrze niezmieniane od czasu budowy,jedynie kilkakrotnie odnawiane.Postawiony na miejscu drewnianego kościoła fundowanego w XV w.przez króla Władysława Jagiełłę na pamiątkę zwycięstwa pod Grunwaldem,w czym 16 chorągiew Ziemi Chełmskiej,walcząca pod znakiem Białego Niedźwiedzia na czerwonym tle,miała znaczący udział.Kościół ten nieprzerwanie(nawet w czasach zaborów i okupacji hitlerowskiej)był w rękach katolików i Polaków.
- Klasztor O.O.Pijarów wybudowany w latach 1720-1726.Obecnie plebania parafii Rozesłania Świętych Apostołów.
- Kolegium Pijarów wybudowane równolegle z klasztorem.Obecnie Muzeum Ziemi Chełmskiej im.Wiktora Ambroziewicza w Chełmie.Posiada ono m.in.zbiory archeologiczne i militaria.
- Kościół i klasztor O.O.Reformatów zespół budowli sakralnych składający się z Kościoła św.Andrzeja Apostoła(Sanktuarium św.Antoniego z Padwy) i Klasztoru O.O.Franciszkanów Reformatów(OFM).Kościół barokowy św.Andrzeja Apostoła powstał w latach 1737-1750 wg projektu Pawła Fontany,wielokrotnie przebudowywany.Świątynia była także użytkowana przez prawosławnych(1868-1915)jako cerkiew św.Warwary(Barbary) i ewangelików(1915-1918 i 1939-1944)jako kircha protestancka.
- Cerkiew św.Mikołaja cerkiew wzmiankowana w XV w.Obecny budynek z lat 1721-1727.Obecnie sala koncertowa i Oddział Sztuki Dawnej Muzeum Chełmskiego.
- Dawne seminarium unickie kompleks budynków wzniesiony przy cerkwi św.Mikołaja w latach 1769-1800.W latach 1919-1939 siedziba Seminarium Nauczycielskiego Żeńskiego i II Liceum Ogólnokształcącego im.Królowej Jadwigi(tzw.Farbiszanek).W okresie PRL mieściła się tu szkoła kształcąca przyszłe przedszkolanki oraz Studium Nauczycielskie.Obecnie mieści się tu IV Liceum Ogólnokształcące im.dr Jadwigi Młodowskiej.
- Cerkiew prawosławna pw.św.Jana Teologa wybudowana w latach 1846-1849 w stylu bizantyńsko-rosyjskim z elementami klasycystycznymi.Pełni ona obecnie rolę konkatedry diecezji lubelsko-chełmskiej Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego,jest też świątynią parafialną.Jedyna zachowana cerkiew prawosławna w Chełmie.
- Mała Synagoga wybudowana na początku XX w.Obecnie znajduje się w niej kawiarnia i piwiarnia„Browarek”.
- Stara Synagoga zbudowana w 1584 roku.Zniszczona przez Niemców około 1942 r.Fundamenty po badaniach archeologicznych zostały zniszczone,na ich miejscu powstał nowy budynek.
- Ruiny ratusza obecnie zarys fundamentów dawnego ratusza z XIV wieku na pl.Edwarda Łuczkowskiego.Ratusz został rozebrany w 1848 roku w wyniku groźby zawalenia po licznych pożarach.
- Pałac Kretzschmarów eklektyczny pałacyk powstały pod koniec XIX wieku.Dawniej mieścił się tam urząd poczty,obecnie Urząd Stanu Cywilnego.
- Zespół Szkół Mechanicznych budynek szkolny,położony przy ul.Pocztowej.Został wybudowany w 1878 roku.Obecnie siedziba PWSZ w Chełmie.
- Dawne seminarium prawosławne zbudowane w latach 1888-1890.Obecnie siedziba I LO im.Stefana Czarnieckiego i Gimnazjum nr 2 im.ks.Zygfryda Berezeckiego.Przed budynkiem stoi czapla-fontanna.
- Gmach Dyrekcji zbudowany w latach 1928-1938.Planowana siedziba Wschodniej Dyrekcji Kolei Państwowej.W 1944 r.siedziba Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego.Obecnie siedziba m.in.Lubelskiego Urzędu Wojewódzkiego Delegatura w Chełmie,Urzędu Miasta i Starostwa Powiatowego.
- Wieża w Bieławinie ruiny wieży postawionej na grodzisku przy brodzie rzeki Uherki,prawdopodobnie z XI w.Do 1944 r.zachowana była jedna ściana,ale została wysadzona przez wojska niemieckie tuż przed zajęciem miasta przez oddziały sowieckie.To co możemy oglądać obecnie to odkopane fundamenty do wysokości 2 metrów.
- Kamienica mieszczańska kamienica z 1875 r.przy ul.Lubelskiej 57.Po generalnym remoncie około 1980 r.zamieniona na muzeum.
- Magistrat wybudowany w 1926 r.Obecnie mieści się tam kino„Zorza”oraz Urząd Miasta.Skrzydło mieszczące kino„Zorza”gruntownie przebudowano w latach sześćdziesiątych.
- Cmentarz przy ul.Lwowskiej(rzymskokatolicki i prawosławny)stary cmentarz założony w 1790 r.Zabytkowe kaplice(„Biała”rodziny Bielskich z końca XVIII w.,w której znajduje się mauzoleum Chełmian poległych i zamordowanych przez okupanta hitlerowskiego w okresie II wojny światowej;„Czerwona”rodziny Zajdlerów z 1908 roku).Na cmentarzu znajdują się mogiły żołnierzy poległych w walkach 1919-1920 oraz wielu zasłużonych dla Chełma kapłanów,nauczycieli(m.in.dwukrotnego prezydenta Chełma Stanisława Gutta).
- Cmentarz żydowski założony na przełomie XV/XVI w.Zniszczony przez hitlerowców,odnowiony po 1990 r.
- Cmentarz prawosławny założony na stoku Chełmskiej Górki w 1867 r.,zdewastowany.Znajduje się tu m.in.grób Filipa Filipczuka,premiera Ukraińskiej Republiki Ludowej.Chowano na nim w czasie zaborów rosyjską elitę urzędniczą miasta.
- Cmentarz wojenny założony w 1915 r.zlokalizowany na stoku Góry Zamkowej,poniżej cmentarza prawosławnego.Miejsce pochówku żołnierzy polskich(z września 1939 r.oraz 1944-1945) i radzieckich oraz partyzantów z II wojny światowej(wśród nich Kawaler Orderu Virtuti Militari i Bohater Związku Radzieckiego ppłk Nikołaj Fiodorow,który zginął w bitwie partyzanckiej stoczonej pod Wojsławicami 17 kwietnia 1944 r.).
- Cmentarz wojenny(okolica lasu Borek,koło wsi Strupin Łanowy)założony w okresie I wojny światowej,pochowani są na nim żołnierze z okresu I wojny światowej oraz z okresu międzywojennego i II wojny światowej.
- Cmentarz jeniecki(tzw.„Patelnia”)z okresu II wojny światowej założony w czasie II wojny światowej przez hitlerowców na potrzeby Stalagu 319.Pochowanych zostało tam od 30 do 100 tysięcy ludzi,głównie żołnierzy radzieckich i Włochów.
- Park miejski założony na początku XX w.Powiększony po 1945 r.Do lat osiemdziesiątych istniał tam staw.Oficjalnie nie jest uznany za zabytek.W parku od 1994 r.stoi pomnik Akcji„Burza”AK.
- Podziemia Kredowe zabytkowa kopalnia kredy stanowiąca unikatową pozostałość górnictwa kredowego w Europie.Znajdujący się w niej wielopoziomowy kompleks korytarzy i komór powstał w wyniku wielowiekowej eksploatacji kredy piszącej,której złoża znajdują się pod powierzchnią miasta.Z podziemiami związane są legendy,podania i baśnie.Podziemia udostępnione są częściowo dla ruchu turystycznego.
- Dziewicza Góra domniemane stare grodzisko w miejscowości Horodyszcze koło Chełma,w rzeczywistości okazało się że grodzisko istniało na innej górze,w miejscu gdzie obecnie przebiega droga z Chełma do Włodawy.Domniemane wały grodu to w rzeczywistości resztki okopów z pierwszej wojny światowej.
- Pomnik Sybiraków odsłonięty 17 września 2007 r.w kolejną rocznicę napaści ZSRR na Polskę.Upamiętnia Polaków wywiezionych z kraju przez sowietów.Głaz znajduje się przy ul.Pocztowej niedaleko skrzyżowania z ul.Puławską.
- Osiedle Dyrekcja osiedle kolejowe w wschodniej części miasta,którego układ urbanistyczny i architektoniczny został uznany za zabytek.
Religia
Chełm był od dawnych czasów jednym z religijnych centrów katolicyzmu,judaizmu,prawosławia i unitów.Miasto było zarówno miejscem pielgrzymek rzymskich katolików,chrześcijan prawosławnych i unitów do ikony Matki Boskiej Chełmskiej replika której znajduje się w świątyni na Górze Chełmskiej i uważanej za cudotwórczą jak i jednym z głównych ośrodków filozofii chasydzkiej.O styku wyznań świadczy bliskość sąsiedztwa byłych albo do dziś czynnych świątyń na niewielkim obszarze w centrum miasta.Nie zawsze sąsiedztwo to przebiegało bez konfliktów,o czym świadczą losy świątyni pw.Narodzenia Najświętszej Marii Panny,która od XIII w.należała do prawosławnych,unitów i katolików.Podobny los spotkał ikonę Matki Boskiej Chełmskiej,której oryginał od 2000 r.znajduje się w Wołyńskim Muzeum Krajoznawczym w Łucku,podczas gdy w bazylice chełmskiej można podziwiać tylko jej kopię.Dzisiaj Chełmianie są w przeważającej większości wyznania rzymskokatolickiego.Są tu także prawosławni(których cerkiew pw.św.Apostoła i Ewangelisty Jana Teologa(Bogosłowa)jest konkatedrą prawosławnego arcybiskupa lubelsko-chełmskiego Abla,a także świątynią parafialną)oraz wierni Kościoła Polskokatolickiego(kościół parafialny pw.Matki Boskiej Zwycięskiej znajduje się przy ul.Adama Mickiewicza).Swoje zbory w Chełmie mają również trzy wyznania protestanckie:Kościół Adwentystów Dnia Siódmego(zbór w Chełmie),Kościół Chrześcijan Baptystów w RP(zbór w Chełmie)oraz Kościół Zielonoświątkowy w RP(zbór„Dom na Skale”).Ponadto działalność w mieście prowadzą chrześcijańskie zbory Świadków Jehowy.
Kultura
W Chełmie zlokalizowane są następujące instytucje związane z kulturą:Chełmski Dom Kultury,Chełmska Biblioteka Publiczna,Chełmska
Biblioteka Pedagogiczna,Mniejsza Publiczna Biblioteka Europejska,Archiwum Państwowe w Lublinie oddział w Chełmie,Muzeum Ziemi Chełmskiej
im.Wiktora Ambroziewicza(posiada m.in.zbiory archeologiczne i
militaria i wiele innych.W jego skład wchodzą działy:historyczny,archeologiczny,przyrodniczy,sztuki współczesnej,etnograficzny,sztuki
dawnej),Młodzieżowy Dom Kultury,Państwowa Szkoła Muzyczna I i II
stopnia,Kino Zorza,Amfiteatr Kumowa Dolina oraz kilka stowarzyszeń
kulturalnych.W mieście działają m.in.:
- Zespół tańca Ludowego Ziemi Chełmskiej;
- Formacja Tańców Latynoamerykańskich Takt-Zomar do 2009 w kategorii powyżej 15 lat,zdobyła podczas Mistrzostw Polski Formacji Tanecznych 10 złotych medali medali i tytułów mistrzowskich,dwa srebrne i jeden brązowy;
- Klub Tańca Nowoczesnego Foton;
- Klub Boogie Opus Twist
- Chór Ziemi Chełmskiej„Hejnał”im.Mieczysława Niedźwieckiego;
- Chór Państwowej Szkoły Muzycznej;
- Orkiestra Dęta;
- Estrada Dziecięca;
- Promyczki.
Tygodniki:
- Super Tydzień Chełmski;
- Nowy Tydzień Tygodnik Lokalny;
- Dziennik Wschodni,oddział Chełm;
- Kurier Lubelski,oddział Chełm;
- Chelmonline.pl,Chełmska Gazeta Internetowa
- Chelm.NaszeMiasto.pl internetowy portal informacyjny
- Kultura Chełma;
- Chełmski Kurier Muzealny;
- Gazeta Przystanek;
- Kredą Pisane kwartalnik.
Lokalne rozgłośnie radiowe
- Radio Bon Ton 104,90 FM;
- Radio LUBLIN SA,oddział Chełm;
- Radio 41 pierwsze radio internetowe prowadzone przez Młodzieżowy Dom Kultury(data założenia:luty 2010)
Telewizja
Internetowe- Telewizja CHELMONLINE stworzona przez portal ChelmOnline.pl(data założenia:jesień 2011)
- Wschodnia.TV stworzona przez Wschodnią Agencję Reklamowo Turystyczną(data założenia:1 czerwca 2012)
- chelm.tv telewizja internetowa stworzona przez BIGmedia(data założenia:21 lipca 2012)
- Studencka Telewizja
Imprezy cykliczne
- Dni Chełma organizowane co roku w czerwcu,podczas nich odbywa się wiele imprez kulturalnych i sportowych oraz zostaje wręczony tytuł Chełmianina Roku;
- Bieg Uliczny o Puchar Prezydenta corocznie,podczas Dni Chełma należący do Grand Prix Polski Biegów Ulicznych;
- Chełmstok międzynarodowy festiwal muzyki rockowej;
- Szopka Bożonarodzeniowa z koncertami kolęd i pastorałek w czasie wigilijnym na placu Łuczkowskiego;
- Biegi Niepodległości corocznie z okazji Święta Niepodległości 11 listopada;
- Gala Mistrzów Podnoszenia Ciężarów im.Mariana Zielińskiego;
- Juwenalia majowe święto studentów;
- Noc Kultury.
- Chełm Bboys Battle
Chełmianie
Tytuł Chełmianina Roku ustanowiony w 1997
r.przez ówczesnego prezydenta Chełma Zbigniewa Bajko,reaktywowany
przez Krzysztofa Grabczuka,przyznawany jest osobom za szczególną
aktywność zawodową oraz pracę społeczną.Osobę uhonorowaną tym tytułem wyłaniają:prezydentem miasta,przewodniczący Rady Miasta Chełma,laureaci konkursu Chełmianina Roku,notariusz oraz trzech losowo wybranych mieszkańców Chełma.Wyróżnienie
nadawane jest corocznie oraz dożywotnio,co oznacza,że osoba
uhonorowana tym tytułem nie może otrzymać go ponownie.Zwycięzca
otrzymuje okolicznościowy medal oraz akt nadania tytułu.Dotychczas tytuł ten otrzymali:
- 1997 r.Krzysztof Grabczuk samorządowiec,trener zapaśników,działacz sportowy,były prezydent Chełma i członek zarządu województwa,od 2008 r.marszałek województwa lubelskiego;
- 1998 r.Andrzej Kosior lekarz ortopeda,ordynator oddziału ortopedii w Samodzielnym Publicznym Wojewódzkim Szpitalu Specjalistycznym;
- 2003 r.Witold Grela przedsiębiorca,właściciel piekarni;
- 2004 r.Dariusz Jabłoński zapaśnik w stylu klasycznym,mistrz świata i Europy,olimpijczyk;
- 2005 r.Wojciech Krawczyk lekarz internista,ordynator oddziału wewnętrznego w Samodzielnym Publicznym Wojewódzkim Szpitalu Specjalistycznym;
- 2006 r.Jolanta Kropp wychowawczyni wielu laureatów olimpiad oraz reprezentantów kraju na międzynarodowych konkursach języka łacińskiego,nauczycielka w I Liceum Ogólnokształcącym im.Stefana Czarnieckiego;
- 2007 r.Longin Jan Okoń pisarz,poeta,społecznik;
- 2007 r.Stanisław Adamiak przedsiębiorca,sponsor kultury;
- 2008 r.Grzegorz Gorczyca prezes Automobilklubu Chełmskiego;
- 2009 r.Zbigniew Lubaszewski nauczyciel historii,działacz PTTK,regionalista,animator kultury,przewodnik,odznaczony Brązowym Krzyżem Zasługi i Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.
- 2010 r.prof.Józef Zając rektor Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Chełmie
- 2011 r.dr Michał Gołoś rektor Wyższej Szkoły Stosunków Międzynarodowych i Komunikacji Społecznej w Chełmie
| Gospodarka |
Transport
Znaczny węzeł drogowy i kolejowy.W mieście krzyżują się drogi krajowe i wojewódzkie:
- DK12:Łęknica Leszno Kalisz Piotrków Trybunalski Radom Lublin Chełm Dorohusk
- DW812:Biała Podlaska Włodawa Chełm Krasnystaw
- DW843:Chełm Zamość
- DW844:Chełm Hrubieszów Dołhobyczów
Kolej
Przed przejęciem przez spółkę PKP Intercity pociągów dalekobieżnych pospiesznych i expresowych od spółki Przewozy Regionalne,Chełm
posiadał połączenia do Warszawy(w postaci 3 par pociągów pospiesznych)
i Kostrzyna(1 pociąg).W rozkładzie jazdy na okres 2008/2009 spółka PKP Intercity
przejęła pociągi od ww.przewoźnika nie wprowadzając zmian ani
poprawek.Od rozkładu 2009/2010 spółka zaczęła„pozbywać”się połączeń
do miast,do których prowadzi trakcja spalinowa,tłumacząc,iż wynajem
lokomotyw spalinowych jest zbyt drogie.Połączenia wówczas straciły
takie miasta jak Zamość czy Gorzów Wlkp.Jednak na tym się nie skończyła
seria cięć w siatce połączeń,od czerwcowej korekty rozkładu 2009/2010
spółka skróciła relacje wybranych pociągów i tak popularne,niemal
pociągi legendy„Chełmianin”,„Bydgoszczanin” i „Solina”przestały
kursować do Chełma,a ich stacją docelową był Lublin.Spółka tłumaczyła,że frekwencja w tych pociągach jest zbyt niska by je utrzymać na
odcinku Lublin Chełm,co oczywiście nie obeszło się bez licznych„protestów”władz miasta,chełmskich miłośników kolei czy lokalnych
mediów.Jednak PKP Intercity
dalej trzymało się swojej wymówki.Aż do 12 grudnia 2010 roku,Chełm
nie posiadał ani jednego połączenia dalekobieżnego,jedynymi były tylko
międzynarodowe do Kijowa i Berlina,które były niedostępne w komunikacji
krajowej.Dzięki wielkim staraniom władz miasta oraz miłośników kolei
nie tylko z Chełma,spółka w rozkładzie jazdy na okres 2010/2011
zaplanowała kursowanie wagonów dostępnych w komunikacji krajowej w
pociągu międzynarodowym Kiev Express,które będą kursować co najmniej do
16 grudnia 2012 roku.Jedynym ratunkiem na powrót pociągów
dalekobieżnych do Chełma są organizowane w 2012 roku mistrzostwa w piłce
nożnej,podczas których Chełm Główny będzie stacją przesiadkową dla
kibiców udających się na mecze do miast na Ukrainie jak i na odwrót.Od
11 grudnia 2011 roku do Chełma będzie dojeżdżać pociąg interREGIO spółki
Przewozy Regionalne
z Wrocławia.W Chełmie funkcjonuje lokomotywownia PKP Cargo,obsługująca przewozy towarowe w okolicy i kolejowe przejście graniczne z
Ukrainą w Dorohusku.
Komunikacja Miejska
Pod koniec lat 80.XX wieku firma transportowa w Chełmie została wydzielona z Miejskiego Przedsiębiorstwa Gospodarki Komunalnej.1 listopada 1989 r.powstało Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne.W 1990 r.Rada Miasta podjęła decyzję o przekształceniu MPK w spółkę prawa handlowego w wyniku czego powstało Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne Sp.z o.o.,które rozpoczęło działalność 1 stycznia 1993 r.W latach 90.zlikwidowano linie nocne.24 czerwca 1997 r.Miasto Chełm i irlandzka spółka Southern Vectis plc podpisały umowę,która zakładała,że Southern Vectis obejmie 3849 udziałów,pokrywając je wkładem w postaci know-how(m.in.zapewni:projekt sieci linii komunikacyjnych oraz wdrożenie go,szkolenia pracowników,sprzęt komputerowy,wizerunek firmy,system finansowy).Miasto Chełm objęło 9424 udziały(3507 pokryło gotówką,5917 wkładem:nieruchomość przy ul.Okszowskiej 41).Powstałe wówczas Chełmskie Linie Autobusowe Sp.z o.o.były pierwszym sprywatyzowanym przedsiębiorstwem komunalnym w mieście.Kolorystykę autobusów zmieniono na żółto-zieloną.Z myślą o obsłudze wąskich osiedlowych ulic w 1997 r.CLA kupiły 7 autobusów wersji midi Kapena City 7,5.W 2000 r.dołączyły do nich dwie Kapeny Thesi City,które zostały sprzedane do Lublina w 2010 roku.W 2004 r.park pojazdów wzbogacił się o 5 Kapen TCM-920.W 2007 r.dołączyły Mercedesy O303-11R i dwa niskopodłogowe autobusy DAB 11-0860S.Od 2008 r.zakupiono 27 Mercedesów O405N w celu stopniowego wycofywania Jelczy M11,które od 3 listopada 2011 zniknęły z ulic miasta.Kupiono także 5 autobusów Setra S315 NF i w 2012 r.dwa Many NÜ263.W 2009 r.zmieniono kolorystykę autobusów na kolory:ciemnozielony i kość słoniowa(autobusy będące do tego roku w taborze pozostały w starych barwach,na nowy kolor zostały pomalowane autobusy zakupione po 2009 r.).Od 2010 r.Chełmskie Linie Autobusowe obsługują 16 linii autobusowych(po zmianach dokonanych w sieci komunikacyjnej 1 stycznia 2010 r.pozostały linie:1,2,2B,3,4,5A,5C,6,7,8,9,11,11A,12,15,24).Linie obsługujące centrum miasta korzystają z autobusów niskopodłogowych.Oprócz linii CLA w Chełmie funkcjonuje sieć połączeń organizowanych przez PKS Chełm(są to linie podmiejskie kursujące m.in.do Nowosiółek,Krobonoszy,Okszowa,Żółtaniec,Pokrówki,Józefina,m.in.linie nr 201,202,203,204,206,210)oraz komunikację prywatną(linie od nr 100).
| Marka | Ilość |
|---|---|
| Mercedes O405N | 27 |
| Setra S315 NF | 5 |
| Man NÜ263 | 2 |
| Cacciamali TCM920 | 5 |
Transport lotniczy
Ok.7 km od miasta,w Depułtyczach Królewskich znajduje się lądowisko Chełm-Depułtycze Królewskie.
Sport
Hala Sportowa MOSiR-u zlokalizowana jest przy ul.Granicznej 2a.Oficjalnie do użytku została przekazana 9 października 2002 r.Uroczystość otwarcia zaszczycił swoją obecnością Prezydent RP Aleksander Kwaśniewski.Jest to wielofunkcyjny obiekt sportowy przystosowany do rozgrywania
zawodów sportowych,przeprowadzania treningów,ćwiczeń gimnastycznych,rehabilitacyjnych.Największe osiągnięcia sportowe odnieśli:Andrzej Głąb w Seulu w 1988 r.wywalczył tytuł wicemistrza olimpijskiego,Piotr Jabłoński otrzymał złoty medal podczas mistrzostw świata kadetów w Kanadzie(1991 r.)brązowy podczas mistrzostw świata juniorów w Iranie(1995 r.)dwukrotnie tytuł wicemistrza świata juniorów zdobywał także Dariusz Jabłoński(1990,1991).Bracia Jabłońscy reprezentowali barwy kraju podczas Igrzysk Olimpijskich w Atlancie,w których uczestniczył również Krzysztof Grabczuk jako sędzia klasy międzynarodowej.W Chełmie znajdują się 3 pływalnie(jedna odkryta i dwie kryte),kąpielisko miejskie„Glinianki”oraz sezonowo czynne jest sztuczne
lodowisko.W Parku Miejskim przy ul.Armii Krajowej uruchomiono skate
park.
Tradycja
Jak głoszą Dzieje Rzeczypospolitej Polskiej Jana Długosza,rycerstwo
chorągwi ziemi chełmskiej,jako 16 spośród chorągwi koronnych,brało
udział w 1410 r.w bitwie pod Grunwaldem z Krzyżakami,zaliczanej przez
historyków do największych bitew średniowiecznych.Atrybutem stanu
rycerskiego,był fakt posiadania dóbr ziemskich oraz rytuał kodeksu
honorowego,opartego na starożytnych tradycjach wychowania.Istotną w
nim(poza kulturą narodową)rolę odegrała kultura fizyczna kształtowana
poprzez ćwiczenia cielesne jak:wszechstronna jazda konna,fechtunek
posługiwanie się bronią sieczną,sztuka łowiecka,zapasy,pływanie,strzelanie z kuszy i innych miotaczy,rzuty ciężkimi przedmiotami.Egzaminami tak wszechstronnej sprawności nabytej latami ćwiczeń były
turnieje specyficzne średniowieczne igrzyska rycerskie(wzorowane na
starożytnych).*Nie sposób dziś ustalić precyzyjnie czasu,w którym tzw.Staropolskie czynniki życiowe,głównie myśliwskie i wojenne,wyodrębniły się w zalążki obecnego sportu było to też uzależnione od
regionalnej kultury ludzkiej(wierzeń,obyczajów).Kronikarskie zapisy
J.Długosza,dotyczące ziem wschodnich Rzeczypospolitej,do których
zaliczana była ziemia chełmska,dowodzą,że„ćwiczenie cielesne”,wzorowane na rycerskich,prowadziła drobna szlachta i bogatsze
mieszczaństwo.Były to popisy jazdy konnej,wyścigi konne oraz turnieje w
strzelaniu z kuszy i innych miotaczy.Tradycja owa,fundowana przez
króla dla upamiętnienia zwycięstwa i zasług w pokonaniu Krzyżaków,po
pewnym czasie zanikła.Od 1621 r.(do zaborów),wymienione formy ćwiczeń
cielesnych wpajał w swój regiment konny straży miejskiej jej dowódca
rotmistrz szlachcic Stanisław Roszkowski.W razie napadów i wojen,miasta broniły regiment konny i cechy z bractwami strzeleckimi.
Zabory
Polityka cara poprzez rusyfikację doprowadziła do degradacji Polski,przede wszystkim,oświaty i zdrowotności społecznej.Pijarzy w Chełmie
swoją działalnością podbudowani ideami Komisji Edukacji Narodowej,ratowali Polską oświatę i zdrowotność fizyczną młodzieży.Zakładali
Kolegia w których prowadzili ćwiczenia cielesne i wycieczki.Wojny i
rewolucja Polskiej Macierzy Szkolnej z 1905 r.doprowadziły,że od 1906
r.kurierzy polskich narodowo-wyzwoleńczych organizacji m.in.Towarzystwa Gimnastycznego„Sokół” i Polskiego Towarzystwa
Krajoznawczego podróżowali konspiracyjnie po kraju pod zaborem
rosyjskim,w ramach tzw.,akcji tworzenia oddziałów na prowincji i
rozwijania idei regionalizmu jako budzenie prowincji polskiej do życia
samodzielnego we wszystkich dziedzinach(po latach zaborów).W wyniku
tych działań,w 1908 r.powstało w Chełmie pierwsze konspiracyjne
gniazdo„Sokole”przy Ochotniczej Straży Ogniowej i również w 1908 r.tworzył się Robotniczy Ruch Sportowy w Chełmie.
Lata 1918-1939
Najistotniejszą i powszechną instytucją w Chełmie wychowania przez
sport stała się szkoła.Obowiązkowe wychowanie fizyczne prowadzone
prawidłowo na lekcjach w każdej szkole średniej i powszechnej,stało się
podstawą rozwoju form kultury fizycznej,a sportu przede wszystkim.Z
początkiem 1919 r.z działów lekcji wychowania fizycznego,wyrastały w
Chełmie dyscypliny sportowe,koła-kluby sportowe.Wiosną 1920 r.powstał
pierwszy KS w Chełmie przy 7 Pułku Piechoty Legionów
Lekkoatletyczno-Piłkarski Wojskowy KS(WKS 7pp.Leg.)natomiast
pierwsze Szkolne Koło Sportowe„Zdrów”w 1923 r.,w pierwszy robotniczy
KS w 1929 r.jako KS Kolejowe Przysposobienie Sportowe(KS KPW).
Po 1944 r.
Klub Sportowy Związku Zawodowych Kolejarzy„Kolejarz”Chełm działał w
latach 1944\45-1955(przy PKP),tworzony na przełomie 1944-1945,został
powołany-zatwierdzony oficjalnie 2 kwietnia 1945 r.,w oparciu o
drużynę piłki nożnej(a właściwie był reaktywowany na bazie Klubu
Sportowego Kolejowego Przysposobienia Wojskowego utworzonego w 1929 r.też przy PKP w Chełmie)był pierwszym robotniczym klubem sportowym
działającym w nowej rzeczywistości Polski Ludowej(PRL)na terenie
Chełma.
Wybitni sportowcy chełmscy
- Andrzej Głąb:zapasy styl klasyczny:
1987 r.zdobywca Pucharu Świata.
- Dariusz Jabłoński:zapasy styl klasyczny:
1997 r.Finlandia,Mistrzostwa Europy Seniorów,złoty medal.
2000 r.Sydney,Igrzyska Olimpijskie,eliminacje.
2003 r.Francja,Mistrzostwa Świata Seniorów,złoty medal.
- Piotr Jabłoński:zapasy styl klasyczny:
1996 r.Atlanta,Igrzyska Olimpijskie,eliminacje.
- Jakub Kremski:modelarstwo wodno-lotnicze
1995 r.Xanten Niemcy,Mistrzostwa Świata Modeli Żaglowych medal srebrny w kl.F5E junior;
1997 r.Iława Polska,Mistrzostwa Świata Modeli Żaglowych medal srebrny kl.F5E junior i medal brązowy kl.F5M junior.
- Barbara Szpindowska:zapasy styl klasyczny:
- Stanisław Górak:lekkoatleta rzut oszczepem:
- Grażyna Siewierska:lekkoatletka sprinterka:
- Jadwiga Czapka:lekkoatletka skok w dal:
- Jolanta Soczyńska:lekkoatletka sprinterka:
1991 r.,hala-60 m.Mistrzostwa Polski Seniorek,srebrny medal,
1991 r.bieżnia-200 m.Mistrzostwa Polski Seniorek,brązowy medal.
Sportowcy pochodzący z Chełma
- Marian Zieliński(podnoszenie ciężarów):Igrzyska Olimpijskie:
- Andrzej Tomza(strzelectwo sportowe):Igrzyska Olimpijskie 1960 r.Rzym.
- Janusz Wichowski(koszykówka):Igrzyska Olimpijskie 1960 r.Rzym i 1964 r.Tokio
- Krzysztof Pytel(szachista):Mistrz Międzynarodowy.
Kluby sportowe
| Lista klubów sportowych biorących udział w rozgrywkach ogólnopolskich: |
MKS Agros Chełm
Zapasy
Miejski Klub Sportowy„CEMENT GRYF”,
Piłka nożna
ChKS Chełmianka Chełm
Koszykówka
MKS Chełm(dawniej MKS„Biomlek”Chełm)
Tenis stołowy
KS„OGNIWO”Chełm
Tenis ziemny
Ognisko TKKF„OLIMPIA”
Siatkówka
TEMPO Chełm
Taniec
TAKT Chełm,RYTM Chełm,Klub Boogie Opus Twist Chełm
- Pływanie
- MUKS„LIDER”Chełm
- Karate
- „Klub Kyokushin-kan Karate-do w Chełmie”,Karate Kyokushin-kan Kanku
- Strzelectwo sportowe
- MKS Dragon Chełm
- Boks
- MKS II LO Chełm
Obok administracji miasta na prawach powiatu,siedzibę w Chełmie ma także powiat chełmski Powiat.Delegatura Lubelskiego Urzędu Wojewódzkiego znajduje się w budynku byłej Dyrekcji Kolei Państwowych.
Posłowie VII kadencji z Chełma:
- Grzegorz Raniewicz(PO)
- Beata Mazurek(PiS)
- Franciszek Jerzy Stefaniuk(PSL)
- Zbigniew Matuszczak(SLD)
Organizacje pozarządowe
Przykładem owocnej działalności organizacji w Chełmie jest np.odsłonięcie pomnika ku czci polskiemu papieżowi na pl.Niepodległości,który powstał z inicjatywy Stowarzyszenia Budowy Pomnika Ojca Świętego
Jana Pawła II.Do wielokulturowej przeszłości Chełma nawiązuje swoimi
projektami stowarzyszenie Miasteczko,a chełmskie oddziały Ligi Ochrony
Przyrody i Towarzystwa Krzewienia Kultury Fizycznej wygrały w 2004/2005
roku konkursy o dotacje na programy edukacji ekologicznej z
Wojewódzkiego Funduszu Ochrony środowiska.Aktywnością wykazuje się
także Stowarzyszenie Rocznik Chełmski z dr Witoldem Sulimierskim na
czele.Jednym z głównych celów statutowych tej organizacji(siedzibą jej
jest budynek Wyższej Szkoły Stosunków Międzynarodowych i Komunikacji
Społecznej przy ul.Hrubieszowskiej 102(obecny adres:22-100 Chełm,ul.Wojsławicka 8A),której rektorem jest dr Michał Gołoś wiceprezes
Zarządu Stowarzyszenia Rocznik Chełmski)jest promocja miasta i
historycznej ziemi chełmskiej poprzez wydawanie Rocznika Chełmskiego i
Biblioteki Rocznika Chełmskiego(w roku 2007 wydany został tom 11
Rocznika Chełmskiego dwujęzyczny:w języku polskim i w języku
ukraińskim,a także jako tom 1 Biblioteki Rocznika Chełmskiego praca
doktorska Pawła Kiernikowskiego pt.„Miasto Chełm w okresie
międzywojennym(1918-1939)”)oraz organizowanie konferencji naukowych i
popularnonaukowych we współpracy z Uniwersytetem w Łucku.Stowarzyszenie
to wydało w 2008 tom 12 Rocznika Chełmskiego oraz jako tom 2
Biblioteki Rocznika Chełmskiego pracę doktorską Witolda Sulimierskiego
pt.„Oświata i życie kulturalno społeczne Chełma w latach 1864-1939”;w roku 2009 tom 13 Rocznika Chełmskiego i pracę Andrzeja Rybaka pt.„Stalag 319.Międzynarodowy obóz jeniecki w Chełmie w latach 1941-1944”jako tom 3 Biblioteki Rocznika Chełmskiego;w roku 2010 tom 14
Rocznika Chełmskiego oraz, jako tom 4 Biblioteki Rocznika Chełmskiego
pracę pióra Longina Jana Okonia zatytułowaną„Historia literatury Ziemi
Chełmskiej 1505-2010 uzupełniona szkicami”;w roku 2011 tom 15
Rocznika Chełmskiego,pracę gen.dr Jacka Pomiankiewicza pt.„Dzieje
więzienia w Chełmie”jako tom 5 Biblioteki Rocznika Chełmskiego oraz
jako tom 1 nowej serii wydawniczej„Źródła”,opracowany i przygotowany
do druku przez dr Andrzeja Rybaka„Dziennik wojenny”Zenona
Waśniewskiego.Ponadto członkowie Zarządy Stowarzyszenia Rocznik
Chełmski w ostatnich trzech latach brali czynny udział w
międzynarodowych sympozjach i sesjach naukowych zorganizowanych m.in.przez Instytut Pamięci Narodowej,Polską Fundację Kościuszkowską,Konsulat Generalny Ukrainy,Chełmskie Towarzystwo Naukowe itp).
Turystyka i rekreacja
Infrastruktura
Miasto znajduje się na przygraniczu polsko-ukraińskim i leży na
ważnej trasie łączącej Ukrainę z Polską.Chełm posiada kilka hoteli oraz
Chełmski Ośrodek Informacji Turystycznej przy Urzędzie Miasta.Organizacjami oferującymi informację turystyczną są:oddział Wojskowy PTTK i Chełmskie Podziemia Kredowe„LABIRYNT”.
Szlaki turystyczne
W granicach miasta znajduje się las„BOREK”z oznakowaną ścieżką
zdrowia.W mieście powstaje również wiele ścieżek rowerowych
prowadzących do okolicznych wsi.W lesie„Kumowa Dolina”znajduje się
ścieżka rowerowa o charakterze sprawnościowym.Przez miasto przechodzą 3 szlaki:niebieski,czerwony i zielony.Kilka szlaków przebiega przez atrakcyjne krajobrazowo obszary ziemi
chełmskiej.Na terenie miasta wyznaczono dwie ścieżki spacerowe
oznakowane kolorem czerwonym i zielonym
- Ścieżka spacerowa szlakiem chełmskich zabytków architektury ok.2 km.Trasa obejmuje 11 najcenniejszych obiektów zabytkowych.
- Ścieżka spacerowa szlakiem chełmskich pomników przyrody ok.6 km.Trasa obejmuje 12 przystanków z pomnikami i obiektami przyrodniczymi Chełma.
- Szlak Rezerwatów Przyrody zielony,długość 101,3 km.
- Szlak Bagien i Moczarów niebieski,długość około 45 km.
- Szlak I Korpusu Pancernego czerwony,długość 45,6 km.
Współpraca międzynarodowa
| Do tej pory przedstawiciele administracji Chełma podpisali dwustronne umowy o przyjaźni z miastami partnerskimi z 5 państw: |
- Kowel Ukraina,
- Luboml Ukraina,
- Morlaix Francja,
- Utena Litwa,
- Knoxville Stany Zjednoczone,
- Sindelfingen Niemcy w 2001 roku.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz